Mẹn da gbojiẹ a ranmhude mẹn bha riale ghe ọne ọmọẹ mẹn nan yo otuẹ. Mẹn da nọọn ọle yọle: “Be uwẹ bhọ lẹn bhi ẹkẹ Baibo?” Ọle bha wo re ẹjẹje wanniẹn mẹn. Bhi ọkike ọle, ọle da taman mẹn ghe ọkpa bhi Esali Jehova inẹn ọle khin; bhiriọ, ọle wo luẹ emhin eso bhi obọ ọle. Bhiriọ mẹn da ha guanọ nin ọle ta emhin nin ọle luẹ man mẹn.

Mhan zilo sẹbhi ọsasọn ogizẹn. Ọmọẹ mẹn da taman mẹn ghe, Baibo yọle Esu gbẹloghe ọne agbọn nan. (John 14:30) Asabọmiẹn rẹ na egbe obhokhan uwẹ rẹ lẹn ọnan. Ọkpakinọn, bhi ọsẹmẹn, iman-emhin ọgbọn wo khọnan. Sẹyẹ ọ da wo ha ti mẹn bhọ. Mẹn ka wo ha họn ghe, Osẹ nọn mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ, nọn ilu eku gbẹloghe ọne agbọn nan. Ọkpakinọn ọnan bha mun mẹn ẹlo kore ranmhude emhin ne wo ha sunu bhi ọne agbọn nan. Arẹmiẹn ikpe 26 mẹn ha ye, ẹlo mẹn sẹ wo miẹn emhin ne bunbun ne re egbe lọ mẹn.

Ọkpa bhi ene hẹn arople nin eyokhọnlẹn ọsi United States rẹ yo okhọnlẹn aba mẹn khin. Bhiriọ, ẹghe nin mẹn rẹ dia khere, mẹn wo lẹn sẹbhọ ghe, ene eyokhọnlẹn dẹ sabọ fi bọmbu nọn ha sabọ riia emhin an bhi ọne otọ agbọn nan rebhe bhi ẹghe nọn hi ki rẹ khin. Ẹghe nin mẹn rẹ ha ribhi yunivasiti bhi California a rẹ khọn okhọn nan khọn bhi Vietnam. Mẹn da deba ẹbho nin mhan ko yo isiku ha dagbare bhi ughe dọ ha taman ekhẹn gọvamẹnt ebi mhan guanọ. Ekhẹn unakpa ne muno emhin okhọnlẹn mhọn ki ha khu mhan, bhiriọ mhan ki ha nẹ. Ranmhude tear gas nin ele ha fino, mhan bha yẹ ha daghe ije rebhe nọnsẹn. Sẹyẹ mhan da ha kẹnhẹn. Bhi ọne ẹghe nan, ije rebhe da piri a. Sẹyẹ, mhan da yẹ ha ne ele suan. A da gbono ẹbho eso ne gbẹloghe a. Sẹyẹ, ẹbho eso da ha dagbare bhi ughe dọ ha so ghe, ene emhin ne sunu bha yẹẹ ele. Eso da ha riia otọ riia okhun. Ẹbho da ha ta emhin kẹkẹ rẹji ebi ọkhẹke nan lu. Emhin rebhe da wo zagha a.

Bhi ukpe 1970, mẹn da miẹn iwẹnna bhi obọ ọsi north bhi Alaska. Ọne iwẹnna nan da wo ha re igho re. Akizẹbue mẹn da diọbhi London. Bhi enin, mẹn da dẹ machine yẹ hẹn ọlẹn diọbhi obọ ọsi south arẹmiẹn mẹn imhọn ije soso bhi ọkhọle nin mẹn khian. Uki eso ki gbera, mẹn da sẹbhi otọ Africa. Beji mẹn ha  khian bhi uwedẹ, mẹn da miẹn ẹbho ne wo ha guanọ nin ele nẹgbe ranmhude ọnọghọ nin ele kuẹlo da.

Ranmhude ebi mẹn họn yẹ daghe, mẹn da dọ rẹọbhọ ghe ẹmhọanta Baibo ta, ghe Esu gbẹloghe ọne agbọn nan. Ọkpakinọn, beji a miẹn ọ iyi Osẹnobulua gbẹloghe, be ọle ki lu nin ọle rẹ rẹkpa mhan? Mẹn da ha guanọ nin mẹn lẹn.

Bhi uki ne rẹkhan ọlen, mẹn da miẹn ewanniẹn rẹji ọne inọnta nan. Beji ẹghe ki rẹ ha gbera, mẹn da dọ lẹn, yẹ hoẹmhọn ikpea bi ikhuo ne wo ha sun rẹkhan Osẹnobulua ọkpa sẹsẹ ọsi ẹmhọanta bhi idia nọn hi ki rẹ khin nin ele ye.

Ẹghe nin mẹn rẹ fikie diọbhi London, mẹn da deba inẹn ọmọẹ mẹn zilo. Bhiriọ, ọle da re Baibo nin mẹn. Ẹghe nin mẹn ki rẹ diọbhi Amsterdam bhi Netherlands, Ọsali Jehova ọkpa da daghe mẹn tie ọle bhi odotọ ukpa nọn bhala bhi ukhuo. Ọle da yẹ rẹkpa mẹn rẹ manman luẹ emhin bhọ. Akizẹbue, mẹn da diọbhi Dublin bhi Ireland, yẹ miẹn Bẹtẹ ọsi Esali Jehova bhi enin. Mẹn da sobọ bhi ọne geti. Bhi enin, mẹn da miẹn Arthur Matthews, nọn yi okpea nọn manman lẹn emhin. Mẹn da taman ọlẹn nin ọle ha man mẹn Baibo. Ọle da ka.

Mẹn da wo mun egbe rebhe ọbhi ọne iluẹmhin yẹ wo ha tie ebe kẹkẹ ọsi Esali Jehova. Bhi ọsi ẹmhọanta, mẹn yẹ wo ha tie Baibo. Ebi mẹn tie wo ha ti mẹn bhọ! Bhi ikolo oga, mẹn ki wo ha daghe ibhokhan re ewanniẹn ọbhi inọnta nin ẹbho ne yọle ele lẹn emhin mọn da guanọ ewanniẹn nọnsele bhi ikpe ne bunbun. Inọnta bii: ‘Bezẹle nin emhin ọbe da sunu? Họbhọ Osẹnobulua? Be sunu ji ọria nọn yu?’ Imọẹ mẹn rebhe da ha yi Esali Jehova. Ọnan wo lẹkhẹ nin mẹn ranmhude mẹn bha lẹn ọria soso bhi ọne agbaẹbho. Ele da rẹkpa mẹn rẹ hoẹmhọn Jehova, bhiriọ mẹn da ha guanọ nin mẹn lu iho nọnsọle.

Mẹn da mianmẹn bhi ukpe 1972. Ukpe ọkpa ki gbera, mẹn da munhẹn ha lu iwẹnna ọkanẹfan yẹ deba agbotu nọn bha kpọnọ gbe bhi Newry bhi obọ ọsi North bhi Ireland. Mẹn da dọ haya uwa nan re udo bọn bhi eji ẹbho ikẹ sẹ bhi obọ ọsi oke. Eji ẹmena dia wo sikẹ eji mẹn ye. Bhiriọ, mẹn ki ha muegbe ọta nọnsẹmẹn ọbhi otọ bhi odalo ele. Ọ ki diabe ele ka mẹn ehọ beji ele rẹ nun unun. Arẹmiẹn ele isabọ re adia nin mẹn, ele rẹkpa mẹn rẹ lẹn ebi mẹn ha rẹ ha ghe ẹbho yẹ sade mẹn re ọta man. Bhi ukpe 1974, a da re mẹn kiẹn ọkanẹfan kpataki. Obhio mhan nin Nigel Pitt da dọ deba mẹn bhi enin, nọn yẹ wo ha yi ọmọẹ mẹn rẹ sibhi ẹlẹnan.

Ẹghenin “ọkhọnlẹn” da wo manman ha ribhi obọ ọsi North bhi Ireland. Ẹbho eso da ha tie ọne obọ North nan “agbaẹbho nan da fino osisi bi bọmbu.”  A kẹ wo miẹn ẹbho ne khọn bhi ukhuo, ẹbho ne fino osisi, bi ene re bọmbu rẹ dunmhun moto a. Ene gbẹloghe bi ekhẹn otuẹ wo ha si ẹmhọn re. Ọrẹyiriọ ekhẹn Catholic bi ekhẹn otuẹ nekẹle da dọ lẹn sẹbhọ ghe, Esali Jehova imhọn obọ bhi ẹmhọn ahinmhin-ibo. Bhiriọ, mhan da sabọ ha tẹmhọn Osẹnobulua. Sẹyẹ a bha ha kpokpo mhan. Ẹbho nin mhan tẹmhọn Osẹnobulua man wo kẹ lẹn ẹghe, la eji okhọnlẹn ha da de, bhiriọ ele ki taman mhan beji mhan ha da re egbe nẹ bhi enin.

Ọrẹyiriọ, okhẹnan ebhebhe da yẹ wo ha ribhọ. Ẹdọkpa, mẹn bi Denis Carrigan nọn yẹ yi ọkanẹfan da dọ tẹmhọn Osẹnobulua bhi agbaẹbho nọn bha ree gbe, bhi eji Esali Jehova izẹwẹ ye. Osukpa mhan sẹ ka ye enin. Okhuo ọkpa da ha yọle ghe eyokhọnlẹn ne na bhi Britain vae mhan khin, ranmhude mhan iguẹ zẹ urolo Ireland beji ele rẹ zẹ ọle. Ọnan da wo re ofẹn ha mun mhan. Ahamiẹn uwẹ zẹwẹ deba eyokhọnlẹn lu ọmọẹ, a sabọ rẹ gbe uwẹ a, la fi uwẹ bhi igogo oẹ. Beji mhan ọkpa rẹ mundia bhi ole ha khẹ bus, sẹyẹ ulin-ulin wo fi, mhan da daghe moto mundia bhi odalo stọ bhi eji ọne okhuo da yọle eyokhọnlẹn mhan khin. Ọne okhuo da dagbare dọ ha nin ene ikpea eva ne ribhi ẹkẹ ọne moto talọ, yẹ niẹn obọ ji mhan. Bhiriọ, ene ikpea da fẹkẹ hẹn moto bu mhan re dọ nọọn mhan inọnta eso rẹji ẹghe nin moto nin mhan khẹ ha rẹ vae. Ẹghe nin ọne moto ki rẹ vae, ene ikpea da ha nin ọne okpea nọn gua ọne moto talọ. Mhan bha sabọ họn ebi ele ta. Beji a ki miẹn mhan ọkpa ha ribhi ọne moto, mhan da ha riale ghe ele mhanmhanlẹn nin ele rẹ gbe mhan a sade a ki sibhi ọne agbaẹbho re. Ọkpakinọn, ọnan bha sunu. Ẹghe nin mẹn ki rẹ dagbare bhi ọne moto, mẹn da nọọn ọne okpea nọn gua ọne moto yọle: “Ene ikpea nin mhan zẹ ele ọbọ bhi ikeke, ele be ha nọọn uwẹ ẹmhọn mhan?” Ọne okpea da wanniẹn mẹn yọle: “Mẹn lẹn bha, mẹn da yẹ ji ele lẹn ọria nin bha khin. Bha hẹi kpokpo egbe. Emhin soso ida sunu da bha.”

Bhi ukpe 1976, mẹn da miẹn Pauline Lomax bhi usikoko nan do bhi Dublin, nọn yi ọkanẹfan kpataki nọn na bhi England rẹnẹ re. Okhuo nọn mhọn idegbere, yẹ hoẹmhọn ẹbho ọle khin. Ọle yẹ hoẹmhọn Jehova. Egbe obhokhan ọle bi obhio ọle nin okpea nan tiọle Ray wo rẹ luẹ ẹmhọanta. Ukpe ọkpa ki gbera, mẹn bi Pauline da bọ egbe. Mhan da yẹ wo ha lu iwẹnna ọsi ọkanẹfan kpataki bhi Ballymena bhi obọ ọsi North bhi Ireland.

Mhan da re ẹgheso rẹ lu iwẹnna ọfẹotughe. Mhan da ha rẹnẹ ji ibhio mhan ne ribhi Belfast, Londonderry, bi ijeso nin okhẹnan ha ye. Urẹọbhọ ọsi ibhio mhan yẹ wo ziẹn mhan udu. Ene ibhio mhan da fikeke gbe iman-emhin ọsi otuẹ ne bha lẹkhẹ nan rẹ rẹban, izọn-egbe bi ihegbe dọ ha ga Jehova. Jehova wo nan erọnmhọn nin ele yẹ gbega ele.

Ikpe igbe mẹn gbe bhi otọ Ireland. Bhi ukpe 1981, a da tie mhan nin mhan dọ yo klass nọnzi 72 bhi isiku ọsi Gilead. Mhan ki yo ọne isiku fo, a da je mhan ha khian Sierra Leone, bhi obọ ọsi West bhi Africa.

Uwa ọsi missiọnari mhan da ha nyẹnlẹn. Mhan itue 11 ha nyẹnlẹn bhi enin. Mhan da ha noo oẹriẹ ọkpa, tọilẹt ea, eji a da khọ eva, foni ọkpa, machine na re họ ukpọn bi ọnan rẹ ka ọle ọkpa. Ẹghe-ẹghe a wo rẹ ha mun ukpa bhi eji mhan ye, sẹyẹ a bhọ lẹn ẹghe nin ele ha rẹ mun re. Efẹn yẹ wo ha ribhi ọne okhun uwa. Iriọ ẹyẹn yẹ rẹ wo ha nabhi ẹkẹ ọne uwa.

Arẹmiẹn iẹnlẹn bha lẹkhẹ bhi enin, mhan wo ha sọnyẹnmhẹn bhi iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua nin mhan ha lu. Ẹbho wo ha re ẹlo nọn khẹke ghe Baibo yẹ kaehọ nọnsẹn. Ẹbho ne bunbun da ha luẹ Baibo yẹ dọ kiẹn Esali Jehova. Ẹbho bhi ọne agọ ki ha tie mẹn “Mister Robert.” Ele ki ha tie Pauline “Missus Robert.” Akizẹbue, mẹn bha yẹ manman miẹn ẹghe rẹ ha dagbare bhi inẹbho ranmhude iwẹnna ne bunbun  nin mẹn ha lu bhi Bẹtẹ. Bhiriọ, ẹbho da munhẹn ha tie Pauline “Missus Pauline.” Ele da ha tie mẹn “Mister Pauline.” Ọnan wo ha yẹẹ Pauline!

Ibhioguele ene bunbun bhi ene ibhio mhan nan khin. Ọrẹyiriọ, Jehova da wo ha ne emhin nin ele guanọ nin ele. Ẹgheso uwedẹ ọhan-ilo ọle rẹ lu ọnan. (Matt. 6:33) Mẹn yẹ ye obhio mhan nin okhuo re. Igho nọn ha sẹ ọle bi imọn nesọle rẹ le ebale bhi ukpẹdẹ ọle ha mhọnlẹn. Sokpan, ọle da re ọne igho nin obhio mhan nin okpea nọn ha khọnmhọn, nọn bha miẹn igho rẹ dẹ ikhunmhun malaria. Akizẹbue bhi ọne ukpẹdẹ nin, okhuo ọkpa da bu ọne obhio mhan nin okhuo re, yẹ ha ọle osa beji ọle ha da lu ọle eto. Jehova wo ha re uwedẹ ohan-ilo ne sẹ inian rẹ ha gbẹloghe ibhio mhan.

Ikpe isinlin mhan gbe bhi Sierra Leone. Akizẹbue, a da je mhan ha khian Bẹtẹ nọn ribhi agbaẹbho ọsi Nigeria. Mhan da ki ribhi Bẹtẹ nọn manman kpọnọ. Mẹn da sẹyẹ ha lu iwẹnna nin mẹn ka ha lu bhi Sierra Leone. Ọkpakinọn, a da fi iwẹnna ọsi okhuo mẹn denọ. Ọnan bha lẹkhẹ nanlẹn. Ọle ka wo ha noo uriagogo 130 rẹ tẹmhọn Osẹnobulua uki-uki, yẹ mhọn ẹbho nin ọle man ele Baibo. Bhi ejayenan, a da re ọle ha khian eji a da so ukpọn. Ukpọn ne sọnọn an ọle ki noo ẹghe nọnsọle rẹ ha so. Ọ ree ẹghe ọkuẹsẹ ọne ẹsọn nan guẹ ọle egbe. Ọkpakinọn, ọle da dọ lẹn sẹbhọ ghe ebi ọle lu ti ibhio mhan bhọ. Sẹyẹ, ọle da ha noo isẹhoa nin ọle hi ki rẹ miẹn rẹ ha re ikoudure nin ibhio ọle nin ele ko ga bhi Bẹtẹ.

Uwedẹ nan rẹ nyẹnlẹn bhi Nigeria da wo dọgbọn rẹji mhan. Sẹyẹ, mhan da yẹ ha mhọn emhin ne bunbun nin mhan ha luẹ. Ẹghe ọkpa ribhọ nin obhio mhan nin okpea rẹ re obhio mhan nin okhuo nan wo la tie vae bhi Bẹtẹ dọ rẹ tuẹ mẹn bhi eji mẹn da wẹnna. Mẹn ki ha ho nin mẹn so ọle obọ, ọle da debhẹre nin mẹn. Ọnan da wo han mẹn ilo! Baibo eva ne wo na mẹn bhi ọkhọle da ha yi Acts 10:25, 26 bi Revelation 19:10. Mẹn da ha riale si mẹn be taman ọlẹn nin ọle hẹi yẹ debhẹre. Ọkpakinọn, mẹn lẹn sẹbhọ ghe, ranmhude ọle re obọ rẹkhan iman-emhin ne ribhi Baibo bhọ zẹle nan da tiọle vae bhi Bẹtẹ.

Egbe da wo mhọn ebi ọ dia mẹn yẹ bhi ọne ẹghe rebhe nin mhan rẹ ha talọ. Akizẹbue, mẹn da dọ gua otọ ọne ẹmhọn fẹghe. Mẹn da dọ luẹ kere ghe iriọ a rẹ tuẹ ẹbho bhi eji ọne obhio mhan na vae. Sẹyẹ, iriọ ejeso bhi ọne agbaẹbho rẹ tuẹ. Ikpea yẹ gbe uhọnmhọn kotọ tuẹ. Uwedẹ nin ele rẹ mun ekpẹn nin ẹbho khọnan. Ọ iyi oga. Ijiẹmhin ne sẹ inian yẹ ribhi Baibo. (1 Sam. 24:8) Mẹn da wo ha ghọnghọn ghe mẹn bha ta ọta nọn ha ba ọne obhio mhan nan bhi egbe.

 Mhan wo miẹn ibhio mhan ne bunbun bhi Nigeria, ne wo sẹ sun rẹkhan Jehova bhi ikpe ne bunbun nian, bọsi Isaiah Adagbona. a Ẹghe nin ọle rẹ ribhi usẹn ọle rẹ luẹ ẹmhọanta. Ọkpakinọn ọle da ha khọnmhọn emianmhẹn egbekẹn. A da mun ọlẹn ha khian eji a da gbẹloghe ẹbho ne khọnmhọn emianmhẹn egbekẹn. Ọle ọkpa ha yi Ọsali Jehova bhi enin. Arẹmiẹn a kpokpo ọle, ọle da yẹ rẹkpa ẹbho ne bun gbera itue 30 ne yẹ khọnmhọn emianmhẹn egbekẹn rẹ dọ luẹ ẹmhọanta, yẹ mun agbotu gbọ bhi enin.

Bhi ukpe 1996, a da je mhan ha khian Bẹtẹ nọn ribhi Kenya. Ọnan hi ẹghe ọhẹnhẹn nin mẹn fikie diọbhi ọne agbaẹbho. Bẹtẹ mhan da ha nyẹnlẹn. Emẹn yẹ wo ha ribhi enin. Ele ki ha do emhin-ekọnọn re nin ibhio mhan nin ikhuo mun mhọnlẹn. Ẹdọkpa, obhio mhan nin okhuo bha khue windo beji ọle sibhi uwa re. Ọle ki fikie vae, ọle da kere usun emẹn wo sọnyẹnmhẹn bhi ebale nin ele kere bhi ẹkẹ uwa nọnsọle. Ọle da re so yẹ runẹ dagbare. Ọnan da re ofẹn mun ene emẹn, bhiriọ ele da sanọn dagbare bhi windo.

Mẹn bi okhuo mẹn da deba agbotu nan da zẹ urolo Swahili. Obhi ẹghe khere ki gbera, a da yọle nin mẹn ha sun obọ ọle natiọle Congregation Book Study (nan ki tiọle Iluẹmhin Baibo ọsi Agbotu nian). Ọrẹyiriọ, mẹn bha manman guẹ ebi a rẹ zẹ ọne urolo yẹ. Bhiriọ, mẹn ki muegbe ọne ebe ọbhi otọ, beji mẹn ha da sabọ tie ene inọnta ne ribhọ. Ọkpakinọn, ahamiẹn ewanniẹn nin ibhio mhan re ọbhi inọnta zẹwẹ dikẹ khere bhi ọnan gbẹn ọbhi ebe, mẹn ida yẹ lẹn ebe ele ta. Ọnan re ẹkhọle lo mẹn! Ẹmhọn ibhio mhan da ha to mẹn. Ele wo ha mhọn iziẹngbe yẹ mhọn idegbere beji ele rẹ ji mẹn ha sun ọne obọ ọle nan.

Mhan bha gbe ukpe ọkpa bhi Kenya. Bhiriọ, bhi ukpe 1997, a da je mhan ha khian Bẹtẹ nọn ribhi Brooklyn bhi New York. Bhi ejayenan, mhan da ha ribhi agbaẹbho nin ẹbho da mhọn emhin ne bunbun. Ọnan yẹ gbo mhọn ọnọghọ nọnsọle. (Prov. 30:8, 9) Ọkpakinọn, ibhio mhan sẹyẹ wo sun rẹkhan Jehova, arẹmiẹn ele ribhi agbaẹbho nọn sẹ inian. Ibhio mhan inoo ẹghe bi emhin nin ele mhọn rẹ khu ọsi egbe ele ọkpa. Ọkpakinọn, ele noo ọle rẹ re iyobọ nin agbotu nọnsi Jehova.

Bhi ikpe ne bunbun nian, mhan wo daghe ebi ibhio mhan rẹ ha sun rẹkhan Jehova yẹ bhi idia kẹkẹ. Bhi Ireland, ibhio mhan da sẹyẹ sun rẹkhan Jehova arẹmiẹn a khọnlẹn. Bhi Africa, ibhio mhan da sẹyẹ sun rẹkhan Jehova arẹmiẹn ele imanman mhọn emhin nin ele rẹ gbẹloghe egbe. Sẹyẹ, Esali Jehova imanman bu bhi eje ele da nyẹnlẹn. Bhi United State, ibhio mhan wo yẹ sun rẹkhan Jehova, arẹmiẹn ele mhọn emhin nin ele guanọ. Riale ebi ọ ha rẹ re Jehova ha ghọnghọn yẹ, sade ọle na bhi okhun daghe ebi ẹbho nesọle rẹ ha rẹman yẹ ele hoẹmhọn ọlẹn bhi idia nọn hi ki rẹ khin!

A ilẹn ebi ẹghe rẹ khian yẹ. (Job 7:6) Ibhio mhan ne ribhi Bẹtẹ nọn ke okhun nẹ bhi Warwick bhi New York mhan ki deba wẹnna nian. Sẹyẹ, mhan wo ghọnghọn rẹ deba ibhio mhan ne gene hoẹmhọn egbe ha ga. Mhan mhọn ikhọnlẹn, yẹ ghọnghọn rẹ ha lu eka nin mhan ha sabọ lu rẹ re iyobọ nin Jesu Kristi nin Ojie mhan, nọn ha kẹ dọ rẹ ihaosa nin ẹbho ne bunbun ne mhọn asun-rẹkhan.—Matt. 25:34.