1-2. (a) Bezẹle nọn bha da han mhan ilo ghe mhan kuẹlo da ọnọghọ kẹkẹ? (b) Be imhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

 Ọ BHA han mhan ilo sade mhan kuẹlo da ọnọghọ kẹkẹ. Mhan lẹn sẹbhọ ghe Baibo yọle: “Mhan dẹ miẹn edọnmhẹn ne bunbun mhan kuẹ sabọ nabhi Agbejele nọnsi Osẹnobulua.” (Acts 14:22) Mhan yẹ lẹn sẹbhọ ghe, ọnọghọ eso nin mhan kuẹlo da ida wo fo sẹsẹsẹ ọkuẹsẹ ẹghe nin mhan ha rẹ ha nyẹnlẹn bhi agbọn ọfubhegbe, eji “uu ida yẹ ha ribhọ, la akhiẹ, la ukpuru eviẹ, la ọbalọ.”—Revelation 21:4.

² Jehova ilu ọle nin ọkakale kikẹ hẹi sẹ mhan egbe. Ọrẹyiriọ, ọle re ọne ahu nin mhan beji mhan ha da sabọ ziẹngbe ele. Bha ji mhan fẹ ebi Pọl nin odibo taman ene Kristiẹn ne ha nyẹnlẹn bhi Romu. Ọle da ka sunu bhi ọnọghọ kẹkẹ nin ọle bi ibhio ọle kuẹlo da ọkuẹsẹ ọle gbẹn yọle: “Rẹ na bhi obọ ọsi ọnọn hoẹmhọn mhan, mhan sẹyẹ khọn miotọ.” (Rom. 8:35-37) Ọnan rẹman ghe Jehova dẹ sabọ rẹkpa uwẹ, a ha bhọ rẹ miẹn ghe uwẹ kuẹlo da ọnọghọ. Bha ji mhan daghe ebi Jehova rẹ rẹkpa Josẹf yẹ, bi ebi ọle ha yẹ rẹ sabọ rẹkpa uwẹ yẹ.

3. Emhin nela re osukpa fidenọ bhi iẹnlẹn nọnsi Josẹf?

³ Jekọp da rẹman ghe ọle wo manman hoẹmhọn Josẹf nin ọmọn nọnsọle. (Gen. 37:3, 4) Ranmhude ọnan, iminkpea nekẹle nesi Jekọp ne diọn Josẹf da ha mhọn ikhu da ọle. Ẹghe nin ele rẹ miẹn isẹhoa, ele da khiẹn Josẹf nin ibhokhan Midia ne do ẹki. Ele da re Josẹf ha khian otọ Ijipt. Enan manman ree  bhi eji Josẹf na vae. Ele ki sẹ enin, ele da kie khiẹn ọlẹn nin Pọtifa, nọn yi ọdiọn ọsi eyokulo nesi Fero. Iẹnlẹn nọnsi Josẹf da wo re ẹjẹje re osukpa fidenọ. Ọle da na bhi ọmọn nin aba ọle manman hoẹmhọnlẹn dọ kiẹn igbọn ọsi obhokhan Ijipt!—Gen. 39:1.

4. Be imhan ha rẹ sabọ kuẹlo da ọnọghọ nọn diabe ọne Josẹf miẹn yẹ?

⁴ Baibo yọle ghe, emhin nọn imhẹn sunu ji ọrebhe. (Eccl. 9:11, Holy Bible—Easy-to-Read Version) Ẹgheso, mhan kuẹlo da ọnọghọ kẹkẹ “nin ẹbho . . . ka miẹn khẹ”—ọnin hi, ọnọghọ nin eria rebhe miẹn bhi egbe. (1 Cor. 10:13) La, mhan sabọ ha loya ranmhude nin mhan rẹ yi edibo nesi Jesu. Bhi ọsi ijiẹmhin, a sabọ rẹ zuọzuọ mhan, la bhọ ha kpokpo mhan ranmhude emhin nin mhan rẹọ oi. (2 Tim. 3:12) Jehova dẹ sabọ rẹkpa uwẹ bhi ọnọghọ nọn hi ki rẹ khin nin uwẹ kuẹlo da. Be ọle rẹ rẹkpa Josẹf yẹ?

5. Be Pọtifa lẹn rẹji ebezẹle nin emhin da wo ha kiọnlẹn nin Josẹf? (Genesis 39:2-6)

⁵ Tie Genesis 39:2-6. Pọtifa da daghe ghe usẹn okpea nọn wo manman guẹ emhin, nọn yẹ wẹnna kaka Josẹf khin. Ọle yẹ lẹn ebezẹle nọn da yi iriọ. Pọtifa da daghe “Jehova re emhin rebhe nin [Josẹf] lu kiọnlẹn nanlẹn.” b Akizẹbue, Pọtifa da re Josẹf kiẹn ọne ọle je ọle uhọnmhọn. Ọle da yẹ mun uwa nọnsọle rebhe nin Josẹf ha gbẹloghe. Be ki nabhọre? Emhin da wo ha kiọnlẹn nin Pọtifa.

6. Be emhin ha sabọ dia Josẹf bhi egbe yẹ rẹji idia nin ọle ha ye?

⁶ Ria ebi emhin dia Josẹf bhi egbe yẹ. Emhin nela ọle manman ha guanọ? Ọle be ha guanọ nin Pọtifa daghe emhin nin ọle lu, beji ọle ha da re ihaosa nanlẹn? Asabọmiẹn ebi Josẹf ha guanọ hi, nan fan ọlẹn fia beji ọle ha da bu aba ọle. Arẹmiẹn Josẹf mhọn ihe kẹkẹ nin ọle ha ye bhi uwa nọnsi pọtifa, ọle da sẹyẹ ha yi igbọn ọsi ebeanlẹn nọn iga Jehova. Jehova bha lu ọle nin Pọtifa fan Josẹf fia. Sẹyẹ, idia nin Josẹf ye, khian manman khọ ọbhọ.

7. Uwedẹ nela idia nin Josẹf ha ye wo rẹ manman khọ ọbhọ? (Genesis 39:14, 15)

⁷ Genesis uhọnmhọnlẹn 39 ji mhan lẹn ghe, ẹmhọn Josẹf da wo ha yẹẹ okhuo Pọtifa. Bhiriọ,  bhi igba ne bunbun, ọle da ha guanọ nin ọle nanlẹn nowẹ. Ẹghe nọn ki rẹ khin nin ọle rẹ taman Josẹf nin ọle nanlẹn nowẹ, Josẹf ika. Bhi ọkike ọle, ẹkẹ da manman khọ ọle sẹbhọ ghe, ọle da yọle Josẹf ho nin ọle re idu-idu rẹ nanlẹn nowẹ. (Tie Genesis 39:14, 15.) Pọtifa ki họn ọnan, ọle da yọle nan mun Josẹf fiọbhi ẹkẹ ighan. Ọle da ha ribhi ẹkẹ ọne ighan bhi ikpe eso. (Gen. 39:19, 20) Be ọne ighan diayẹ? Ukpọta Hibru nin Josẹf noolo rẹ tẹmhọn “ighan” dẹ sabọ mundia nin “omin,” la “uhio.” Ọnan rẹman ghe, eji Josẹf ha ye suebiuki a. Sẹyẹ, egbe iẹnlẹn da lọ ọle. (Gen. 40:15) Sẹyẹ, Baibo rẹman ghe rẹ na ẹghe eso, a da ne ighan ọbhi oẹ nọnsi Josẹf, yẹ gba ọle uru mun ẹlọnmhọn. (Ps. 105:17, 18) Idia nin Josẹf ye da wo manman ha khọ ọbhọ. Ọle da na bhi igbọn nan gbaẹkẹ ọle dọ kiẹn onighan.

8. Aharẹmiẹn ọnọghọ nin mhan kuẹlo da wo ha khọ ọbhọ, be imhan ha sabọ ha mhọn bhi ọkhọle?

⁸ Uwẹ sẹ ka ha ribhi ọnọghọ khẹ nin uwẹ da wo manman ha bhii nin ọne ọnọghọ si egbe kie, sokpan, ọne ọnọghọ da wo kie manman ha khọ ọbhọ? Ọnan dẹ sabọ sunu. Jehova ilu ọle nin mhan hẹi miẹn ọnọghọ bhi ọne agbọn nan nin Esu gbẹloghe. (1 John 5:19) Ọrẹyiriọ, uwẹ dẹ sabọ ha mhọn ọnan bhi ọkhọle ghe, Jehova wo lẹn emhin rebhe nin uwẹ kuẹlo da bhi iẹnlẹn. Sẹyẹ, ẹmhọn uwẹ rẹtẹ ọle. (Matt. 10:29-31; 1 Pet. 5:6, 7) Sẹyẹ, ọle ve yọle: “Imẹn ida zẹ uwẹ obọ ghee, imẹn ida yẹ fikeke gbe ẹ.” (Heb. 13:5) Jehova dẹ sabọ rẹkpa uwẹ rẹ ziẹngbe aharẹmiẹn uwẹ riale ghe, egbe iẹnlẹn lọ uwẹ ranmhude idia nin uwẹ ye. Bha ji mhan fẹ ebi Jehova rẹ rẹkpa Josẹf yẹ.

9. Be rẹman ghe Jehova wo rẹkpa Josẹf ẹghe nin ọle rẹ ha ribhi ighan? (Genesis 39:21-23)

⁹ Tie Genesis 39:21-23. Jehova da rẹkpa Josẹf bhi ọne ẹghe nọn bha lẹkhẹ nin ọle rẹ ha ribhi ighan. Be ọle rẹ lu ọnan yẹ? Akizẹbue, ọwanlẹn nọn gbẹloghe ọne ighan da ha gbaẹkẹ Josẹf yẹ ha mun ekpẹn nanlẹn, beji Pọtifa ka lu da ọle. Ọ bha sẹ bue gbe, ọne ọwanlẹn nọn gbẹloghe ọne ighan da taman Josẹf nin ọle ha gbẹloghe onighan nekẹle. Bhi ọsi ẹmhọanta, Baibo yọle ghe, “Ọwanlẹn nọn gbẹloghe ọne ighan bha yẹ ha gbẹloghe emhin soso nan mun iJoseph bhi obọ.” Bhi ejayenan nian, Josẹf da ha mhọn ẹsọn nọn mhẹn nin ọle ha miẹn. Emhin nin ọle bha rẹ re ẹlo ọi ghe, ọ dẹ sabọ sunu wo khọnan. Be ọria nan mun ọbhi ighan ranmhude nan rẹ yọle ọle ho nọn re idu-idu rẹ ne okhuo ọria nọn wẹnna bhi isi ọnojie nowẹ, ki rẹ dọ ha ribhi ihe nọn khua okhun sẹ inian yẹ? Emhin ọkpa ha sabọ zẹ nin ọnan da sabọ sunu. Genesis 39:23 yọle: “Jehova ne Joseph dia, Jehova da ji emhin rebhe nin ọle ki rẹ lu kiọnlẹn.”

10. Gbotọle fanọn an ebezẹle nin Josẹf ha da sabọ ha riale ghe Jehova bha wo ha rẹkpa ọle ẹghe rebhe?

¹⁰ Dọnmhegbe yẹ rẹ ria ẹmhọn ebi Josẹf ghe idia nin ọle ha ye yẹ. Ẹghe nan rẹ mun orẹsin sin ọlẹn, yẹ mun ọlẹn ọbhi ighan fo, uwẹ be riale ghe ọ dia ọle bhi egbe ghe Jehova wo ha rẹkpa ọle ẹghe rebhe? Be bhọ Josẹf manman ha guanọ nẹ? Ọle be ha guanọ nin ọwanlẹn nọn gbẹloghe ọne ighan re ẹlo esili ha ghe ọle? Asabọmiẹn ebi Josẹf ha guanọ hi, nan fan ọlẹn fia. Ọle bhọ da taman onighan ọbhebhe nan ho nan fan fia nin ọle nanlẹn nin Fero talọ, beji ọle ha da fan ọlẹn fia bhi ẹkẹ ọne ighan. (Gen. 40:14) Ọrẹyiriọ, ọne okpea da yelea rẹ taman Fero beji ọle wo sibhi ẹkẹ ọne ighan re. Ranmhude ọnan, Josẹf da yẹ ha ribhi ẹkẹ ọne ighan rẹ na bhi ikpe eva. (Gen. 40:23; 41:1, 14) Sokpan, Jehova da wo ha rẹkpa ọle. Uwedẹ nela?

11. Emhin kpataki nela Jehova rẹ lu ẹsele nin Josẹf? Be ọnan rẹ sabọ rẹkpa mun iho nọnsi Jehova sẹ yẹ?

¹¹ Beji Josẹf ha ribhi ighan, Jehova da lu ọle  nin ojie ọsi Ijipt bhohiẹ ebhohiẹ eva ne wo re ofẹn ha mun ọlẹn. Fero da wo ha guanọ nin ọle lẹn ebi ene ebhohiẹ mundia nan. Ẹghe nin ọne ojie ki rẹ lẹn ghe Josẹf sabọ ta ẹmhọn ebi ebhohiẹ mundia nan man ẹbho, ọle da yọle nan dọ re ọle re. Jehova da rẹkpa Josẹf rẹ taman ọlẹn ebi ene ebhohiẹ mundia nan. Sẹyẹ, ibhude nin ọle re nin Fero da wo ti ọle bhọ. Fero da lẹn sẹbhọ ghe Jehova wo ha rẹkpa Josẹf. Bhiriọ, Fero da re ọle kiẹn ọnọn ha mhọn obọ bhi ebale bhi otọ Ijipt rebhe. (Gen. 41:38, 41-44) Akizẹbue, ukhunmhun da wo manman ha fi bhi otọ Ijipt rẹ dọ sẹbhi otọ Kenan, eji azagba-uwa ọsi Josẹf da ha nyẹnlẹn. Josẹf da sabọ miẹn azagba-uwa nọnsọle fan. Sẹyẹ, ọnan da rẹman ghe ọne Mezaya dẹ yẹ sabọ na bhi ulin-uwa nọnsele vae sade akizẹbue.

12. Uwedẹ kẹkẹ nela Jehova rẹ rẹkpa Josẹf?

¹² Ria ẹmhọn emhin ne sunu bhi iẹnlẹn nọnsi Josẹf. Họla zẹle nin Pọtifa da lu Josẹf nọnsẹn arẹmiẹn igbọn ọle gheghe khin? Họla re ọwanlẹn nọn gbẹloghe onighan lu Josẹf nọnsẹn arẹmiẹn onighan ọle gheghe khin? Họla lu ọle nin Fero bhohiẹ ebhohiẹ ne re ofẹn ha mun ọlẹn, yẹ rẹkpa Josẹf rẹ sabọ taman ọlẹn ebi ene ebhohiẹ mundia nan? Họla re ọne ọkhọle nin Fero rẹ re Josẹf ọbhi ihe ọsi ọnọn ha mhọn obọ bhi ebale bhi otọ Ijipt? (Gen. 45:5) Jehova hi ọnọn wo ha rẹkpa Josẹf bhi emhin rebhe nin ọle ha lu. Arẹmiẹn ibhio Josẹf rẹ ha ho nin ele gbe ọle a, Jehova da fi emhin denọ beji a ha da miẹn ghe ọle ki sabọ mun iho nọnsọle sẹ.

13. Jehova be mhọn obọ bhi emhin rebhe ne sunu ji mhan bhi iẹnlẹn? Gbotọle fanọn an.

¹³ Be imhan ha sabọ miẹn luẹ bhi okha ọsi Josẹf? Jehova be mhọn obọ bhi emhin rebhe ne sunu ji mhan bhi iẹnlẹn? Ọle be fi emhin rebhe ne sunu bhi iẹnlẹn nọnsẹmhan denọ, beji a ha da miẹn ghe emhin esili ki na bhi emhin ebe rebhe ne sunu ji mhan re? Eye, Baibo bha re obọ bhi ọnan. (Eccl. 8:9; 9:11) Ọkpakinọn, mhan lẹn ọnan: Ahamiẹn mhan kuẹlo da ọnọghọ, Jehova lẹnmhin. Sẹyẹ, ọle yẹ họn sade mhan viẹ bu ọle re nin ọle rẹkpa mhan. (Ps. 34:15; 55:22; Isa. 59:1) Rẹ gbera ọnan, Jehova dẹ sabọ rẹkpa mhan rẹ ziẹngbe ọkakale nin mhan kuẹlo da. Be ọle rẹ lu iriọ yẹ?

14. Be Jehova rẹ rẹkpa mhan yẹ bhi ẹghe ọkakale?

¹⁴ Uwedẹ ọkpa nin Jehova rẹ rẹkpa mhan hi,  ọle noo ibhio mhan rẹ ko mhan udu re, yẹ re izebhudu nin mhan bhi ẹghe nin mhan wo rẹ ha guanọ ọlẹn. (2 Cor. 1:3, 4) Ọnan hi ebe sunu ji obhio mhan nin okpea nan tiọle Eziz nọn ribhi Turkmenistan, nan je ha khian ighan nin ọle dọ gbe ikpe eva bhi enin ranmhude urẹọbhọ nọnsọle. Ọle da yọle: “Ọne ọsewewiẹ nan ha dọ guẹzọ nọnsẹmhẹn, obhio mhan nin okpea da tie Isaiah 30:15 man mẹn nọn yọle: ‘Bha dẹ miẹn ahu sade ibha bha ha kpokpo egbe, bi sade bha mun udu nyan mẹn.’ Ọne ulọnlẹn nan da wo rẹkpa mẹn de ọkhọle re, yẹ mun udu nyan Jehova bhi emhin rebhe. Ọne ulọnlẹn nan da rẹkpa mẹn bhi ọne ẹghe rebhe nin mẹn gbe bhi ighan ranmhude nin mẹn wo rẹ ha ria eria nyan ọlẹn.” Uwẹ dẹ be sabọ ria ẹmhọn ẹghe bhi iẹnlẹn nọnsẹ nin Jehova rẹ rẹkpa uwẹ, beji ọle rẹ noo obhio mhan rẹ re ikoudure bi izebhudu nin uwẹ bhi ẹghe nin uwẹ wo rẹ manman ha guanọ ọlẹn?

15-16. Be uwẹ miẹn luẹ bhi ebe sunu ji Tori?

¹⁵ Ọnọghọ nin mhan kuẹlo da ha si egbe kie fo mhan rẹ kẹ lẹn ebi Jehova rẹ rẹkpa mhan ziẹngbe ọle yẹ. Obhio mhan nin okhuo natiọle Tori da kere ghe ẹmhọanta ọnan khin. Ọmọn okpea nọnsọle natiọle Mason da khọnmhọn emianmhẹn kansa na bhi ikpe ehan, rẹ sẹbhi ẹghe nin ọle rẹ yu. Ọnan da wo re egbe lọ Tori. Ọle da yọle: “Bọsi inẹn, mẹn bha riale emhin soso ribhọ nọn ha manman ba mẹn bhi egbe gbera ọnan.” Ọle da yẹ yọle: “Mẹn lẹnmhin enebiọmọn dẹ rẹọbhọ ghe, ele tobele loya, ọle mhẹn gbera ele daghe ọmọn nọnsele le ọne oya.”

¹⁶ Ọ da wo manman ba Tori bhi egbe nin ọle rẹ daghe ọmọn nọnsọle manman ha loya. Ọrẹyiriọ, akizẹbue, ọle da ria ẹmhọn ebi Jehova rẹ rẹkpa ọle rẹ ziẹngbe yẹ. Ọle da yọle: “Mẹn ha ria ẹmhọn ọne ẹghe nin, mẹn ki daghe ebi Jehova rẹ rẹkpa mẹn yẹ bhi ọne ẹghe rebhe nin ọmọn nọnsẹmhẹn rẹ ha khọnmhọn. Bhi  ọsi ijiẹmhin, ẹghe nin Mason bhọ bha rẹ sabọ miẹn ẹbho ne dọ rẹnẹ ji ọle bhi họspita ranmhude nin ọle rẹ wo manman ha khọnmhọn, ibhio mhan da sẹyẹ hẹn imoto na bhi uriagogo eva vae bhi ọne họspita dọ rẹnẹ ji ọle. A bha miẹn ẹghe nan bha rẹ miẹn obhio mhan bhi eji ẹbho da dotua ne dọ tuẹ ẹbho ne khọnmhọn nọn wo muegbe nin ọle rẹ rẹkpa. Sẹyẹ, ene ibhio mhan da wo ne emhin nin mhan guanọ nin mhan rẹ ha gbẹloghe egbe. Ẹghe nin emhin wo rẹ manman kaka ọbhọ, mhan da wo ha miẹn ebi mhan guanọ ẹghe rebhe.” Jehova da re ebe ha rẹkpa Tori rẹ ziẹngbe nanlẹn. Ọle da yẹ lu iriọ nin Mason.—Fẹ ọne ẹkpẹti ghe nọn yọle, “ Jehova Da Wo Ne Ebi Mhan Ha Guanọ Tee Nin Mhan.”

17-18. Be ha rẹkpa mhan rẹ lẹn sẹbhọ ghe Jehova rẹkpa mhan bhi ẹghe ọkakale, yẹ ji ọne urẹkpa ha ti mhan bhọ? (Psalm 40:5)

¹⁷ Tie Psalm 40:5. Ọria sabọ rẹ ha khian agbaẹbho nọn manman ree. Beji ọle ha rẹ ha khian, ọle sabọ rẹ mundia bhi odẹ igba ne bunbun beji ọle ha da hẹan. Iriọ sẹyẹ, ọkhẹke nin mhan ha re ẹghe ọbhi otọ ẹghe rebhe rẹ ha ria eria nyan ebi Jehova rẹ ha rẹkpa mhan aharẹmiẹn mhan sẹyẹ ribhi ẹkẹ ọne ọnọghọ. Ha nọọn egbe ẹ ene inọnta nan ukpẹdẹ-ukpẹdẹ: ‘Uwedẹ nela Jehova rẹ rẹkpa mẹn yẹ ẹlẹnan? Arẹmiẹn ọnọghọ nin mẹn ye bha sẹ fo, be Jehova rẹ rẹkpa mẹn ha ziẹngbe yẹ?’ Fẹghe si uwẹ dẹ sabọ daghe emhin ọkpa nin Jehova lu rẹ rẹkpa uwẹ.

¹⁸ Bhi ọsi ẹmhọanta, uwẹ sabọ rẹ ha nan erọnmhọn nin ọnọghọ nin uwẹ ye si egbe kie. Emhin nọn khẹke wo khọnan. (Phil. 4:6) Ọkpakinọn, ọkhẹke nin mhan yẹ ha daghe uwedẹ nin Jehova rẹ ha rẹkpa mhan nian. Jehova bhọ ve ghe ọle dẹ re ọne ahu nin mhan, yẹ rẹkpa mhan rẹ ziẹngbe. Wo ji uwedẹ nin Jehova rẹ ha rẹkpa uwẹ ha ti uwẹ bhọ. Bhiriọ, uwẹ ki daghe ebi Jehova rẹ ha rẹkpa uwẹ yẹ beji ọle rẹ rẹkpa Josẹf, a ha bhọ rẹ miẹn uwẹ ribhi ẹkẹ ọnọghọ.—Gen. 41:51, 52.