Imọn ikpea enẹn, ọle ene biẹ Harvey ha mhọnlẹn. Harvey hi ọdiọn bhi ẹwẹ ele. Ebe gbera ikpe egbọ-enẹn nian, azagba-uwa nọnsele da kpanọ ha khian Midland Junction bhi otọ Western Australia, ranmhude uwedẹ nin iẹnlẹn rẹ wo kaka bhi agbaẹbho nin ele ka rẹ ha ye. Midland Junction ele ki da miẹn oga ẹmhọanta. Harvey da wo dọ wanre hoẹmhọn iJehova. Ọle da mianmẹn bhi ẹghe nin ọle rẹ ha ribhi ikpe 14. Ẹghe ribhọ nan rẹ taman ọlẹn nin ọle dọ tie ebe Ọkhẹughe bhi ikolo oga. Sokpan, ọle da he. Ranmhude, ọle riale ghe ọle ida lu ọle nọnsẹn ranmhude obhokhan ọle khin. Ọkpakinọn, ọne obhio mhan nọn taman ọlẹn nin ọle dọ tie ọne ebe Ọkhẹughe da taman ọlẹn yọle: “Ọkuẹsẹ ọria mun ẹsọn nin uwẹ lu bhi agbotu nọnsi Jehova, ọle lẹnmhin ghe uwẹ dẹ sabọ lu ọle!” Ọnan da wo dọ rẹkpa ọle rẹ lẹn ghe, ọ bha khẹke nin ọle ha he ẹsọn soso bhi agbotu nọnsi Jehova.​—2 Cor. 3:5.

England, ọle imẹn, inẹn mẹn, bi obhio mẹn nin okhuo nin ọdiọn da miẹn oga ẹmhọanta. Bhi ọsi ọhẹnhẹn, ẹmhọn Esali Jehova ika ti aba mẹn bhọ. Arẹmiẹn aba mẹn bha re obọ ọbhọ nin mẹn rẹ mianmẹn, mẹn da mianmẹn ẹghe nin mẹn rẹ ha ribhi ikpe isinlin. Mẹn da ha mhọnlẹn bhi ọkhọle ghe, mẹn dẹ lu iwẹnna ọkanẹfan ọsi ẹghe rebhe, ghe ahakizẹbue, mẹn ki lu iwẹnna imisiọnari. Ọkpakinọn, aba mẹn da taman mẹn  ghe ọle ida ji mẹn da lu iwẹnna ọkanẹfan sade mẹn bha sẹ wanre sẹbhi ikpe 21. Sokpan, mẹn bha muegbe rẹ mundia khẹ ẹghenin. Mẹn ki ha ribhi ikpe 16, aba mẹn da ji mẹn da bu obhio mẹn nin okhuo nin ọdiọn nọn ki ha nyẹnlẹn bhi Australia. Bhi enin, mẹn da sabọ munhẹn ha lu iwẹnna ọkanẹfan bhi ẹghe nin mẹn ki rẹ ha yi ikpe 18. Aba mẹn da yẹ dọ kiẹn Ọsali Jehova akizẹbue.

Australia mẹn bi Harvey da miẹn egbe. Mhan veva da wo ha mhọn ọlẹn bhi ọkhọle ghe mhan dẹ lu iwẹnna imisiọnari. Bhi ukpe 1951, mhan da lọnmhọn egbe. Mhan ki ko lu iwẹnna ọkanẹfan na bhi ikpe eva, a da yọle nin mhan dọ ha lu iwẹnna ọfẹotughe. Eji mhan da ha lu ọne iwẹnna ọfẹotughe bhi Western Australia wo manman kpọnọ. Ranmhude ọnan, mhan manman bue bhi uwedẹ ọkuẹsẹ mhan sabọ sẹbhi eji agbotu eso ye.

Bhi ukpe 1954, a da tie mhan nin mhan dọ yo isiku iGiliẹdi nọnzi 25. Ọnan rẹman ghe, emhanmhan nọnsẹmhan nin mhan rẹ kiẹn imisiọnari, dẹ kẹ munsẹ. Mhan da nabhi oko ha khian New York. Ọne isiku ki munhẹn, mhan da wo ha luẹ iBaibo dinmhin. A da yẹ ha man mhan urolo Spanish bhi one isiku. Ọnan bha ha yi emhin nọn lẹkhẹ nin ọdọ mẹn, ranmhude ọle isabọ tie “r” bhi urolo Spanish.

Ibhio mhan ne ha man mhan emhin bhi enin da taman mhan ghe, ahamiẹn ọria soso guanọ nan je ọle ha khian Japan nin ọle dọ ha lu iwẹnna oga bhi enin, nin ọle gbẹn elin ọbhi otọ nan da man ọlẹn urolo Japanese. Mẹn bi ọdọ mẹn da tale ghe, mhan dẹ ji agbotu nọnsi Jehova da tobọle zẹ eji ele ha je mhan ha khian. Ọ bha sẹ bue gbe, ọkpa bhi ene ibhio mhan ne ha man mhan emhin natiọle Albert Schroeder, da dọ lẹn sẹbhọ ghe mhan bha sẹ gbẹn elin mhan bhi otọ. Bhiriọ, ọle da taman mhan yọle: “Bha kie ria ọne ẹmhọn nọnsẹn.” Ọle ki daghe mhan bha sẹyẹ gbẹn elin ọbhi otọ, ọle da taman mhan yọle: “Mẹn bi ibhio mhan nekẹle ne man bha emhin, gbẹn elin nọnsẹbha bhi otọ. Bha fẹghe si bha dẹ sabọ luẹ urolo Japanese.” Ọne urolo nan wo lẹkhẹ nin ọdọ mẹn rẹ luẹ gbera urolo Spanish.

Ẹghe nin mhan rẹ sẹbhi Japan bhi ukpe 1955, Esali Jehova 500 ọkpa ha ribhi ọne agbaẹbho rebhe. Ikpe 26 ọdọ mẹn ha ye ẹghenin, mẹn da ha ribhi ikpe 24. A da je mhan ha khian agbaẹbho natiọle Kobe. Mhan da re ikpe enẹn lu iwẹnna imissiọnari bhi enin. Ọ da wo manman ha ti mhan bhọ nan rẹ yi mhan gbo kie dọ ha lu iwẹnna ọfẹotughe. Egbegbe agbaẹbho natiọle Nagoya, ọle mhan da ha lu ọne iwẹnna ọfẹotughe. Ẹmhọn ibhio mhan bhi ọne agbaẹbho nan wo ha ti mhan bhọ. Ebale nọnsele wo yẹẹ mhan. Enan rebhe wo mhọn-ose a. Akizẹbue, mhan da gbo miẹn isẹhoa ọbhebhe nin mhan rẹ lu ebi Jehova taman mhan nin mhan lu.

Mhan ki lu iwẹnna ọfẹotughe na bhi ikpe ea, Bẹtẹ nọn ribhi Japan da nọọn mhan si mhan dẹ ka  diọbhi Taiwan dọ lu iwẹnna oga bhi enin. Agọ ọsi ibhokhan Amis bhi Taiwan, ọle a ha je mhan ha khian, ranmhude ibhio mhan eso de sibhi oga re. Bhiriọ, ọ da khẹke nan je obhio mhan nọn guẹ ebi a rẹ zẹ urolo Japanese diọbhi enin nin ọle dọ rẹkpa ele.  * Ranmhude ọ wo ha yẹẹ mhan rẹ ha lu iwẹnna oga bhi Japan, ọ da ha nọghọ mhan rẹ lẹn ebi mhan ha lu yẹ. Ọkpakinọn, ranmhude ọdọ mẹn dọ luẹ sẹbhọ ghe ọ bha khẹke nin ọle he sade agbotu nọnsi Jehova mun ẹsọn nanlẹn, mhan da ka ghe nan je mhan ha khian.

Ẹghe nin mhan rẹ sẹbhi Taiwan bhi ukpe 1962, Esali Jehova 2,271 ọkpa ha ribhi enin ẹghenin. Ibhokhan Amis bun nẹ bhi ẹwẹ ele. Sokpan, ọ da khẹke nin mhan ka luẹ urolo Chinese. Ọkpakinọn, ebe ukpọkpa mhan ha mhọnlẹn nin mhan rẹ luẹ ọne urolo nan. Mhan da yẹ ha mhọn ọman-emhin ọkpa nọn ha man mhan ọne urolo. Sokpan, ọle iguẹ zẹ ebo. Ọrẹyiriọ, mhan da yẹ sabọ luẹ ọle.

Ọ bha sẹ bue gbe nin mhan sẹbhi Taiwan, a da re ọdọ mẹn bhi ihe nin ọle ha yi ọnọn gbẹloghe Bẹtẹ nọn ribhi enin. Ranmhude ọne iBẹtẹ bha kpọnọ gbe, ọdọ mẹn da sabọ ha miẹn ẹsọn nọn khẹke ọle, yẹ miẹn ẹghe rẹ deba ibhio mhan ne na bhi agọ ọsi Amis vae ha lu iwẹnna oga uzana ea bhi uki. Ọle wo yẹ ha re ọta man bhi usikoko kẹkẹ nan ha do. Sade urolo Japanese ọdọ mẹn rẹ ha re ene ọta man nọn, ibhio mhan ne na bhi agọ ọsi Amis vae rẹ wo sabọ họn ebi ọle ta. Ọkpakinọn, ranmhude ene gbẹloghe yọle ghe urolo Chinese a ha noo bhi usikoko nọn sẹnian, ọdọ mẹn da dọnmhegbe ha re urolo Chinese rẹ re ene ọta man, arẹmiẹn ọle bha sẹ manman guẹ ọne urolo. Bhiriọ, ọle da re ọria mundia nin ọle ha zedu ọle man ibhokhan Amis.

Eyokhọnlẹn hi ene ha gbẹloghe bhi Taiwan ẹghenin. Ranmhude uhi nin ele gbe, ọ da khẹke nin ibhio mhan ka bu ene gbẹloghe nin ele re obọ bhọ ọkuẹsẹ a do usikoko. Ọ bha lẹkhẹ nin mhan rẹ miẹn ebe nin ene gbẹloghe rẹ re obọ bhọ nin mhan do usikoko nesẹmhan. Ranmhude, ene unakpa ria ọria ẹghe a fo ọkuẹsẹ ele re ọne ebe nin ọria. Ahamiẹn mhan khẹ ene unakpa sẹbhi uzana nan ha do ọne usikoko, ghe ele bha sẹyẹ re ọne ebe nin mhan, ọdọ mẹn ki wo dọ nin ele dotua bhi station nọnsele nin ele da re ọne ebe nanlẹn. Ranmhude emhin ẹkhọle nọn rẹji ene unakpa ghe, ọria nọn na agbaẹbho ọbhebhe vae dọ nin ele dotua bhi station nọnsele, ele ki wo re ẹjẹje re nanlẹn.

Bhi ene uzana nin mhan rẹ dọ ha fẹ ene agbotu ghe, ọ sẹbhi uriagogo ọkpa nin mhan rẹ khian ọkuẹsẹ mhan sẹbhi eji mhan ha da tẹmhọn Osẹnobulua. Mhan ki ha hẹn oke kẹkẹ yẹ fan ẹdẹ ra. Nin mẹn taman bha ebi mẹn rẹ hẹn oke yẹ bhi ọsi ọhẹnhẹn. Ranmhude 5:30 ọsewewiẹ moto nin mhan ha rẹ ha khian agọ nin mhan ha da dọ tẹmhọn Osẹnobulua ha rẹ kpanọ, mhan da wo tuabe le ebale nin mhan ke ọne imoto re. Ọne imoto ki mun mhan sẹbhi eji ọle ha mun mhan sẹ, mhan da re oẹ fan ẹdẹ ra, yẹ hẹn uke oke. Ranmhude ọne oke wo manman yo, mẹn da sabọ ha daghe atata-oẹ ọsi ọria nọn ha ribhi odalo mẹn.

Bhi ọne ọsewewiẹ nin, ọdọ mẹn bi ibhio mhan eso da dọ ha tẹmhọn Osẹnobulua bhi ije eso. Mẹn ọkpa da diọbhi obhi agọ nọn khere dọ ha tẹmhọn Osẹnobulua. Urolo Japanese ẹbho ne ribhi ọne agọ nan zẹ. Ọ ki ha bu agogo ọkpa bhi ọsodanmhẹn, ahu da wo fo mẹn bhọ, ranmhude ohanmhẹn nọn wo ha gbe mẹn. Ẹghe nin mẹn bi ọdọ mẹn ki rẹ miẹn egbe, mẹn da kere ghe ibhio mhan soso iyẹ ribhi eji ọle ye. Mẹn da kere ẹkẹn-ọkhọ ea ne ọlẹn. Ọria ne nanlẹn ranmhude ebe nin ọle ne nin ọne ọria. Ọle da man mẹn ebi a rẹ le ọle yẹ beji a miẹn a bha sẹ nyẹn ọlẹn. Ọle da yọle mẹn ha zẹ uhio  bhi ukpunun ọlẹn veva, mẹn ki nabhi ọkpa ha fiofio ọle. Arẹmiẹn ọ bha manman mhẹn bhi unun, mẹn da yẹ dọnmhegbe fiofio ọkpa. Ọle da yẹ re ọzeva nọn ribhọ mẹn, ranmhude ọle lẹnmhin ghe ọle ida sabọ mun mẹn na bhi oke sade mẹn kuọlọ ranmhude ohanmhẹn.

Bhi usikoko ọkpa nin mhan yo, mẹn da miẹn ọnọghọ nin mẹn bha sẹ ka miẹn khẹ. Uwa ọsi obhio mhan nọn sikẹ iKindọn Họọ mhan dia. Bhi ọne ẹghe nan, ibhio mhan ne bunbun da wo ha wẹnna bhi ọne iKindọn Họọ nin ele rẹ mun ọle egbe khẹ ọne usikoko. Ranmhude ibhokhan Amis ghe ọle bii emhin kpataki nin ọria rẹ khọa, okhuo ọfẹotughe da dọ man mẹn eji mhan ha da khọa bhi olele, bhi eji ene ibhio mhan rebhe ne wẹnna bhi Kindọn Họọ ha da sabọ ha daghe mhan. Ranmhude ọdọ mẹn wo ha mhọn ebi ọle lu bhi obọ, ọle da yi mẹn ka dọ khọa. Emhin ea ọne okhuo ọfẹotughe ne ọbhi otọ nin mhan rẹ khọa. Ọkpa da ha yi ibọkẹti nin ọle sa amẹn nọn fuọfuọ ọi. Ọzeva da ha yi ibọkẹti nin ọle sa amẹn nọn khua ọi. Ọle da yẹ re ibasin nin emhin soso iye rẹkhan ọlẹn. Ọ da wo han mẹn ilo ghe, olele ọle ne ene emhin ọi nin mhan rẹ khọa bhi eji ene ibhio mhan rebhe ha da sabọ ha daghe mhan. Mẹn ki yọle nin ọle re emhin mẹn rẹ gugu, ọle da dọ re emhin nọn diabe isẹlofin re nan da sabọ daghe ọria. Mẹn da rẹ ha ho nin mẹn ne ene emhin ha khian ikeke uwa nin mẹn dọ khọa bhi enin. Ọkpakinọn, ofẹn da ha mun mẹn ghe, izọguọ ne ribhi enin dẹ so imẹn ukpẹ. Mẹn da taman egbe mẹn yọle: ‘Ene ibhio mhan wo miẹnsọn bhi obọ, ele ida daghe mẹn khọa. Ahamiẹn mẹn bha khọa nian, ẹkẹ ki ha khọ ele. Bhiriọ, ji mẹn wo lu ọle!’ Bhiriọ, mẹn da khọa bhi enin.

Ọdọ mẹn da dọ kere ghe, ọnọghọ ibhokhan Amis ne ribhi ẹwẹ mhan rẹ ha mhọn urẹọbhọ nọn ziẹnlẹn, ranmhude, ene bunbun bhi ẹwẹ ele isabọ tie ebe, bi ranmhude a bha sẹ zedu ebe nọnsẹmhan soso diọbhi urolo nọnsele. Beji a miẹn bhi ọne ẹghe nan, a ki noo ikpebe Romans rẹ gbẹn urolo ọsi Amis ọbhi otọ, ọ da wo ha yi emhin nọn mhẹn nan rẹ man ele ebi a rẹ tie ebe yẹ bhi urolo nọnsele. Ọnan bha ha yi ẹsọn nọn lẹkhẹ hiehie. Sokpan, ọkike ọle, ene ibhio mhan da sabọ tobele dọ ha noo urolo nọnsele rẹ luẹ ẹmhọn iJehova. Egbe ukpe 1966, ọle a munhẹn ha ne ebe nesẹmhan nan zedu ọle diọbhi urolo Amis dagbare. A da munhẹn ha zedu ebe Ọne Ọkhẹughe diọbhi ọne urolo bhi ukpe 1968.

Ene gbẹloghe bha re obọ ọbhọ nan rẹ gha ebe nan bha re urolo Chinese gbẹn. Nan rẹ sabọ khọn ọne ọnọghọ nan, a da ha re uwedẹ kẹkẹ rẹ gbẹn ebe Ọkhẹughe nan zedu ọle diọbhi urolo Amis dagbare. Bhi  ọsi ijiẹmhin, ẹghe ribhọ nin mhan rẹ ha noo urolo eva rẹ gbẹn ebe Ọkhẹughe dagbare bhi enan, urolo Mandarin bi urolo Amis. Ọ da wo diabe mhan noo ọne ebe rẹ man ẹbho urolo Chinese. Rẹ dọ sẹbhi ẹlẹnan nian, agbotu nọnsi Jehova wo zedu ebe ne bunbun diọbhi urolo Amis, nan rẹ sabọ rẹkpa ene ẹbho nan rẹ dọ luẹ ẹmhọanta ne ribhi Baibo.​—Acts 10:​34, 35.

Bhi ẹkẹ ikpe ne bunbun, ibhokhan Amis ne bunbun ne yi ibhio mhan bha ha nyẹnlẹn rẹkhan uhi nesi Osẹnobulua. Ranmhude ene ibhio mhan nan bha manman lẹn otọ iBaibo nọnsẹn, ele da wo ha nyẹnlẹn iẹnlẹn nọn sankan, ele da ha da anyọn gbe egbe, ele da si itaba, yẹ le ebi a tiọle betel nut. Mhan da wo ha rẹnẹ je agbotu kẹkẹ nin mhan da rẹkpa ele lẹn ẹlo nin Jehova rẹ ghe ene emhin nan. Bhi ẹghe nin mhan rẹ ha rẹnẹ je agbotu ọkpa, ọle mhan rẹ dọnmhegbe fan ẹdẹ ra beji mẹn rẹ tẹmhọn ọlẹn bhi uke okhun ọlẹn.

Ibhio mhan eso ne mhọn idegbere da muegbe rẹ fidenọ. Ọkpakinọn, ene bunbun bha muegbe rẹ fidenọ. Arẹmiẹn ibhio mhan ne ribhi Taiwan ka bun gbera 2,450, ọ da de re otọ sẹbhi 900 bhi ẹkẹ ikpe uje. Ọnan da wo re egbe lọ mhan. Ọrẹyiriọ, mhan lẹn ghe ẹghe iribhọ nin Jehova ha rẹ miẹn agbotu nọn bha khia ọbhi egbe. (2 Cor. 7:1) Ẹgheso ki gbera, ene ibhio mhan da dọ sabọ ha ga iJehova bhi uwedẹ nọn khẹke. Ẹlẹnan nian, ibhio mhan ne ribhi Taiwan ki bun gbera 11,000.

Rẹ na bhi 1981 ha vae, urẹọbhọ ọsi ibhio mhan nin ibhokhan Amis da wo ha ziẹn ọbhọ. Bhiriọ, ọdọ mẹn da wo sabọ manman ha noo ẹghe nọnsọle rẹ tẹmhọn Osẹnobulua man ene zẹ urolo Chinese. Ọ wo ha ti ọle bhọ rẹ sabọ rẹkpa ọdọ ibhio mhan nin ikhuo ne bunbun rẹ sabọ vae dọ ha ga iJehova. Mẹn yere ebi ọle rẹ ha ghọnghọn yẹ, ẹghe nin ọkpa bhi ene ikpea nan rẹ nan erọnmhọn je iJehova bhi ọsi ọhẹnhẹn. Ọ wo yẹ ha ti mẹn bhọ rẹ sabọ rẹkpa ẹbho ne muegbe ne rẹ ga iJehova rẹ sabọ vae dọ ga ọle. Ọmọn okpea bi ọmọn okhuo ọsi ọria nin mẹn man ọle iBaibo da vae dọ deba ha ga bhi Bẹtẹ bhi enan bhi Taiwan. Ọnan da wo ha yi emhin nọn manman ha ti mẹn bhọ.

Ẹlẹnan nian, mẹn iyẹ mhọn ọdọ. Emianmhẹn icancer da gbe ọdọ imẹn bhi January 1, 2010. Ebe sẹbhi ikpe 59, ọle mhan rẹ ko ha yi okhuo bi ọdọ. Khere ọ bha rẹ sẹbhi ẹgbọ-ea nin ọle rẹ lu iwẹnna oga ọsi ẹghe rebhe. Ẹlo ọle sẹyẹ wo manman nyan mẹn. Ọ wo manman ti mẹn bhọ ghe, mẹn deba ọle lu iwẹnna oga bhi agbaẹbho eva. Mhan da luẹ ebi rẹ sabọ zẹ urolo Asian eva yẹ, arẹmiẹn ene urolo nan bha lẹkhẹ. Ọdọ mẹn bhọ da luẹ ebi a rẹ gbẹn ele ọbhi otọ yẹ.

Ọ ki ha bu ikpe enẹn nin ọle yu, Otu Nọn Sun Oga da yọle ọ dẹ ha mhẹn sade mẹn fikie ha khian Australia. Ebi ọkhọ mẹn ka wo taman mẹn hi, ‘Mẹn ida kpanọ sibhi Taiwan re.’ Sokpan, mẹn luẹ bhi obọ ọdọ mẹn ghe, nin mẹn hẹi he ẹsọn soso nin agbotu nọnsi Jehova mun nin mẹn. Bhiriọ, mẹn ida he ọnan. Akizẹbue, mẹn da dọ daghe ọle ghe, emhin ẹwanlẹn nọn sade mẹn fikie ha khian Australia, ranmhude mẹn ki dọnmanlẹn.

Ẹlẹnan nian, Bẹtẹ ọsi Australasia, ọle mẹn da wẹnna. Mẹn yẹ mhọn agbotu nin mẹn deba ga uzana-uzana. Ọ ti mẹn bhọ rẹ re urolo Japanese bi urolo Chinese rẹ nin ẹbho zilo sade mẹn ne ele nẹga bhi Bẹtẹ. Mẹn khuaẹloghe ẹghe nin Jehova ha rẹ riọ ene yu kpanọ bhi idin. Mẹn lẹnmhin ghe, ọle dẹ riọ ọdọ mẹn kpanọ bhi idin, ranmhude ọle bha he ẹsọn soso nin Jehova mun nanlẹn.​—John 5:​28, 29.