1. Be ọkhẹke nin mhan rẹọ ọi? Bezẹle?

 AHAMIẸN uwẹ daghe emhin ne wo ha sunu bhi ọnan agbọn nan, ọ be nọghọ uwẹ rẹ rẹọbhọ ghe emhin dẹ ha mhẹn? Oyẹẹ iyẹ manman ribhi ẹkẹ azagba-uwa. Ẹbho ne bunbun ẹlẹnan wo manman ha khu ọsi egbe ele ọkpa, yẹ mhọn ẹkẹkhọmhin. Ọ nọghọ ẹbho ne bunbun yẹ rẹ ha gbaẹkẹ ẹbho ne gbẹloghe. Ọkpakinọn, ene emhin nan ne ha sunu dẹ sabọ re uwẹ rẹọbhọ ghe emhin dẹ ha mhẹn. Bezẹle? Ranmhude ẹbho wo ha lu beji ọta akhasẹ nan gbẹn ọbhi Baibo tale rẹji ẹghe ọkike ọsi ọne agbọn nan. (2 Tim. 3:1-5) Ọria ẹmhọanta iribhọ nọn ha yọle ghe, ọne ọta akhasẹ nan bha sẹ munsẹ. Umunsẹ ọsi ọne ọta akhasẹ nan rẹman ghe, Jesu Kristi kiẹn Ojie bhi Agbejele nọnsi Osẹnobulua. Ọkpakinọn, ọkpa bhi akhasẹ ne bunbun rẹji Agbejele nọnsi Osẹnobulua khọnan. Ọ dẹ ziẹn urẹọbhọ nọnsẹmhan sade mhan zilo nyan ọta akhasẹ nekẹle ne munsẹ bhi ẹghe ne bha sẹ ree nian.

2. Be imhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ota nan? Bezẹle? (Talọ nyan adudu nọn ribhi odalo ọle.)

² Bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan, mhan dẹ zilo nyan (1) ọta akhasẹ nọn rẹkpa mhan rẹ lẹn ẹghe nan rẹ mun ọne Agbejele gbọ, (2) ọta akhasẹ kẹkẹ ne rẹkpa mhan lẹn ghe, Jesu munhẹn ha gbẹloghe bhi Agbejele nọnsi Osẹnobulua fo, bi (3) ọta  akhasẹ ne rẹman ebi a ha rẹ fuẹn eghian nesi Agbejele nọnsi Osẹnobulua a yẹ. Beji a rẹ mhanmhan emhin kẹkẹ ne zagha kugbe, ene ọta akhasẹ kẹkẹ nin mhan ha zilo nyan dẹ rẹkpa mhan rẹ lẹn otọ eji mhan ye bhi emhanmhan nọnsi Jehova.

3. Emhin nela ọta akhasẹ nọn ribhi Daniel 7:13, 14 rẹkpa mhan rẹ lẹn rẹji Ojie ọsi Agbejele nọnsi Osẹnobulua?

³ Ọta akhasẹ nọn ribhi Daniel 7:13, 14 rẹkpa mhan rẹ lẹn ghe Jesu dẹ ha yi ọnọn khẹke nọn gbẹloghe bhi Agbejele nọnsi Osẹnobulua. Ẹbho bhi agbaẹbho rebhe ki re eghọnghọn ha ga ọle. Sẹyẹ, ọle dẹ ha gbẹloghe khian. Ọta akhasẹ ọbhebhe nọn ribhi ebe nọnsi Daniel da yọle ghe, Jesu dẹ munhẹn ha gbẹloghe bhi ọne Agbejele nin, sade ẹghe natiọle igba ihinlọn kpẹnlẹn. Mhan dẹ be sabọ lẹn ẹghe nin emhin nọn mhẹn an nan rẹ sunu?

4. Re otọle man ebi Daniel 4:10-17 rẹ rẹkpa mhan rẹ lẹn ukpe nin Jesu ha rẹ kiẹn Ojie. (Yẹ fẹ ebi a gbẹn ọbhi otọle ghe.)

⁴ Tie Daniel 4:10-17. Ọne ẹghe igba ihinlọn mundia nin ikpe 2,520. Ọne ẹghe nin munhẹn bhi ukpe 607 B.C.E. ẹghe nin ibhokhan Babilọn rẹ dọ re Ojie nọn kike kie bhi ojukhuo nọnsi Jehova bhi Jerusalẹm. Ọ da kpẹn bhi ukpe 1914 C.E. ẹghe nin Jehova rẹ re “ọria nọn sẹ ọle bhi egbe,” nọn yi Jesu kiẹn Ojie ọsi Agbejele nọnsọle. b—Ezek. 21:25-27.

5. Uwedẹ ọkpa nela ọne akhasẹ rẹji ọne ẹghe igba ihinlọn ha rẹ sabọ rẹkpa mhan?

⁵ Be ọne ọta akhasẹ nan ha rẹ rẹkpa mhan yẹ? Ahamiẹn mhan lẹn otọ ọne akhasẹ rẹji ọne ẹghe igba ihinlọn, ọ ki rẹkpa mhan rẹ rẹọbhọ ghe, Jehova mun ive nesọle sẹ bhi ẹghe nin ọle rẹyi. Jehova da re ẹghe yi nin ọle ha rẹ re Jesu kiẹn Ojie. Ọne ẹghe ki sẹ, Ọle da re ọle kiẹn Ojie. Bhiriọ, mhan lẹnmhin ghe, Ọle dẹ yẹ mun ọta akhasẹ nekẹle rebhe sẹ bhi ẹghe nin ọle rẹyi. Bhi ọsi ẹmhọanta, ukpẹdẹ nọnsi Jehova “dẹ vae bhi ẹghe nan rẹyi nanlẹn tee!”—Hab. 2:3.

6. (a) Emhin nela mhan daghe bhi ọne otọ nan ne rẹman ghe Jesu munhẹn ha gbẹloghe? (b) Be ọta akhasẹ nọn ribhi Revelation 6:2-8 rẹ rẹman yẹ ghe ene emhin nan dẹ gene sunu?

⁶ Ẹghe nin iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua nin Jesu lu bhi ọne otọ nan rẹ ha bu ọkpẹnlẹn, ọle da tẹmhọn emhin eso ne ha sunu bhi ọne agbọn nan, ne ha rẹkpa ene rẹkhan ọlẹn lẹn ghe ọle munhẹn ha gbẹloghe bhi okhun. Emhin eso nin ọle sounun ọlẹn hi, okhọnlẹn, ukhunmhun, bi otọ nọn mun vẹ a. Ọle da yẹ yọle ghe, emianmhẹn ne kaka dẹ ha sunu bhi eje kẹkẹ. Ijiẹmhin ọkpa ọsi emianmhẹn nọn sẹ inian hi, emianmhẹn COVID-19. Ene emhin nan deba emhin nin Baibo tiọle iyaman ne rẹman ghe, Jesu munhẹn ha gbẹloghe. (Matt. 24:3, 7; Luke 21:7, 10, 11) Ọ ki gbera ikpe 60 nin Jesu yu yẹ ha khian okhun, ọle da re emhin man John nin odibo bhi imianlo ne rẹman ghe, ene emhin nan dẹ gene sunu. (Tie Revelation 6:2-8.) Ene emhin rebhe munhẹn ha sunu rẹ na ẹghe nin Jesu rẹ kiẹn Ojie bhi ukpe 1914.

7. Bezẹle nin emhin ebe ne bunbun da ha sunu bhi ọne otọ nan, rẹ na ẹghe nin Jesu rẹ kiẹn Ojie?

⁷ Bezẹle nin emhin da kie manman kaka bhi ọne otọ nan ẹghe nin Jesu rẹ kiẹn Ojie? Revelation 6:2 da re emhin kpataki man. Emhin ọhẹnhẹn nin Jesu lu ẹghe nin ọle rẹ kiẹn Ojie fo hi, ọle da ne Esu bi ẹlinmhin ebe nesọle khọnlẹn. Revelation uhọnmhọnlẹn 12 rẹman ghe, Jesu da khọn Esu miotọ, yẹ khu ọle bi ẹlinmhin ebe nesọle vae bhi ọne otọ  nan. Bhiriọ, Esu da munhẹn ha si ọkakale re bhi ọne otọ nan ranmhude ẹkẹ manman ha khọ ọle.—Rev. 12:7-12.

8. Be ọ ha rẹ rẹkpa mhan yẹ beji mhan rẹ ha daghe umunsẹ ọsi ọta akhasẹ rẹji Agbejele nọnsi Osẹnobulua?

⁸ Be ene ọta akhasẹ nan ha rẹ rẹkpa mhan yẹ? Emhin ne sunu bhi ọne agbọn nan, bi ufidenọ bhi uwedẹ nin ẹbho rẹ lu emhin dẹ rẹkpa mhan rẹ lẹn ghe, Jesu munhẹn ha gbẹloghe. Bhiriọ, nin mhan rẹ ha khọẹkẹ sade mhan daghe ẹbho khu ọsi egbe ele ọkpa, la lu emhin ne imhẹn, mhan yere ghe, ebi ele lu mun ọta akhasẹ nọn ribhi Baibo sẹ. Agbejele nọnsi Osẹnobulua munhẹn ha gbẹloghe fo! (Ps. 37:1) Emhin ebe dẹ wo yẹ ha khọ ọbhọ beji okhọn Amagẹdọn rẹ wo ha sire. (Mark 13:8; 2 Tim. 3:13) Mhan khuẹnmhẹn Aba mhan nọn ribhi okhun nọn mhọn oyẹẹ, nin ọle rẹ rẹkpa mhan rẹ lẹn ebezẹle nin ọnọghọ ne bunbun da ribhi ọne agbọn nan.

9. Be ọta nọn ribhi Daniel 2:28, 31-35 rẹ khọkhọ ugbẹloghe ọsi ọne agbọn nan nọn kike yẹ? Ẹghela ọ rẹ munhẹn ha gbẹloghe?

⁹ Tie Daniel 2:28, 31-35. Mhan wo daghe ebi ọne ọta akhasẹ nan rẹ ha munsẹ yẹ ẹlẹnan. Ebhohiẹ nin Nẹbukadnẹza bhohiẹ rẹman emhin ne ha sunu “bhi ẹghe ọkike,” sade Jesu munhẹn ha gbẹloghe fo. Ugbẹloghe ọsi ọne agbọn nan nọn kike nin Baibo tẹmhọnlẹn, nọn mundia nin oẹ nan re ẹlọnmhọn bi ekẹn lu, dẹ deba eghian nesi Jesu bhi ọne otọ nan. Ọne ugbẹloghe nan munhẹn ha gbẹloghe fo. Ọ da zegbere ẹghe nan rẹ ha khọn Okhọn Ọhẹnhẹn nan khọn bhi ọne otọ agbọn nan rebhe, ẹghe nin Britain bi United States rẹ munhẹn manman ha lu emhin kugbe. Ele hi Anglo-America. Amanzẹ nin Nẹbukadnẹza bhohiẹ miẹn, da yẹ re emhin eva man, ne ha  re ọne ugbẹloghe nan dikẹ bhi ugbẹloghe ne ka ha ribhọ.

10. (a) Be imhan daghe bhi ugbẹloghe ọsi Anglo-America ẹlẹnan nin ọta akhasẹ ọsi Daniẹl tẹmhọnlẹn? (b) Be bhọ ọkhẹke nin mhan hẹi lu? (Fẹ ọne ẹkpẹti ghe, “ Mhọn Ẹwanlẹn bhi Obọ ọne Ekẹn Nan Tẹmhọnlẹn bhi Ebe ọsi Daniel!”)

¹⁰ Ọhẹnhẹn, Anglo-America da dikẹ bhi ẹwẹ ugbẹloghe kẹkẹ ne gbẹloghe ọne otọ agbọn nan, nan sounun ọlẹn bhi ọne imianlo. A bha re ọle rẹ khọkhọ igolu la siliva, sokpan, a da re ọle khọkhọ ẹlọnmhọn bi ekẹn nan fuẹn kugbe. Ọne ekẹn mundia nin ẹbho. (Dan. 2:43) Ẹlẹnan, mhan wo daghe ebe sunu sade ẹbho dọ re ebe ọbhi ẹkpẹti, sade ele dọ ha taman ẹbho khian emhin ne khẹke nin ekhẹn gọvamẹnt lu nin ele, sade usun ẹbho dagbare dọ ha taman ekhẹn gọvamẹnt ebi ele guanọ, bi ebi usun kẹkẹ nan mun gbọ ne gbẹloghe ẹbho ne wẹnna, rẹ re ọle nọghọ ekhẹn gọvamẹnt yẹ rẹ lu emhin nin ele ho nin ele lu.

11. Be ugbẹloghe ọsi Anglo-American World Power rẹ ziẹn urẹọbhọ nin mhan mhọn ghe ẹghe ọkike ọsi ọne agbọn nan mhan da ha nyẹnlẹn?

¹¹ Ọzeva, Anglo-America nọn mundia nin oẹ ọsi ọne amanzẹ nin Daniẹl miẹn bhi ebhohiẹ, mundia nin ugbẹloghe ọsi ọne agbọn nan nọn kike nin Baibo tẹmhọnlẹn. Ugbẹloghe ọsi eria iribhọ nọn ha na ọbhi ihe nọnsọle sade ọ kpẹn. Sokpan, Agbejele nọnsi Osẹnobulua dẹ gbe ọle bi gọvamẹnt rebhe ne ribhi ọne otọ nan khuelo bhi okhọn Amagẹdọn. c—Rev. 16:13, 14, 16; 19:19, 20.

12. Emhin ọbhebhe nela ọta akhasẹ ọsi Daniẹl rẹman, nọn re ikoudure bi ikhuaẹloghe nin mhan?

¹² Be ọne ọta akhasẹ nan ha rẹ sabọ rẹkpa mhan yẹ? Ọta akhasẹ ọsi Daniẹl re emhin ọbhebhe man nọn rẹman ghe, ẹghe ọkike ọsi ọne agbọn nan mhan da ha nyẹnlẹn. Ebe gbera ikpe 2,500 ne gbera, Daniẹl da tale ghe, ugbẹloghe ọsi Babilọn ha gbera fo, ugbẹloghe enẹn ne ha gbẹloghe ọne agbọn nan ki zegbere, nin ugbẹloghe nọnsele ha manman rẹso ẹbho nesi Osẹnobulua. Sẹyẹ, ọle da yẹ rẹman ghe, Anglo-American World Power dẹ ha yi ọnọn kike bhi ẹwẹ ele. Ọnan re ikoudure bi ikhuaẹloghe nin mhan, ghe bhi ẹghe nọn bha yẹ ree gbe nian, Agbejele nọnsi Osẹnobulua dẹ kẹ dọ fuẹn ugbẹloghe ọsi ọne agbọn nan an, yẹ ha gbẹloghe ọne otọ nan rebhe.—Dan. 2:44.

13. Be ọne ojie nọnzi elẹnlẹn bi ene ijie igbe nan tẹmhọnlẹn bhi Revelation 17:9-12 mundia nan? Be bhọ ọne ọta akhasẹ nan rẹ munsẹ yẹ?

¹³ Tie Revelation 17:9-12. Ranmhude okhọn ọhẹnhẹn nan khọn bhi ọne otọ agbọn nan rebhe wo manman riia emhin an, emhin da sunu nọn mun ọta akhasẹ ọbhebhe sẹ bhi Baibo rẹji ẹghe ọkike ọsi ọne agbọn nan. Ene gbẹloghe ọne agbọn nan da ha guanọ nin ele mun ọfure re bhi ọne agbọn nan. Bhiriọ, bhi January 1920, ele da mun League of Nations gbọ. Akizẹbue, bhi October 1945, a da dọ ha tiọle United Nations. Ọne United Nations a tiọle ojie nọnzi elẹnlẹn. Ọkpakinọn, ọ iyi ugbẹloghe ọsi ọne agbọn nan. Ọle miẹn ahu bhi obọ ekhẹn gọvamẹnt ne re iyobọ nanlẹn. Baibo da tie ene ekhẹn gọvamẹnt nin, ijie igbe.

14-15. (a) Be Revelation 17:3-5 rẹman rẹji Babilọn Nọn Khua? (b) Be a sunu ji iyobọ nan re nin oga ohoghe?

¹⁴ Tie Revelation 17:3-5. Bhi imianlo nin Osẹnobulua rẹman Jọni nin odibo, ọle da daghe agbilẹ nọn yi Babilọn Nọn Khua nọn mundia nin oga ohoghe rebhe ne ribhi ọne agbọn nan. Be ọne imianlo rẹ munsẹ yẹ? Bhi ikpe ne bunbun nian, oga ohoghe wo ha deba ekhẹn gọvamẹnt ha lu emhin kugbe, yẹ re iyobọ nin ele. Ọrẹyiriọ, bhi obhi ẹghe khere, Jehova dẹ re ọle ọbhi ọkhọle ọsi ẹbho ne gbẹloghe nin ele rẹ lu ebi ọle mhọn bhi ọkhọle. Be ha nabhọre? Ene ekhẹn gọvamẹnt ne mundia nin  ijie igbe dẹ denọ ẹlo da oga ohoghe yẹ fuẹn ele a.—Rev. 17:1, 2, 16, 17.

¹⁵ Be imhan rẹ lẹn yẹ ghe, ọkpẹnlẹn ọsi Babilọn Nọn Khua sire? Nin mhan rẹ re ewanniẹn ọbhi ọne inọnta nan, ọ dẹ ha mhẹn sade mhan yere ghe, amẹn ne ha na ẹdẹ natiọle Yufretis vae deba ebe gbega agbaẹbho ọsi Babilọn bhi ẹghe ẹdẹlẹ. Ebe ọsi Revelation da re ẹbho ne bunbun ne re iyobọ nin Babilọn Nọn Khua rẹ khọkhọ amẹn nọn gbega ọle. (Rev. 17:15) Sokpan, ọ da yẹ rẹman ghe, ene amẹn dẹ ka. Ọnan rẹman ghe, ẹbho ne bunbun ida yẹ ha re iyobọ nin oga ohoghe ne ribhi ọne agbọn nan. (Rev. 16:12) Ẹlẹnan nian, ọne ọta akhasẹ nan wo ha munsẹ, ranmhude ẹbho ne bunbun wo ha zẹ oga ohoghe obọ, yẹ dọ ha guanọ urẹkpa bhi ije ebhebhe rẹji ọnọghọ nin ele ye.

16. Be ọ ha rẹ rẹkpa mhan yẹ nin mhan rẹ lẹn ẹghe nan rẹ mun United Nations gbọ, bi ẹghe nan ha rẹ fuẹn Babilọn nọn Khua?

¹⁶ Be ene ọta akhasẹ nan ha rẹ sabọ rẹkpa mhan yẹ? Nan rẹ mun United Nations gbọ, bi nan rẹ miẹn ghe ẹbho ne bunbun bha yẹ re iyobọ nin oga ohoghe rẹman ghe, ẹghe ọkike ọsi ọne agbọn nan mhan da ha nyẹnlẹn. Arẹmiẹn ẹbho ne bunbun bha yẹ re iyobọ nin  Babilọn nọn Khua, ọ iyi ọnan ha fuẹn oga ohoghe a. Beji mhan ka ta, Jehova dẹ re ọle ọbhi ọkhọle ọsi ene ijie igbe, nọn mundia nin ekhẹn gọvamẹnt ne re iyobọ nin United Nations nin ele rẹ mun ebi Ọle mhọn bhi ọkhọle sẹ. Ele dẹ re osukpa gbe Babilọn Nọn Khua khuelo. Ọnan dẹ wo han ẹbho bhi ọne agbọn nan ilo. d (Rev. 18:8-10) Ugbekhuelo ọsi Babilọn nọn Khua dẹ wo lueghe ọne agbọn nan, yẹ si ọkakale re. Ọkpakinọn, emhin eva ribhọ ne ha sunu ne ha re ẹbho nesi Osẹnobulua ha ghọnghọn. Oga ohoghe nọn yi eghian nọnsi Osẹnobulua bhi ẹghe nọn ree nian, ida yẹ ha ribhọ. Sẹyẹ, mhan dẹ kẹ miẹn umiẹnfan bhi obọ ọne agbọn nọn imhẹn nan.—Luke 21:28.

17-18. (a) Be imhan ha rẹ sabọ ha ziẹn urẹọbhọ nọnsẹmhan yẹ? (b) Be imhan ha zilo nyan bhi uhọnmhọn-ọta nọn ki sẹ ọle bhi egbe?

¹⁷ Daniẹl da yọle ghe, “ẹmhọanta” dẹ “gba ije rebhe.” Ẹmhọanta ọnan wo khin! Mhan dọ lẹn otọ akhasẹ rẹji ẹghe nin mhan da nyẹnlẹn nan. (Dan. 12:4, 9, 10) Uwedẹ nin ene ọta akhasẹ nan wo rẹ ha munsẹ, wo kie re imhan manman ha mun ekpẹn nin Jehova bi Ọta nọnsọle. (Isa. 46:10; 55:11) Bhiriọ, wo ha ziẹn urẹọbhọ nọnsẹ beji uwẹ ha rẹ ha luẹ Baibo, yẹ rẹkpa ẹbho deba Jehova ha mhọn ikolu. Ọle dẹ gbega ẹbho rebhe ne mun udu nyan ọlẹn, yẹ re ọfure nọn ida fo ghẹdẹ nin ele.—Isa. 26:3.

¹⁸ Bhi uhọnmhọn-ọta nọn ki sẹ ọle bhi egbe, mhan dẹ zilo nyan ọta akhasẹ kẹkẹ nan tale rẹji agbotu nọnsi Jehova bhi ẹghe ọkike ọsi ọne agbọn nan. Beji mhan ha daghe, ene ọta akhasẹ nan yẹ rẹman ghe, ẹghe ọkike ọsi ọne agbọn nan mhan da ha nyẹnlẹn. Mhan dẹ yẹ daghe emhin eso ne rẹman ghe, Jesu nọn munhẹn ha gbẹloghe, hi ọnọn sun ene rẹkhan ọlẹn.