1. Be rẹman ghe oyẹẹ nọn dinmhin iyẹ ribhi azagba-uwa ne bunbun ẹlẹnan?

BAIBO tale ghe, bhi ẹghe ọkike ọsi ọne agbọn nan, ẹbho “ida yẹ ha mhọn ẹkẹ-ẹjẹjẹ.” (2 Tim. 3:​1, 3) Ọne ọta akhasẹ nan wo munsẹ ẹlẹnan nian. Bhi ọsi ijiẹmhin, okhuo bi ọdọ ne bunbun ẹlẹnan wo sọebea. Ranmhude ọnan, ele iyẹ mhẹn-ẹkẹ-egbe. Bhiriọ, imọn nesele iyẹ miẹn oyẹẹ nọn khẹke ele. Ẹbho eso ne ribhi azagba-uwa ọkpa bha yẹ manman sikẹ egbe arẹmiẹn ele ko nyẹnlẹn kugbe. Okpea ọkpa nọn guẹ ebi a rẹ re ibhude nin okhuo bi ọdọ yẹ da yọle: “Aba, inẹn bi imọn iyẹ ko lu emhin kugbe. Foni nọnsele bi ikọmputa, la ividio gemu, ọle ele ki noo ẹghe nọnsele nan nẹ. Arẹmiẹn ene ẹbho nan ko nyẹnlẹn kugbe, inian ele ki diabe eriọbhe rẹji egbe.”

2-3. (a) Beji Romans 12:10 rẹman, hela ọkhẹke nin mhan ha mhọn ẹkẹ-ẹjẹjẹ da? (b) Be imhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

² Mhan bha guanọ nin mhan diabe ẹbho bhi ọne agbọn nan ne bunbun ne imhọn oyẹẹ. (Rom. 12:2) Ọkhẹke nin mhan ha mhọn ẹkẹ-ẹjẹjẹ da ene ribhi azagba-uwa nọnsẹmhan, bi ibhio mhan nin mhan ko ga. (Tie Romans 12:10.) Ẹkẹ-ẹjẹjẹ re imhan mhọn oyẹẹ nọn dinmhin da ene imhan ko ribhi azagba-uwa. Oyẹẹ nọn sẹnian, ọle ọ yẹ khẹke nin mhan ha mhọn da ibhio mhan nin mhan ko ga. Ahamiẹn mhan mhọn ẹkẹ-ẹjẹjẹ da ibhio mhan nin mhan ko ga, mhan ki deba ha tuẹn okugbe nọn ribhi ẹwẹ mhan okhun.​—Mic. 2:12.

³ Bha ji mhan zilo nyan ijiẹmhin eso bhi Baibo ne ha sabọ rẹkpa mhan rẹ ha mhọn ẹkẹ-ẹjẹjẹ.

4. Be James 5:11 rẹ rẹkpa mhan daghe ebi oyẹẹ nin Jehova mhọn da mhan dinmhin sẹyẹ?

⁴ Baibo da taman mhan ghe, Jehova mhọn ikpẹ esili ne bunbun. Bhi ọsi ijiẹmhin, ọle da taman mhan ghe, “Osẹnobulua hi  ahoẹmhọn-egbe.” (1 John 4:8) Ranmhude ahoẹmhọn-egbe nin Osẹnobulua mhọnlẹn, ọ yẹẹ mhan rẹ sikẹ ọle bii ọmọẹ. Sẹyẹ, Baibo ji mhan lẹn ghe, “Jehova mhọn ẹkẹ-ẹjẹjẹ.” (Tie James 5:11.) Inian Baibo rẹ rẹkpa mhan lẹn ebi oyẹẹ nin Osẹnobulua mhọn da mhan dinmhin sẹ yẹ.

5. Be iJehova rẹ rẹman yẹ ghe ọle mhọn itohan da mhan? Be imhan ha rẹ sabọ re egbe khọkhọ ọle yẹ?

⁵ James 5:11 tẹmhọn ikpẹ ọbhebhe nọnsi Jehova nọn diẹn mun ẹkẹ-ẹjẹjẹ nọnsọle. Ọne ikpẹ hi, itohan. Ọne ikpẹ nan wo yẹ rẹkpa mhan rẹ sikẹ ọle. (Ex. 34:6) Jehova rẹhunmhan mhan sade mhan fiobọdọn. Ọnan hi uwedẹ ọkpa nin ọle rẹ rẹman ghe, ọle mhọn itohan da mhan. (Ps. 51:1) Baibo da rẹman ghe, ọ iyi nan rẹ wo gheghe rẹhunmhan ọria ọkpa a rẹ re itohan man. Uwedẹ ọbhebhe nin mhan ha rẹ rẹman ghe mhan mhọn itohan da ọria hi, sade mhan ji idia nin ọle ye ba mhan bhi egbe sẹbhọ ghe, mhan ki rẹkpa ọle. Jehova da rẹkpa mhan lẹn ghe, ọtibhọ nin ọle mhọn nin ọle rẹ rẹkpa mhan, gbera ọtibhọ nin inẹn ọmọn mhọn nin ọle rẹ rẹkpa ọmọn nọnsọle. (Isa. 49:15) Ahamiẹn mhan ribhi ọnọghọ, Jehova ki rẹkpa mhan ranmhude itohan nin ọle mhọn da mhan. (Ps. 37:39; 1 Cor. 10:13) Mhan dẹ yẹ sabọ rẹman ibhio mhan nin mhan ko ga ghe, mhan mhọn itohan da ele, sade mhan rẹhunmhan ele, yẹ re ẹmhọn sibhi ẹkẹ re ahamiẹn ele lu mhan khọlọ. (Eph. 4:32) Uwedẹ kpataki ọbhebhe nin mhan ha rẹ rẹman ibhio mhan nin mhan ko ga ghe mhan mhọn itohan da ele hi, mhan ki ha rẹkpa ele sade ele ribhi ọnọghọ. Ahamiẹn mhan ji oyẹẹ nin mhan mhọn rẹ mhan ha mhọn itohan da ẹbho, mhan ki rẹman ghe mhan re egbe khọkhọ iJehova. Ọle hi ọnọn mhọn ẹkẹ-ẹjẹjẹ nẹ bhi ọne otọ agbọn nan rebhe.​—Eph. 5:1.

6. Be iJonathan bi David rẹ rẹman yẹ ghe, ele wo manman hoẹmhọn egbe ele?

⁶ Baibo tẹmhọn ẹbho ne wo ha mhọn ẹkẹ-ẹjẹjẹ da egbe arẹmiẹn ọ bha gba nin ele fo. Bha ji mhan fẹ ijiẹmhin ọsi Jonathan bi David  ghe. Baibo da taman mhan yọle: “Jon′a·than bi David da wo kiẹn imọẹ ne manman sikẹ egbe. Jon′a·than da wo dọ hoẹmhọn iDavid beji ọle rẹ hoẹmhọn egbe ọle.” (1 Sam. 18:1) Ranmhude Jehova zẹ iDavid nin ọle ha yi ojie sade ẹghe nọnsi Saul nin Ojie ki gbera, ẹkẹ da manman ha khọ Saul rẹ sẹbhọ ghe, ọle da ha guanọ nin ọle gbe iDavid a. Ọkpakinọn, ọmọn nọnsọle natiọle Jonathan bha deba ọle bhi ọne ilọnmhọn nan. Jonathan bi David da ve ive nin egbe ele ghe, ele ida zẹ egbe obọ, ghe, ele dẹ sẹyẹ ha yi imọẹ yẹ rẹkpa egbe.​—1 Sam. 20:42.

7. Be bhọ emhin ọkpa nọn ha rẹ sabọ si idobolo ọbhi ikolu nin Jonathan bi David ha mhọnlẹn?

⁷ Arẹmiẹn emhin ne bunbun ribhọ nọn ha rẹ re iJonathan bi David zẹ egbe obọ, ele bha ji ene emhin nan da si idobolo ọbhi ikolu nin ele ko mhọnlẹn. Ele da sẹyẹ wo manman sikẹ egbe nọnsẹn. Bhi ọsi ijiẹmhin, ọsi ikpe 30 nin Jonathan rẹ diọn iDavid. Ranmhude ọnan, Jonathan dẹ sabọ ha riale ghe, ọle imhọn ebi ọle re iDavid lu ranmhude obhokhan iDavid khin. Ọkpakinọn, Jonathan bha re inian ria-eria. Ọle bha ha re ẹlo gbe iDavid a. 

8. Bezẹle nin mhan ha da sabọ yọle ghe, ọmọẹ esili Jonathan ha khin rẹji David?

⁸ Beji a miẹn ọmọn nọnsi Saul nin Ojie Jonathan khin, Jonathan hi ọnọn ha rẹ kiẹn ojie sade Saul yulu. Ranmhude ọnan, ẹkẹ iDavid dẹ sabọ ha khọ ọle ranmhude Jehova zẹ iDavid nin ọle ha ojie sade ẹghe nọnsi Saul gbera. (1 Sam. 20:31) Sokpan, ọle bha lu iriọ, ọle da degbere sẹyẹ sun rẹkhan iJehova. Ọle da wo re obọ rẹkhan emhanmhan nọnsi Jehova nin David rẹ kiẹn ojie. Ọle da sẹyẹ wo sun rẹkhan David arẹmiẹn ọnan wo re ẹkẹ ha khọ aba ọle nin Saul.​—1 Sam. 20:​32-34.

9. Jonathan be ha mhọn ẹlobhọ da iDavid? Gbotọle fanọn an.

⁹ Ranmhude oyẹẹ nin Jonathan ha mhọn da iDavid, ọle bha ha mhọn ẹlobhọ da David. Ọria nin ofẹn imun, nọn manman guẹ ebi a rẹ khọnlẹn yẹ, nọn yẹ sabọ kọn obọ nọnsẹn, ọle Jonathan khin. Ẹghe ẹdẹlẹ, ẹbho da ha tale ghe, Saul bi Jonathan mhọn ahu gbera oduma, ghe, okhian kẹ ele gbera oghohọn. (2 Sam. 1:​22, 23) Jonathan bha ha re emhin nin ọle sabọ lu rẹ dẹgbọ. Ọle bha ha dọnmhegbe rẹ rẹman iDavid ghe ọle mhẹn gbera ọle. Sẹyẹ, ọle bha ha khọ ẹkẹ iDavid ranmhude emhin eso ribhọ nin David lu nin ọle bha sabọ lu. Sokpan, ọle da ji ẹmhọn iDavid ha ti ọle bhọ ranmhude izebhudu nin David mhọn, bi uwedẹ nin ọle rẹ mun udu tẹ iJehova. Bhi ọsi ẹmhọanta, ẹghe nin David ki rẹ gbe iGoliath a fo, Jonathan da wo dọ hoẹmhọn iDavid beji ọle rẹ hoẹmhọn egbe ọle. Be imhan ha rẹ sabọ re inian hoẹmhọn ibhio mhan nin mhan ko ga yẹ?

10. Be imhan ha rẹ sabọ ha re oyẹẹ nọn dinmhin man ibhio mhan yẹ?

¹⁰ Baibo da taman mhan yọle: “Bha re ọkhọle rebhe rẹ ha mhọn oyẹẹ nọn dinmhin da egbe.” (1 Pet. 1:22) Ijiẹmhin nọnsi Jehova dẹ sabọ rẹkpa mhan lẹn ebi mhan ha rẹ sabọ lu ọnan yẹ. Oyẹẹ nin ọle mhọn da mhan dinmhin sẹbhọ ghe, ahamiẹn mhan bha zobọ bhọ rẹ ha sun rẹkhan ọlẹn, emhin soso iribhọ nọn ha wa ikolu nin mhan bi ọle ko mhọnlẹn an. (Rom. 8:​38, 39) Ọ iyi emhin nọn lẹkhẹ nan rẹ re oyẹẹ nọn dinmhin man. Ẹgheso, mhan dẹ manman dọnmhegbe nin mhan da sabọ re oyẹẹ man ene imhan ko ga. Ahamiẹn ẹbho lu emhin nọn khọ mhan bhi ẹkẹ, ọkhẹke nin mhan “re oyẹẹ ha gbe kua nin egbe,” yẹ manman dọnmhegbe rẹ sẹyẹ ha mhọn okugbe. (Eph. 4:​1-3) Ahamiẹn mhan khu ọbhi ọfure, mhan ida ha ghe eji ibhio mhan ida lu nọnsẹn. Mhan ki dọnmhegbe rẹ ha ghe ele beji Jehova rẹ ghe ele.​—1 Sam. 16:7; Ps. 130:3.

11. Bezẹle nọn ida yi emhin nọn lẹkhẹ nin mhan rẹ ha re oyẹẹ nọn dinmhin man ẹgheso?

 ¹¹ Ọ iyi emhin nọn lẹkhẹ nin mhan rẹ ha re oyẹẹ nọn dinmhin man ibhio mhan ẹghe rebhe, manman nọn, sade mhan lẹn eji ele da lu khọlọ. Asabọmiẹn Kristiẹn bhi ore nin ọhẹnhẹn wo yẹ ha mhọn ọne ọnọghọ nan. Bhi ọsi ijiẹmhin, asabọmiẹn ọ wo lẹkhẹ nin Euodia bi Syntyche rẹ deba iPaul ha lu iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua. Sokpan, akizẹbue, Euodia bi Syntyche bha yẹ ha mhẹn-ẹkẹ-egbe. Bhiriọ, Paul da gbẹn je ele ghe, “nin ele ha mhọn ọkhọle ọkpa bhi Ebeanlẹn mhan.”​—Phil. 4:​2, 3.

12. Be ha rẹkpa mhan rẹ sabọ ha re oyẹẹ nọn dinmhin man ibhio mhan nin mhan ko ga?

¹² Be ha rẹkpa mhan rẹ sabọ ha re oyẹẹ nọn dinmhin man ibhio mhan nin mhan ko ga? Ọkhẹke nin mhan lẹn ele nọnsẹn. Mhan ha lẹn ele nọnsẹn, mhan ki sabọ lẹn ebe emhin dia ele yẹ bhi egbe. Bhiriọ, mhan ki sabọ ha mhọn ẹkẹ-ẹjẹjẹ da ele. Ọkhẹke nin mhan yẹ deba ele ha lu ọmọẹ, aharẹmiẹn imhan diọn ele, la ele diọn mhan, la agbaẹbho ọbhebhe ele na vae. Yere ghe, arẹmiẹn Jonathan re ikpe 30 rẹ diọn iDavid, ele da sẹyẹ ha yi imọẹ ne manman sikẹ egbe nọnsẹn. Ọria be ribhi agbotu nọnsẹ nin uwẹ ha sabọ ne lu ọmọẹ aharẹmiẹn uwẹ diọn ọlẹn, la ọle diọn ẹn? Uwẹ ha sabọ re inian ha si unan ẹbho rebhe kẹ egbe, uwẹ ki rẹman ghe, uwẹ “mhọn oyẹẹ da ibhio mhan rebhe bhi ọne otọ agbọn nan rebhe.”​—1 Pet. 2:17.

13. Be ha sabọ re imhan sikẹ ibhio mhan eso nin mhan ko ga gbera enekẹle?

¹³ Arẹmiẹn ọkhẹke nin mhan ha mhọn oyẹẹ nọn dinmhin da ibhio mhan rebhe nin mhan ko ga, eso dẹ ha ribhi ẹwẹ ele nin mhan manman sikẹ gbera enekẹle, ranmhude ebe yẹẹ mhan, ọle yẹẹ ele. Ọ iyi olukhọ sade ọ dia inian. Arẹmiẹn iJesu tie etuegbe nesọle rebhe imọẹ, Baibo da ji mhan lẹn ghe, ọle wo manman hoẹmhọn iJohn. (John 13:23; 15:15; 20:2) Ọkpakinọn, Jesu bha ha lu John nọnsẹn gbera etuegbe nekẹle. Bhi ọsi ijiẹmhin, ẹghe nin John bi James nin obhio ọle rẹ bu iJesu re dọ taman ọlẹn ghe, nin ọle ne ele ọbhi ihe nọn khua bhi Agbejele nọnsi Osẹnobulua, Jesu da taman ele yọle: “Ọ iyi obọ mẹn ọ ye  rẹ tare ọnọn ha debhi obọ-era la obọ-agobọ nọnsẹmhẹn an.” (Mark 10:​35-40) Jesu mhan re egbe khọkhọ sade mhan bha ha lu imọẹ mhan nọnsẹn gbera ẹbho enekẹle nin mhan ko ga. (Jas. 2:​3, 4) Ahamiẹn mhan lu ẹbho eso nọnsẹn gbera ẹbho nekẹle, mhan ki ha si iwa-egbea re bhi ẹkẹ agbotu. Emhin nin Jehova iguanọ hiehie.​—Jude 17-19.

14. Beji Philippians 2:3 tale, be ha rẹkpa mhan nin mhan hẹi ha riale ghe, imhan mhẹn gbera ibhio mhan nin mhan ko ga?

¹⁴ Ahamiẹn mhan mhọn oyẹẹ nọn dinmhin da ibhio mhan nin mhan ko ga, mhan ida ha dọnmhegbe rẹ rẹman ele ghe, mhan mhẹn gbera ele. Yere ghe, Jonathan bha rẹman iDavid ghe ọle mhẹn gbera ọle. Sẹyẹ, ọle bha ha khu ọbhọ nan miẹn ghe ọle ki kiẹn ojie sade ẹghe nọnsi Saul gbera. Mhan dẹ sabọ re egbe khọkhọ ijiẹmhin nọnsi Jonathan. Hẹi ha mhọn ẹlobhọ da ene ibha ko ga ranmhude ebi ele guẹle. Ọkpakinọn, ha mhọn idegbere, uwẹ ha yẹ ha riale ghe ẹbho nekẹle mhẹn gbera uwẹ. (Tie Philippians 2:3.) Ha mhọnlẹn bhi ọkhọle ghe, ọrebhe mhọn ebi ele ha sabọ lu bhi ẹkẹ agbotu. Ahamiẹn mhan bha ha riale ghe mhan mhẹn gbera ẹbho nekẹle, mhan ki sabọ ha daghe eji ibhio mhan da lu nọnsẹn. Bhiriọ, mhan ki sabọ ha miẹn emhin luẹ bhi ijiẹmhin nọnsele.​—1 Cor. 12:​21-25.

15. Be uwẹ miẹn luẹ bhi ebe sunu ji Tanya bi imọn nesọle?

¹⁵ Ahamiẹn emhin ọbe sunu ji mhan bhi iẹnlẹn, Jehova dẹ sabọ noo ibhio mhan nin mhan ko ga rẹ ko mhan udu re, yẹ rẹ rẹkpa mhan. Bha ji mhan fẹghe ebe sunu ji obhio mhan ọkpa natiọle Tanya bhi ẹghe nin ọle rẹ yo usikoko ọkpa bhi United States. Imọn ea ọne obhio mhan nan mhọn. 2019 a do ọne usikoko nan nọn mhọn uhọnmhọn-ọta nọn  yọle: “Ahoẹmhọn-egbe Ida Fo Ghẹdẹ!” Ele ki ha na bhi ọne usikoko vade ẹdẹ iSaturday, emhin da sunu bhi uwedẹ. Tanya da yọle: “Ẹghe nin mhan ki rẹ ha khian eji mhan dia, imoto ọbhebhe da sibhi uwedẹ nọnsọle re dọ degbe imoto nọnsẹmhan. Arẹmiẹn mhan soso bha kuan, ọnan da wo re egbe lọ mhan. Mhan da sibhi ẹkẹ ọne imoto re dọ debhi egbe ukhuo a. Ọria ọkpa da so tie mhan nin mhan sibhi egbe ukhuo re vae bhi eji imoto nọnsọle ye. Mhan da dọ kere ghe, ọkpa bhi ibhio mhan ne yẹ yo ọne usikoko nọn. Ọ iyi ọle ọkpa ha ribhi enin. Ibhio mhan ebhebhe ne sẹ itue isẹn ne na bhi Sweden dọ yo ọne usikoko da yẹ mundia. Ibhio mhan nin ikhuo ne ha ribhi ẹwẹ ele da wo dede mẹn bi ọmọn okhuo nọnsẹmhẹn. Ọnan da wo ko mhan udu re. Arẹmiẹn mẹn taman ele nin ele ha khian, ghe emhin rebhe dẹ dia nọnsẹn, ele bha ka zẹ mhan obọ. Ele da wo deba mhan dia rẹ sẹbhi ẹghe nin ẹbho rẹ vae dọ rẹkpa mhan. Jehova wo re oyẹẹ nọnsọle man mhan bhi ẹghe nin mhan rẹ miẹn ọne oya nan bhi egbe. Ọne emhin nọn sunu ji mhan nan da dọ rẹ mhan manman hoẹmhọn ibhio mhan nin mhan ko ga. Ọ da yẹ wo dọ re ọtibhọ bi oyẹẹ nin mhan mhọn da iJehova dinmhin.” Uwẹ dẹ be sabọ yere ẹghe nin obhio ẹ nin bha ko ga rẹ dọ rẹkpa ẹ bhi ẹghe nin uwẹ rẹ ha ribhi ọnọghọ?

16. Elele nela ha nabhọre sade mhan re ẹkẹ-ẹjẹjẹ rẹ nin ẹbho lu emhin?

¹⁶ Elele nela nabhọre sade mhan re ẹkẹ-ẹjẹjẹ rẹ nin ọdeọde lu emhin? Mhan ki sabọ ha re ikoudure nin ibhio mhan nin mhan ko ga sade ele ribhi ọnọghọ. Mhan ki sabọ ha tuẹn okugbe nọn ribhi ẹwẹ mhan okhun. Mhan ki sabọ ha rẹman ghe, edibo nesi Jesu mhan khin. Ọnan ki rẹkpa ẹbho rẹ sabọ ha vae bhi oga ẹmhọanta nin ele dọ ga iJehova. Ọnọn ke okhun nẹ hi, mhan ki ha re ogẹn ji Aba mhan nọn ribhi okhun nin Jehova nọn mhọn itohan, nọn yẹ ko mhan rebhe udu re. (2 Cor. 1:3) Bha ji mhan rebhe dọnmhegbe, nin mhan hẹi zobọ bhọ rẹ ha re ẹkẹ-ẹjẹjẹ rẹ ne ẹbho lu emhin.