1. Idia nọn bha lẹkhẹ nela David da ke egbe ọle re?

 OJIE ọsi Izrẹl nọn manman mhọn ahu, ọle Saul ha khin. Ẹghe nin ọle rẹ ha guanọ nin ọle gbe iDavid a, David da ha re uhọnmhọn nọnsọle nẹ. Ẹghe nin David ki rẹ ha guanọ ebale, ọle da mundia bhi agbaẹbho ọsi Nob. Bhi enin, ọle da yọle nan ne ibrẹdi isẹn ọkpa nanlẹn. (1 Sam. 21:​1, 3) Akizẹbue, ọle bi ikpea ne rẹkhan ọlẹn da miẹn eji ele da nẹko bhi ẹkẹ udo. (1 Sam. 22:1) Be iDavid rẹ ke egbe ọle re bhi ọne idia nan yẹ?

2. Be iSaul rẹ mun egbe ọle ọbhi okhẹnan yẹ? (1 Samuel 23:​16, 17)

² Saul da wo ha mhọn ikhu da iDavid ranmhude ẹbho ne bunbun hoẹmhọnlẹn, bi ranmhude ele wo ha gẹn ọlẹn bhi okhọn ne bunbun nin ọle khọn miotọ. Saul yẹ lẹnmhin ghe, Jehova he ọle nin ọle ha yi ojie ọsi Izrẹl ranmhude akan-ehọ nin ọle mhọnlẹn. Sẹyẹ, Jehova zẹ iDavid nin ọle ha yi ojie. (Tie 1 Samuel 23:​16, 17.) Ranmhude ojie ọsi Izrẹl Saul yẹ khin, ọle wo mhọn eyokhọnlẹn ne bunbun, bi ẹbho ne bunbun ne deba ọle. Ranmhude ọnan, David da re uhọnmhọn nọnsọle nẹ. Saul be rẹ ha riale ghe ọle dẹ sabọ lu ọle nin Osẹnobulua hẹi re David kiẹn ojie? (Isa. 55:11) Baibo bha taman mhan. Sokpan, mhan lẹnmhin ghe Saul wo ha mun egbe ọle ọbhi okhẹnan ranmhude nin ọle rẹ ha ne Osẹnobulua suan. Ọkpakinọn, ẹghe ẹbho ne ne Osẹnobulua suan wo riia a!

3. Be iDavid rẹ lu emhin yẹ bhi idia nin ọle ha ye?

³ Ọria nọn mhọn idegbere David ha khin. Ọ iyi ọle tobọle zẹ egbe ọle nin ọle ha yi ojie ọsi Izrẹl, Jehova hi ọnọn zẹ ọle. (1 Sam. 16:​1, 12, 13) Sokpan, Saul bha hoẹmhọn David hiehie. Ọrẹyiriọ, David bha yọle ghe Jehova zẹle nin ọle da ha ribhi okhẹnan nin ọle ye. Ọle bha ha zaka-zuyọn ghe, ọle bha manman  miẹn ebale ha le, la ẹkẹ udo ọle da nẹko. Asabọmiẹn ẹghe nin ọle rẹ nẹko bhi ẹkẹ ọne udo nin ọle rẹ gbẹn illo nin ọle so rẹ gẹn iJehova, nan da re uhọnmhọn-ọta ọsi ọne ukpe nan nọn yọle: “Ene ga iJehova dẹ wo ha miẹn emhin esili.”​—Ps. 34:10.

4. Inọnta nela mhan ha zilo nyan? Bezẹle nọn da khẹke nin mhan zilo nyan ele?

⁴ Ẹlẹnan nian yẹ, ene bunbun bhi ẹwẹ eguọmhandia nesi Jehova imanman miẹn ebale le ẹgheso, la ebi ele ha rẹ gbẹloghe egbe. * Ọnan wo ha sunu, manman nọn bhi ẹghe COVID-19. Mhan lẹn ghe emhin dẹ kaka nin ọnan beji ekpokpo nọn khua ha rẹ ha sire. (Matt. 24:21) Bhiriọ, ọ dẹ ha mhẹn nin mhan re ewanniẹn ọbhi ene inọnta enẹn nan: Uwedẹ nela David rẹ “wo ha miẹn emhin esili”? Bezẹle nọn da khẹke nin mhan ji ebi mhan mhọn khọn mhan? Bezẹle nin mhan ha da rẹọbhọ ghe, Jehova dẹ ha gbẹloghe mhan? Be imhan ha rẹ sabọ muegbe khẹ ebe ha sunu bhi ẹghe odalo yẹ nian?

5-6. Be iPsalm 23:​1-6 rẹ rẹkpa mhan rẹ lẹn ebi David ha tẹmhọnlẹn ẹghe nin ọle rẹ yọle ghe, eguọmhandia nesi Osẹnobulua dẹ “wo ha miẹn emhin esili”?

⁵ Be bhọ David tẹmhọnlẹn ẹghe nin ọle rẹ yọle eguọmhandia nesi Jehova “dẹ wo ha miẹn emhin esili”? Mhan dẹ sabọ lẹn ebi David re ene ikpọta nin ta, sade mhan zilo nyan ikpọta ne khọ ọle bhi Psalm 23. (Tie Psalm 23:​1-6.) David da noo ene ikpọta nan, “Jehova hi ọnọn sun mẹn. A ida miẹn mẹn bha miẹn ebi mẹn guanọ,” rẹ mun Psalm 23 hẹn. Bhi ulọnlẹn nekẹle bhi ọne ebe iPsalm, David da sounun bhi emhin ne manman lu uhọnmhọn emhin, bọsi emhin esili kikẹ nin ọle miẹn ranmhude ọle re iJehova kiẹn ọnọn sun ọlẹn. Jehova da dia ọle ọbhi “uwedẹ nọn khiale.” Ọle da yẹ wo ha rẹkpa David bhi ẹghe nin emhin rẹ mhẹn, bi ẹghe nin emhin irẹ mhẹn. David lẹnmhin ghe, arẹmiẹn Jehova wo ha rẹkpa ọle, ọle dẹ sẹyẹ ha miẹn ọnọghọ. Ẹgheso, egbe sabọ rẹ lọ ọle sẹbhọ ghe, ọ ki diabe ọle khian “bhi iyala nọn manman so ebuiki a,” yẹ mhọn eghian ne bunbun. Ọkpakinọn,  ranmhude Jehova hi ọnọn sun David, ‘ọle bha mun ofẹn emhin soso.’

⁶ Bhi ejayenan nian, mhan re ewaniẹn ọbhi ọne inọnta nọn yọle: Uwedẹ nela David rẹ “wo ha miẹn emhin esili”? Ọle wo ha mhọn emhin rebhe ne ha rẹkpa ọle rẹ ha ziẹn ikolu nin ọle bi Jehova ko mhọnlẹn. Ọle bha ha khẹ nin ọle ha mhọn emhin ne bunbun fo ọkuẹsẹ ọle ghọnghọn. David da ji ebi Jehova re nanlẹn khọn ọlẹn. Uwedẹ nin Osẹnobulua rẹ ha gbega ọle, bi emhin esili nin ọle miẹn bhi obọ ọle hi ebe manman lu uhọnmhọn emhin nẹ rẹji ọle.

7. Beji Luke 21:​20-24 rẹman, ọnọghọ nela Kristiẹn bhi ore nin ọhẹnhẹn ne ha nyẹnlẹn bhi Judea kuẹlo da?

⁷ Ene ọta nin David ta rẹkpa mhan lẹn ebezẹle nọn bha da khẹke nin mhan ha mun afe bi ua kalo bhi iẹnlẹn. Ẹmhọanta nọn ghe, mhan dẹ sabọ re ebi mhan mhọnlẹn rẹ ha sọnyẹnmhẹn bhi iẹnlẹn. Sokpan, ọ bha khẹke nin mhan ha mun ele kalo. Emhin kpataki nin Kristiẹn bhi ore nin ọhẹnhẹn ne ha nyẹnlẹn bhi Judea dọ lẹn otọle khọnan. (Tie Luke 21:​20-24.) Jesu ka sẹkha nin ele ghe, ẹghe vade nin eyokhọnlẹn ha rẹ gba ibọkpọ nẹga Jerusalem. Ẹghe nin ọnan ha rẹ sunu, ele ki nẹ ha khian uke oke. Ahamiẹn ele nẹ sibhi ọne agbaẹbho re, ele ki miẹn uhọnmhọn nọnsele fan. Sokpan, ele dẹ fikeke gbe emhin ne bunbun. Ikpe eso ne gbera, ebe Ọkhẹughe ọkpa da yọle ghe: “Ele da zẹ ugbo bi uwa nesele obọ. Ele bha ha sino emhin bhi uwa rẹkhan egbe. Ranmhude ele rẹọbhọ ghe Jehova dẹ ha gbega ele yẹ rẹkpa ele, ele da mun oga nọnsọle kalo gbera emhin nọn hi ki rẹ khin nọn lu uhọnmhọn emhin rẹji ele.”

8. Emhin kpataki nela mhan ha sabọ miẹn luẹ bhi ebe sunu ji Kristiẹn ne ha nyẹnlẹn bhi Judea?

⁸ Emhin kpataki nela mhan ha sabọ miẹn luẹ bhi ebe sunu ji Kristiẹn bhi ore nin ọhẹnhẹn ne ha nyẹnlẹn bhi Judea? Ọne Ọkhẹughe nin mhan sounun ọlẹn da yẹ yọle: “Mhan sabọ rẹ kuẹlo da edọnmhẹn bhi ẹghe odalo ne ha rẹman, si afe bi ua lu uhọnmhọn emhin nẹ rẹ ji mhan, la umiẹnfan nin mhan ha miẹn bhi obọ Osẹnobulua ranmhude mhan sun rẹkhan ọlẹn. Ẹghe nin ekpokpo nọn khua ha rẹ munhẹn, mhan sabọ rẹ loya, yẹ fikeke gbe emhin eso. Ọkhẹke nin mhan muegbe rẹ lu emhin nọn hi ki rẹ khin, beji Kristiẹn bhi ore nin ọhẹnhẹn ne nẹ sibhi Judea re lu.” *

9. Ikoudure nela uwẹ miẹn bhi ibhude nin Paul re nin ibhokhan iHebrew?

⁹ Uwẹ be riale ghe, ọ dẹ lẹkhẹ nin ene iKristiẹn nin rẹ zẹ emhin nin ele mhọn obọ dọ ha nyẹnlẹn bhi ije ebhebhe? Ọkhẹke nin ele ha mhọn urẹọbhọ ghe Jehova dẹ ne emhin nin ele ha rẹ ha gbẹloghe egbe ne ele. Sokpan, emhin ribhọ nọn ha sabọ rẹkpa ele. Ikpe isẹn ọkuẹsẹ ibhokhan iRome nẹga Jerusalem, Paul nin odibo da re ibhude nin ibhokhan iHebrew yọle: “Bha hẹi re iẹnlẹn nọnsẹbha rẹ hoẹmhọn igho. Ji emhin nin bha mhọn khọn bha. Ranmhude ọle yọle ghe: ‘Imẹn ida zẹ uwẹ obọ ghee, imẹn ida yẹ fikeke gbe ẹ.’ Nin mhan da sabọ ha mhọn izebhudu nọn gbale yẹ yọle: ‘Jehova hi urẹkpa nọnsẹmhẹn; Mẹn ida ha mun ofẹn. Be bhọ ọria ha sabọ lu mẹn le?’ ” (Heb. 13:​5, 6) Edandan iribhọ ghe, iẹnlẹn dẹ wo lẹkhẹ nin ene re obọ rẹkhan ibhude nọnsi Paul bhi agbaẹbho nin ele da dọ ha nyẹnlẹn ọkuẹsẹ ibhokhan iRome mun okhọn vae bhi Jerusalem. Ele dẹ ha mhọnlẹn bhi ọkhọle ghe Jehova dẹ ha gbẹloghe ele. Ene ọta nin Paul ta rẹkpa mhan rẹ lẹn ghe, mhan dẹ yẹ sabọ mun udu nyan Jehova ghe ọle dẹ gbẹloghe mhan.

10. Be bhọ Paul taman mhan nọn yẹ rẹkpa ọle?

¹⁰ Paul yẹ re ibhude nọn sẹ iriọ nin Timothy rẹ dọ sẹbhi imhan ẹlẹnan. Ọle da yọle:  “Bhiriọ, mhan a ha mhọn ebale bi ukpọn, ene emhin nan dẹ khọn mhan.” (1 Tim. 6:8) Ọnan be rẹman ghe, mhan ida sabọ ha le ebale esili, ha mhọn uwa nọn mhọn-ose, la ha dẹ ukpọn ọgbọn rẹ nẹ ẹghe rẹ sẹ ẹghe? Ọ iyi ọnan Paul ha tẹmhọnlẹn. Ebi ọle tẹmhọnlẹn hi, nin mhan ji emhin nọn hi ki rẹ khin nin mhan mhọnlẹn khọn mhan. (Phil. 4:12) Ọnan hi ebe yẹ rẹkpa Paul. Ikolu nin mhan bi Osẹnobulua ko mhọnlẹn, ọle hi emhin uku nọn ghan nẹ nin mhan ha sabọ ha mhọnlẹn, ọ iyi afe nin mhan mhọnlẹn.​—Hab. 3:​17, 18.

11. Be bhọ ebi Moses taman ibhokhan Izrẹl ha rẹ sabọ rẹkpa mhan rẹ ji ebi mhan mhọnlẹn ha khọn mhan?

¹¹ Emhin nin Jehova lẹnmhin ghe mhan guanọ sabọ rẹ dikẹ bhi ebi mhan riale mhan guanọ. Bha ji mhan fẹ ebi Moses taman ibhokhan Izrẹl ẹghe nin ele ki rẹ gbe ikpe 40 bhi ẹkẹ ojẹgbo fo. Ọle da yọle: “Jehova nin Osẹnobulua nọnsẹbha nan erọnmhọn nin bha bhi emhin rebhe nin bha lu. Ọle wo lẹn okhian nin bha khian na ọne ojẹgbo nọn khua nan. Jehova nin Osẹnobulua nọnsẹbha ne ibha dia bhi ene ikpe 40 nan, sẹyẹ, ibha wo ha miẹn emhin rebhe nin bha guanọ.” (Deut. 2:7) Bhi ene ẹkẹ ikpe 40 nin, Jehova da wo ha re imanna nin ibhokhan Izrẹl le. Ikpọn nin ele ne yọ sibhi otọ Egypt re bha fafaa. (Deut. 8:​3, 4) Arẹmiẹn eso bhi ẹwẹ ele sabọ ha riale ghe, ọ iyi emhin rebhe nin ele guanọ ele mhọn, Moses da ji ele lẹn ghe, ele mhọn emhin rebhe ne khẹke nin ele ha mhọn. Ọ dẹ ha ti Jehova bhọ sade mhan ji ebi mhan mhọn khọn mhan, aharẹmiẹn ghe ọ iyi ebi mhan guanọ ọle re nin mhan. Ọle guanọ nin mhan ha ghe ele bii ẹsele ne na obọ ọle vae, yẹ ha re ekhuẹnmhẹn ji ọle.

12. Be rẹman ghe Jehova David mun udu nyan, ọ iyi egbe ọle?

¹² David lẹnmhin ghe Jehova mhọn asun-rẹkhan. Sẹyẹ, ẹmhọn ẹbho ne hoẹmhọn ọlẹn wo manman rẹtẹ ọle. Arẹmiẹn iẹnlẹn ọsi David ribhi okhẹnan ẹghe nin ọle rẹ gbẹn ọta ne ribhi Psalm 34, ranmhude urẹọbhọ nin ọle mhọn, ọle da daghe “ẹhi nọnsi Jehova” gbega ọle. (Ps. 34:7) Asabọmiẹn David da re ẹhi nọnsi Jehova rẹ khọkhọ ọyokhọnlẹn nọn wo ha gbega agọ nin eghian hẹi nabhọ. Arẹmiẹn ọria nọn sabọ khọn nọnsẹn David khin, sẹyẹ Jehova ve nanlẹn ghe ọle dẹ kiẹn ojie, ọle bha mun udu nyan egbe ọle ranmhude ọle sabọ fi udo nọnsẹn, la ranmhude ọle sabọ noo agbada nọnsọle nọnsẹn rẹ khọn eghian ọlẹn. (1 Sam. 16:13; 24:12) Ọkpakinọn, David da mun udu nyan Osẹnobulua, yẹ ha mhọnlẹn bhi ọkhọle ghe, ọle dẹ re ẹhi nọnsọle rẹ gbega ene mun ofẹn ọlẹn. Ẹmhọanta nọn ghe Osẹnobulua ida re uwedẹ ọhan-ilo rẹ gbega mhan ẹlẹnan. Sokpan, mhan lẹnmhin ghe ọrebhe ne mun udu nyan Jehova dẹ miẹn iẹnlẹn ighegheghe aharẹmiẹn ele yu nian.

13. Bezẹle nọn ha da diabe emhin nọn ha lẹkhẹ nin Gog ọsi Magog rẹ gbono mhan an? Bezẹle nọn bha da khẹke nin ofẹn ha mun mhan? (Fẹ adudu nọn ribhi odalo ọne ebe nan ghe.)

¹³ Bhi ẹghe nọn bha yẹ ree gbe nian, mhan dẹ miẹn edọnmhẹn nọn ha dọnmhẹn urẹọbhọ nọnsẹmhan, nin mhan rẹ rẹman si mhan mun udu nyan Jehova ghe ọle dẹ gbega mhan. Ẹghe nin Gog ọsi Magog nọn mundia nin agbaẹbho kẹkẹ ha rẹ mun okhọn bu ẹbho nesi Osẹnobulua, ọ ki diabe ele dẹ wo sabọ gbono mhan an sẹsẹsẹ. Ọkpakinọn, ọkhẹke nin mhan ha mhọn ọne urẹọbhọ ghe Jehova dẹ sabọ miẹn mhan fan. Sẹyẹ, ọle muegbe nin ọle rẹ lu ọle. Rẹji ene agbaẹbho, mhan ki diabe ihuan ne imhọn ọnọn ha gbega ele. (Ezek. 38:​10-12) Mhan ida ha mhọn emhin okhọnlẹn soso, la luẹ ebi a rẹ khọnlẹn yẹ. Bhiriọ, ene agbaẹbho ki ha riale ghe ọ dẹ wo lẹkhẹ nin ele rẹ fuẹn mhan an. Ele ida lẹn ghe, ẹhi nesi Jehova muegbe nin ele rẹ gbega mhan. Ọkpakinọn, mhan lẹnmhin ranmhude urẹọbhọ nin mhan mhọn. Ene agbaẹbho ida lẹn ọnan, ranmhude ele imhọn urẹọbhọ da Osẹnobulua. Ọ dẹ wo han ele ilo ẹghe nin ẹhi nesi Jehova ha rẹ ne imhan khọn ele!​—Rev. 19:​11, 14, 15.

14. Emhin nela mhan ha sabọ lu nian rẹ muegbe khẹ emhin ne ha sunu bhi ẹghe odalo?

¹⁴ Be bhọ mhan ha lu nian nin mhan rẹ muegbe khẹ ebe ha sunu bhi ẹghe odalo? Emhin ọhẹnhẹn nin mhan ha lu hi, nin mhan hẹi ha mun afe bi ua kalo bhi iẹnlẹn, ranmhude, mhan dẹ zẹ ele obọ ẹdẹ ọkpa. Ọ yẹ khẹke nin mhan ji ebi mhan mhọn khọn mhan, yẹ manman ha ghọnghọn ranmhude ikolu nin mhan bi Jehova ko mhọnlẹn. Beji mhan ha rẹ manman ha lẹn Osẹnobulua nọnsẹmhan, iriọ urẹọbhọ nin mhan mhọn da ọle ghe ọle dẹ sabọ gbega mhan bhi obọ Gog ọsi Magog ha rẹ ha ziẹn ọbhọ.

15. Emhin nela sunu ji David bhi ẹghe nin ọle rẹ ha ribhi usẹn nọn rẹkpa ọle rẹ lẹn ghe, Jehova ida zẹ ọle obọ ghẹdẹ?

¹⁵ Bha ji mhan yẹ zilo nyan emhin ọbhebhe nọn rẹkpa David nọn ha yẹ sabọ rẹkpa mhan rẹ muegbe khẹ edọnmhẹn. David da yọle: “Dọnmhẹn iJehova fẹghe nin uwẹ daghe ghe ọle mhẹnmhin; eghọnghọn hi ọsi ọria nọn re ọle lu ugue nọnsọle.” (Ps. 34:8) Ene ọta nin David ta rẹkpa mhan rẹ lẹn ebezẹle nin ọle da mun udu nyan Jehova ghe, ọle dẹ wo ha rẹkpa ọle. David wo ha mun nyan Jehova. Sẹyẹ, a bha miẹn ẹghe nin Jehova rẹ zẹ ọle obọ. Ẹghe  nin David rẹ ha yi usẹn, ọle da ne iGoliath nọn yi eguanlan nọn manman mhọn ahu nọn na bhi Philistine vae khọnlẹn. Ọle da taman ọlẹn yọle: “Ukpẹdẹ nin ẹlẹnan tee, Jehova dẹ mun uwẹ mẹn bhi obo.” (1 Sam. 17:46) Akizẹbue, David da dọ ha ga iSaul nin Ojie. Bhi ọne ẹghe nan, Saul da wo ha dọnmhegbe nin ọle rẹ gbe ọle a. Ọkpakinọn, Jehova da ne iDavid dia. (1 Sam. 18:12) Ranmhude Jehova rẹkpa David bhi ẹghe nọn gbera, David da yẹ lẹnmhin ghe, ọle dẹ yẹ rẹkpa ọle bhi ọnọghọ nin ọle ye nian.

16. Uwedẹ kẹkẹ nela mhan ha rẹ sabọ daghe umhẹnmhin nọnsi Jehova?

¹⁶ Beji mhan ha rẹ ha mun udu nyan Jehova nin ọle gbega mhan nian, iriọ urẹọbhọ nin mhan mhọn da ọle nin ọle rẹ miẹn mhan fan bhi ẹghe odalo ha rẹ ha ziẹn ọbhọ. Ọkhẹke nin mhan ha mhọn urẹọbhọ, yẹ muegbe rẹ mun udu nyan Jehova, beji mhan ha rẹ taman ọwanlẹn nọnsẹmhan bhi isi iwẹnna nọn re ẹghe nin mhan rẹ yo usikoko nesẹmhan, la fi ẹghe nin mhan rẹ wẹnna denọ beji mhan ha da miẹn ẹghe rẹ ha yo ikolo oga rebhe yẹ manman ha dagbare bhi inẹbho. Ahamiẹn ọne ọwanlẹn nọnsẹmhan bhi isi iwẹnna bha ka, la ọle khu mhan kii? Mhan be mhọn ọne urẹọbhọ ghe Jehova ida zẹ mhan obọ ghẹdẹ, ghe ọle dẹ wo ha ne ebi mhan guanọ nin mhan rẹ ha gbẹloghe egbe? (Heb. 13:5) Ibhio mhan ne bunbun ne re ẹghe nọnsele rebhe rẹ lu ilọnmhọn oga, dẹ sabọ tare ebi Jehova rẹ rẹkpa ele yẹ ẹghe nin ele rẹ wo ha guanọ urẹkpa nọnsọle. Jehova dẹ wo ha rẹkpa mhan.

17. Be hi uhọnmhọn-ọta ọsi ukpe 2022? Bezẹle nan da zẹ ọle?

¹⁷ Ranmhude Jehova ri mhan bhi ikeke, ofẹn ebe da sunu bhi ẹghe odalo ida ha mun mhan. Osẹnobulua nọnsẹmhan ida zẹ mhan obọ ghẹdẹ ahamiẹn mhan wo ha mun ẹmhọn Agbejele kalo bhi iẹnlẹn nọnsẹmhan. Nan rẹ ye mhan re, ebezẹle nọn da lu uhọnmhọn emhin nian nin mhan rẹ muegbe khẹ ebe ha sunu bhi ẹghe odalo, yẹ mun udu nyan Jehova ghe ọle ida zẹ mhan obọ ghẹdẹ, Otu Nọn Sun Oga da zẹ iPsalm 34:10 nọn ha yi uhọnmhọn-ọta ọsi ukpe 2022. Enin yọle: “Ene Ga IJehova Dẹ Wo Ha Miẹn Emhin Esili.”