1. Be ha sabọ nabhọre ahamiẹn ẹbho khu ọbhọ nin ele mhẹn gbera ibo ele?

ẸBHO ne bunbun bhi ọne agbọn nan ẹlẹnan, ki ha khu ọbhọ nin ele mhẹn gbera ẹbho nekẹle. Ọ bha rẹtẹ ele si emhin nin ele lu ba ẹbho bhi egbe. Bhi ọsi ijiẹmhin, ọria nọn do ẹki sabọ rẹ ha khu ọbhọ nin ọle mhẹn gbera ibo ọle nin ele ko do ẹki rẹ sẹbhọ ghe, ọle ki ha lu emhin nọn ha riia ele ẹki a. Ọria nọn gbe igemu sabọ rẹ kuan ọria bhi ibo ne ko gbe igemu, beji obọ ele ha da ke okhun nẹ bhi ọne igemu. Obhokhian isiku sabọ rẹ lu eku bhi ẹzam, beji ọle ha da sabọ na bhi isiku nan manman hẹnmhọn ọlẹn. Bọsi ene ga Osẹnobulua, mhan lẹnmhin ghe ene uwedẹ iẹnlẹn nan imhẹn, ranmhude ọ deba iwẹnna ọsi efun. (Gal. 5:​19-21) Ọrẹyiriọ, eso bhi ẹwẹ mhan sabọ rẹ ha khu ọbhọ nin mhan mhẹn gbera ibhio mhan bhi agbotu. Sẹyẹ, asabọmiẹn ghe mhan bha lẹn si mhan lu emhin nọn sẹ iriọ. Ọ wo khẹke nin mhan ria eria nyan ọnan. Ranmhude ahamiẹn mhan khu ọbhọ nin mhan mhẹn gbera ibhio mhan, okugbe ida ha ribhi agbotu.

2. Be imhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

² Bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan, mhan dẹ zilo nyan ikpẹ ne imhẹn ne ha sabọ re imhan ha riale ghe, mhan mhẹn gbera ibhio mhan. Mhan dẹ yẹ zilo nyan ijiẹmhin ọsi eguọmhandia nesi Jehova nan tẹmhọn ọlẹn bhi Baibo ne bha ha khu ọbhọ nin ele mhẹn gbera ibo ele. Ọkpakinọn, bha ji mhan ka zilo nyan ebezẹle nin mhan da lu emhin nin mhan lu ẹgheso.

3. Inọnta nela ọkhẹke nin mhan nọọn egbe mhan le?

³ Ọ dẹ ha mhẹn sade rẹ na bhi ẹghe rẹ sẹ ẹghe, mhan ki ha fẹ ebezẹle nin mhan da lu emhin nin mhan lu. Nin mhan rẹ lu iriọ, mhan sabọ rẹ nọọn egbe mhan ene inọnta nan: ‘Ẹghe nin mẹn rẹ riale ghe, mẹn mhẹn gbera ẹbho nekẹle ọkpa mẹn be rẹ  ghọnghọn? Imẹn be manman wẹnna kaka bhi agbotu nin mẹn rẹ rẹman ghe, imẹn mhẹn gbera ẹbho nekẹle? La, ranmhude mẹn guanọ nin mẹn re ogẹn ji Jehova be zẹ nin mẹn da wẹnna kaka?’ Bezẹle nọn da khẹke nin mhan nọọn egbe mhan ene inọnta nan? Bha ji mhan fẹghe ebi Baibo tale.

4. Beji Galatians 6:​3, 4 rẹman, bezẹle nọn bha da khẹke nin mhan ha re egbe khọkhọ ẹbho ebhebhe?

⁴ Baibo taman mhan ghe, nin mhan hẹi ha re egbe mhan khọkhọ ẹbho nekẹle. (Tie Galatians 6:​3, 4.) Bezẹle? Emhin ọhẹnhẹn nọn zẹle hi, ahamiẹn mhan riale ghe imhan mhẹn gbera ibhio mhan, mhan sabọ rẹ dọ ha mhọn okpẹhio. Emhin nọnzeva nọn zẹle hi, ahamiẹn mhan re egbe khọkhọ ẹbho, mhan ki dọ ha riale ghe, ele mhẹn gbera mhan. Bhiriọ, ọnan sabọ rẹ re egbe lọ mhan. Ọ bha gba nin mhan rẹ ha ria eria bhi ene uwedẹ nan soso. (Rom. 12:3) Obhio mhan natiọle Katerina, * nọn nyẹnlẹn bhi Greece da yọle: “Mẹn ka rẹ ha re egbe mẹn khọkhọ ẹbho nan miẹn ghe ele mhọn-ose gbera mẹn, ne yẹ sabọ lu iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua gbera mẹn, bi ne yẹ sabọ kẹ lu imọẹ. Ranmhude ọnan, mẹn da ha ghe egbe mẹn bii ọria nọn bha sẹ emhin soso.” Ọkhẹke nin mhan yere ghe, ọ iyi ranmhude mhan manman mhọn-ose, mhan sabọ talọ nọnsẹn, la a manman hẹnmhọn mhan zẹle Jehova zẹ imhan nin mhan dọ ha ga ọle. Sokpan, ọle zẹ imhan ranmhude ọle daghe mhan muegbe nin mhan rẹ hoẹmhọn ọlẹn, yẹ hẹnmhọn nin Ọmọn nọnsọle.​—John 6:44; 1 Cor. 1:​26-31.

5. Be imhan miẹn luẹ bhi okha ọsi obhio mhan ọkpa natiole Hyun?

⁵ Inọnta ọbhebhe nọn khẹke nin mhan nọọn egbe mhan le hi, ‘A be lẹn mẹn ọbhi ọria nọn khu ọbhi ọfure, la ọria nọn si ẹmhọn re mẹn be khin?’ Fẹ emhin nọn sunu ji obhio mhan nin okpea natiọle Hyun nọn nyẹnlẹn bhi South Korea. Ẹghe ọkpa ribhọ nin ọle rẹ ha ghe ibhio mhan ne ribhi ihe bhi ẹkẹ agbotu bii eria ne ho ne mhẹn gbera ọle. Ọle da yọle: “Ẹkẹ ene ibhio mhan nan da wo ha khọ mẹn rẹ sẹbhọ ghe, mẹn ikẹ re obọ ọbhi ebi ele tale.” Be ki sunu? Ọle da yọle: “Uwedẹ nin mẹn rẹ ha lu emhin da si ozughu re bhi ẹkẹ agbotu.” Ọkpakinọn, eso bhi imọẹ ọle da rẹkpa ọle rẹ lẹn ghe, emhin nin ọle lu bha gba. Ọne obhio mhan nan da fidenọ. Ẹlẹnan nian, ọkpa bhi ene ewanlẹn ọle ki khin bhi agbotu. Ahamiẹn mhan kere ghe, mhan ikhu ọbhi ọfure, sokpan, mhan mhọn ọne ọkhọle nin mhan rẹ ha khu ọbhọ nin mhan mhẹn gbera ẹbho nekẹle, ọkhẹke nin mhan jẹje fidenọ.

6. Beji Galatians 5:26 rẹman, ikpẹ ne imhẹn nela ha sabọ re imhan ha khu ọbhọ nin mhan mhẹn gbera ẹbho?

⁶ Tie Galatians 5:26. Ikpẹ ne imhẹn nela ha sabọ re ọria ha khu ọbhọ nin ọle mhẹn gbera ẹbho nekẹle? Ọhẹnhẹn hi, okpẹhio. Ọria nọn mhọn okpẹhio ki ha tẹngbemun, yẹ khu ọbhi ọsi egbe ọle ọkpa. Ikpẹ ọbhebhe nọn imhẹn hi, ikhu. Ọria nọn mhọn ikhu ki ha guanọ nin ọle ha mhọn ebi ọria ọbhebhe mhọnlẹn, rẹ sẹbhọ ghe ọle ki ha guanọ nin ọle miẹn ọne ọria ebi ọle mhọnlẹn. Bhi ọsi ẹmhọanta, ọria nọn mhọn ikhu da ọria gene he ọne ọria. Ọkhẹke nin mhan rẹban ikpẹ ne sẹ inian.

7. Ijiẹmhin nela rẹman ebezẹle nin okpẹhio bi ikhu ida mhẹn?

⁷ Inian okpẹhio bi ikhu diabe ododo. Ele ha na ọbhi ẹkẹ eran, ele ki fẹkẹ ha le ọne eran. Ahoho ha manman fi, ọne eran ki de guọghọa. Iriọ yẹ nọn. Ọria sabọ rẹ ha ga iJehova rẹ na bhi ẹghe eso. Ọkpakinọn, ahamiẹn ọle mhọn okpẹhio bi ikhu, ẹdẹ ọkpa, ọle ki de guọghọa. (Prov. 16:18) Sẹyẹ, ọlẹ ki zobọ bhọ rẹ ha ga iJehova. Ọnan ki si ikuan-egbe ji ọle bi ẹbho nekẹle. Be imhan ha rẹ sabọ rẹban okpẹhio bi ikhu yẹ?

8. Be imhan ha rẹ sabọ khọn okpẹhio yẹ?

⁸ Mhan dẹ sabọ khọn okpẹhio sade mhan re  adia nin Paul gbẹn je iKristiẹn ne ribhi Philippi ọbhi ọkhọle. Ọle da yọle: “Hẹi re itẹn-abọ la okpẹhio lu emhin soso. Ọkpakinọn, ha re idegbere lu emhin. Ha riale ghe, ẹbho nekẹle mhẹn gbera uwẹ.” (Phil. 2:3) Ahamiẹn mhan riale ghe ẹbho nekẹle mhẹn gbera mhan, mhan ida ha ha khu ọbhọ nin mhan mhẹn gbera ẹbho ebhebhe ranmhude emhin nin ele guẹle nin mhan bha guẹ. Sokpan, mhan ki ha ghọnghọn nin ele ranmhude emhin nin ele sabọ lu​—manman nọn, sade ele noo ene emhin nan nin ele guẹle bhi oga nọnsi Jehova. Bhi obọ nọnkẹle, ahamiẹn ibhio mhan ne guẹ lu emhin re obọ rẹkhan adia nọnsi Paul, ele ki yẹ ha daghe eji mhan da lu nọnsẹn. Bhiriọ, ọrebhe ki ha khu ọbhọ nin ọfure ha ribhi ẹkẹ agbotu.

9. Be ha rẹkpa mhan nin mhan hẹi ha mhọn ikhu da ibhio mhan?

⁹ Mhan dẹ sabọ rẹkpa egbe mhan nin mhan hẹi ha mhọn ikhu sade mhan lu emhin ọbhi oleghe. Ọnan rẹman ghe, mhan ki ha lu emhin beji ahu nọnsẹmhan sẹ. Ahamiẹn mhan mhọn idegbere, mhan ida ha dọnmhegbe nin mhan rẹ rẹman ghe, imhan mhẹn gbera ẹbho nekẹle. Ọkpakinọn, mhan ki guanọ uwedẹ nin mhan rẹ luẹ emhin bhi obọ ẹbho ne lẹn emhin gbera mhan. Bhi ọsi ijiẹmhin, ji a man yọle obhio mhan nin okpea ribhi agbotu nọnsẹ nọn guẹ re ọta man nọnsẹn. Mhan sabọ nọọn ọlẹn nin ọle taman mhan ebi ọle rẹ muegbe ọta nesọle ọbhi otọ yẹ. Ahamiẹn mhan lẹn obhio mhan nin okhuo nọn sabọ nyẹn ebale nọnsẹn, mhan sabọ rẹ nọọn ọlẹn nin ọle taman mhan ebi ọle rẹ nyẹn ebale yẹ nọn da re iriọ mhẹn bhi unun. Ahamiẹn usẹn nọn ilẹkhẹ nanlẹn rẹ lu ọmọẹ uwẹ khin, uwẹ sabọ rẹ nọọn obhio mhan nọn sabọ lu ọmọẹ nin ọle taman uwẹ ebi ọle rẹ lu ọle yẹ. Mhan ha lu iriọ, ọnan ki rẹkpa mhan nin mhan hẹi ha mhọn ikhu da ibhio mhan. Sẹyẹ, mhan ki ha guẹ ba emhin nin mhan ka guẹ.

10. Ọnọghọ nela Gideon kuẹlo da?

¹⁰ Ria eria nyan ebe sunu ji Gideon nọn na bhi ulin-uwa nọnsi Manasseh vae, bi ikpea eso ne na bhi ulin-uwa nọnsi Ephraim vae. Jehova da rẹkpa Gideon bi ikpea nesọle ne bun sẹbhi 300 rẹ khọn eghian ele miotọ. Ọnan ha rẹ wo sẹ emhin nọn ha re ele ha mhọn okpẹhio. Ene ikpea ne na bhi ulin-uwa nọnsi Ephraim  vae da bu Gideon dọ nanlẹn ha van. Ele bha khuẹnmhẹn ọlẹn nin ọle rẹ sabọ khọn ene ẹbho miotọ. Ẹkẹ da ha khọ ele ranmhude Gideon bha datie ele nin ele dọ deba ele khọn eghian nesi Osẹnobulua. Nan ha mun ekpẹn nin ulin-uwa nọnsele, ọle hi emhin nọn manman rẹtẹ ele. Ranmhude ọnan, emhin esili nin Gideon lu nin ọle rẹ kpe elin nọnsi Osẹnobulua khia, yẹ gbega ẹbho nesọle bha ti ele bhọ.​—Judg. 8:1.

11. Be Gideon taman ikpea ọsi ibhokhan Ephraim?

¹¹ Gideon da degbere taman ene ikpea ne na bhi ulin-uwa nọnsi Ephraim vae ghe, ọle bha miẹn emhin soso nin ọle lu. Ọle bhọ da ye ele re ebi Jehova rẹ noo ele rẹ lu okpemhin. Ẹghe nin ene ikpea rẹ họn ọnan, ẹkẹ bha yẹ ha khọ ele. Ele da de ọkhọle re. (Judg. 8:​2, 3) Gideon da re idegbere lu emhin beji ọfure ha da ha ribhi ẹwẹ ele.

12. Be imhan miẹn luẹ bhi ebe sunu ji ibhokhan Ephraim bi Gideon?

¹² Be imhan miẹn luẹ bhi ọne okha nan? Bhi uwedẹ nin ibhokhan Ephraim rẹ lu emhin, mhan luẹ ghe nin mhan hẹi ji ekpẹn nan ha mun nin mhan rẹtẹ mhan gbera ogẹn nan ha re nin Jehova. Ọdafẹn-uwa bi ewanlẹn bhi agbotu dẹ miẹn emhin luẹ bhi uwedẹ nin Gideon rẹ lu emhin. Ahamiẹn emhin nin mhan lu re ẹkẹ ha khọ ọria, ọkhẹke nin mhan lẹn otọ ebezẹle nin emhin nin mhan lu da re ẹkẹ ha khọ ọne ọria. Ọ yẹ khẹke nin mhan khuẹnmhẹn ọne ọria bhi eji ọle da lu nọnsẹn. Ahamiẹn mhan mhọn idegbere, ọle ọkpa mhan ha da sabọ lu ọnan, manman nọn sade ọne ọria lu mhan emhin nọn bha gba. Ebe lu uhọnmhọn emhin nẹ hi, nin mhan rẹ ha khu ọbhi ọfure. Ọ iyi nin mhan rẹ ha rẹman ọnọn guanọ ẹmhọn, la ọnọn bha guanọ ẹmhọn.

13. Ọnọghọ nela Hannah miẹn bhi egbe? Be bhọ ọle ki lu yẹ?

¹³ Bha ji mhan fẹ okha ọsi Hannah ghe. Obhi Levite natiọle Elkanah hi ọdọ ọle. Ọle wo manman hoẹmhọn ọlẹn. Ọkpakinọn, Elkanah da ha mhọn okhuo ọbhebhe natiọle Peninnah. Hannah, ọle Elkanah manman hoẹmhọn ọlẹn gbera Peninnah. Ọrẹyiriọ, Peninnah da ha mhọn imọn. Ọkpakinọn, Hannah bha biẹ ọmọn soso. Ranmhude ọnan, Peninnah bha ji egbe da fu Hannah re. Ọle da ha lu emhin nọn ha re ẹkẹ ha khọ ọle ẹghe rebhe. Be bhọ ọnan ki dia Hannah bhi egbe yẹ? Ọle bha ha ghọnghọn. Eviẹ-eviẹ ọkpa ọle ki ha viẹ rẹ sẹbhọ ghe, ọle bha yẹ ha le ebale. (1 Sam. 1:​2, 6, 7) A bha miẹn ije soso bhi Baibo nọn rẹman ghe, Hannah lu Peninnah fikie. Ọkpakinọn, ọle da taman iJehova ebi emhin dia ọle yẹ bhi egbe. Ọle da yẹ mun udu nyan ọlẹn ghe Ọle dẹ rẹkpa ọle. Peninnah be fi uwedẹ nin ọle rẹ ha ne Hannah lu emhin denọ? Baibo bha taman mhan. Ọkpakinọn, mhan lẹn sẹbhọ ghe, Hannah da kie ha ghọnghọn, yẹ ha mhọn ọkhọle nọn fure. Ọle bha yẹ ha lu akhiẹ.​—1 Sam. 1:​10, 18.

14. Be imhan miẹn luẹ bhi ijiẹmhin ọsi Hannah?

¹⁴ Be imhan ha sabọ miẹn luẹ bhi ijiẹmhin ọsi iHannah? Ahamiẹn ọria guanọ nin ọle rẹman uwẹ ghe ọle mhẹn nẹ uwẹ, yere ghe uwẹ dẹ sabọ  zẹ ebi uwẹ ha khian ọne ẹmhọn yẹ. Ọ bha khẹke nin uwẹ rẹman ọne ọria ghe, uwẹ mhẹn nanlẹn. Nin uwẹ rẹ re emhin ọbe rẹ haosa ọbe, ọkhẹke nin uwẹ khu ọbhi ọfure. (Rom. 12:​17-21) Aharẹmiẹn ghe ọle bha ka fidenọ, uwẹ ki sabọ ha mhọn ọkhọle nọn fure, yẹ ha ghọnghọn.

15. Uwedẹ nela Apollos bi Paul rẹ khọ egbe?

¹⁵ Bhi ọkike ọle, bha ji mhan fẹ ebi mhan ha sabọ miẹn luẹ bhi ijiẹmhin ọsi Apollos bi Paul nin odibo. Ene ikpea nan wo manman lẹn otọ Baibo nọnsẹn. Sẹyẹ, a manman hẹnmhọn ele veva, yẹ lẹn ele ọbhi eria ne manman man emhin. Ele veva sẹ wo rẹkpa ẹbho ne bunbun kiẹn edibo. Ọkpakinọn, ele veva bha ha mhọn ikhu da egbe.

16. Unan ọria nela Apollos ha khin?

¹⁶ Agbaẹbho natiọle Alexandria, ọle a da biẹ Apollos. Alexandria wo ha yi agbaẹbho nin ẹbho da manman yo isiku ẹghenin. Ọria nọn wo sabọ re ọta man nọnsẹn, ọle Apollos khin. Rẹ deba ọnin, ọle wo yẹ lẹn otọ iBaibo nọnsẹn. (Acts 18:24) Ẹghe nin Apollos rẹ rẹnẹ je agbotu nọn ribhi Corinth, ẹbho eso ne ribhi ọne agbotu da rẹman ghe, ẹmhọn Apollos ti ele bhọ nẹ ibhio ele nekẹle, rẹ sẹbhi iPaul tobọle. (1 Cor. 1:​12, 13) Apollos be re obọ ọbhi uwedẹ nin ene ẹbho nan rẹ ha lu emhin nọn ha sabọ si ozughu re? Eye, ọle bha lu iriọ. Ẹghe eso ki gbera, Paul da taman Apollos ghe, nin ọle fikie diọbhi Corinth. (1 Cor. 16:12) Paul irẹ lu iriọ sade ọle kere ghe, Apollos wa agbotu a. Edandan iribhọ ghe, Apollos wo noo ikpẹ esili nin ọle mhọnlẹn rẹ ha tẹmhọn Osẹnobulua, yẹ rẹ ha ziẹn ibhio ọle nin ele ko ga. Ọ yẹ khia bhi ẹlo a ghe, ọria nọn mhọn idegbere Apollos khin. Bhi ọsi ijiẹmhin, Baibo bha taman mhan ghe Apollos ha khọẹkẹ ẹghe nin  Aquila bi Priscilla rẹ re otọ Baibo man ọlẹn nọnsẹn.​—Acts 18:​24-28.

17. Be iPaul rẹ khu ọbhi ọfure yẹ?

¹⁷ Paul nin odibo lẹn iwẹnna esili nin Apollos  lu. Ọkpakinọn, Paul bha ha kpokpo egbe ghe, ẹbho dẹ ha riale ghe Apollos mhẹn gbera ọle. Mhan ha tie ilẹta nin Paul gbẹn je agbotu nọn ribhi Corinth, mhan ki kere ghe Paul wo ha mhọn idegbere yẹ ria eria nọnsẹn. Ẹbho da ha tale ibo nọnsi Paul ele ye. Sẹyẹ, ele da ha gẹn ọlẹn. Ọkpakinọn, ọle bha ha miẹn ọne ogẹn ọbhi egbe. Ọle da ha re ọne ogẹn ji Jehova bi Jesu.​—1 Cor. 3:​3-6.

18. Beji 1 Corinthians 4:​6, 7 rẹman, be imhan miẹn luẹ bhi ijiẹmhin ọsi Apollos bi Paul?

¹⁸ Be imhan ha miẹn luẹ bhi ijiẹmhin ọsi Apollos bi Paul? Mhan sabọ rẹ ha wẹnna kaka nin Jehova, yẹ rẹkpa ẹbho ne bunbun lu re alo, nin ele da re egbe guẹ nin Jehova yẹ mianmẹn. Ọkpakinọn, ọkhẹke nin mhan lẹn sẹbhọ ghe, ranmhude Jehova rẹkpa mhan, ọle zẹle nin mhan da sabọ miẹn ene ẹsọn nan. Emhin ọbhebhe nin mhan miẹn luẹ bhi obọ Apollos bi Paul hi, ahamiẹn ghe mhan mhọn ihe kpataki nin mhan ye bhi ẹkẹ agbotu, ọkhẹke nin mhan manman ha khu ọbhọ nin ọfure ha ribhi ẹkẹ agbotu. Ọ wo manman ti mhan bhọ sade ene ewanlẹn bi ene zẹ sikẹ ele rẹkpa mhan rẹ ha mhọn ọfure bi okugbe bhi ẹkẹ agbotu. Ele dẹ sabọ lu ọnan sade ele noo Baibo rẹ re adia nin mhan. Ele ida ha guanọ nin ẹbho ha re ẹlo kpataki ghe ele. Sokpan, ele ki ha rẹkpa ọrebhe bhi agbotu rẹ ha hẹnmhọn nin Jesu, yẹ ha re egbe khọkhọ ijiemhin nọnsọle.​—Tie 1 Corinthians 4:​6, 7.

19. Be ọkhẹke nin ọdeọde bhi ẹwẹ mhan lu? (Fẹ ọne ẹkpẹti ghe nọn yọle “ Hẹi Ha Khu Ọbhọ Nin Uwẹ Mhẹn Gbera Ẹbho Nekẹle.”)

¹⁹ Ọdeọde bhi ẹwẹ mhan mhọn emhin nin ọle sabọ lu nin Osẹnobulua rẹ lu ẹsele nanlẹn. Mhan dẹ sabọ noo ebi mhan guẹle “rẹ rẹkpa egbe.” (1 Pet. 4:10) Mhan sabọ ha riale ghe, mhan imhọn ọne imhan ye bhọ. Ọkpakinọn, ọkhẹke nin mhan yere ghe, beji a rẹ noo iblọki ọkpa-ọkpa rẹ bọn uwa sẹbhi okhun, iriọ emhin nin ọdeọde lu ha rẹ sabọ re okugbe re bhi ẹkẹ agbotu. Bha ji mhan rebhe dọnmhegbe nin mhan rẹ rẹban ọne ọkhọle nan rẹ ha khu ọbhọ nin mhan mhẹn gbera ẹbho nekẹle. Bha ji mhan rebhe dọnmhegbe rẹ ha khu ọbhọ nin ọfure bi okugbe ha ribhi ẹkẹ agbotu.​—Eph. 4:3.