Bhi ukpe nọn rẹkhan ọlẹn, a da yọle ghe, nin ibhio mhan eso zegbere nin ele rẹ dọ ga bhi Bẹtẹ nọn ribhi South Africa, ranmhude a ho nan munhẹn ha noo mashin ọsọgbọn nan rẹ print ebe bhi enin. Mẹn da gbẹn elin mẹn ọbhi otọ. Mẹn da wo ha ghọnghọn ghe a zẹ imẹn. A da yẹ zẹ ibhio mhan ea ne na bhi Canada vae, ne ga bhi Bẹtẹ ba mẹn. Elin ele hi, Dennis Leech, Bill McLellan, bi Ken Nordin. A da taman mhan ghe, mhan dẹ wo manman bue bhi South Africa!

Mẹn da re foni rẹ taman inẹn mẹn yọle: “Inẹn, mẹn mhọn ọta esili nin mẹn ho nin taman ẹn. Mẹn muegbe rẹ ha khian iSouth Africa!” Inẹn mẹn ikẹ manman talọ. Ọkpakinọn, okhuo nọn mhọn urẹọbhọ, nọn yẹ manman hoẹmhọn Osẹnobulua ọle khin. Ọle bha talọ gbe. Ọkpakinọn, mẹn lẹnmhin ghe, ọle re obọ bhọ. Arẹmiẹn mẹn dẹ zẹ aba mẹn bi inẹn mẹn obọ diọbhi agbaẹbho nọn manman ree, ele bha yọle nin mẹn hẹi yo. Ele da re obọ ọbhi ebi mẹn zẹ rẹ lu.

Mhan itue enẹn da ka diọbhi Bẹtẹ nọn ribhi Brooklyn. Bhi enin, mhan da re uki ea rẹ luẹ ebi a rẹ noo unan mashin ọkpa nan rẹ print ebe yẹ. A ki man mhan emhin fo, mhan da nabhi okọ ha khian iCape Town, bhi agbaẹbho ọsi South Africa. Mẹn wo la gba bhi ikpe uje bhi ọne ẹghe nan. Mhan ki sẹbhi Cape Town, mhan da nabhi itreni nọn khian iJohannesburg. Ọsemuan mhan rẹ mun ọne okhian nan hẹn. Obhi agọ natiọle Karoo mhan da ka mundia beji ẹdẹ we. Ẹbubu wo ribhi ọne agọ nan. Rẹ deba ọnin, ije rebhe da wo ha tue yẹ ghan. Mhan nenẹn da ne uhọnmhọn dagbare bhi windo ha ghe ije rebhe. Mhan da ha riale, be a tie ọnan bhi agbaẹbhọ? Be ọne agbaẹbho nan ha dia mhan yẹ bhi egbe? Ikpe eso ki gbera, ẹghe nin mhan kie rẹ vae bhi enan, uwedẹ nin iẹnlẹn nọnsele rẹ fure da wo manman dọ ha ti mhan bhọ.

Ẹsọn nin mẹn re ikpe eso miẹn ẹghe nin mẹn ki rẹ sẹbhi ọne iBẹtẹ da ha yi, nin mẹn rẹ ha noo mashin natiọle Linotype rẹ print Watchtower bi Awake! Ọne mashin nan wo manman mhẹn. Ọkpakinọn, ọ bha lẹkhẹ nan rẹ noo ọle. Urolo ne bunbun ne ribhi otọ Africa, ọle ọne iBẹtẹ print ebe nan. Ọ da wo re imhan ha ghọnghọn ghe, a wo ha noo ọne imashin ọsọgbọn nan nọnsẹn. Ọnan bhọ hi ebe re imhan sibhi Bẹtẹ nọn ribhi Canada re vae bhi enan.

Akizẹbue, mẹn da ha wẹnna bhi ọfisi ne mhọn obọ bhi ebe nan print, ebe nan je dagbare bi ebe nan  zedu ọle. Mẹn wo ha mhọn ẹsọn ne bunbun nin mẹn ha miẹn bhi obọ. Iẹnlẹn da wo mhẹn an nin mẹn.

Bhi ukpe 1968, mẹn da re okhuo natiọle Laura Bowen bhi amhẹn. Ọkanẹfan ọle khin. Sẹyẹ, egbe iBẹtẹ ọle da ha nyẹnlẹn. Ọle yẹ ha rẹkpa ibhio mhan gbẹn ebe nan zedu ọle bhi Bẹtẹ. Ranmhude a bha mhanmhanlẹn nin ẹbho ne la bọ egbe ha debhi Bẹtẹ a ẹghenin, agbotu da yọle nin mhan dọ ha lu iwẹnna ọkanẹfan kpataki. Ọnan da re imẹn ha kpokpo egbe, ranmhude, bhi ikpe igbe nin mẹn gbe bhi Bẹtẹ, mẹn wo ha mhọn emhin rebhe nin mẹn guanọ. Be igho nan re nin ọkanẹfan kpataki ha rẹ sẹ mhan rẹ ha gbẹloghe egbe yẹ? Ahamiẹn afikie yo nesẹmhan, ebe nin mhan ne nin ẹbho, bi uriagogo nin mhan gbe bhi inẹbho sẹbhi eka nọn khẹke, igho nan ha re nin mhan veva bhi ọne uki nin ki ha yi 50 rand. (Ẹghenin, ọne igho nan dẹ sẹbhi N26,000.) Ọne igho nan mhan ha noo rẹ haosa uwa, rẹ dẹ ebale, rẹ haosa igho imoto, rẹ gbẹloghe egbe sade mhan khọnmhọn, yẹ rẹ lu emhin ne bunbun ebhebhe.

A da je mhan ha khian agọ nọn sikẹ Durban, bhi egbegbe okpẹdẹ natiọle Indian Ocean. Ibhokhan India ne bunbun wo nyẹnlẹn bhi ọne agọ nan. Ene bunbun bhi ẹwẹ ele da ha yi imọn ọsi ẹbho ne vae bhi South Africa bhi egbẹghe 1875, ne dọ ha wẹnna bhi eji a da lu ishuga. Arẹmiẹn ele mhọn iwẹnna kẹkẹ nin ele lu nian, ele sẹyẹ lu emhin bhi uwedẹ nan rẹ lu emhin bhi agbaẹbho nọnsele, yẹ nyẹn ebale kẹkẹ nin ele le. Ranmhude ele họn urolo ebo, mhan bha kpokpo egbe rẹ ha luẹ urolo ọbhebhe.

Uriagogo 150, ọle ọkhẹke nin ọkanẹfan kpataki rẹ ha tẹmhọn Osẹnobulua uki-uki. Bhiriọ, mẹn bi okhuo mẹn da mhanmhanlẹn nin mhan rẹ gbe uriagogo ehan bhi ukpẹdẹ ọhẹnhẹn. Ije rebhe da wo ha ghan. Ranmhude mhan isẹ mhọn afikie yo, la ọria nin mhan man ọlẹn iBaibo, mhan da re uriagogo ehan rẹ lu iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua na bhi uwa rẹ sẹbhi uwa. Ọ bha sẹ bue gbe nin mhan munhẹn, mẹn da fẹ agogo ghe. Mẹn da kere ghe, ihuẹnlo 40 ọkpa sẹ gbera. Bhiriọ, mẹn da ha riale, ji mhan ha lu ọnan sẹ?

Ọ bha bue gbe, mhan da mhanmhan ebi mhan ha rẹ ha lu iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua yẹ. Ọkuẹsẹ mhan dagbare, mhan ki nyẹn ebale mun ọbhi kula, yẹ gbe iti rẹkhan egbe. Ahamiẹn mhan ho nin mhan koahua, mhan ki dọ mun imoto nọnsẹmhan ọbhi otọ oran bhi eji ọfu ye. Ẹgheso, imọn ọsi ibhokhan India ne mhọn-ose a ki dọ ha ghe mhan, ranmhude mhan wo dikẹ bhi ebi ele dia. Ikpẹdẹ eso ki gbera, mhan ha ki gbe uriagogo eva la ea bhi inẹbho, mhan iyẹ lẹn ebi ẹghe nin mhan ha rẹ zobọ rẹ gba yẹ.

Mhan da wo ha ghọnghọn nin mhan rẹ sabọ tẹmhọn Osẹnobulua man ẹbho ne ribhi ọne agọ nan! Ele wo sabọ miẹn ẹbho ọbhi egbe. Ibhokhan India wo sabọ mun ekpẹn, yẹ mhọn ifuẹkẹ. Rẹ deba ọnin, ele wo hoẹmhọn Osẹnobulua. Ibhokhan iHindu ne bunbun wo miẹn uhọnmhunje nin mhan ta ọbhi egbe. Ọ wo ti ele bhọ rẹ ha luẹ ẹmhọn iJehova, Jesu, Baibo, agbọn ọsọgbọn nọn vade, bi ikhuaẹloghe nin mhan mhọnlẹn rẹji ene yulu. Ukpe ọkpa ki gbera, mhan da ha mhọn itue 20 nin mhan man ele iBaibo. Ẹdẹdẹ mhan rẹ deba azagba-uwa ọkpa nin mhan man ele iBaibo le ebale. Mhan wo manman ha ghọnghọn.

Ọ bha sẹ bue gbe, a da yọle nin mhan dọ ha lu iwẹnna ọfẹotughe bhi egbegbe ẹdẹ natiọle Indian Ocean. Uzana-uzana mhan rẹ debhi uwa ọsi ibhio mhan an. Bhi enin, mhan ki deba agbotu nin mhan rẹnẹ je ha lu iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua, yẹ re ikoudure nin ibhio mhan ne ribhi ọne agbotu. Ele da wo ha ne imhan lu emhin bii ene ribhi azagba-uwa ọkpa. Ọ wo ha yẹẹ mhan rẹ ha deba ele bi imọn nesele gbe ẹghe. Mhan ki yẹ ha re elanmhẹn-uwa nọnsele khiẹnlẹn. Ikpe eva ki gbera nian nin mhan sẹ rẹ lu iwẹnna ọfẹotughe. Ẹdẹ ọkpa, a da re foni tie mhan bhi Bẹtẹ. Ọnan hi ebi ele taman mhan: “Ọ dẹ yẹẹ mhan nin bha fikie vae bhi Bẹtẹ.” Sokpan, mẹn da yọle: “Mhan wo manman ha ghọnghọn bhi iwẹnna nin mhan lu bhi enan.” Ọrẹyiriọ, mhan muegbe nan rẹ noo mhan bhi eji ọ hi ki rẹ khin.

Ọfisi Nọn Mhọn Obọ bhi Iwẹnna Itẹmhọn Osẹnobulua mẹn da ha wẹnna ẹghe nin mẹn bi okhuo mẹn rẹ fikie diọbhi iBẹtẹ. Bhi enin, mẹn da miẹn ọne isẹhoa rẹ deba ibhio mhan ne wanre bhi oga ha wẹnna. Ẹghenin, ahamiẹn ọfẹotughe rẹnẹ ji agbotu, ọle ki gbẹn ilẹta ji Bẹtẹ rẹ taman ele ebi emhin rẹ ha khian yẹ bhi ọne agbotu. Ọne ọfisi nan ki tie ọne ilẹta. Bhiriọ, ele ki lẹn ebi ele ha ta bhi ilẹta nin ele ha gbẹn je ọne agbotu rẹ re adia bi izebhudu nin ele.  Ele yẹ noo ọle rẹ re adia nin ele sade ọkhẹke. Ọnan bha ha yi obhi ẹsọn khere nin akowe nesẹmhan, ranmhude, ele dẹ zedu ene ilẹta nan re urolo Xhosa, Zulu, bi urolo nekẹle gbẹn diọbhi urolo ebo. Rẹ deba ọnin, ele ki zedu ilẹta nan re urolo ebo gbẹn diọbhi ene urolo Africa nan. Ẹmhọn ene ibhio mhan nan ne zedu ebe wo manman ti mẹn bhọ, ranmhude, ele rẹkpa mẹn rẹ lẹn ọnọghọ nin ibhio mhan ne bhihi ne ribhi otọ Africa kuẹlo da.

Bhi ọne ẹghe nin, gọvamẹnti ọsi South Africa bha ji ẹbho rebhe da ha lu emhin kugbe. Eria ne bhihi bi eria ne fua bha ha nyẹnlẹn bhi ijianlẹn ọkpa. Ranmhude ọnan, ele bha ha lu emhin kugbe. Bhi ọne ẹghe nan, ibhio mhan ne bhihi da ha yo ikolo oga nọnsele. Ele da yẹ ha noo urolo nọnsele rẹ tẹmhọn Osẹnobulua.

Ranmhude agbotu nan da zẹ ebo a wo ha re mẹn diọ, mẹn bha lẹn ibhio mhan ne bunbun ne bhihi. Ejayenan nian, mẹn mhọn ọne isẹhoa rẹ luẹ ẹmhọn ele, bi uwedẹ nin ele rẹ lu emhin. Mẹn ki dọ lẹn ọkakale nin ene ibhio mhan kuẹlo da, ranmhude uwedẹ nan rẹ lu emhin bhi isele bi emhin nin ele rẹọ ọi ne bha diẹn mun Baibo. Ene ibhio mhan nan wo re izebhudu man. Ele bha ka lu emhin nọn bha diẹn mun Baibo, rẹ dọ sẹbhi ilọnmhọn ikpẹbo. Ọnan da re ene ribhi azagba-uwa nọnsele ne iga iJehova, bi ene ribhi idunmhun nọnsele ha kpokpo ele. Ibhio mhan ne bunbun ne ribhi eko imiẹn rẹ lu. Sẹyẹ, ene bunbun bhi ẹwẹ ele bha yo isiku. Ele wo manman hoẹmhọn ọta ne ribhi Baibo.

Mẹn wo ha mhọn ọne isẹhoa rẹ deba ibhio mhan ne wẹnna bhi kotu khu ọbhọ nin ibhio mhan da sabọ ha ga Osẹnobulua, bi nin ele rẹ tobele zẹ nin ele hẹi deba ibo soso. Ọ wo re izebhudu nin mẹn rẹ daghe ebi ibhio mhan nin usẹn rẹ sun rẹkhan iJehova, yẹ re izebhudu man ẹghe nan rẹ khu ele sibhi isiku re ranmhude ele bha deba bhi erọnmhọn bi illo otuẹ nan so.

Ibhio mhan ne ribhi agbaẹbho khere, nan ha tiọle Swaziland ẹghenin da yẹ miẹn ọnọghọ bhi egbe. Ẹghe nin ojie nọnsele natiọle Sobhuza II rẹ yu, a da taman ọrebhe ne nyẹnlẹn bhi ọne agbaẹbho nin ele lu iluemhin nan lu nin ọria nọn yu. A da yọle nin ene ikpea re eto sibhi uhọnmhọn re, ene ikhuo ha yẹ gia eto nọnsele a. A da wo ha kpokpo ibhio mhan ne bunbun ranmhude ele bha ka deba lu ọne iluemhin nan nọn diẹn mun ilọnmhọn ikpẹbo. Uwedẹ nin ele rẹ sun rẹkhan iJehova da wo rẹ mhan ha ghọnghọn. Mhan wo manman miẹn emhin luẹ bhi uwedẹ nin ene ibhio mhan nan rẹ sun rẹkhan iJehova.

Bhi 1981, a da yọle nin mẹn fikie diọbhi eji a da print ebe dọ ha rẹkpa, ranmhude mashin ọsọgbọn nan ho nan rẹ ha print ebe bhi enin. Ọnan da wo rẹ mẹn ha ghọnghọn. Uwedẹ nan rẹ print ebe da wo ha fidenọ. Okpea ọkpa nọn khiẹn emhin da mun imashin ọsọgbọn nan rẹ print ebe nin Bẹtẹ nin ele dọnmhẹn ọlẹn fẹghe bhi ọsọhẹ. Ọnan da re iBẹtẹ dẹ isẹn bhi ene imashin ọsọgbọn nan. Ele bha yẹ ha noo isinlin nin ele ka ha mhọn khẹ. Mhan da yẹ dẹ imashin ọbhebhe ba enan. Mhan da kie manman ha print ebe gbera ọnikhẹ.

Kọmputa nan ki ha noo bhi eji a da print ebe, da rẹkpa mhan rẹ miẹn uwedẹ ọsọgbọn nin mhan rẹ ha mhanmhan ebi a gbẹn ọbhi ebe nọnsẹn. Ọne uwedẹ ọsọgbọn a tiọle MEPS (Multilanguage Electronic Publishing System.) Rẹ na bhi ẹghe nin mẹn bi ibhio mhan ea rẹ sibhi Bẹtẹ nọn ribhi Canada re vae bhi South Africa, mashin nan rẹ print ebe wo ha mhẹn ọbhọ, yẹ lẹkhẹ nan rẹ ha noo. (Isa. 60:17) Imhan nenẹn re okhuo ne lu iwẹnna ọkanẹfan, ne yẹ hoẹmhọn iJehova. Imẹn bi Bill sẹyẹ ga bhi Bẹtẹ. Ken bi Dennis ki mhọn azagba-uwa nọnsele. Eji ele ye bha ree bhi Bẹtẹ.

Ẹsọn da wo ha bun ọbhọ bhi Bẹtẹ. A da wọ ha zedu ebe nesẹmhan diọbhi urolo ne bunbun, yẹ print ele dagbare. Rẹ deba ọnin, a da ha je ele diọbhi Bẹtẹ ebhebhe. Ranmhude ọnan, ọ da khẹke nan bọn iBẹtẹ ọsọgbọn. Agbotu da gene bọn ọkpa bhi eje manman mhọn-ose bhi obọ ọsi west bhi Johannesburg. Ukpe 1987 a re ọne uwa guẹ nin Jehova. Ọ wo ti mẹn bhọ rẹ deba wẹnna bhi ọne iBẹtẹ ọsọgbọn nan bọn nan. Ọ yẹ wo re imẹn ha ghọnghọn nin mẹn rẹ ha yi ọkpa bhi Otu Nọn Sun Bẹtẹ nọn ribhi South Africa bhi ikpe ne bunbun.

Emhin nọn han mhan ilo da sunun bhi ukpe 2001. Bhi ọne ukpe nin, a da tie mẹn nin mẹn dọ deba Otu Nọn Sun Bẹtẹ nan wo la mun gbọ bhi Bẹtẹ nọn ribhi United States. Ọ da wo ba mhan bhi egbe a ghe, mhan la zẹ ẹsọn bi imọẹ mhan obọ bhi South Africa. Ọkpakinọn, mhan da sẹyẹ ha ghọnghọn ghe, mhan khian deba ibhio mhan ne ribhi Bẹtẹ nọn ribhi United States ha ga.

Mhan da ha kpokpo egbe ranmhude mhan khian zẹ inẹn okhuo mẹn obọ dọ ha nyẹnlẹn bhi agbaẹbho ọbhebhe. Ranmhude mhan ida sabọ ha na bhi New York gbẹloghe ọle, ibhio okhuo mẹn ea nin ikhuo da zegbere nin ele rẹ ha gbẹloghe inẹn ele. Ele da yọle: “Mhan ida sabọ ha lu iwẹnna oga nan re ẹghe rebhe lu. Ọkpakinọn, mhan ha gbẹloghe inẹn mhan, ọ ki lẹkhẹ nin uwẹ rẹ denọ ẹlo ọbhi ẹsọn nin uwẹ miẹn nin Jehova.” Ebi ele lu wo manman ti mhan bhọ.

Iriọ sẹyẹ, obhio mẹn nin okpea bi okhuo ọle ne nyẹnlẹn bhi Toronto bhi agbaẹbho natiọle Canada, da ha gbẹloghe inẹn mhan. Inẹn mhan iyẹ mhọn ọdọ. Bhi ọne ẹghe nin, inẹn mẹn ki ka deba ele ha nyẹnlẹn bhi ebe gbera ikpe 20 fo. Ọ wo manman ti mhan bhọ uwedẹ nin ibhio mẹn rẹ gbẹloghe inẹn mẹn sẹbhi ukpẹdẹ nin ọle rẹ yu bhi ẹghe nin mhan wo rẹ la vae bhi Bẹtẹ nọn ribhi New York. Ẹsele nọn khua nọn nan rẹ ha mhọn ibhio ne sẹ inian bhi azagba-uwa ne muegbe nin ele rẹ fi emhin eso denọ bhi iẹnlẹn, beji ele ha da sabọ mun ẹsọn nọn khua nin ele rẹ gbẹloghe ene biẹ mhan ne ki wanre.

Bhi ikpe eso ne gbera nian, eji a da print ebe mẹn ki da wẹnna. Ọne ẹsọn nan wo ha lẹkhẹ ọbhọ ranmhude mashin kẹkẹ nan rẹ print ebe. Bhi ẹghe nọn bha sẹ re gbe nian, ene mhọn obọ bhi emhin nan dẹ bhi Bẹtẹ mẹn ki deba wẹnna. Ọ wo manman re imẹn ha ghọnghọn ghe, mẹn sẹ re ebe sẹbhi ikpe 20 ga bhi ọne iBẹtẹ nan. Ọne iBẹtẹ nan wo manman kpọnọ. Ibhio mhan ne nyẹnlẹn bhi enan bun sẹbhi 5,000. Rẹ deba ọnan, ibhio mhan ne na bhi olele dọ ha ga bhi enan bun sẹbhi 2,000.

Bhi ikpe egbọ-ea ne gbera nian, mẹn bha rẹ riale mẹn dẹ sabọ ha ribhi eji mẹn ye ẹlẹnan. Okhuo mẹn nin Laura sẹ wo rẹkpa mẹn bhi ene ikpe nan rebhe. Iẹnlẹn nọnsẹmhẹn sẹ wo mhẹn an. Ẹsọn kẹkẹ nin mhan sẹ miẹn, bi ibhio mhan kẹkẹ nin mhan sẹ deba wẹnna, rẹ dọ sẹbhi ibhio mhan ne ribhi Bẹtẹ kẹkẹ nin mhan rẹnẹ je wo manman ti mhan bhọ. Ejayenan nian, obhi ẹsọn khere a ki mun nin mẹn ha lu, ranmhude mẹn ki gbera ikpe 80. Ibhio mhan nin usẹn ne bunbun ne ha sabọ miẹn ene ẹsọn nan ribhọ.

Ọkpa bhi eria ne gbẹn ebe nọnsi Psalm da yọle: “Eghọnghọn hi ọsi agbaẹbho nin Jehova yi Osẹnobulua nọnsele.” (Ps. 33:12) Ẹmhọanta wo khọnan! Ọ wo manman ti mẹn bhọ ghe, mẹn deba ẹbho nesi Jehova ne wo ghọnghọn ha ga ọle.