1. Re otọle man ebezẹle nọn da khẹke nin mhan ji Jehova da ha dia mhan.

 NAN MAN yọle ghe uwẹ ribhi ojẹgbo, ọkpakinọn uwẹ ki zẹ khian, uwẹ bha yẹ lẹn eji uwẹ ye. Emhin kẹkẹ ne ha sabọ kuan ọria ribhi ẹkẹ ọne ojẹgbo. Emhin bii, elanmhẹn ne tuakọn, eran-igo, otue, ahikpo bi ugugumoran. Ọ dẹ manman re uwẹ ha ghọnghọn sade uwẹ miẹn ọria nọn ha dia uwẹ, nọn yẹ manman lẹn ọne ojẹgbo nọnsẹn. Inian agbọn nin mhan da nyẹnlẹn ẹlẹnan diabe ọne ojẹgbo nin. Emhin kẹkẹ wo ribhi ọne agbọn nan ne ha sabọ re ọle ha nọghọ mhan rẹ ha ga Jehova nọnsẹn. Ọkpakinọn, mhan mhọn ọria nọn gbale nọn ha sabọ dia mhan, ọne ọria hi Jehova. Ọle hi ọnọn gbega mhan bhi ene okhẹnan kẹkẹ beji mhan rẹ khian bhi ọne uwedẹ nọn ha re mhan sẹbhi agbọn ọsọgbọn.

2. Be Jehova rẹ dia mhan yẹ?

² Be Jehova rẹ dia mhan yẹ? Baibo ọle noo rẹ manman dia mhan. Sẹyẹ, ọle noo eria rẹ dia mhan. Bhi ọsi ijiẹmhin, ọle noo “ọne ọguọmhandia nọn wanlan nan gbaẹkẹ ọle” rẹ re ebale oriọn nin mhan. Ene ebale oriọn rẹkpa mhan rẹ zẹ emhin ne mhẹn rẹ lu. (Mat. 24:45) Jehova yẹ noo ikpea ebhebhe bhi agbotu rẹ dia mhan. Bhi ọsi ijiẹmhin, ọle noo ene ọfẹotughe bi ene ewanlẹn rẹ re ikoudure bi adia nin mhan. Ene adia rẹkpa mhan bhi ẹghe ọnọghọ. Ọ wo re mhan ghọnghọn ghe Jehova mhọn ẹbho nin ọle noo rẹ dia mhan bhi ọne ẹghe ọkike nan nin emhin bha da lẹkhẹ. Adia nin ele re nin mhan rẹkpa mhan rẹ sabọ deba Jehova ha mhọn ikolu nọn mhẹn, ọ yẹ rẹkpa mhan rẹ wo ha khian bhi ọne uwedẹ nọn ha re imhan miẹn iẹnlẹn ọsi ighegheghe.

3. Be imhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

³ Ọrẹyiriọ, ọ sabọ rẹ ha nọghọ mhan ẹgheso rẹ re obọ rẹkhan adia nesi Jehova, manman nọn, sade eria nọn bha gba nan bii mhan re ọne adia nin mhan. Bezẹle? Asabọmiẹn ọne adia nin ele re nin mhan bha yẹẹ mhan, la mhan bha riale ghe ẹwanlẹn  ribhọ. Sẹyẹ mhan sabọ rẹ ha riale ghe, ọ i yi obọ Jehova ọne adia na vae. Ẹghe nọn sẹ iriọ ọ rẹ khẹke nin mhan yere ghe Jehova hi ọnọn dia ẹbho nesọle, sẹyẹ mhan dẹ miẹn elele sade mhan re obọ rẹkhan adia nesọle. Bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan, mhan dẹ zilo nyan emhin ne manman re imhan rẹọbhọ ghe Jehova hi ọnọn dia mhan. Ene emhin hi, (1) ebi Jehova rẹ dia ẹbho nesọle yẹ bhi ẹghe nọn gbera, (2) ebi ọle rẹ dia mhan yẹ ẹlẹnan, bi (3) elele nin mhan miẹn sade mhan wo ji Jehova da ha dia mhan.

EBI JEHOVA RẸ DIA IBHOKHAN IZRẸL YẸ

4-5. Be Jehova rẹ rẹman yẹ ghe Mozis hi ọria nin ọle ha noo rẹ dia ibhokhan Izrẹl? (Fẹ adudu nọn ribhi odalo ọne ebe nan ghe.)

⁴ Jehova da zẹ Mozis nin ọle sun ibhokhan Izrẹl sibhi otọ Ijipt re. Ọle da yẹ re emhin eso man ibhokhan Izrẹl nọn ha rẹkpa ele rẹ lẹn ghe, Mozis hi ọria nin ọle zẹ nọn ha dia ele. Bhi ọsi ijiẹmhin, ọle da lu ọle nin olanmhẹn eranlẹn ha dia ele ọsasọn, sẹyẹ nin ukele ighogho ha dia ele ọsodamhẹn. (Ex. 13:21) Mozis da wo ha khian rẹkhan eji ọne ukele ighogho dia ọle diọ i, bhiriọ ọle da sabọ dia ibhokhan Izrẹl sẹbhi Okpẹdẹ Nọn Gian. Ọkpakinọn, ibhokhan Izrẹl ki sẹbhi enin, ele da ha kpokpo egbe ghe, ibhokhan Ijipt dẹ gbono ele a sade ele khu ele kere. Ele da ha riale ghe Mozis bha zẹwẹ lu nọnsẹn nin ọle rẹ dia ele vae bhi enin. Ọkpakinọn ọnan i yi ẹmhọanta. Jehova bhọ hi ọnọn noo Mozis rẹ dia ele diọbhi enin. (Ex. 14:2) Jehova da re uwedẹ ọhan-ilo rẹ hinmhin ele.—Ex. 14:26-28.

⁵ Ikpe 40 rẹ gbera, Mozis da sẹyẹ wo ha noo ọne ukele ighogho rẹ dia ẹbho nesi Osẹnobulua bhi ẹkẹ ọne ojẹgbo. a Ẹghe ọkpa ribhọ nin Jehova rẹ ji ọne ukele ighogho da ha ribhi okhun ibọkpọ ọsi Mozis beji ibhokhan Izrẹl rebhe ha da sabọ ha daghe ọle. (Ex. 33:7, 9, 10) Jehova ha noo ọle rẹ taman Mozis ebi ọle ha lu, Mozis ki dọ taman ene ẹbho ebi Jehova tale. (Ps. 99:7) Ibhokhan Izrẹl da wo dọ daghe ọle ghe Mozis hi ọria nin Jehova ha noo rẹ dia ele.

6. Ẹlo nela ibhokhan Izrẹl rẹ ha ghe uwedẹ nin Jehova rẹ ha dia ele? (Numbers 14:2, 10, 11)

⁶ Ọ ba bhi egbe a ghe ene bunbun bhi ibhokhan Izrẹl bha rẹọbhọ ghe Mozis Jehova ha noo rẹ dia ele. (Tie Numbers 14:2, 10, 11.) Bhi igba ne bunbun, ele bha lu rẹkhan adia nin Mozis ha re nin ele. Ranmhude ọnan Jehova bha ji ele da nabhi ọne otọ nin ọle ve nin ele.—Num. 14:30.

7. Sounun bhi ijiẹmhin ọsi ẹbho ne ji Jehova da ha dia ele. (Numbers 14:24) (Yẹ fẹ ifoto ghe.)

⁷ Ibhokhan Izrẹl eso wo ji Jehova da ha dia ele. Bhi ọsi ijiẹmhin, Jehova da yọle: “Kelẹb . . . wo re ọkhọle rebhe ha sun rẹkhan mẹn.” (Tie Numbers 14:24.) Osẹnobulua wo re ihaosa nin Kelẹb. Ọle da ji Kelẹb da tobọle zẹ eji ọle ha dia bhi otọ ọsi Kenan. (Josh. 14:12-14) Imọn nin ibhokhan Izrẹl biẹ ne nabhi otọ ọsi Kenan yẹ re ijiẹmhin esili ọbhi otọ bhi uwedẹ nin ele rẹ ji Jehova da ha dia ele. Ẹghe nin Jehova ki rẹ zẹ Josua nin ọle ha sun ibhokhan Izrẹl, ele da wo manman mun ekpẹn nanlẹn bhi ẹdagbọn iẹnlẹn nọnsọle rebhe. (Josh. 4:14) Ranmhude ọnan, Jehova da nan erọnmhọn nin ele, yẹ ji ele da nabhi otọ nin ọle ve nin ele.—Josh. 21:43, 44.

8. Gbotọle fanọn an ebi Jehova rẹ ha dia ẹbho nesọle yẹ bhi ẹghe nin ene ijie rẹ ha gbẹloghe. (Yẹ fẹ ifoto ghe.)

⁸ Ikpe ne bunbun ki gbera, Jehova da zẹ ebhuohiẹn nin ele ha dia ẹbho nesọle. Akizẹbue, Jehova da ji ene akhasẹ ha dia ẹbho nesọle bhi ẹghe nin ene ijie ki rẹ ha gbẹloghe. Ijie eso ne hoẹmhọn Osẹnobulua wo ha re obọ rẹkhan adia nin ene akhasẹ ha re nin ele. Bhi ọsi  ijiẹmhin, Devid nin Ojie wo degbere re obọ rẹkhan adia nin Netan nin akhasẹ re nanlẹn. (2 Sam. 12:7, 13; 1 Chron. 17:3, 4) Jehoshafat nin Ojie yẹ wo re obọ rẹkhan adia nin Jehezaẹl nin akhasẹ re nanlẹn. Ọle da yẹ taman ene ẹbho nin ele “mun udu nyan ene akhasẹ [nesi Osẹnobulua].” (2 Chron. 20:14, 15, 20) Ẹghe nin emhin rẹ ha kpokpo Hẹzẹkaya nin Ojie bhi ọkhọle, ọle da bu Ẹzaya nin akhasẹ nin ọle rẹkpa ọle. (Isa. 37:1-6) Ẹghe nọn hi ki rẹ khin nin ene ijie rẹ re obọ rẹkhan adia nọnsi Jehova, ọle ki wo nan erọnmhọn nin ele, yẹ gbega agbaẹbho nọnsele. (2 Chron. 20:29, 30; 32:22) Ọ rẹ wo khẹke nọn khia bhi ẹlo ọsi ene ẹbho ghe, Jehova hi ọnọn ha noo ene akhasẹ rẹ dia ele. Ọkpakinọn, ene bunbun bhi ene ijie bi ene ẹbho bha ka re ehọ ọbhi ebi ene akhasẹ ha taman ele.—Jer. 35:12-15.

EBI JEHOVA RẸ DIA KRISTIẸN YẸ BHI ORE NIN ỌHẸNHẸN

9. Ẹbho nela Jehova noo rẹ dia ene Kristiẹn bhi ore nin ọhẹnhẹn? (Yẹ fẹ ifoto ghe.)

⁹ Bhi ukpe Pẹnticọst 33 C.E., Jehova da mun agbotu gbo. Be ọle rẹ ha dia ene Kristiẹn yẹ ẹghenin? Ọle da zẹ Jesu nin ọle ha sun agbotu. (Ẹfẹ. 5:23) Ọkpakinọn Jesu bha na bhi okhun vae dọ ha taman ọdeọde bhi ene agbotu ebi ele ha lu. Ene etuegbe bi ene ewanlẹn ne ribhi Jerusalẹm ọle noo rẹ ha dia ele. (Iwẹnna 15:1, 2) Sẹyẹ, a da zẹ ewanlẹn nin ele ha sun agbotu kẹkẹ.—1 Tẹsẹ. 5:12; Taitọs 1:5.

10. (a) Be bhọ ene bunbun bhi ore nin ọhẹnhẹn rẹ lu emhin yẹ beji a re adia nin ele? (Iwẹnna 15:30, 31) (b) Bezẹle nin ẹbho eso bhi ẹghe ẹdẹlẹ bha da ka nin ẹbho nin Jehova ne mundia ha dia ele? (Fẹ ọne ẹkpẹti ghe nọn yọle, “ Ebezẹle Nin Ẹbho Eso Bha Da Ka Rẹọbhọ Ghe Jehova Noo Eria Rẹ Dia Mhan.”)

¹⁰ Ene Kristiẹn bhi ore nin ọhẹnhẹn be miẹn adia ọsi ene ẹbho nin Jehova ne mundia nin ele ha dia ele ọbhi egbe? Ene bunbun bhi ẹwẹ ele wo miẹn ene adia ọbhi egbe. Bhi ọsi ẹmhọanta ‘ele da wo manman ha ghọnghọn, ranmhude, nan rẹ ko ele udu re.’ (Tie Iwẹnna 15:30, 31.) Ọkpakinọn, be Jehova rẹ dia ẹbho nesọle yẹ ẹlẹnan?

EBI JEHOVA RẸ DIA MHAN YẸ ẸLẸNAN

11. Tẹmhọn ijiẹmhin ọkpa nọn rẹman ebi Jehova rẹ ha dia ene re ẹbho nesọle khian.

¹¹ Jehova sẹyẹ wo dia ẹbho nesọle ẹlẹnan. Ọmọn nọnsọle nin ọle re mundia nọn ha sun agbotu bi Baibo ọle mọn da rẹ lu ọnan. Mhan yẹ wo daghe ebi ọle rẹ ha noo ẹbho yẹ rẹ dia agbotu nọnsọle. Bhi ọsi ijiẹmhin, ria ẹmhọn  emhin ne sunu beji ukpe 1870 gbera fo. Charles Taze Russell bi ibo ọle da dọ lẹn sẹbhọ ghe, emhin kpataki rẹji Agbejele nọnsi Osẹnobulua dẹ sunu bhi ukpe 1914. (Dan. 4:25, 26) Ọta akhasẹ nin ele gua otọle kere bhi Baibo re ele ta ọnan. Jehova be ha dia ele beji ele ha gua otọ ọne ẹmhọn nan bhi Baibo? Ehe. Emhin ne sunu bhi ọne agbọn nan bhi ukpe 1914 da rẹkpa mhan rẹ lẹn ghe, Agbejele nọnsi Osẹnobulua munhẹn ha gbẹloghe fo bhi okhun. Ọne ẹghe nan a khọn okhọn ọhẹnhẹn nin agbọn rebhe kugbe khọn bhi ọne otọ nan, sẹyẹ emianmhẹn kẹkẹ, otọ nọn munvẹa, bi ukhunmhun da wo gba ije rebhe. (Luk 21:10, 11) Ene ikpea nan ne mhọn ọkhọle esili Jehova ha noo rẹ dia ẹbho nesọle.

12-13. Emhin eso nela a mhanmhanlẹn bhi ẹghe nan rẹ khọn okhọn nọnzi eva nọn rẹkpa ẹbho nesi Osẹnobulua rẹ manman ha tẹmhọn ọlẹn, yẹ man ẹbho emhin?

¹² Ria ẹmhọn ebe sunu bhi ẹghe nan rẹ khọn okhọn nọnzi eva nin agbọn rebhe kugbe khọn bhi ọne otọ nan. Ibhio mhan ne ribhi Bẹtẹ nọn ke okhun nẹ ne re emhin khian da dọ gua otọ ẹmhọn nọn ribhi ebe ọsi Arẹman 17:8. Emhin nin ele gua otọ ọle kere da rẹkpa ele rẹ lẹn ghe, ọne okhọn nan ida re okhọn Amagẹdọn munhẹn, sokpan ẹghe dẹ ha ribhọ nin emhin ha rẹ lọre sade a khọn ọne okhọn fo. Ẹghenin, ẹbho nesi Osẹnobulua ki miẹn ọne isẹhoa rẹ manman tẹmhọn Agbejele man ẹbho. Ene ibhio mhan da mun Isiku ọsi iGiliẹd gbọ arẹmiẹn ọnan diabe emhin nọn bha khẹke bhi ọne ẹghe nan. A mun ọne isiku nan gbọ nan rẹ re ọle man ene Misiọnari emhin, beji ele a ha da sabọ dọ ha tẹmhọn Osẹnobulua bhi ọne otọ agbọn nan rebhe. Arẹmiẹn a sẹyẹ ha khọn ọne okhọn nan, a da ji ene Misiọnari ha khian agbaẹbho kẹkẹ nin ele dọ ha tẹmhọn Osẹnobulua bhi enin. Rẹ deba ọnan, Otu Nọn Sun Oga da mun isiku kpataki ọkpa gbọ (Course in Theocratic Ministry) b nan rẹ rẹkpa ọrebhe bhi agbotu rẹ manman guẹ ebi a rẹ tẹmhọn Osẹnobulua, bi ebi a rẹ man emhin yẹ. A da noo ene isiku nan rẹ mun ẹbho nesi Osẹnobulua egbe ọbhi otọ khẹ iwẹnna nan ha lu bhi ẹghe odalo.

¹³ Ẹlẹnan nian, ọ wo dọ khia bhi ẹlo ghe Jehova hi ọnọn ha dia ẹbho nesọle bhi ọne ẹghe nin. Rẹ na bhi ẹghe nan rẹ khọn okhọn nọnzi eva rẹ dọ sẹbhi ẹlẹnan, ẹbho nesi Jehova wo dọ miẹn isẹhoa rẹ ha tẹmhọn Osẹnobulua bhi agbaẹbho kẹkẹ. Bhi ọsi ẹmhọanta, ọne iwẹnna nan wo ha lu re alo.

14. Bezẹle nọn da khẹke nin mhan ha re obọ rẹkhan adia nin agbotu nọnsi Jehova bi ene ewanlẹn re nin mhan? (Arẹman 2:1) (Yẹ fẹ ifoto ghe.)

¹⁴ Jesu Kristi hi ọnọn yẹ wo dia Otu Nọn Sun Oga ẹlẹnan. Ele guanọ nin adia nin ele re nin ibhio mhan ha yi ebi Jehova bi Jesu re obọ ọi. Ele noo ene ọfẹotughe bi ene ewanlẹn rẹ re ene adia nin mhan bhi agbotu. c “Obera” ọsi Jesu Kristi, ọle ene ewanlẹn nan zẹle bi ene ewanlẹn nekẹle rebhe ye. (Tie Arẹman 2:1.) Bhi ọsi ẹmhọanta, mhan lẹnmhin ghe ọ bha gba nin ene ewanlẹn nan, sẹyẹ ele dobọ ẹgheso. Mozis, Josua, bi ene etuegbe yẹ dobọ ẹgheso. (Num. 20:12; Josh. 9:14, 15; Rom 3:23) Arẹmiẹn ọ bha gba nin Otu Nọn Sun Oga bi ene ewanlẹn, ọ wo khia bhi ẹlo ghe Jesu hi ọnọn dia ele. Ọle dẹ yẹ wo ha lu iriọ “bhi ene ikpẹdẹ rebhe rẹ dọ sẹbhi ọkpẹnlẹn ọsi ọne agbọn nan.” (Mat. 28:20) Enan rebhe rẹman ghe, ọkhẹke nin mhan ha re obọ rẹkhan ene adia nin Jehova noo ene ikpea nan rẹ re nin mhan.

MHAN MIẸN ELELE BHỌ SADE MHAN JI JEHOVA DA HA DIA MHAN

15-16. Be uwẹ miẹn luẹ bhi ijiẹmhin ọsi ẹbho ne ji Jehova da ha dia ele?

¹⁵ Mhan wo miẹn elele bhọ nian nin mhan rẹ ji Jehova da ha dia mhan. Bhi ọsi ijiẹmhin, Andy bi Rose d wo re obọ rẹkhan adia nin Otu Nọn Sun Oga re nin mhan rẹji nan rẹ deobọre bhi iẹnlẹn. (Fẹ study note nọn ribhi Matiu 6:22 ghe.) Ọnan da re ọne isẹhoa nin ele rẹ dọ ha rẹkpa bhi eje kẹkẹ nan da bọn uwa oga nesẹmhan. Rose da yọle: “Mhan sẹ wo debhi uwa nọn dia khere a nin oẹriẹ i ye. Mẹn da yẹ khiẹn emhin nin mẹn rẹ mun ifoto arẹmiẹn ọ wo manman yẹẹ mẹn rẹ ha mun ifoto. Mẹn bhọ da ha viẹ beji mẹn khiẹn ọlẹn fo. Ọkpakinọn, bọsi Sera nin okhuo Ebraham, mẹn da muegbe nin mẹn rẹ zobọ bhọ rẹ ha ria ẹmhọn emhin nin mẹn fikekegbe.” (Hib. 11:15) Elele nela ọne okhuo bi ọdọ nan miẹn? Rose da yọle: “Ọ wo re mhan ha ghọnghọn ghe mhan noo ẹghe nọnsẹmhan nin Jehova. Uwa oga kẹkẹ nin mhan deba bọn rẹkpa mhan rẹ ha re ọkhọle muno ebi emhin ha diayẹ bhi agbọn ọsọgbọn.” Andy yẹ wo re obọ ọbhi ebi okhuo ọle ta, ọle da yọle: “Ọ re mhan ghọnghọn ghe mhan wo ha noo ẹghe bi ahu nọnsẹmhan rẹ wẹnna nin Jehova.”

¹⁶ Uwedẹ ọbhebhe nela mhan rẹ miẹn elele sade mhan ji Jehova da ha dia mhan? Beji obhio mhan nin okhuo natiọle Marcia yo isiku secọndri fo, ọle da ha guanọ nin ọle re obọ rẹkhan adia nan rẹ nanlẹn nin ọle rẹ munhẹn ha lu iwẹnna ọkanẹfan. (Mat. 6:33; Rom 12:11) Ọle da yọle: “Mẹn da miẹn isẹhoa nin mẹn  rẹ dọ yo yunivasiti bhi ọsọhẹ bhi ikpe enẹn. Ọkpakinọn iwẹnna oga ọsi ẹghe rebhe wo ha ri mẹn bhi ọkhọle. Bhiriọ mẹn da zẹ nin mẹn rẹ dọ luẹ iwẹnna-obọ nọn ha rẹkpa mẹn rẹ miẹn ebi mẹn ha rẹ ha gbẹloghe egbe sade mẹn ki munhẹn ha lu iwẹnna ọkanẹfan. Ọnan deba emhin kpataki nin mẹn sẹ zẹ rẹ lu bhi iẹnlẹn nọn manman re mẹn ha ghọnghọn. Mẹn wo ha sọnyẹnmhẹn nian bhi iwẹnna ọkanẹfan ọsi ẹghe rebhe nin mẹn lu. Iwẹnna-obọ nọnsẹmhẹn da re ọne ẹghe nin mẹn rẹ dọ ha rẹkpa bhi Bẹtẹ bi bhi iwẹnna oga ebhebhe ne dia inian.”

17. Elele ebhebhe nela mhan ha miẹn sade mhan ji Jehova da ha dia mhan? (Isaiah 48:17, 18)

¹⁷ Ẹgheso, agbotu re adia nin mhan ne gbega mhan. Bhi ọsi ijiẹmhin, ele rẹkpa mhan rẹ lẹn okhẹnan ne nabhọre sade ọria dọ ha khu afe bi okhẹnan ne nabhọre sade ọria gbobọrauhi nesi Osẹnobulua. Mhan miẹn elele bhọ sade mhan re obọ rẹkhan ene adia nan. Ọ rẹkpa mhan rẹ ha mhọn ọkhọle nọn lọre, sẹyẹ, mhan ki sabọ re egbe nẹ bhi ọkakale kẹkẹ. (1 Tim. 6:9, 10) Ọnan ki rẹkpa mhan rẹ re ọkhọle rebhe ha ga Jehova, sẹyẹ mhan ki ha ghọnghọn, ha mhọn ọfure, yẹ mhọn ikhọnlẹn bhi iẹnlẹn.—Tie Isaiah 48:17, 18.

18. Bezẹle nin uwẹ da muegbe rẹ ji Jehova da wo ha dia uwẹ?

¹⁸ Edandan i ribhọ ghe Jehova dẹ sẹyẹ wo ha noo eria bhi ọne otọ nan rẹ dia mhan bhi ẹghe ekpokpo nọn khua, rẹ dọ sẹbhi Ikpe Ulin nin Jesu ha rẹ gbẹloghe. (Ps. 45:16) Ọkpakinọn, mhan dẹ be sẹyẹ ha re obọ rẹkhan adia nọnsele aharẹmiẹn ebe ele taman mhan dikẹ bhi ebi mhan rẹ ha mhọn bhi ọkhọle? Uwedẹ nin mhan rẹ lu emhin nian sade a re adia nin mhan ha rẹman si mhan dẹ lu iriọ bhi ẹghe odalo. Bhiriọ, bha ji mhan wo ji Jehova da ha dia mhan, yẹ ha re obọ rẹkhan adia nin ene ikpea nin ọle zẹ re nin mhan. (Isa. 32:1, 2; Hib. 13:17) Mhan ha lu iriọ, ọ ki rẹkpa mhan rẹ manman mun udu nyan Jehova nọn dia mhan, nọn gbega mhan bhi emhin ne ha sabọ ria ikolu nin mhan bi ọle ko mhọnlẹn an, nọn yẹ dia mhan bhi ọne uwedẹ nọn ha rẹ mhan sẹbhi agbọn ọsọgbọn.