1. Inọnta nela eso bhi ẹwẹ mhan ha sabọ ha nọọn bii David nin Ojie?

MHAN rebhe wo guanọ nin egbe fu mhan re bhi iẹnlẹn. Ọria soso iribhọ nọn guanọ nin emhin ha kpokpo ọle bhi ọkhọle. Ọrẹyiriọ, emhin kẹkẹ ribhọ ne ha sabọ re imhan ha kpokpo egbe ẹlẹnan. Ene ga iJehova eso dẹ sabọ ha nọọn inọnta nin David nọọn iJehova le, ẹghe nin ọle rẹ yọle: “Ẹghela mẹn ha kiẹ egbe ukpẹdẹ-ukpẹdẹ, yẹ kpokpo egbe sẹ?”​—Ps. 13:2.

2. Be imhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

² Arẹmiẹn mhan rebhe mhọn ebe kpokpo mhan bhi ọkhọle ẹgheso, emhin eso ribhọ nin mhan ha sabọ lu nin mhan hẹi ha kpokpo egbe gbe. Bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan, mhan dẹ zilo nyan emhin eso ne ha sabọ re imhan ha kpokpo egbe. Mhan ha ki zilo nyan ọnin fo, mhan ki yẹ zilo nyan emhin ehan nin mhan ha sabọ lu, nin mhan da sabọ de ọkhọle re aharẹmiẹn mhan ribhi ọnọghọ.

3. Emhin eso nela ha sabọ re imhan ha kpokpo egbe? Mhan be mhọn ọne ahu nin mhan rẹ kpẹn ele?

³ Emhin ne bunbun ribhọ ne ha sabọ rẹ mhan ha kpokpo egbe. Mhan imhọn ọne ahu nin mhan rẹ sabọ re ọkpẹnlẹn ọbhi eso bhi ene emhin nan. Bhi ọsi ijiẹmhin, mhan ida sabọ lu ọle nin ebale, ikpọn bi uwa hẹi yẹ ha ghan. Sẹyẹ, mhan ida sabọ lu ọle nin ibo mhan bhi isikulu, la bhi isi iwẹnna hẹi ha si mhan rẹ lu ebe bha gba. Sẹyẹ, mhan ida sabọ lu ọle nin ẹbho hẹi yẹ lu ebe bha gba bhi eji mhan da nyẹnlẹn. Ranmhude ẹbho ne ribhi ọne agbọn nan ire obọ rẹkhan adia ne ribhi Baibo, ọle zẹle nin ene emhin nan rebhe da sunu. Esu lẹn sẹbhọ ghe, ikpokpo egbe dẹ sabọ si ẹbho obọ re ikeke nin ele hẹi ga iJehova. (Matt.  13:22; 1 John 5:19) Ọnan zẹle nọn bha da han mhan ilo ghe, ọnọghọ kẹkẹ wo vuọn ọne agbọn nan nin Esu gbẹloghe.

4. Be ha sabọ sunu sade mhan wo manman ha kpokpo egbe ba ọnọghọ nesẹmhan?

⁴ Mhan dẹ wo sabọ ha kpokpo egbe ba ọnọghọ nesẹmhan rẹ sẹbhọ ghe, ele ọkpa mhan ki wo ria ẹmhọnlẹn ẹghe rebhe. Bhi ọsi ijiẹmhin, mhan dẹ sabọ ha kpokpo egbe ghe, mhan ida sabọ miẹn igho nọn ha sẹ mhan rẹ ha gbẹloghe egbe. Mhan dẹ yẹ sabọ ha kpokpo egbe ghe, mhan ida yẹ sabọ ha yo iwẹnna sade mhan khọnmhọn, la a ki wo khu mhan bhi isi iwẹnna. Ọ wo kpokpo eso bhi ọkhọle ghe, ele dẹ sabọ gbobọrauhi nọnsi Osẹnobulua ahamiẹn ele miẹn edọnmhẹn. Mhan lẹn sẹbhọ ghe, ẹghe nọn bha re gbe nian, Esu dẹ sua ẹbho nesọle ọbhọ nin ele mun okhọn bu ẹbho nesi Osẹnobulua. Bhiriọ, mhan sabọ ha kpokpo egbe ba ebi mhan ha lu yẹ sade ọnan sunu. Mhan sabọ ha nọọn egbe mhan yọle, ‘Emhin ọbe be nọn sade mẹn ji ene emhin nan ha kpokpo mẹn bhi ọkhọle?’

5. Be iJesu ha tẹmhọnlẹn ẹghe nin ọle rẹ yọle: “Bha hẹi yẹ ha kpokpo egbe”?

⁵ Jesu da taman edibo nesọle yọle: “Bha hẹi yẹ ha kpokpo egbe.” (Matt. 6:25) Jesu be re ọnan ta ghe, mhan ida kpokpo egbe hiehie? Eye! Yere ghe, ene ka ga iJehova bhi ẹghe nọn gbera ka wo ha mhọn emhin ne ha kpokpo ele bhi ọkhọle. Ọrẹyiriọ, ọnan bha re iJehova fikeke gbe ele. * (1 Ki. 19:4; Ps. 6:3) Ebi Jesu ha taman ele hi, nin ele de ọkhọle re, nin ele hẹi ji emhin kpokpo ele bhi ọkhọle sẹbhọ ghe, ele bha yẹ ha mun oga nọnsi Jehova kalo bhi iẹnlẹn. Bhiriọ, be imhan ha lu yẹ sade emhin ribhọ nọn kpokpo mhan bhi ọkhọle?​—Fẹ ẹkpẹti ghe nọn yọle “ Ebi Mhan Ha Rẹ Lu Ọle Yẹ.”

6. Beji Philippians 4:​6, 7 rẹman, be ha sabọ rẹkpa mhan nin mhan hẹi yẹ ha kpokpo egbe gbe?

⁶ (1) Ha nan erọnmhọn ẹghe rebhe. Ahamiẹn ene ga iJehova ribhi ọnọghọ, ele dẹ miẹn ikoudure sade ele viẹ bu iJehova bhi erọnmhọn. (1 Pet. 5:7) Jehova dẹ wanniẹn erọnmhọn nọnsẹ. Ọle dẹ re ọfure “nọn khua okhun gbera ilẹn-otọ-emhin rebhe” nin uwẹ. (Tie Philippians 4:​6, 7.) Jehova dẹ noo ẹlinmhin nọnsọle rẹ re ọfure nọn sẹriọ nin mhan.​—Gal. 5:22.

7. Be ọkhẹke nin mhan ha mhọn bhi ọkhọle sade mhan nan erọnmhọn ji Osẹnobulua?

⁷ Ahamiẹn uwẹ nan erọnmhọn ji Jehova, hẹi re emhin soso he nanlẹn. Taan ọkhọle a man ọlẹn.Taman ọle ọnọghọ nin uwẹ ye. Ahamiẹn emhin ribhọ nin uwẹ ha lu rẹ sabọ kpẹn ọne ọnọghọ, bhii ọle nin ọle re ẹwanlẹn bi ahu nin uwẹ rẹ sabọ lu ọle. Ahamiẹn emhin soso iribhọ nin uwẹ ha sabọ lu, bhii Jehova nin ọle rẹkpa uwẹ, nin uwẹ hẹi ha kpokpo egbe gbe ba ọne ọnọghọ. Ahamiẹn mhan sounun ọbhi ọnọghọ nin mhan ye man iJehova bhi erọnmhọn, mhan ki sabọ dọ ha daghe uwedẹ kẹkẹ nin ọle rẹ re ewanniẹn ọbhọ. Aharẹmiẹn uwẹ bha re ẹjẹje miẹn ewanniẹn rẹji erọnmhọn nọnsẹ, hẹi ji egbe lọ uwẹ rẹ sẹyẹ ha nan erọnmhọn. Jehova guanọ nin mhan ha taan ọkhọle a tẹmhọn ọnọghọ kẹkẹ nin mhan ye man ọlẹn. Ọle iguanọ nin mhan zobọ bhọ rẹ ha tẹmhọn ele man ọlẹn.​—Luke 11:​8-10.

8. Ẹmhọn ọnọghọ nesẹmhan ọkpa ọ be khẹke nin mhan ha taman iJehova bhi erọnmhọn? Gbotọle fanọn an.

⁸ Beji uwẹ ha rẹ ha nan erọnmhọn ji Jehova taman ọlẹn ọnọghọ nin uwẹ ye, hẹi yelea rẹ ha khuẹnmhẹn ọlẹn. Aharẹmiẹn mhan ribhi ọnọghọ nọn manman kaka, ọ yẹ khẹke nin mhan dọnmhegbe ha yere, emhin esili nin Osẹnobulua sẹ lu nin mhan. Ahamiẹn ẹgheso uwẹ  bha lẹn ebi uwẹ ha rẹ taman iJehova ọnọghọ nin uwẹ ye yẹ, lẹn sẹbhọ ghe, ọle dẹ wanniẹn erọnmhọn nọnsẹ aharẹmiẹn, ‘Huẹan rẹkpa mẹn’ ọkpa uwẹ tale.​—2 Chron. 18:31; Rom. 8:26.

9. Be imhan ha rẹ sabọ miẹn ugbega ọsaje yẹ?

⁹ (2) Mun udu tẹ Jehova nin ọle re ẹwanlẹn nin uwẹ. Ẹghe nin Isaiah nin akhasẹ rẹ ha nyẹnlẹn, ofẹn da ha mun ibhokhan Judah ghe, ibhokhan Assyria dẹ mun okhọn bu ele. Ranmhude ele bha guanọ nin ibhokhan Assyria khọn ele miotọ, ele da nẹ bu ibhokhan Egypt nin ele rẹkpa ele arẹmiẹn ibhokhan Egypt iga iJehova. (Isa. 30:​1, 2) Jehova da sekhae nin ele ghe, okhẹnan dẹ nabhọre sade ele mun udu tẹ ibhokhan Egypt. (Isa. 30:​7, 12, 13) Jehova da noo Isaiah nin akhasẹ rẹ taman ele ebi ele ha rẹ sabọ miẹn ugbega ọsaje yẹ. Ọle da taman ele yọle: “Bha dẹ miẹn ahu sade ibha bha ha kpokpo egbe, bi sade bha mun udu nyan mẹn.”​—Isa. 30:15b.

10. Idia eso nela mhan ha da sabọ rẹman ghe, mhan mun udu tẹ iJehova?

¹⁰ Be imhan ha rẹ sabọ rẹman yẹ ghe Jehova mhan mun udu tẹ? Bha ji mhan fẹ idia eso ghe. Ji a man yọle ghe uwẹ miẹn iwẹnna nin uwẹ ha da ha miẹn igho nọn manman kpọnọ, sokpan, ranmhude uriagogo ne bunbun uwẹ ha rẹ ha lu ọne iwẹnna nan, uwẹ iyẹ da miẹn ẹghe rẹ manman ha ga iJehova. Ji a man yẹ yọle ghe, ọria nọn iga iJehova bhi eji uwẹ da wẹnna guanọ nin ọle zẹ uwẹ bhi ọshọ. La, be uwẹ ha lu yẹ ahamiẹn ene ribhi azagba-uwa nọnsẹ yọle ele dẹ he ẹ sade uwẹ bha zẹ iJehova obọ. Bhi ọsi ẹmhọanta, ọ dẹ nọghọ uwẹ rẹ zẹ ebi uwẹ ha lu bhi ene idia nan. Ọkpakinọn, Jehova dẹ rẹkpa uwẹ rẹ lẹn ebe khẹke nin uwẹ lu. (Matt. 6:33; 10:37; 1 Cor. 7:39) Bhiriọ, uwẹ dẹ be mun udu tẹ iJehova yẹ re obọ rẹkhan ebi ọle yọle nin uwẹ lu?

11. Okha nela mhan ha sabọ miẹn tie bhi Baibo ne ha rẹkpa mhan nin mhan hẹi ha kpokpo egbe gbe sade mhan kuẹlo da ekpokpo?

¹¹ (3) Luẹ emhin bhi ijiẹmhin ne mhẹn bi ijiẹmhin ne imhẹn nin ẹbho rẹman. Bhi Baibo, mhan dẹ miẹn okha ọsi ẹbho kikẹ ne bunbun ne bha ha kpokpo egbe gbe, sokpan, ele da mun udu tẹ iJehova. Beji uwẹ ha rẹ ha tie ene okha nan, gbẹlokotọ nin uwẹ daghe ebe rẹkpa ele nin ele bha da ha kpokpo egbe gbe arẹmiẹn ele kuẹlo da ọnọghọ nọn kaka. Bhi ọsi ijiẹmhin, ẹghe nin ikotu nọn ke okhun nẹ ọsi ibhokhan iJew rẹ taman etuegbe nesi Jesu nin ele hẹi yẹ tẹmhọn Osẹnobulua, etuegbe nesi Jesu bha ji ọnan da gbe ofẹn ele bhi ẹkẹ. Ele da re izebhudu yọle: “Osẹnobulua hi ojie nin mhan ha hẹnmhọn nan, ọ iyi eria.” (Acts 5:29) Arẹmiẹn a gbe ele asan, ele bha ji udu ha waa ele. Bezẹle? Ranmhude, ele lẹnmhin ghe Jehova re ele bhi ikeke. Ọle yẹ wo ha re ẹlo esili ghe ele. Bhiriọ, ele da sẹyẹ wo situa ha tẹmhọn Osẹnobulua. (Acts 5:​40-42) Sẹyẹ, ẹghe nin ẹbho rẹ ha ho nin ele gbe Stephen an, ofẹn bha ha mun ọlẹn. Ọkhọle nọnsọle da sẹyẹ wo lọre rẹ sẹbhọ ghe, ẹlo nọnsọle da wo diabe ọsi ẹhi. (Acts 6:​12-15) Bezẹle? Ranmhude ọle lẹnmhin ghe, Jehova re ẹlo esili ghe ọle.

12. Beji 1 Peter 3:14 bi 4:14 rẹman, bezẹle nin mhan ha da sabọ ha ghọnghọn aharẹmiẹn a kpokpo mhan?

¹² Ahu nin Jehova re nin etuegbe nesi Jesu rẹ ha lu emhin ọhan-ilo wo rẹkpa ele lẹn ghe, Jehova re ele bhi ikeke. (Acts 5:​12-16; 6:8) Ẹlẹnan nian, Jehova ire ahu nin mhan rẹ lu emhin ọhan-ilo. Ọrẹyiriọ, Jehova taman mhan bhi Baibo ghe, ahamiẹn mhan loya ranmhude oga nin mhan ga ọle, ọle sẹyẹ re ẹlo esili ghe mhan, ghe ẹlinmhin nọn khiale nọnsọle dẹ rẹkpa mhan. (Tie 1 Peter 3:14; 4:14.) Bhiriọ, ọ bha khẹke nin mhan ha kpokpo egbe ba ekpokpo nin mhan ha sabọ miẹn bhi ẹghe odalo. Sokpan, ebe khẹke nin mhan lu nian hi, nin  mhan ziẹn iruduba nin mhan mhọn da iJehova ghe, ọle dẹ sabọ rẹkpa mhan yẹ hinmhin mhan. Beji edibo nesi Jesu lu, ọkhẹke nin mhan mun udu tẹ ive nin Jesu vele ghe: “Mẹn dẹ re ọta bi ẹwanlẹn nin bha rẹ sẹbhọ ghe, eghian bha a ha rẹ kugbe, ele ida sabọ muan ọlẹn.” Mhan rẹọbhọ ghe: “Iziẹngbe nin [mhan] mhọnlẹn, ọle ha gbega iẹnlẹn [nọnsẹmhan].” (Luke 21:​12-19) Lẹn sẹbhọ ghe, Jehova manman lẹn ene ga ọle nọnsẹn, bhiriọ ele ha rẹ yu, ọle dẹ sabọ riọ ele kpanọ bhi uu.

13. Bezẹle nọn da khẹke nin mhan luẹ okha ọsi ẹbho ne bha mun udu tẹ Jehova?

¹³ Mhan dẹ yẹ miẹn emhin luẹ bhi okha ọsi ẹbho ne ji emhin ha kpokpo ele bhi ọkhọle rẹ sẹbhọ ghe, ele bha yẹ mun udu tẹ Jehova. Mhan ha luẹ ijiẹmhin nọnsele bhi Baibo, ọ ki rẹkpa mhan nin mhan hẹi lu ebi ele lu. Bhi ọsi ijiẹmhin, ọ bha sẹ bu egbe nin Asa kiẹn ojie ọsi Judah, eyokhọnlẹn ne bunbun da mun okhọn bu ọle. Ọle da mun udu tẹ Jehova, bhiriọ, ọle da sabọ khọn ele miotọ. (2 Chron. 14:​9-12) Akizẹbue, Baasha nin Ojie ọsi Izrẹl da je eyokhọnlẹn nin ele mun okhọn bu ọle. Ene eyokhọnlẹn nan bha bun sẹ bii ene ọle ka khọn miotọ. Sokpan, Asa bha mun udu tẹ Jehova nin ọle rẹkpa ọle beji ọle ka rẹ mun udu tẹ Jehova bhi ẹghe nọn gbera. Ọle da dọ ha ibhokhan Syria osa, nin ele dọ rẹkpa ọle. (2 Chron. 16:​1-3) Sẹyẹ, ọkuẹsẹ ọle yu, ọle da wo manman ha khọnmhọn, ọkpakinọn, ọle bha mun udu tẹ Jehova nin ọle rẹkpa ọle.​—2 Chron. 16:12.

14. Be imhan ha sabọ miẹn luẹ bhi okha ọsi Asa?

¹⁴ Asa ka wo ha mun udu tẹ Jehova sade ọle kuẹlo da ọnọghọ. Akizẹbue, ọle bha yẹ ha mun tẹ Jehova nin ọle rẹkpa ọle. Ọle da ha mun udu tẹ egbe ọle. Bhi ọsi ọhẹnhẹn, emhanmhan nin ọle ha mhọn ghe, ọle dẹ tie ibhokhan Syria ne rẹkpa ọle khọn ibhokhan Izrẹl da diabe ebe wẹnna. Ọkpakinọn, elele nin ele miẹn bhi ọne emhanmhan nan bha tọ. Jehova da noo akhasẹ rẹ taman ọlẹn yọle: “Beji a miẹn ghe uwẹ bha mun udu tẹ iJehova nin Osẹnobulua nọnsẹ, sokpan uwẹ da mun udu tẹ ojie ọsi Syria, eyokhọnlẹn ọsi ojie nọnsi Syria miuhọnmhọn bhi obọ ẹ.” (2 Chron. 16:7) Be imhan ha miẹn luẹ bhi ọne okha nan? Ọkhẹke nin mhan ha bu iJehova nin ọle re Baibo rẹ re adia nin mhan ahamiẹn mhan ribhi ọnọghọ. Ọ bha khẹke nin mhan ha riale ghe, mhan dẹ sabọ rẹkpa egbe mhan. Aharẹmiẹn ẹjẹje ọ khẹke nin mhan rẹ lu ebi mhan ho nin mhan lu, ọ yẹ khẹke nin mhan de ọkhọle re mun udu tẹ iJehova. Bhiriọ, ọle ki rẹkpa mhan rẹ sabọ zẹ ebe gbale.

15. Be imhan ha sabọ lu sade mhan tie iBaibo?

¹⁵ (4) Luẹ eje kẹkẹ bhi Baibo ọbhi uhọnmhọn. Beji uwẹ ha rẹ ha tie iBaibo, uwẹ ha miẹn eje rẹman ghe mhan dẹ miẹn ahu sade mhan mun udu tẹ iJehova, dọnmhegbe lẹn enin ọbhi uhọnmhọn. Be uwẹ ha rẹ sabọ lu ọnan yẹ? Uwẹ dẹ sabọ luẹ eje kẹkẹ bhi Baibo ọbhi uhọnmhọn sade uwẹ tie ọle dagbare, la sade uwẹ gbẹn ọlẹn ọbhi otọ, nin uwẹ da sabọ ha re ẹlo na bhọ ẹghe rebhe. Jehova da taman iJoshua ghe, nin ọle ha tie Uhi nọnsọle ẹghe rebhe, yẹ ha ria eria nyan ọlẹn, beji ọle ha da sabọ ha re ẹwanlẹn lu emhin. Ene Uhi nan nin ọle ha tie wo rẹkpa ọle nin ofẹn hẹi ha mun ọlẹn. Bhiriọ, ọle da sabọ re izebhudu ha sun ẹbho nesi Osẹnobulua. (Josh. 1:​8, 9) Eje kẹkẹ ribhi Baibo nọn ha sabọ rẹkpa mhan nin udu mhan sotọ, aharẹmiẹn mhan kuẹlo da ọnọghọ nọn ha sabọ re ofẹn ha mun mhan.​—Ps. 27:​1-3; Prov. 3:​25, 26.

16. Be iJehova rẹ noo ibhio mhan rẹ rẹkpa mhan yẹ sade mhan ribhi ọnọghọ, nin mhan da sabọ mun udu tẹ ọle?

¹⁶ (5) Deba ẹbho nesi Osẹnobulua ha muobọ. Jehova noo ibhio mhan rẹ rẹkpa mhan sade mhan ribhi ọnọghọ. Ele ki rẹkpa mhan rẹ mun udu tẹ iJehova. Bhi ikolo oga nesẹmhan,  mhan miẹn elele kikẹ bhi ọta nin ibhio mhan rẹman, bi bhi ewanniẹn nin ele re ọbhi inọnta. Sẹyẹ, emhin nin mhan bi ibhio mhan ko zilo ọle bhi ikolo oga sabọ re izebhudu nin mhan. (Heb. 10:​24, 25) Imọẹ mhan bhi ẹkẹ agbotu dẹ sabọ re izebhudu nin mhan, ahamiẹn mhan taman ele ọnọghọ nin mhan ye. Ọta nọn mhẹn nin ọmọẹ mhan ha taman mhan, dẹ sabọ rẹkpa mhan nin mhan hẹi yẹ ha kpokpo egbe.​—Prov. 12:25.

17. Beji Hebrews 6:19 rẹman, be iruduba nin mhan mhọnlẹn ha rẹ sabọ rẹkpa mhan deziẹn yẹ aharẹmiẹn mhan ribhi idia nọn kakale?

¹⁷ (6) Manman ziẹn iruduba nin uwẹ mhọn. Iruduba nin mhan mhọn dẹ sabọ rẹkpa mhan deziẹn nọnsẹn. Bhiriọ, mhan ki sabọ fi ikazi mun otọ aharẹmiẹn mhan ribhi idia nọn kakale, la emhin kpokpo mhan bhi ọkhọle. (Tie Hebrews 6:19.) Ha ria eria nyan ive nin Jehova vele ghe, bhi ẹghe odalo, emhin soso ida yẹ ha ribhọ nọn ha kpokpo mhan bhi ọkhọle. (Isa. 65:17) Re ọkhọle ha ria ẹmhọn ebi iẹnlẹn ha diayẹ bhi ẹkẹ agbọn ọsọgbọn ẹghe nin emhin ebe rebhe ha rẹ si egbe kie. (Mic. 4:4) Uwẹ dẹ yẹ sabọ ziẹn iruduba nin uwẹ mhọnlẹn, ahamiẹn uwẹ tale man ẹbho. Dọnmhegbe ha lu eka ne bunbun bhi iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua. Uwẹ ha lu inian, uwẹ ki sabọ ga iJehova sẹbhi ọkpẹnlẹn.​—Heb. 6:11.

18. Be ha sabọ sunu bhi ẹghe odalo beji ọne agbọn nan rẹ bu ọkpẹnlẹn? Be ha rẹkpa mhan rẹ sabọ ziẹngbe?

¹⁸ Beji ọkpẹnlẹn ọsi ọne agbọn nan rẹ wo manman ha sire, mhan dẹ ha miẹn ọnọghọ ne ha sabọ re imhan ha kpokpo egbe. Uhọnmhọn-ọta ọsi ukpe 2021 dẹ rẹkpa mhan nin mhan ha mun udu tẹ Jehova, ọ iyi egbe mhan. Ọ dẹ yẹ rẹkpa mhan nin mhan hẹi ha kpokpo egbe beji mhan ha rẹ ha ziẹngbe ene ọnọghọ nan. Bha ji mhan wo ha re uwedẹ iẹnlẹn nọnsẹmhan rẹ rẹman iJehova ghe, mhan mhọn urẹọbhọ da ive nin ọle ve nin mhan ghe: “Bha dẹ miẹn ahu sade ibha bha ha kpokpo egbe, bi sade bha mun udu nyan mẹn.”​—Isa. 30:15.