1-3. Idia nela ha sabọ re ẹbho nesi Jehova ha viẹ?

 ẸDẸLA uwẹ viẹ kike? Ẹgheso, mhan sabọ rẹ ghọnghọn sẹbhọ ghe, mhan ki ha viẹ. Ọkpakinọn, mhan kẹ wo manman viẹ ranmhude ọbalọ nin mhan miẹn bhi egbe. Bhi ọsi ijiẹmhin, mhan sabọ rẹ ha viẹ sade ọria nọnsẹmhan yulu. Obhio mhan nin okhuo natiọle Lorilei, nọn nyẹnlẹn bhi United States da yọle: “Ẹgheso, ọ wo manman ba mẹn bhi egbe sade mẹn ye ẹmhọn ọmọn okhuo nọnsẹmhẹn nọn yu re. Mẹn bha rẹ riale ghe mẹn dẹ sabọ ziẹngbe ẹghe nin mẹn rẹ ha ribhi ọne ọbalọ nan.” *

² Emhin ebhebhe yẹ ribhọ ne ha sabọ re imhan ha viẹ. Obhio mhan natiọle Hiromi nọn lu iwẹnna ọkanẹfan bhi Japan da yọle: “Ẹgheso, mẹn ighọnghọn ranmhude ẹbho nin mẹn tẹmhọn Osẹnobulua man ikaehọ. Ẹgheso, mẹn ki viẹ bu iJehova bhi erọnmhọn nin Ọle rẹkpa mẹn rẹ miẹn ọria nọn guanọ nin ọle luẹ iBaibo.”

³ Ene bunbun bhi ẹwẹ mhan sẹ ka kuẹlo da ene idia nan nin mhan tẹmhọnlẹn. (1 Pet. 5:9) Mhan guanọ nin mhan “re eghọnghọn rẹ ha ga iJehova.” Ọkpakinọn, mhan sabọ re eviẹ ha ga ọle ranmhude ọria nọnsẹmhan nọn yu, ranmhude egbe lọ mhan, la ranmhude ọnọghọ kẹkẹ nin mhan miẹn bhi egbe ne re ọle nọghọ mhan rẹ sun rẹkhan iJehova. (Ps. 6:6; 100:2) Be imhan ha rẹ sabọ ziẹngbe yẹ sade mhan ke egbe mhan re bhi idia ne sẹ nian?

4. Be imhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

⁴ Mhan dẹ miẹn emhin luẹ bhi ijiẹmhin nọnsi Jesu. Ọle yẹ miẹn emhin ne ba ọle bhi egbe ẹgheso ne re ọle ha viẹ. (John 11:35; Luke 19:41; 22:44; Heb. 5:7) Bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan, mhan dẹ zilo nyan idia eso nin Jesu da ha viẹ, bi ebi mhan  ha sabọ miẹn luẹ bhọ. Mhan dẹ yẹ zilo nyan ebi mhan ha sabọ lu sade mhan miẹn emhin bhi egbe ne ha re imhan ha viẹ.

5. Be okha nọn ribhi John 11:​32-36 man mhan le rẹji Jesu?

⁵ Bhi ẹghe nin ulinlin rẹ manman ha fi bhi ukpe 32 C.E, Lazarus nin ọmọẹ iJesu da ha khọnmhọn. Bhiriọ, ọle da yu. (John 11:​3, 14) Lazarus da ha mhọn ibhio eva. Mary bi Martha a tie ele. Jesu wo manman hoẹmhọn ọne azagba-uwa nan. Uyumhin ọsi Lazarus wo ba ene ikhuo nan bhi egbe sẹ uguẹ. Ẹghe nin Lazarus rẹ yu fo, Jesu da vae bhi idunmhun natiọle Bethany nin Mary bi Martha da nyẹnlẹn. Ẹghe nin Martha ki rẹ họn ghe Jesu vade, ọle da jẹje runẹ bu ọle. Ria ẹmhọn ọbalọ nin ọle ha ye ẹghe nin ọle rẹ yọle: “Ebeanlẹn mẹn, sade uwẹ ribhi enan nọn, obhio mẹn irẹ yu.” (John 11:21) Ọnan ki gbera, Jesu da daghe Mary bi ẹbho nekẹle wo viẹ. Bhiriọ, ọle “da gbe eviẹ a.”​—Tie John 11:​32-36.

6. Bezẹle nin Jesu da gbe eviẹ a ẹghe nin Lazarus rẹ yu?

⁶ Bezẹle nin Jesu da ha viẹ ẹghe nin Lazarus rẹ yu? Ebe nọnsẹmhan natiọle Insight on the Scriptures da yọle: “Uyumhin ọsi Lazarus nin ọmọẹ ọle bi ọbalọ nọn si ji ibhio ọle nin ikhuo da wo manman ba Jesu bhi egbe sẹ uguẹ rẹ sẹbhọ ghe, ọle da ha viẹ.” * Asabọmiẹn Jesu da ha ria ẹmhọn ọbalọ nin Lazarus nin ọmọẹ ọle miẹn bhi egbe ẹghe nin ọle rẹ ha khọnmhọn, bi ebi emhin dia ọle bhi egbe yẹ ẹghe nin ọle rẹ lẹn sẹbhọ ghe ọle dẹ kẹ yu. Edandan iribhọ ghe, uwedẹ nin Mary bi Martha rẹ ha viẹ ranmhude obhio ele nọn yu, wo deba ebe re iJesu gbe eviẹ a. Edandan iribhọ ghe, uwẹ dẹ lẹn ebi ọ rẹ ba bhi egbe yẹ sade ọmọẹ ẹ la ọria bhi azagba-uwa nọnsẹ sẹ ka yu khẹ. Bha ji mhan zilo nyan emhin ea nin mhan ha sabọ miẹn luẹ bhi ọne okha nan.

7. Be eviẹ nin Jesu viẹ ranmhude ọmọẹ ọle nọn yu rẹkpa mhan rẹ lẹn rẹji Jehova?

⁷ Jehova lẹn ebi emhin dia uwẹ yẹ bhi egbe. Jesu “hi arẹkhọkhọ” ọsi Aba ọle. (Heb. 1:3)  Bhi ẹghe nin Jesu rẹ ha viẹ, ọle da rẹman ebi emhin dia Aba ọle yẹ bhi egbe. (John 14:9) Ahamiẹn ọria nọnsẹ yu, lẹn sẹbhọ ghe, Jehova bha wo gheghe lẹn ọbalọ nin uwẹ ye, ọkpakinọn, ọ wo manman ba ọle bhi egbe. Ọle guanọ nin ọle ko uwẹ udu re.​—Ps. 34:18; 147:3.

8. Be re imhan rẹọbhọ ghe Jesu dẹ riọ ẹbho nesẹmhan ne yu kpanọ bhi uu?

⁸ Jesu guanọ nin ọle riọ ẹbho nesẹ ne yu kpanọ. Ọkuẹsẹ Jesu gbe eviẹ a, ọle da taman Martha yọle: “Obhio uwẹ dẹ riọkpanọ.” Martha da wo rẹọbhi ebi Jesu ta. (John 11:​23-27) Ranmhude ọguọmhandia nọnsi Jehova Martha khin, ọle wo lẹn ghe Elijah bi Elisha nin akhasẹ wo riọ ẹbho bhi uu bhi ẹghe nọn gbera. (1 Ki. 17:​17-24; 2 Ki. 4:​32-37) A sabọ yẹ miẹn ọle lẹnmhin ghe, Jesu ka riọ ẹbho kpanọ bhi uu khẹ. (Luke 7:​11-15; 8:​41, 42, 49-56) Uwẹ dẹ sabọ ha mhọn ọlẹn bhi ọkhọle ghe, uwẹ dẹ miẹn eria nesẹ ne yulu. Eviẹ nin Jesu viẹ bhi ẹghe nin ọle rẹ ha re ikoudure nin imọẹ ọle ne ha lu akhiẹ rẹman ghe, ọle guanọ nin ọle riọ ẹbho ne yu kpanọ bhi uu.

9. Be uwẹ ha rẹ sabọ rẹkpa ẹbho ne lu akhiẹ yẹ beji Jesu lu? Sounun bhi ijiẹmhin ọkpa.

⁹ Uwẹ dẹ sabọ rẹkpa ene lu akhiẹ. Ọ iyi eviẹ ọkpa Jesu deba Martha bi Mary viẹ. Ọkpakinọn, ọle da ka ele ehọ beji ele talọ, yẹ ta ọta ikoudure man ele. Mhan dẹ yẹ sabọ lu iriọ rẹji eria ne lu akhiẹ. Obhio mhan nin Dan nọn nyẹnlẹn bhi Australia nọn yi ọwanlẹn bhi agbotu da yọle: “Ẹghe nin okhuo mẹn rẹ yu, mẹn da ha guanọ urẹkpa. Okhuo bi ọdọ ne bunbun da wo zegbere nin ele rẹ rẹkpa mẹn asọn bi odanmhẹn, yẹ ka mẹn ehọ. Ele da wo re otọ nin mẹn rẹ viẹ. Ele bha ha taman mẹn nin mẹn hẹi yẹ viẹ. Ele da wo rẹkpa mẹn bhi uwedẹ kẹkẹ. Bhi ọsi ijiẹmhin, ẹghe nin mẹn bha rẹ sabọ kpe imoto nọnsẹmhẹn, dọ dẹ emhin, la nyẹn ebale, ele da rẹkpa mẹn lu ele. Ele da yẹ deba mẹn ha nan erọnmhọn ẹghe-ẹghe. Ele da wo gene rẹman mẹn ghe, imọẹ mẹn bi ibhio mẹn ele khin ‘bhi ẹghe ọnọghọ.’ ”​—Prov. 17:17.

10. Tẹmhọn ebe sunu bhi Luke 19:​36-40.

¹⁰ Bhi Nisan 9, 33 C.E, Jesu da vae bhi Jerusalem. Beji ọle ha sikẹ ọne agbaẹbho, usun ẹbho da sikoko. Sẹyẹ, ẹbho da ha waa ukpọn nọnsele ọbhi odẹ nin ele rẹ rẹman ghe ọle hi Ojie nọnsele. Ọrebhe dẹ wo ha ghọnghọn bhi ọne ẹghe nan. (Tie Luke 19:​36-40.) Ọkpakinọn, ebe ha sunu nian dẹ han etuegbe nesi Jesu ilo. “[Jesus] ki daghe ọne agbaẹbho beji ọle ha sikẹ enin, ọle da ha viẹ ranmhude ọle.” Jesu da ha viẹ yẹ tẹmhọn ọkhọbhegbe nin ẹbho ne ribhi Jerusalem ha kẹ miẹn bhi egbe.​—Luke 19:​41-44.

11. Be iJesu daghe rẹji ẹbho ne ribhi Jerusalem nọn re ọle ha viẹ?

¹¹ Arẹmiẹn ibhokhan iJew wo re inian gbe obokhan nin Jesu, ọle da sẹyẹ ha ribhi ọbalọ ranmhude ọle lẹnmhin ghe ene bunbun bhi ẹwẹ ele ida miẹn uhọnmhunje ọsi Agbejele ọbhi egbe. Ranmhude ọnan, a ki dunmhun Jerusalem sotọ, yẹ muno ibhokhan iJew ne miuhọnmhọn ha khian imun. (Luke 21:​20-24) Ọ ba bhi egbe a ghe beji Jesu gene ta, ẹbho ne bunbun bha miẹn ọlẹn ọbhi egbe. Ẹbho ne bunbun ne ribhi eji bha da nyẹnlẹn be miẹn ẹmhọn Agbejele ọbhi egbe? Ahamiẹn ikpeta ẹbho miẹn ọlẹn ọbhi egbe, bha dẹ sabọ miẹn emhin luẹ bhi eviẹ nin Jesu viẹ ranmhude ediake nesọle. Bha ji mhan zilo nyan emhin ea ọbhebhe nin mhan ha sabọ miẹn luẹ bhi eviẹ nin Jesu viẹle.

12. Be eviẹ nin Jesu viẹ ranmhude ediake nesọle man mhan le rẹji Jehova?

¹² Ẹmhọn ẹbho rẹtẹ Jehova. Eviẹ nin Jesu  viẹle re imhan lẹn ghe ẹmhọn ẹbho manman rẹtẹ Jehova. Baibo yọle: “Ọle iguanọ nin ọria soso fuẹn an, ọle guanọ nin ọrebhe fidenọ.” (2 Pet. 3:9) Ẹlẹnan nian, mhan dẹ rẹman ghe ẹmhọn eria nin mhan tẹmhọn Osẹnobulua man wo rẹtẹ mhan sade mhan lu eka nin mhan ha sabọ lu rẹ tẹmhọn Agbejele man ele.​—Matt. 22:39. *

13-14. Be iJesu rẹ re ẹkẹ-ẹjẹjẹ man ẹbho yẹ? Be imhan ha rẹ sabọ ha mhọn ọne ikpẹ nan yẹ?

¹³ Jesu wo manman wẹnna kaka bhi iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua nin ọle ha lu. Uwedẹ nin ọle rẹ ha noo isẹhoa nin ọle hi ki rẹ miẹn rẹ man ẹbho emhin, da rẹman ghe ọle gene hoẹmhọn ele. (Luke 19:​47, 48) Be re ọle lu iriọ? Jesu da ha mhọn ẹkẹ-ẹjẹjẹ da ele. Ẹgheso, ẹbho ne bunbun ki bu iJesu re nin ọle tẹmhọn Osẹnobulua man ele, rẹ sẹbhọ ghe ọle bi edibo nesọle ida miẹn ẹghe rẹ le ebale. (Mark 3:20) Sẹyẹ, ẹghe nin okpea ọkpa rẹ ha guanọ nin ọle ne iJesu talọ ọsasọn, Jesu da muegbe nin ọle rẹ nanlẹn zilo. (John 3:​1, 2) Ẹbho ne bunbun ne wo ka iJesu ehọ bhi ọsi ọhẹnhẹn, bha dọ kiẹn edibo nesọle. Ọkpakinọn, Jesu wo manman tẹmhọn Osẹnobulua man ene ka ọle ehọ. Ọ yẹ khẹke nin mhan ha noo isẹhoa nin mhan hi ki rẹ miẹn rẹ tẹmhọn Agbejele man ẹbho. (Acts 10:42) Nin mhan rẹ sabọ lu ọnan, asabọmiẹn mhan dẹ fi uwedẹ nin mhan rẹ tẹmhọn Osẹnobulua denọ.

¹⁴ Muegbe nin uwẹ rẹ fi emhin eso denọ. Ahamiẹn mhan bha fi ẹghe nin mhan rẹ lu iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua denọ, asabọmiẹn mhan ida miẹn ẹbho ne ha ka mhan ehọ ne talọ. Obhio mhan natiọle Matilda nọn lu iwẹnna ọkanẹfan da yọle: “Mẹn bi ọdọ mẹn wo dọnmhegbe rẹ tẹmhọn Osẹnobulua bhi ẹghe nin mhan ha rẹ miẹn ẹbho ne talọ. Bhi ọsewewiẹ, mhan ki tẹmhọn Osẹnobulua bhi eji a da dọ ẹki. Bhi ọsodanmhẹn nan irẹ ke ẹbho re bhi uwa, mhan ki lu iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua nan da re ebe waa. Bhi egbẹghe ọsemuan, mhan ki dọ tẹmhọn Osẹnobulua rẹ na uwa rẹ sẹbhi uwa.” Ọ iyi ẹghe nọn fu mhan bhi egbe ọkpa mhan ha rẹ ha lu iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua. Ọkhẹke nin mhan muegbe rẹ fi ẹghe nọnsẹmhan denọ diọbhi ẹghe  nin mhan ha rẹ sabọ miẹn ẹbho ne talọ. Mhan ha lu iriọ, ẹmhọn mhan ki ha ti Jehova bhọ.

15. Beji Luke 22:​39-44 rẹman, be sunu bhi ọne ukpasọn ọkuẹsẹ a gbe iJesu a?

¹⁵ Ebi ki fẹkẹ ha lo bhi Nisan 14, 33 C.E., Jesu da diọbhi ogba ọsi Gethsemane. Bhi enin, ọle da dọ nan erọnmhọn ji Jehova. (Tie Luke 22:​39-44.) Bhi ọne ẹghe nan, Jesu da “manman re eviẹ bi akhiẹ rẹ bhii.” (Heb. 5:7) Be bhọ Jesu bhii Osẹnobulua le bhi erọnmhọn bhi ọne ukpẹdẹ nọn kike ọkuẹsẹ a gbe ọle a? Ọle da bhii Jehova nin ọle re ahu nanlẹn rẹ sabọ sun rẹkhan ọlẹn yẹ lu iho nọnsọle. Jehova da re ewanniẹn ọbhi erọnmhọn nọnsọle. Ọle da je ẹhi nin ọle dọ re izebhudu nanlẹn.

16. Be re iJesu ha kpokpo egbe ẹghe nin ọle rẹ ha nan erọnmhọn bhi ogba ọsi Gethsemane?

¹⁶ Jesu lẹnmhin ghe ẹbho dẹ ha ghe ọle bii ọria nọn imun ekpẹn nin elin ọsi Osẹnobulua. Ọnan da wo manman ha ba ọle bhi egbe. Bhiriọ, ọle da ha viẹ ẹghe nin ọle rẹ ha nan erọnmhọn ji Osẹnobulua bhi ogba ọsi Gethsemane. Jesu yẹ lẹn ghe ọ wo manman lu uhọnmhọn emhin nin ọle rẹ sun rẹkhan Aba ọle, yẹ kpe elin nọnsọle khia. Be uwẹ ha miẹn luẹ bhi eviẹ nin Jesu viẹle sade uwẹ kuẹlo da idia nọn bha lẹkhẹ nọn ha dọnmhẹn asun-rẹkhan nin uwẹ mhọn da Jehova? Bha ji mhan zilo nyan emhin ea ọbhebhe nin mhan ha miẹn luẹ bhi eviẹ nin Jesu viẹle.

17. Be imhan ha sabọ miẹn luẹ rẹji Jehova bhi uwedẹ nin ọle rẹ re ewanniẹn ọbhi erọnmhọn nọnsi Jesu?

¹⁷ Jehova họn erọnmhọn nesẹ. Jehova da họn erọnmhọn nesi Jesu. Bezẹle? Ranmhude, ebi Jesu ha guanọ hi nin ọle rẹ sun rẹkhan Aba ọle yẹ kpe elin nọnsọle khia. Ahamiẹn emhin nọn rẹtẹ mhan hi nin mhan rẹ sun rẹkhan iJehova yẹ kpe elin nọnsọle khia, ọle ki họn erọnmhọn nesẹmhan, yẹ rẹkpa mhan.​—Ps. 145:​18, 19.

18. Bezẹle nin mhan ha da sabọ yọle ghe ọmọẹ nọn lẹn ebi emhin dia mhan yẹ bhi egbe Jesu khin?

¹⁸ Jesu lẹn ebi emhin dia uwẹ yẹ bhi egbe. Ahamiẹn mhan ribhi ọbalọ, ọ wo ti mhan bhọ sade ọmọẹ nọn lẹn ebi emhin dia mhan yẹ bhi egbe re ikoudure nin mhan, manman nọn sade emhin nọn sunu ji mhan sẹ ka sunu ji ọle  khẹ. Ọmọẹ nọn sẹ inian iJesu khin. Ọle lẹn ebi ọ dia bhi egbe yẹ nin ọria rẹ ha guanọ urẹkpa sade egbe lọ ọle. Ọle lẹnmhin ghe ọ bha gba nin mhan. Bhiriọ, ọle dẹ rẹkpa mhan bhi ẹghe nọn khẹke. (Heb. 4:​15, 16) Beji Jesu rẹ miẹn urẹkpa nin ẹhi re nanlẹn ọbhi egbe bhi ogba ọsi Gethsemane, ọkhẹke nin mhan yẹ miẹn urẹkpa nin Jehova re nin mhan ọbhi egbe. Mhan sabọ rẹ miẹn ọne urẹkpa bhi ebe nesẹmhan, ividio nesẹmhan, bi ọta ogbakha. Sẹyẹ, ọwanlẹn bhi agbotu, la ibhio mhan sabọ rẹ rẹnẹ ji mhan yẹ re ikoudure nin mhan.

19. Be uwẹ ha rẹ sabọ miẹn ikoudure yẹ sade uwẹ kuẹlo da idia nọn ha sabọ dọnmhẹn asun-rẹkhan nin uwẹ mhọn da Osẹnobulua? Sounun bhi ijiẹmhin ọkpa.

¹⁹ Jehova dẹ re ọfure nọnsọle nin uwẹ. Be imhan ha rẹ sabọ miẹn ikoudure yẹ bhi obọ iJehova? Mhan ha nan erọnmhọn ji Osẹnobulua, ọle ki re “ọfure nọn na bhi obọ [ọle] vae, nọn khua okhun gbera ilẹn-otọ-emhin rebhe” nin mhan. (Phil. 4:​6, 7) Ọfure nin Jehova re nin mhan rẹkpa mhan de ọkhọle re, yẹ rẹkpa mhan ria eria nọnsẹn. Ọnan hi ebe sunu ji obhio mhan ọkpa natiọle Luz. Ọle da yọle: “Mẹn kẹ wo riale imẹn ọkpa khian. Ẹgheso, ọne iria-eria nan ki re imẹn ha riale ghe, Jehova bha hoẹmhọn mẹn. Ọkpakinọn, ahamiẹn mẹn ribhi ene idia nan, mẹn ki wo taman iJehova ebi emhin dia mẹn yẹ bhi egbe. Erọnmhọn re ọkhọle nọnsẹmhẹn lọre.” Beji ijiẹmhin ọsi ọne obhio mhan nan rẹman, erọnmhọn dẹ sabọ re ọkhọle nọnsẹmhan lọre.

20. Emhin nela mhan miẹn luẹ bhi eviẹ nin Jesu viẹle?

²⁰ Mhan wo gene miẹn ikoudure bhi eviẹ nin Jesu viẹle, yẹ luẹ emhin kẹkẹ bhọ nin mhan ha sabọ re obọ rẹkhan. Mhan luẹ ghe ọkhẹke nin mhan ha rẹkpa ibhio mhan ne lu akhiẹ, yẹ ha mhọnlẹn bhi ọkhọle ghe Jehova bi Jesu dẹ rẹkpa mhan sade ọria nọnsẹmhan yu. Mhan yẹ luẹ ghe ọkhẹke nin mhan re ẹkẹ-ẹjẹjẹ rẹ ha lu iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua ranmhude Jehova bi Jesu yẹ re ọne ikpẹ nan man. Sẹyẹ, mhan miẹn ikoudure nin mhan rẹ lẹn ghe Jehova bi Ọmọn nọnsọle lẹn ebi emhin dia mhan yẹ bhi egbe. Ele lẹnmhin ọ bha gba nin mhan fo. Sẹyẹ, ele guanọ nin ele rẹkpa mhan rẹ ziẹngbe. Bha ji mhan wo ha re obọ rẹkhan ene emhin nin mhan luẹle rẹ sẹbhi ẹghe nin Jehova ha rẹ mun ive nin ọle ve nin mhan sẹ, nin ọle rẹ “gbo amẹn eviẹ rebhe si [mhan] bhi ẹlo re”!​—Rev. 21:4.