Ukpe 1935 a da biẹ mẹn bhi Darlaston bhi obọ agbaẹbho natiọle Black Country bhi England. A hẹ ọne elin nan mun ighogho ne bhihi ne na bhi factory ne bunbun ne ribhi enin dagbare ne vuọn ahoho. Ẹghe nin mẹn rẹ ha ribhi ikpe enẹn, ene biẹ mẹn da munhẹn deba Esali Jehova ha luẹ Baibo. Ẹghe nin mẹn rẹ wo la ha yi usẹn, mẹn da rẹọbhi ẹmhọanta nin mẹn ha luẹ. Bhiriọ, mẹn da mianmẹn bhi ukpe 1952, ẹghe nin mẹn rẹ ha ribhi ikpe 16.

Bhi ọne ẹghe yẹ, mẹn da munhẹn ha luẹ iwẹnna bhi factory nọn manman kpọnọ ne lu emhin nan noo rẹ wẹnna, bi emhin nan ne ọbhi imoto sade ene ribhọ riia a. Mẹn da yẹ munhẹn ha luẹ ebi mẹn ha rẹ ha yi akọwe ọsi kọmpini yẹ—iwẹnna nin mẹn wo manman hoẹmhọnlẹn.

Mẹn da yẹ kuẹlo da emhin kpataki nin mẹn ha zẹ rẹ lu ẹghe nin ọfẹotughe rẹ taman mẹn ghe, nin mẹn munhẹn ha sun Usikoko Nan Da Zilo Nyan Baibo (Congregation Book Study) nan do bhi ẹkẹ uzana bhi agbotu nọnsẹmhẹn bhi Willenhall. Ọkpakinọn, ọnan bha lẹkhẹ nin mẹn rẹ lu. Bhi ọne ẹghe nin, mẹn da ha deba agbotu eva do ikolo. Bhi ẹkẹ uzana, mẹn ki ha yo agbotu nọn sikẹ eji mẹn da wẹnna bhi Bromsgrove. Rẹ na enan rẹ sẹbhi eji mẹn da nyẹnlẹn ree sẹbhi ukpọwala 20. Mẹn ha ki fikie uwa ọsi ene biẹ mẹn sade uzana ki sotọ, mẹn ki yo ikolo oga bhi agbotu nọn ribhi Willenhall.

Ranmhude mẹn guanọ nin mẹn re iyobọ nin agbotu nọnsi Jehova, mẹn da re obọ rẹkhan ebi ọne ọfẹotughe taman mẹn, arẹmiẹn ọnan dẹ re imẹn zobọ bhi eji mẹn da ha luẹ iwẹnna, nin mẹn manman hoẹmhọnlẹn. Ọ bha ba mẹn bhi egbe nin mẹn rẹ ji Jehova da dia uwedẹ nọnsẹmhẹn bhi ọne ẹghe nin. Ranmhude ọnan, mẹn da ha mhọn ọne isẹhoa rẹ manman sọnyẹnmhẹn bhi iẹnlẹn.

Ẹghe nin mẹn rẹ ha yo agbotu nọn ribhi Bromsgrove, mẹn da miẹn obhio mhan nin okhuo nọn wo manman mhọn-ose natiọle Anne, nọn wo ha ga Jehova nọnsẹn. Mhan da bọ egbe bhi ukpe 1957. Mhan da ha mhọn ọne isẹhoa rẹ ko lu iwẹnna ọkanẹfan ọsi ẹghe rebhe, iwẹnna ọkanẹfan kpataki, iwẹnna ọfẹotughe, yẹ ko ga bhi Bẹtẹ. Anne nin okhuo mẹn wo rẹkpa mẹn rẹ ha sọnyẹnmhẹn bhi iẹnlẹn.

 Bhi ukpe 1966, ọ da wo manman ti mhan bhọ rẹ yo isiku iGiliẹd ọsi klassi nọnzi 42. A da je mhan ha khian Malawi, nin ẹbho ne bunbun lẹn bhi otọ Africa, ranmhude uwedẹ nin ele rẹ re ẹkẹ-ẹjẹjẹ man, yẹ rẹ miẹn ẹbho ọbhi egbe. Mhan bha rẹ ha mhọnlẹn bhi ọkhọle ghe, mhan ida debhi enin an bue.

Mhan da vae bhi Malawi bhi Fẹbuare 1, 1967. Bhi uki ọhẹnhẹn nin mhan sẹbhi enin, mhan da manman noo ẹghe nesẹmhan rẹ luẹ uroro nan zẹ bhi enin, yẹ munhẹn ha lu iwẹnna ọsi ene rẹnẹ ji efẹotughe (district work.) Mhan da ha hẹn imoto natiọle Kaiser Jeep nin ẹbho eso riale ghe, ọ dẹ sabọ na bhi eji ọ hi ki rẹ khin, rẹ sẹbhi ẹkẹ ẹdẹ. Ọnan iyi ẹmhọanta. Ẹdẹ nọn bha dinmhin hiehie ọkpa mhan sabọ re ọle na. Ẹgheso, mhan ki debhi uwa nan re ekẹn rẹ bọn an, nọn diabe ohato nọn khẹke nan mun emhin gugu okhun ọlẹn bhi ẹghe orọ, nan amẹn hẹi na bhi ẹkẹ ọle. One uwedẹ nan nin mhan rẹ mun iwẹnna imisiọnari hẹn, bha re ọle lẹkhẹ nin mhan. Ọkpakinọn, mhan da yẹ wo hoẹmhọn ọne iwẹnna!

Bhi Epre mẹn da lẹn sẹbhọ ghe, ekhẹn gọvamẹnt dẹ kẹ munhẹn ha kpokpo mhan. Mẹn da họn ebi prẹsidẹnt ọsi Malawi natiọle Dr. Hastings Banda tale bhi radio. Ọle da yọle Esali Jehova iha igho uhọnmhọn. Sẹyẹ, ele yẹ ha si ẹmhọn ji gọvamẹnt. Ọ iyi ẹmhọanta ọle a ta. Mhan rebhe lẹn ebezẹle nin ọle da ha lu ọnan hi, ranmhude mhan imhọn obọ bhi ẹmhọn ahinmhin-ibo, manman nọn ranmhude mhan bha ka dọ dẹ ikadi nan rẹ deba otu ahinmhin-ibo.

Bhi Sẹtẹmba, mhan da tie bhi niuzpepa ghe, ọne prẹsidẹnt yọle ibhio mhan si ẹmhọn re bhi ije rebhe. Ọle da tale bhi usikoko ọsi ekhẹn ahinmhin-ibo nọnsele ghe, gọvamẹnt nọnsọle dẹ kẹ de ibhio mhan obọ ọi nin ele hẹi yẹ lu iwẹnna oga bhi ọne agbaẹbho. Bhi Ọtoba 20, 1967, a da yọle nin mhan hẹi yẹ lu iwẹnna oga nọnsẹmhan bhi enin. Ọ bha sẹ bue gbe, ekhẹn unakpa, bi ene fẹ ẹbho ne na bha  ọne agbaẹbho ghe, da vae bhi Bẹtẹ dọ khue ọle, yẹ khu ene imisiọnari ne ribhi ọne agbaẹbho kpanọ.

Mhan gbe ikpẹdẹ ea fo bhi ighan, a da khu mhan ha khian Mauritius nin Britain gbẹloghe. Ọrẹyiriọ, ene gbẹloghe bhi Mauritius bha ka nin mhan debhi enin an ha lu iwẹnna imisiọnari. Bhiriọ, a da je mhan ha khian Rhodesia (nan ki tiọle Zimbabwe nian). Mhan da miẹn ọria nọn fẹ ẹbho ne na bhi ọne agbaẹbho ghe nọn wo khekhe ẹlo a bhi uhọnmhọn. Ọle bha ka nin mhan nabhi ọne agbaẹbho. Ọle da yọle: “A khu bha kpanọ bhi Malawi. A bha ji bha da debhi Mauritius a. Ranmhude enan dẹ fu bha bhi egbe zẹle nin bha da vae bhi enan.” Okhuo mẹn da munhẹn ha viẹ. Ọ da diabe ghe, ọria soso iribhọ nọn guanọ mhan! Bhi ọne ẹghe nin, mẹn da ha guanọ nin mẹn fikie ha khian agbaẹbho nọnsẹmhẹn bhi England. Bhi ọkike ọle, ẹbho ne fẹ eria ne nabhi ọne agbaẹbho ghe, da ji mhan da gbe asọn bhi Bẹtẹ nọn ribhi enin. Sokpan, ele da yọle mhan dẹ vae bhi ọfisi nọnsele nọn ke okhun nẹ ukpẹdẹ nọn rẹkhan ọlẹn. Egbe da wo lọ mhan. Sokpan, mhan da wo ha zẹ emhin rebhe obọ nin Jehova. Ọsodanmhẹn bhi ukpẹdẹ nọn rẹkhan ọlẹn, ọ da wo han mhan ilo rẹ lẹn ghe, a da ka nin mhan debhi Zimbabwe a, bọsi ene rẹnẹ si enin. Mẹn ida yelea, ebi emhin dia mẹn yẹ bhi egbe bhi ọne ukpẹdẹ nin. Mẹn da rẹọbhọ ghe, Jehova wo ha dia uwedẹ nọnsẹmhan.

Bhi Bẹtẹ nọn ribhi Zimbabwe, a da yọle nin mẹn ha wẹnna bhi Ọfisi Nọn Mhọn Obọ bhi Iwẹnna Itẹmhọn Osẹnobulua. Mẹn da ha re urẹkpa nin ibhio mhan ne ribhi Malawi bi Mozambique. A da wo manman ha kpokpo ibhio mhan ne ribhi Malawi. Rẹ deba ẹsọn nọnsẹmhẹn, mẹn da ha zedu emhin ne a sunu, nin efẹotughe ne ribhi Malawi ha je re. Beji mẹn a wẹnna gbera ẹghe nọn khẹke nin mẹn rẹ zobọ bhi isi iwẹnna ọsemuan ọkpa, mẹn da wo ha viẹ ẹghe nin mẹn rẹ tie emhin rẹji uwedẹ nọn imhẹn nan rẹ ha ne ibhio mhan lu emhin. a Ọrẹyiriọ, asun-rẹkhan nọnsele, urẹọbhọ, bi iziẹngbe, da yẹ re izebhudu nin mẹn.—2 Cor. 6:4, 5.

Mhan da lu emhin rebhe nin mhan ha sabọ lu rẹ ha je ebale oriọn ji ibhio mhan ne ribhi Malawi, bi ene nẹ diọbhi Mozambique. Ibhio mhan ne zedu ebe nesẹmhan diọbhi urolo Chichewa—urolo nin ẹbho ne bunbun zẹ bhi Malawi, da kpanọ diọbhi udede otọ nin obhio mhan nin okpea rẹ mun ugbo bhi Zimbabwe. Ọne obhio mhan nan da bọn uwa kẹkẹ bi ọfisi nin ele. Bhi enin, ele da ha lu iwẹnna kpataki nin ele a lu, nin ele rẹ ha zedu ebe nesẹmhan diọbhi urolo nọnsele.

Mhan da mhanmhanlẹn nin ene ọfẹotughe ne ribhi Malawi rẹ ha yo usikoko nọn nẹ, nan da zẹ urolo Chichewa ukpe-ukpe bhi Zimbabwe. Ele ha ki sẹbhi enin, a ki re ọta kẹkẹ nan ha rẹman bhi ọne usikoko nin ele. Ele ha ki fikie vae bhi Malawi, ele ki dọnmhegbe rẹ noo ebi ele luẹ bhi ọne usikoko rẹ ziẹn ibhio ele udu. Bhi ukpe ọkpa ẹghe nin ele rẹ vae bhi Zimbabwe, mhan da dọnmhegbe mhanmhan Isiku Nan Mhanmhan Nin Ene Ewanlẹn bi Ene Zẹ Sikẹ Ele, nin mhan rẹ ziẹn ene ọfẹotughe nan udu, ne wo ha re izebhudu man.

Bhi Fẹbuare 1975, mẹn da rẹnẹ ji ibhio mhan ne nẹ sibhi Malawi re dọ nẹko bhi agọ nan da nẹko bhi Mozambique. Ene ibhio mhan nan da wo ha re obọ rẹkhan adia nọn na bhi agbotu nọnsi Jehova vae, rẹ deba emhanmhan nan rẹ ha mhọn ewanlẹn bhi agbotu. Ibhio mhan nan la ne ọbhi ihe ọsi ewanlẹn da mhanmhan emhin ne bunbun. Eso bhi ene emhin nan hi, nan rẹ ha re ọta ogbakha man, nan rẹ ha zilo nyan ebe ukpẹdẹ bi Ọne Ọkhẹughe, yẹ ha do usikoko. Ele da mhanmhan eji ele da mun agọ kẹkẹ, beji a rẹ mhanmhan eji mhan da do usikoko. Ele da ha mhọn ibhio mhan ne mhọn obọ bhọ rẹ ha gbo emhin an, gha ebale, yẹ gbega enin. Ene ibhio mhan nan da sabọ lu emhin ne bunbun, ranmhude erọnmhọn nin Jehova nan nin ele. Sẹyẹ, mẹn ki rẹnẹ ji ele fo, mẹn da wo manman miẹn ikoudure.

Bhi egbẹghe 1979, Bẹtẹ nọn ribhi Zambia da munhẹn ha gbẹloghe ibhio mhan ne ribhi Malawi. Ọrẹyiriọ, mẹn da wo yẹ ha ria ẹmhọn ibhio mhan ne ribhi Malawi, yẹ nan erọnmhọn nin ele. Iriọ ibhio mhan ne bunbun nekẹle yẹ lu. Ẹgheso, mẹn miẹn ibhio mhan ne na bhi Bẹtẹ nọn ke okhun nẹ vae, rẹ deba ewanlẹn ne na bhi Malawi, South Africa, bi Zambia vae, ranmhude nin mẹn rẹ yi Ọkpa bhi Otu Nọn Sun IBẹtẹ nọn ribhi Zimbabwe. Ẹghe nọn ki rẹ khin nin mhan rẹ miẹn egbe, mhan ki ha zilo nyan  ọne inọnta nan, “Emhin nela mhan ha sabọ manman lu nin ibhio mhan ne ribhi Malawi?”

Akizẹbue, a bha yẹ manman ha kpokpo ibhio mhan ne ribhi Malawi. Ibhio mhan ne rẹ nẹ sibhi enin re, da munhẹn ha fikiere khere-khere. Agbaẹbho ne sikẹ enin da munhẹn ha re isẹhoa nin Esali Jehova rẹ ha tẹmhọn Osẹnobulua, yẹ sikoko, yẹ taman ele ghe ele sabọ ha lu emhin nin ele ka rẹ taman ele nin ele hẹi yẹ lu. Iriọ agbaẹbho ọsi Mozambique yẹ lu bhi ukpe 1991. Ọkpakinọn, mhan da ha riale, ‘Ẹghela a ha rẹ zẹ Esali Jehova ne ribhi Malawi obọ sẹsẹsẹ?’

Akizẹbue, emhin da fidenọ bhi Malawi. Bhiriọ, bhi ukpe 1993, gọvamẹnt bha yẹ ha kpokpo Esali Jehova. Ọ bha sẹ bue egbe, mẹn da ha ne imisiọnari ọkpa talọ. Ọle da nọọn mẹn yọle, “Uwẹ dẹ be fikie Malawi?” Ikpe 59 mẹn ha ye bhi ọne ẹghe nin. Bhiriọ, mẹn da taman ọlẹn, “Eye, mẹn wanre gbe!” Ọrẹyiriọ, bhi ọne ukpẹdẹ nin, mhan da miẹn uhọnmhunje bhi obọ Otu Nọn Sun Oga. Ele da taman mhan ghe, nin mhan fikie ha khian Malawi.

Ọnan bha lẹkhẹ nin mhan rẹ lu, ranmhude mhan wo manman hoẹmhọn iwẹnna nọnsẹmhan bhi Zimbabwe. Mhan wo ha ghọnghọn bhi Zimbabwe, yẹ mhọn imọẹ esili. Otu Nọn Sun Oga da re ifuẹkẹ yọle ghe, ele ida fi iwẹnna nọnsẹmhan denọ sade mhan bha guanọ nin mhan kpanọ bhi enin. Bhiriọ, mhan dẹ wo rẹ sabọ zẹ nin mhan rẹ debhi Zimbabwe a. Ọkpakinọn, mẹn da ria eria nyan ebi Ebraham bi Sera rẹ kpanọ bhi uwa nọn fu ele bhi egbe, arẹmiẹn ele wanre, nin ele da re obọ rẹkhan adia nọnsi Jehova.—Gen. 12:1-5.

Mhan da zẹ rẹ re obọ rẹkhan adia nin agbotu nọnsi Jehova re nin mhan. Bhiriọ, mhan da fikie ha khian Malawi bhi Fẹbuare 1, 1995. Ọnan da re ọle gba bhi ikpe 28, rẹ na ẹghe ọhẹnhẹn nin mhan rẹ sẹbhi enin, rẹ sẹbhi ejayenan. A da mun Otu Nọn Sun IBẹtẹ gbọ bhi enin. Imẹn, bi ibhio mhan nin ikpea eva da ha ribhi ọne usun. Sẹyẹ, mhan da wo munhẹn ha mhanmhan iwẹnna kẹkẹ ọsi Esali Jehova bhi enin.

Jehova da wo lu ọle nin iwẹnna oga nin mhan ha lu bhi enin wo ha lu re alo! Esali Jehova ne ribhi enin da wo re ẹjẹje bun ọbhọ. Bhi ukpe 1993, Esali Jehova ne bun sẹbhi 30,000 ha ribhi enin. Sokpan, bhi ukpe 1998, Esali Jehova ne ki ha ribhi enin da bun gbera 42,000. b Otu Nọn Sun Oga da re obọ ọbhi emhanmhan nin mhan rẹ bọn Bẹtẹ ọsọgbọn, beji mhan ha da sabọ miẹnsọn nọn khua nọn khẹke nin mhan lu. Mhan da dẹ otọ nọn kpọnọ sẹbhi 12-hectare (30-ac) bhi Lilongwe. Sẹyẹ, a da yọle nin mẹn  deba ibhio mhan ne mhọn obọ bhi ọne Bẹtẹ nan ha bọn.

Bhi Mee 2001, obhio mhan nin Guy Pierce nọn yi ọkpa bhi Otu Nọn Sun Oga da re ọta man rẹ tuje ọne Bẹtẹ a. Ibhio mhan ne bun gbera uli eva ne na bhi enin vae, da yo. Ọ gbera ikpe 40 nin ene bunbun mianmẹn bhi ẹwẹ ele. Ene ibhio mhan nan wo manman ziẹngbe ọkakale rẹ na bhi ikpe ne bunbun ẹghe nan rẹ yọle ghe, nin ele hẹi yẹ lu ilọnmhọn oga bhi enin. Ele imanman mhọn igho. Sokpan, ele da wo manman fe bhi uwedẹ oriọn. Bhi inian, ọ da wo manman ha ti ele bhọ rẹ na bhi ọne Bẹtẹ ọsọgbọn nọnsele nẹga. Eji ele hi ki rẹ diọ bhi Bẹtẹ, ele da ha so illo oga bhi uwedẹ nin Africa rẹ so illo. Ọnan da ha yi emhin nin ẹlo mẹn sẹ, nọn sẹ manman ti mẹn bhọ nẹ. Ọnan da rẹman ghe, Jehova manman nan erọnmhọn nin ẹbho ne sun rẹkhan ọlẹn, beji ele rẹ ha ziẹngbe ọnọghọ.

A ki bọn ọne Bẹtẹ fo, ọ da wo manman ti mẹn bhọ nan rẹ yọle nin mẹn dọ ha tuje Kindọn Họọ nan bọn an. Agbotu ne ribhi Malawi da miẹn elele bhi emhanmhan ọsi agbotu, nan rẹ jẹje ha bọn Kindọn Họọ bhi agbaẹbho nin ibhio mhan ida manman mhọn igho. Uwa nan re eran natiọle eucalyptus lu, ọle agbotu eso da ka ha sikoko. Ele ki noo ilunmhun nọn diabe iwọ rẹ lu okhun ọne uwa. Sẹyẹ, ele ki re ekẹn rẹ man ibẹnchi nọn tanlẹn nin ele da dotua. Bhi ejayenan nian, ibhio mhan da wo wẹnna kaka rẹ man ibrọki nan rẹ bọn uwa, yẹ ka ele, yẹ noo ele rẹ bọn eji mhan da do ikolo oga kẹkẹ ne mhọn-ose a. Ọkpakinọn, ene ibhio mhan da yẹ ha ho nin ele ha noo ibẹnchi bhi Kindọn Họọ nesele, ranmhude ele dẹ sabọ ha si nin ẹbho ebhebhe da dotua ẹghe rebhe.

Ọ yẹ wo ti mẹn bhọ rẹ daghe uwedẹ nin Jehova rẹ rẹkpa ẹbho wanre bhi uwedẹ oriọn. Ẹmhọn ibhio mhan nin usẹn ikpea bhi Africa wo manman ti mẹn bhọ, ranmhude uwedẹ nin ele rẹ zegbere nin ele rẹ rẹkpa, yẹ re ẹjẹje luẹ emhin ne bunbun nin agbotu nọnsi Jehova man ele le, bi nin ele yẹ rẹ ha lu ọne iwẹnna. Bhiriọ, ele da wo sabọ ha lu iwẹnna ne bunbun bhi Bẹtẹ, bi bhi agbotu kẹkẹ. Ibhio mhan nan wo la ne ọbhi ihe ọsi efẹotughe, da wo rẹkpa ibhio mhan bhi agbotu kẹkẹ deziẹn bhi oga. Ene bunbun bhi ene efẹotughe nan re okhuo. Arẹmiẹn ẹbho ne bunbun, bi azagba-uwa nọnsele guanọ nin ele biẹ imọn, ene ibhio mhan nan da zẹ nin ele hẹi biẹ imọn, beji ele ha da miẹn ẹghe rẹ manman wẹnna nin Jehova.

Mẹn ki gbe ikpe 52 fo bhi otọ Africa, mẹn da munhẹn ha mhọn emianmhẹn eso bhi egbe. Otu Nọn Sun Oga da re obọ ọbhi emhin nin Otu Nọn Sun IBẹtẹ nọn ribhi eji mhan ye gbẹn ji ele, nin mẹn bi okhuo mẹn rẹ fikie ha khian Britain. Ọ wo ba mhan bhi egbe nin mhan rẹ zẹ iwẹnna nin mhan hoẹmhọnlẹn obọ. Ọkpakinọn, ibhio mhan ne ribhi Bẹtẹ nọn ribhi Britain wo ha gbẹloghe mhan nọnsẹn.

Mẹn wo rẹọbhọ ghe, emhin nọn mhẹn nẹ mẹn zẹ rẹ lu, nin mẹn rẹ ji Jehova da dia uwedẹ nọnsẹmhẹn bhi iẹnlẹn. Sade mẹn mun udu tẹ ilẹn-otọ-emhin nọnsẹmhẹn nọn, iẹnlẹn nọnsẹmhẹn ha wo rẹ dikẹ. Jehova wo lẹn ebi mẹn ha lu nọn ha re imẹn ‘dia uwedẹ nọnsẹmhẹn mundia nọnsẹn.’ (Prov. 3:5, 6) Bọsi usẹn okpea, ọ da wo ha ti mẹn bhọ rẹ luẹ emhin rebhe rẹji iwẹnna nan lu bhi Kọmpini nọn manman kpọnọ. Ọkpakinọn, mẹn da miẹn iwẹnna bhi agbotu nọnsi Jehova nọn manman ti mẹn bhọ nẹ. Mẹn wo manman sọnyẹnmhẹn bhi iẹnlẹn, nin mẹn rẹ ha ga Jehova!