1. Be rẹman ghe Ebenọnkhiale wo manman lu uhọnmhọn emhin rẹji Jesu?

 RIALE ebi ọ ha diayẹ rẹ re ehọ ọbhi ebi Jesu man. Ọle kẹ wo sounun bhi ebe ribhi Ebenọnkhiale aharẹmiẹn ọle bha mun ọlẹn mhọn ranmhude ọle lẹn ọlẹn bhi uhọnmhọn. Bhi ọsi ẹmhọanta, ọta ọhẹnhẹn nin Jesu tale beji ọle mianmẹn fo, bi ọta eso nin ọle ta kike ọkuẹsẹ ọle yu, ẹkẹ Ebenọnkhiale ọle da sounun ele. b (Deut. 8:3; Ps. 31:5; Luke 4:4; 23:46) Sẹyẹ, bhi ikpe ea bi ukhiọnmhẹn nin Jesu rẹ lu iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua bhi ọne otọ nan, ọle kẹ wo sounun bhi ebe ribhi ẹkẹ Ebenọnkhiale bhi ogbakha, tie ọle yẹ gbotọle fanọn an.—Matt. 5:17, 18, 21, 22, 27, 28; Luke 4:16-20.

2. Beji Jesu ha wanre, be rẹkpa ọle rẹ manman lẹn emhin ne ribhi ẹkẹ Ebenọnkhiale? (Fẹ adudu nọn ribhi odalo ọne ebe nan ghe.)

² Ikpe ne bunbun ọkuẹsẹ Jesu munhẹn ha lu iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua, ọle kẹ wo tie Ebenọnkhiale yẹ họn ẹmhọn ọlẹn. Edandan iribhọ ghe Jesu wo ha hẹnmhọn ebi Mary bi Josẹf rẹ ko tẹmhọn ebe ribhi Ebenọnkhiale sade ele ko zilo bhi uwa ukpẹdẹ-ukpẹdẹ. c (Deut. 6:6, 7) Mhan dẹ sabọ rẹọbhọ ghe Jesu wo deba azagba-uwa nọnsọle ha yo uwa oga ẹdẹ Sabati rebhe. (Luke 4:16) Beji ọle rẹ ribhi enin, ọle dẹ wo gbehọkotọ nọnsẹn ẹghe nan ha rẹ ha tie Ebenọnkhiale. Akizẹbue, Jesu da luẹ rẹ tobọle ha tie ọle. Bhiriọ, Jesu da dọ lẹn emhin ne ribhi ẹkẹ ọle nọnsẹn yẹ hoẹmhọn ele. Sẹyẹ, ọle da ji ele ha rẹso emhin nin ọle lu. Bhi ọsi ijiẹmhin, ye ẹmhọn ebe sunu re  bhi uwa-oga ẹghe nin Jesu rẹ ha ribhi ikpe 12. Ilo da han ẹbho ne man emhin bhi enin ne manman lẹn uhi nin Jehova na bhi obọ Mozis gbe, ranmhude ilẹn-otọ emhin bi ewanniẹn nesọle.—Luke 2:46, 47, 52.

3. Be imhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

³ Mhan dẹ yẹ sabọ lẹn Ọta nọnsi Osẹnobulua yẹ hoẹmhọn ọlẹn sade mhan tie ọle ẹghe rebhe. Ọkpakinọn, be imhan ha rẹ sabọ manman miẹn elele bhi Baibo nin mhan tie yẹ? Mhan dẹ sabọ miẹn emhin luẹ bhi ebi Jesu taman ene ẹbho ne lẹn uhi ne ribhi ẹkẹ Ebenọnkhiale, rẹ dọ sẹbhi ene akowe, Farisi bi Sadusi. Ene ẹbho nan ne mun ọkalo bhi oga kẹ wo tie emhin ne ribhi Ebenọnkhiale. Ọkpakinọn, ele imiẹn elele bhi emhin nin ele tie. Jesu da tẹmhọn emhin ea nin ene ikpea nan ha rẹ lu, beji ele ha da miẹn elele bhi ebi ele tie. Ebi ọle taman ele dẹ yẹ sabọ rẹkpa mhan rẹ ha (1) lẹn otọ ebi mhan tie, (2) lẹn emhin ne ghanlẹn ne ribhi Baibo, bi (3) ji Ọta nọnsi Osẹnobulua ha rẹso uwedẹ iẹnlẹn nọnsẹmhan.

4. Be Luke 10:25-29 man mhan le rẹji ebi mhan ha rẹ ha tie Ọta nọnsi Osẹnobulua yẹ?

⁴ Mhan guanọ nin mhan lẹn otọ ebi mhan tie bhi Baibo. Ahamiẹn mhan bha lu iriọ, mhan ida manman miẹn elele bhi ebi mhan tie. Bhi ọsi ijiẹmhin, bha ji mhan fẹ ebi Jesu taman okpea ọkpa nọn manman lẹn emhin ne ribhi ẹkẹ Ebenọnkhiale. (Tie Luke 10:25-29.) Ẹghe nin ọne okpea rẹ nọọn Jesu ebi ọle ha lu nin ọle da sabọ miẹn iẹnlẹn ighegheghe, Jesu da rẹkpa ọle rẹ miẹn ewanniẹn bhi Ọta nọnsi Osẹnobulua. Jesu da nọọn ọlẹn yọle: “Be bhọ a gbẹn ọbhi ọne Uhi? Be uwẹ rẹ tie ọle yẹ?” Ọne okpea da noo ebi ribhi Ebenọnkhiale rẹ re ewanniẹn ọbhi ọne inọnta. Ọle da yọle, nan rẹ ha hoẹmhọn Osẹnobulua bi idiake nesẹmhan. (Lev. 19:18; Deut. 6:5) Fẹ ebi ọne okpea kie nọọn Jesu le. Ọle da nọọn yọle: “Họ bhọ gene hi ediake nọnsẹmhẹn?” Ọne okpea da rẹman ghe ọle bha gene lẹn otọ emhin nin ọle tie. Bhiriọ, ọle bha lẹn uwedẹ nọn khẹke nin ọle rẹ re obọ rẹkhan ene emhin nin ọle tie bhi iẹnlẹn nọnsọle.

5. Ahamiẹn uwẹ bha rẹ otua-otua tie Baibo, sẹyẹ uwẹ nan erọnmhọn, be ọ ha rẹ rẹkpa uwẹ rẹ lẹn otọ emhin nin uwẹ tie yẹ?

⁵ Mhan dẹ sabọ lẹn otọ Baibo nọnsẹn sade mhan lu emhin ne ha rẹkpa mhan beji mhan ha rẹ ha tie ọle. Bha ji mhan fẹ emhin eso ne ha sabọ rẹkpa mhan. Ha nan erọnmhọn ọkuẹsẹ uwẹ munhẹn ha tie Baibo. Mhan guanọ nin Jehova rẹkpa mhan rẹ lẹn otọ ebi mhan tie. Bhiriọ mhan ki bhii ọle nin ọle re ẹlinmhin nọn khiale nọnsọle nin mhan rẹ mun ọkhọle ọbhi ebi mhan tie. Hẹi ha re otua-otua tie ọle. Ọnan ha rẹkpa uwẹ rẹ lẹn otọ emhin nin uwẹ tie. Uwẹ dẹ yẹ miẹn elele sade uwẹ tie ọle dagbare, la tie ọle rẹkhan ọnan rẹkọdi. Ahamiẹn uwẹ kaehọ Baibo nan rẹkọdi, yẹ re ẹlo rẹkhan ọlẹn bhi ebe, ọ ki rẹkpa uwẹ rẹ lẹn otọ emhin nin uwẹ tie. Sẹyẹ, ọ ki rẹkpa uwẹ yere, yẹ luẹ emhin bhi ebi uwẹ tie. (Josh. 1:8) Uwẹ ha ki tie ọle fo, kie nan erọnmhọn rẹ khuẹnmhẹn Jehova bhi Baibo nin ọle rẹ lu ẹsele nin uwẹ. Uwẹ ha yẹ bhii ọle nin ọle rẹkpa uwẹ rẹ re obọ rẹkhan ebi uwẹ tiele.

6. Ahamiẹn uwẹ nọọn egbe ẹ inọnta yẹ gbẹn emhin ọbhi otọ, be ọ ha rẹ sabọ rẹkpa uwẹ rẹ lẹn otọ emhin nin uwẹ tie bhi Baibo? (Yẹ fẹ ifoto ghe.)

⁶ Bha ji mhan yẹ zilo nyan emhin eva ne ha sabọ rẹkpa uwẹ rẹ lẹn otọ emhin nin uwẹ tie bhi Baibo. Ha nọọn egbe ẹ inọnta rẹji emhin nin uwẹ tie. Ahamiẹn uwẹ tie ejeso bhi Baibo,  nọọn egbe ẹ ene inọnta nan: ‘Hela a manman tẹmhọnlẹn bhi enan? Họla talọ bhi enan? Họla ọle ne talọ? Bezẹle? Ejela ọ da sunu? Ẹghela ọ rẹ sunu?’ Inọnta ne sẹ inian dẹ rẹkpa uwẹ rẹ ria eria nyan emhin kpataki ne ribhi eji uwẹ tie, yẹ sabọ lẹn otọle nọnsẹn. Sẹyẹ, ha gbẹn emhin ọbhi otọ beji uwẹ ha rẹ ha tie ọle. Ahamiẹn uwẹ gbẹn emhin ọbhi otọ sade uwẹ tie Baibo, ọ rẹkpa uwẹ rẹ manman ria eria nyan ene emhin. Sẹyẹ, ọnan ki rẹkpa uwẹ rẹ manman lẹn otọle nọnsẹn. Emhin nin uwẹ gbẹn ọbhi otọ yẹ rẹkpa uwẹ rẹ ye ebi uwẹ tiele re. Uwẹ sabọ rẹ gbẹn inọnta kẹkẹ ọbhi otọ, emhin nin uwẹ gua otọle fẹghe, emhin kpataki nin uwẹ luẹle, ebi uwẹ ha rẹ noo ebi uwẹ tiele yẹ, la ebi emhin dia uwẹ yẹ bhi egbe. Ahamiẹn uwẹ gbẹn ene emhin nan ọbhi otọ, ele ki rẹkpa uwẹ rẹ ha ghe Baibo bii uhọnmhuje nin ọle tobọle gbẹn ji uwẹ.

7. Ikpẹ nela ọkhẹke nin mhan ha mhọnlẹn sade mhan tie Baibo? Bezẹle? (Matthew 24:15)

⁷ Jesu da tẹmhọn ikpẹ kpataki nọn khẹke nin mhan ha mhọnlẹn beji mhan ha da sabọ lẹn ebi mhan tie bhi Ọta nọnsi Osẹnobulua. Ọne ikpẹ hi ilẹn-otọ emhin. (Tie Matthew 24:15.) Be bhọ ilẹn-otọ emhin? Ọle hi, nin ọria rẹ lẹn ebi emhin ọkpa rẹ diẹn mun emhin ọbhebhe yẹ, la ebi ọ rẹ dikẹ yẹ, bi nin ọria rẹ lẹn otọ emhin nan bha re otọle man nọnsẹn. Beji Jesu rẹman, ilẹn-otọ emhin ha rẹkpa mhan rẹ sabọ lẹn ebi emhin ne sunu rẹ ha mun ọta akhasẹ ne ribhi Baibo sẹ yẹ. Sẹyẹ, ọkhẹke nin mhan ha mhọn ọne ikpẹ nan, nin mhan da sabọ manman lẹn otọ emhin rebhe nin mhan tie bhi Baibo.

8. Be ilẹn-otọ emhin ha rẹ sabọ rẹkpa uwẹ rẹ lẹn otọ emhin nin uwẹ tie bhi Baibo?

⁸ Jehova hi ọnọn re ilẹn-otọ emhin nin eguọmhandia nesọle. Bhiriọ, bhii ọle nin ọle rẹkpa uwẹ ha mhọn ọne ikpẹ nan. (Prov. 2:6) Be uwẹ ha rẹ sabọ lu rẹkhan erọnmhọn nọnsẹ yẹ? Gbotọ ebi uwẹ tie fanọn an nọnsẹn, uwẹ ha yẹ fẹ ebi ọle rẹ diẹn mun emhin nekẹle nin uwẹ lẹn. Nin uwẹ rẹ lu ọnan, noo ebe nesẹmhan  ne rẹkpa mhan rẹ lẹn otọ Baibo dinmhin, bọsi Research Guide for Jehovah’s Witnesses. Ene ebe nan dẹ rẹkpa uwẹ rẹ lẹn otọ ebi uwẹ tie bhi Baibo nọnsẹn, bi ebi uwẹ ha rẹ ha re obọ rẹkhan ọle bhi iẹnlẹn nọnsẹ. (Heb. 5:14) Ahamiẹn uwẹ mhọn ilẹn-otọ emhin, ọ ki manman rẹkpa uwẹ rẹ lẹn otọ Baibo nọnsẹn.

9. Ẹmhọanta kpataki nela ekhẹn Sadusi bha ka miẹn ọbhi egbe?

⁹ Ekhẹn Sadusi wo manman lẹn ebe isẹn nan ka gbẹn bhi Baibo nan re urolo Hibru gbẹn. Ọkpakinọn, ele bha miẹn ẹmhọanta kpataki ne ribhi ene ebe ọbhi egbe. Bhi ọsi ijiẹmhin, fẹ ebi Jesu rẹ wanniẹn ekhẹn Sadusi yẹ ẹghe nin ele rẹ nọọn ọlẹn ẹmhọn ariọkpanọ. Ọle da nọọn ele yọle: “Bha bha be tie kere bhi ebe ọsi Moses, bhi okha ọsi eji ọle da miẹn udu ẹwẹ igbẹn, nin Osẹnobulua da taman ọlẹn yọle: ‘Imẹn hi Osẹnobulua ọsi Ebraham, Osẹnobulua osi Aizik, bi Osẹnobulua ọsi Jekọp’?” (Mark 12:18, 26) Arẹmiẹn ekhẹn Sadusi ka wo ha tie ene ulọnlẹn nan igba ne bunbun, inọnta nin Jesu nọọn ele le rẹman ghe, ele bha ka miẹn ọne iman-emhin kpataki nan ọbhi egbe— iman-emhin ọsi ariọkpanọ.—Mark 12:27; Luke 20:38. d

10. Bezẹle nọn da khẹke nin mhan manman gbẹlokotọ sade mhan tie Baibo?

¹⁰ Be imhan ha sabọ miẹn luẹ bhi ọnan? Ahamiẹn mhan tie Baibo, ọkhẹke nin mhan gbẹlokotọ bhi ebi ọne ulọnlẹn nin mhan tie ha sabọ man mhan le. Ọ iyi ene ẹmhọanta ne bha manman dinmhin ọkpa mhan guanọ nin mhan lẹn otọle. Ọkpakinọn, mhan yẹ guanọ nin mhan lẹn ẹmhọanta ne dinmhin, bi adia ne ribhọ.

11. Be uwẹ ha rẹ sabọ noo 2 Timothy 3:16, 17 rẹ ha guanọ emhin ne ghanlẹn yẹ bhi Baibo?

¹¹ Be uwẹ ha rẹ sabọ miẹn emhin oriọn ne ghanlẹn yẹ sade uwẹ tie Baibo? Bha ji mhan fẹ ebi 2 Timothy 3:16, 17 tale. (Tie ọle.) Enin yọle ghe, “ẹmhọn rebhe ne ribhi ẹkẹ Ebenọnkhiale,. . . Ọ mhẹnmhin” nan rẹ ha (1) man emhin, (2) bhude, (3) dia emhin ọbhi uwedẹ, bi (4) dia ọria. Uwẹ dẹ sabọ miẹn ene elele enẹn nan bhi ebe kẹkẹ bhi Baibo nin uwẹ ikẹ tie. Ahamiẹn uwẹ tie ọle, manman gua otọle nọnsẹn, nin uwẹ da daghe ebi ọ ha man uwẹ le rẹji Jehova, iho nọnsọle, la adia ne ribhi ẹkẹ ọle. Fẹ ebi ọ ha rẹ sabọ rẹ ibhude nin uwẹ yẹ. Uwẹ dẹ sabọ lu ọnan, sade uwẹ fẹ ebi ọne ulọnlẹn rẹ rẹkpa uwẹ rẹ daghe emhin ne imhẹn ne ribhi ọkhọle nọnsẹ, yẹ rẹban ele. La uwedẹ ne imhẹn nin uwẹ rẹ lu emhin yẹ sun rẹkhan Jehova. Fẹ ebi uwẹ ha rẹ sabọ noo ene ulọnlẹn rẹ dia emhin ọbhi uwedẹ yẹ, la rẹ dia uwedẹ nọn bha gba nin ọria rẹ ghe emhin. Ọnan sabọ rẹ ha yi ebi ọria tẹmhọn ọlẹn bhi inẹbho. Yẹ guanọ adia bhi ene ulọnlẹn ne ha sabọ rẹkpa uwẹ rẹ ha ria eria beji Jehova rẹ  ria eria. Ahamiẹn uwẹ mhọn ene emhin enẹn nan bhi ọkhọle, ele ki rẹkpa uwẹ rẹ manman ha miẹn elele bhi Baibo nin uwẹ tie.

12. Bezẹle nin Jesu da nọọn ekhẹn Farisi yọle, “Bha bha be sẹ tie?”

¹² Jesu da yẹ nọọn ekhẹn Farisi yọle, “Bha bha be sẹ tie?” nin ọle rẹ rẹman ele ghe ebi ele lẹn rẹji Ebenọnkhiale bha gba. (Matt. 12:1-7) e Bhi ọne ẹghe nan, ekhẹn Farisi da taman Jesu ghe edibo nesọle ire obọ rẹkhan uhi ọsi Sabati. Jesu da sounun bhi ijiẹmhin eva bhi Baibo, yẹ tie ulọnlẹn ọkpa bhi ebe ọsi Hosea rẹ wanniẹn ele ghe, ele bha lẹn ebezẹle nan da gbuhi ọsi Sabati, sẹyẹ ele ire itohan man. Bezẹle nin ene ikpea nan bha da ji ebi ele tie bhi Ọta nọnsi Osẹnobulua da rẹso ele? Ranmhude, ele wo ha re ẹlo gbe emhin ne ele ha tie bhọ a, sẹyẹ ele imhọn idegbere. Ranmhude ọnan ele bha sabọ lẹn otọ emhin nin ele ha tie.—Matt. 23:23; John 5:39, 40.

13. Ikpẹ nela ọkhẹke nin mhan ha mhọn sade mhan tie Baibo? Bezẹle?

¹³ Ebi mhan luẹ bhi ọta nin Jesu tale hi, nin mhan ha re idegbere tie Baibo. Ọ bha khẹke nin mhan re egbe khọkhọ ekhẹn Farisi. Sokpan, ọkhẹke nin mhan ha mhọn idegbere, yẹ muegbe rẹ luẹ emhin. Ọkhẹke nin mhan re ẹkẹ nọn fu rẹ miẹn Ọta nọnsi Osẹnobulua ọbhi egbe. (Jas. 1:21) Ahamiẹn mhan mhọn ẹkẹ nọn fu, mhan ki re otọ nin Ọta nọnsi Osẹnobulua rẹ fi unan ọria nin mhan khin bhi ẹkẹ ọkhọle denọ. Ahamiẹn imhan itẹn-egbe mun, la ha re ẹlo gbe ebi mhan tie bhi Baibo a, ọle ọkpa emhin nin Baibo tale rẹji itohan, ẹkẹ-ẹjẹjẹ, bi oyẹẹ ha da fi unan ọria nin mhan khin denọ.

14. Be imhan ha rẹ lẹn si mhan ji ebi mhan tie bhi Baibo da rẹso mhan? (Yẹ fẹ ene ifoto ghe.)

¹⁴ Uwedẹ nin mhan rẹ ne ẹbho lu emhin dẹ rẹman si mhan ji Ọta nọnsi Osẹnobulua da  rẹso mhan. Ranmhude ekhẹn Farisi bha ka ji Ọta nọnsi Osẹnobulua da fi ọkhọle nọnsele denọ, ele da ha “re unun riia eria ne bha lu emhin ọbe a.” (Matt. 12:7) Iriọ yẹ nọn rẹji mhan. Uwedẹ nin mhan rẹ ghe ẹbho, bi uwedẹ nin mhan rẹ ne ele lu emhin dẹ rẹman si mhan ji ebi mhan tie bhi Baibo da rẹso mhan. Bhi ọsi ijiẹmhin, mhan be kẹ wo tẹmhọn eji ẹbho da lu nọnsẹn, la eji ele ida lu nọnsẹn ọkpa mhan be tẹmhọnlẹn? Mhan be mhọn itohan yẹ rẹhumhan ẹbho, la mhan be re unun riia ẹbho a, yẹ re ẹmhọn gbanọn bhi ẹkẹ? Ewanniẹn rẹji ene inọnta nan dẹ rẹman si mhan ji ebi mhan tie bhi Baibo da rẹso uwedẹ nin mhan rẹ ria eria, ebi emhin dia mhan yẹ bhi egbe, bi uwedẹ nin mhan rẹ lu emhin.—1 Tim. 4:12, 15; Heb. 4:12.

15. Be Ọta nọnsi Osẹnobulua dia Jesu yẹ bhi egbe?

¹⁵ Jesu wo hoẹmhọn Ebenọnkhiale. Sẹyẹ, Psalm 40:8 ka tẹmhọn ebi Ọta nọnsi Osẹnobulua ha dia Jesu yẹ bhi egbe. Enin yọle: “Nin mẹn rẹ lu iho nọnsẹ, Eo Osẹnobulua nọnsẹmhẹn, ọle hi emhin nọn ti mẹn bhọ, uhi nọnsẹ ribhi ẹkẹ ọkhọle nọnsẹmhẹn.” Ranmhude Jesu wo hoẹmhọn Ọta nọnsi Osẹnobulua, ọle da wo ha ghọnghọn. Sẹyẹ, ọle da wo sabọ ha ga Jehova. Ahamiẹn mhan tie Baibo yẹ hoẹmhọn ebi mhan tie bhọ, mhan ki yẹ ha ghọnghọn, yẹ wo sabọ ha ga Jehova.—Ps. 1:1-3.

16. Be uwẹ muegbe rẹ lu beji uwẹ ha da manman ha miẹn emhin luẹ bhi Baibo? (Fẹ ọne ẹkpẹti ghe nọn yọle “ Ọta Nin Jesu Tale Dẹ Sabọ Rẹkpa Uwẹ Rẹ Lẹn Otọ Ebi Uwẹ Tie bhi Baibo.”)

¹⁶ Bha ji mhan ji ebi Jesu tale bi ijiẹmhin nọnsọle rẹ mhan ha lu re alo bhi uwedẹ nin mhan rẹ tie Baibo. Mhan dẹ sabọ manman lẹn otọ ebi mhan tie bhi Baibo sade mhan nan erọnmhọn, sade mhan ire otua-otua tie ọle, sade mhan nọọn egbe mhan inọnta yẹ gbẹn emhin ọbhi otọ. Mhan dẹ sabọ noo ebe nesẹmhan rẹ gua otọ ebi mhan tie ghe, beji mhan ha da sabọ manman lẹn otọ ọle nọnsẹn. Mhan dẹ sabọ manman miẹn emhin luẹ bhi Baibo, rẹ dọ sẹbhi ejeso bhọ nin mhan ikẹ tie sade mhan guanọ emhin oriọn ne ghanlẹn ne ribhọ. Sẹyẹ, mhan dẹ sabọ ji Baibo da rẹso mhan sade mhan re idegbere rẹ ha tie ọle. Mhan ha lu ene emhin nan rebhe, mhan ki sabọ miẹn emhin ne bunbun luẹ bhi Baibo, yẹ manman sikẹ Jehova.—Ps. 119:17, 18; Jas. 4:8.