1. Be rẹkpa ẹbho nesi Jehova rẹ wo ha ga ọle khian arẹmiẹn ele kuẹlo da ọkakale?

 BAIBO yọle ghe, ẹghe nin emhin bha da lẹkhẹ mhan da nyẹnlẹn. (2 Tim. 3:1) Rẹ gbera ọkakale kẹkẹ nin ọrebhe kuẹlo da bhi ọnan agbọn nan, ẹbho nesi Jehova yẹ wo kuẹlo da ọkakale ebhebhe bi ekpokpo. Be rẹkpa mhan rẹ wo ha ga Jehova khian arẹmiẹn mhan kuẹlo da ene ọkakale nan? Emhin ọkpa nọn manman rẹkpa mhan hi, nin mhan rẹ dọ lẹn ghe Jehova hi “Osẹ nọn nyẹnlẹn.”—Jer. 10:10; 2 Tim. 1:12.

2. Uwedẹ nela Jehova rẹ yi “Osẹ nọn nyẹnlẹn”?

² Jehova daghe ọkakale kẹkẹ nin mhan kuẹlo da, sẹyẹ, ọle muegbe nin ọle rẹ rẹkpa mhan. (2 Chron. 16:9; Ps. 23:4) Mhan da ha ghe ọle bii Osẹ nọn nyẹnlẹn, ọ dẹ rẹkpa mhan rẹ ziẹngbe ọkakale nọn hi ki rẹ khin nọn ha sabọ zegbere. Mhan fẹ ebi ọnan rẹ ha yi ẹmhọanta yẹ bhi egbe Devid nin Ojie.

3. Be Devid re ọle ta beji ọle yọle ghe, “Jehova nyẹnlẹnmhin”?

³ Devid wo lẹn Jehova nọnsẹn, sẹyẹ ọle wo mun udu nyan ọlẹn. Ẹghe nin eghian ọlẹn rẹ ha khu ọle khian, rẹ dọ sẹbhi Sọl nin Ojie, Devid da bhii Jehova nọn rẹkpa ọle. (Ps. 18:6) Beji Osẹnobulua ki wanniẹn erọnmhọn nọnsọle fo, yẹ miẹn ọlẹn fan, ọle da gbẹn yọle: “Jehova nyẹnlẹnmhin!” (Ps. 18:46) Be Devid re ọnan ta? Ebe ọkpa da yọle ghe, izebhudu nin Devid ha mhọn da Jehova ọle ha rẹman, ghe Jehova hi, “osẹ nọn nyẹnlẹn, nọn wo rẹkpa eguọmhandia nesọle ẹghe rebhe.” Devid lẹnmhin ghe Jehova daghe emhin rebhe ne sunu ji ọle, sẹyẹ, ọle muegbe rẹ rẹkpa ọle. Ọnan da rẹkpa Devid rẹ wo ha ga Jehova, yẹ re ogẹn ji ọle.—Ps. 18:​28, 29, 49.

4. Elele nela mhan miẹn bhọ nin mhan rẹ ghe Jehova bii Osẹ nọn nyẹnlẹn?

⁴ Nin mhan rẹ dọ lẹn ghe Jehova hi Osẹ nọn nyẹnlẹn, ọ dẹ rẹkpa  mhan rẹ wo re ọyaya ha ga ọle. Ọ dẹ re ahu nin mhan rẹ sabọ ziẹngbe ọkakale kẹkẹ, yẹ re ọhubhudu nin mhan rẹ wo ha miẹnsọn bhi oga nọnsi Osẹnobulua. Rẹ deba ọnin, ọ dẹ rẹkpa mhan rẹ wo ha sun rẹkhan Jehova khian.

OSẸNOBULUA NỌN NYẸNLẸN DẸ RE AHU NIN UWẸ

5. Be re izebhudu nin mhan sade mhan kuẹlo da ọkakale? (Filipai 4:13)

⁵ Mhan dẹ sabọ ziẹngbe ọkakale nọn hi ki rẹ khin sade mhan yere ghe Jehova ribhọ, sẹyẹ, ọle muegbe nin ọle rẹ rẹkpa mhan. Bhi ọsi ẹmhọanta, ọle dẹ sabọ rẹkpa mhan bhi ọkakale nọn hi ki rẹ khin, ranmhude ọkakale i ribhọ nọn na ọle ahu. Ọle hi ọnọn mhọn ahu nẹ, sẹyẹ, ọle dẹ sabọ re ahu nin mhan rẹ ziẹngbe. (Tie Filipai 4:13.) Nin mhan rẹ lẹn ọnan, mhan dẹ sabọ kuẹlo da ọkakale nọn hi ki rẹ khin. Uwedẹ nin Jehova rẹ rẹkpa mhan sade mhan kuẹlo da ọnọghọ ne bha manman kaka, rẹkpa mhan rẹ lẹn ghe ọle dẹ yẹ rẹkpa mhan sade mhan kuẹlo da ene manman kaka.

6. Beji Devid ribhi obhokhan, emhin nela sunu bhi iẹnlẹn nọnsọle nọn rẹkpa ọle rẹ manman ha mun udu nyan Jehova?

⁶ Mhan fẹ emhin eva ghe ne sunu bhi iẹnlẹn nọnsi Devid ne rẹkpa ọle rẹ manman ha mun udu nyan Jehova. Bhi ẹghe nin ọle rẹ ha sun ihuan nesi aba ọle beji ọle ribhi obhokhan, elanmhẹn natiọle bear bi oduma da muno ihuan nin ọle ha gbẹloghe. Bhi ene ẹghe veva nan, Devid da re izebhudu rẹ khu rẹkhan ene elanmhẹn, yẹ hinmhin ene ihuan nin ele muno. Ọrẹyiriọ, Devid bha ha riale ghe ahu nọnsọle ọle rẹ lu ọnan. Ọle lẹnmhin ghe, Jehova hi ọnọn re ahu nanlẹn rẹ lu ọle. (1 Sam. 17:​34-37) Devid bha ye ene emhin nan ne sunu ji ọle a. Nin ọle rẹ ha ria eria nyan ele, ọle da dọ manman ha mhọn ọne izebhudu ghe, Osẹnobulua nọn nyẹnlẹn dẹ yẹ re ahu nanlẹn bhi ẹghe odalo.

7. Be Devid wo ha ria ẹmhọn ọlẹn? Be ebi ọle ha ria ẹmhọn ọlẹn rẹ rẹkpa ọle rẹ sabọ khọn Golayat yẹ?

⁷ Akizẹbue, Devid da dọ fẹ ibhio ọle ghe bhi agọ nin ibhokhan Izrẹl da ha khọnlẹn. Asabọmiẹn ọle bha sẹ sẹbhi ikpe 20 bhi ọne ẹghe nan. Ọle da kere ghe ofẹn mun eyokhọnlẹn ọsi ibhokhan Izrẹl ranmhude eguanlan ọkpa ọsi ibhokhan Filistia natiọle Golayat dagbare dọ ha “sọ eyokhọnlẹn nọnsi ibhokhan Izrẹl ọdan.” (1 Sam. 17:​10, 11) Ofẹn da ha mun ene eyokhọnlẹn ranmhude nin ele rẹ denọ ẹlo ọbhi ebi Golayat kpọnọ sẹ yẹ, bi ọta ne ha si ọle bhi unun re. (1 Sam. 17:​24, 25) Ọkpakinọn, uwedẹ ọbhebhe Devid rẹ ghe ọne ẹmhọn. Devid lẹnmhin ghe, ẹghe nin Golayat rẹ ha re unun je eyokhọnlẹn ọsi Izrẹl, Jehova nin Osẹnobulua nọn nyẹnlẹn ọle ha re unun je. (1 Sam. 17:26) Ẹmhọn Jehova Devid wo ha ria bhi ọkhọle. Devid rẹọbhọ ghe Osẹnobulua nọn rẹkpa ọle bhi ẹghe nin ọle rẹ ha gbẹloghe ihuan ọsi aba ọle, dẹ yẹ rẹkpa ọle bhi ọne idia nan. Ranmhude ọle lẹnmhin ghe Osẹnobulua ri ọle bhi ikeke, ọle da sọ Golayat odan, gene-gene ọle da khọn miotọ!—1 Sam. 17:​45-51.

8. Be ha rẹkpa mhan rẹ rẹọbhọ ghe, Jehova dẹ wo ha rẹkpa mhan sade mhan kuẹlo da ọkakale? (Yẹ fẹ ifoto ghe.)

⁸ Mhan dẹ yẹ sabọ ziẹngbe ọkakale sade mhan yere ghe, Osẹnobulua nọn nyẹnlẹn muegbe nin ọle rẹ rẹkpa mhan. (Ps. 118:6) Mhan dẹ sabọ ziẹn iruduba nin mhan mhọn da Jehova sade mhan ria eria nyan emhin nin ọle lu nin mhan bhi ẹghe nọn gbera. Uwẹ sabọ rẹ dọ tie okha eso bhi Baibo ne tẹmhọn ebi Jehova rẹ hinmhin eguọmhandia nesọle yẹ. (Isa. 37:​17, 33-37) Sẹyẹ, dọ tie okha eso bhi jw.org ne tẹmhọn ebi Jehova rẹ ha rẹkpa ibhio mhan yẹ ẹlẹnan. Rẹ deba ọnin, ria eria nyan ebi Jehova sẹ rẹ rẹkpa uwẹ yẹ. Ọkpakinọn, hẹi ha kpokpo egbe sade ọ dia uwẹ bhi egbe ghe, Jehova bha sẹ lu emhin kpataki nin uwẹ,  bọsi ọnọn ọle lu nin Devid nin ọle rẹ hinmhin ọlẹn bhi obọ elanmhẹn natiọle bear bi oduma. Ẹmhọanta nọn ribhọ hi, Jehova sẹ wo lu emhin ne bunbun nin uwẹ bhi iẹnlẹn! Ọle tie uwẹ nin uwẹ dọ ha yi ọmọẹ ọle. (Jọni 6:44) Urẹkpa nọnsọle zẹle uwẹ yẹ sabọ ga ọle nian. Bhiriọ, bhii Jehova nọn rẹkpa uwẹ rẹ ye ene ẹghe kẹkẹ re nin ọle sẹ rẹ wanniẹn erọnmhọn nọnsẹ, nin ọle rẹ re urẹkpa nọn khẹke nin uwẹ bhi ẹghe nin uwẹ rẹ guanọ ọle tee, la nin ọle rẹ rẹkpa uwẹ bhi ọkakale nọn bha zẹwẹ lẹkhẹ. Uwẹ da ha ria eria nyan ene emhin nan, ọ dẹ rẹkpa uwẹ rẹ rẹọbhọ ghe Jehova dẹ wo ha rẹkpa uwẹ.

9. Be ọkhẹke nin mhan ha yere sade mhan kuẹlo da ọkakale? (Proverbs 27:11)

⁹ Ahamiẹn mhan ghe Jehova bii Osẹ nọn nyẹnlẹn, ọ dẹ rẹkpa mhan rẹ re ẹlo nọn khẹke ha ghe ọkakale nin mhan kuẹlo da. Be ọ rẹ yi iriọ yẹ? Mhan ki dọ ha ghe ọkakale nin mhan kuẹlo da bii ẹmhọn nọn rẹtẹ Jehova bi Esu. Esu yọle ghe, mhan dẹ fikekegbe Jehova sade mhan kuẹlo da ọkakale. (Job 1:​10, 11; tie Proverbs 27:11.) Ọkpakinọn, ahamiẹn mhan sun rẹkhan Jehova arẹmiẹn mhan ribhi ọkakale, mhan ki rẹman ọlẹn ghe mhan hoẹmhọn ọlẹn, yẹ rẹman ghe ọbhahoghe Esu khin. Uwẹ be kuẹlo da ọkakale bhi obọ ene gbẹloghe nian? Ọ be nọghọ uwẹ rẹ miẹn ebi uwẹ ha rẹ ha gbẹloghe egbe? Ẹbho be nin uwẹ talọ sankan-sankan bhi inẹbho, la uwẹ be kuẹlo da ọkakale ebhebhe ne dia iriọ? Ọ ha yi riọ, yere ghe ọne idia nan nin uwẹ ye re isẹhoa nin uwẹ rẹ re ọkhọle nọnsi Jehova ha ghọnghọn. Sẹyẹ, yere ghe ọle i da re otọ nin uwẹ rẹ kuẹlo da ọkakale nin uwẹ i da sabọ ziẹngbe ọle. (1 Kọr. 10:13) Ọle dẹ re ahu nin uwe rẹ sabọ ziẹngbe.

OSẸNOBULUA NỌN NYẸNLẸN DẸ RE IHAOSA NIN UWẸ

10. Be Osẹnobulua nọn nyẹnlẹn da lu nin ene ga ọle?

¹⁰ Jehova hi ọnọn re ihaosa nin ọrebhe ne ga ọle. (Hib. 11:6) Ọle rẹkpa mhan rẹ ha mhọn ọfure bi ikhọnlẹn nian, yẹ ve ghe ọle dẹ re iẹnlẹn ọsi ighegheghe nin mhan bhi ẹghe odalo. Mhan dẹ wo sabọ re ọkhọle rebhe rẹọbhọ ghe, ọ ghọn ọlẹn nin ọle rẹ re ihaosa nin mhan, sẹyẹ, ọle mhọn ọne ahu rẹ lu ọle. Ọne izebhudu  nan nin mhan mhọn rẹkpa mhan rẹ wo manman ha miẹnsọn bhi oga nọnsọle, beji eguọmhandia nesọle bhi ẹghe nọn gbera lu. Iriọ ọ wo ha khin bhi egbe Timoti.—Hib. 6:​10-12.

11. Be re Timoti ha wẹnna kaka bhi agbotu? (1 Timoti 4:10)

¹¹ Tie 1 Timoti 4:10. Timoti wo rẹọbhọ ghe, Osẹnobulua nọn nyẹnlẹn dẹ re ihaosa nanlẹn. Ọnan zẹle nin ọle da manman wẹnna nin Jehova bi ẹbho ebhebhe. Be ọle re lu iriọ yẹ? Pọl nin odibo da re ibhude nanlẹn ghe, nin ọle ha lu re alo bhi uwedẹ nin ọle rẹ man emhin bhi ikolo oga, bi bhi inẹbho. Pọl da yẹ taman ọlẹn ghe, nin ọle re ijiẹmhin esili ọbhi otọ nin ibhio ọle nin ele ko ga, rẹ dọ sẹbhi ene ibhokhan bi ene ewanlẹn. A yẹ wo mun iwẹnna eso ne kaka nanlẹn, iwẹnna bii, nin ọle rẹ fẹkẹ ha re adia nin ẹbho nọn ọkhẹke nan re ọle nan. (1 Tim. 4:​11-16; 2 Tim. 4:​1-5) Timoti lẹnmhin ghe, aharẹmiẹn ẹgheso ẹbho bha daghe iwẹnna nin ọle lu, la iwẹnna nin ọle lu i ti ele bhọ, Jehova dẹ wo re ihaosa nanlẹn.—Rom 2:​6, 7.

12. Be ha sabọ rẹkpa ene ewanlẹn rẹ wo manman ha wẹnna bhi agbotu? (Yẹ fẹ ifoto ghe.)

¹² Ẹlẹnan nian, ene ewanlẹn dẹ sabọ ha mhọn ọlẹn bhi ọkhọle ghe, Jehova daghe ẹsọn nin ele miẹn, sẹyẹ, ebe ele lu ti ọle bhọ. Rẹ gbera ghe ene ewanlẹn dagbare bhi inẹbho, man emhin bhi ikolo oga, yẹ re Baibo re ikoudure nin ibhio ele, ene bunbun bhi ẹwẹ ele yẹ robọkpa bhi uwa oga nan bọn, yẹ re iyobọ nin ibhio mhan nin emhin idumhunre sunu je. Eso bhi ẹwẹ ele yẹ ga bhi ihe ọsi Ewanlẹn Ne Rẹnẹ Ji Ibhio Mhan Ne Khọnmhọn, la Ewanlẹn Nin Agbotu Je Bu Idọkitọ. Ewanlẹn ne zegbere rẹ ha miẹn ene ẹsọn nan lẹnmhin ghe, Jehova nyan agbotu, ghe ọ i yi eria. Ranmhude ọnan, ọkhọle rebhe ele rẹ miẹnsọn nan mun nin ele, sẹyẹ, ele wo rẹọbhọ ghe, Jehova dẹ re ihaosa nin ele bhi emhin nin ele lu.—Kol. 3:​23, 24.

13. Be emhin nin mhan lu bhi oga nọnsi Jehova dia ọle yẹ bhi egbe?

¹³ Ọ i yi ọrebhe ha sabọ ha yi ọwanlẹn bhi agbotu. Ọkpakinọn, mhan rebhe mhọn emhin  nin mhan ha sabọ re nin Jehova. Ọ ti Osẹnobulua nọnsẹmhan bhọ sade mhan dọnmhegbe lu eka nin mhan ha sabọ lu rẹ ha ga ọle. Ọle wo daghe ọle aharẹmiẹn obhi emhin khere mhan sabọ rẹ re iyobọ re bhi iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua nan lu bhi otọ agbọn nan rebhe. Ọ ti ọle bhọ sade mhan dọnmhegbe khua obọ okhun rẹ re ewanniẹn ọbhi inọnta bhi ikolo oga aharẹmiẹn ghe ẹkhọ lo mhan. Sẹyẹ, ọ re ọle ghọnghọn sade mhan bha gbanọ emhin nan lu mhan le bhi ẹkẹ, bi sade mhan rẹhunmhan. Aharẹmiẹn uwẹ riale ghe emhin nin uwẹ lu nin Jehova bha sẹ emhin soso, ha mhọn ọne izebhudu ghe, emhin nin uwẹ lu ti ọle bhọ. Ọle hoẹmhọn uwẹ ranmhude emhin nin uwẹ lu nanlẹn, sẹyẹ, ọle dẹ re ihaosa nin uwẹ.—Luk 21:​1-4.

DEBA OSẸNOBULUA NỌN NYẸNLẸN HA MHỌN IKOLU RẸ HA KHIAN

14. Be ikolu nin mhan bi Jehova ko mhọnlẹn rẹ rẹkpa mhan yẹ rẹ sabọ sun rẹkhan ọlẹn? (Yẹ fẹ ifoto ghe.)

¹⁴ Ahamiẹn mhan deba Jehova mhọn ikolu nọn ziẹn, ọ ki wo lẹkhẹ nin mhan rẹ ha sun rẹkhan ọlẹn. Ẹmhọanta ọnan ha khin bhi egbe Josẹf. Ọle da he nin ọle rẹ nin okhuo Pọtifa nowẹ, ranmhude ọle lẹnmhin ghe emhin nọn sẹ iriọ dẹ rẹso ikolu nin ọle bi Osẹnobulua ko mhọnlẹn, sẹyẹ, ọle bha ho nin ọle lu emhin nọn i da ti Osẹnobulua bhọ. (Gen. 39:9) Nin mhan rẹ sabọ deba Jehova ha mhọn ikolu nọn ziẹn, ọkhẹke nin mhan re ẹghe ọbhi otọ rẹ ha nan erọnmhọn yẹ luẹ Ọta nọnsọle. Bọsi Josẹf, ahamiẹn mhan deba Jehova ha mhọn ikolu nọn ziẹn, mhan ki rẹban emhin nọn hi ki rẹ khin nọn i da ti ọle bhọ.—Jem. 4:8.

15. Be mhan miẹn luẹ bhi ebe sunu ji ibhokhan Izrẹl beji ele ribhi ojẹgbo? (Hibru 3:12)

¹⁵ Ọ dẹ wo lẹkhẹ nin ẹbho ne zobọ bhọ rẹ ha mun udu nyan Jehova rẹ sibhi ibo nọnsọle re. Bha ji mhan fẹ ebe sunu ji ibhokhan Izrẹl beji ele ribhi ojẹgbo. Ele lẹnmhin ghe Jehova ribhọ, ọrẹyiriọ, ele da munhẹn ha mhọn edandan si ọle dẹ gene gbẹloghe ele. Ele bhọ da ha nọọn yọle: “Jehova be yẹ ribhi ẹwẹ mhan?” (Ex. 17:​2, 7) Ranmhude ọnan, ele da sọtẹ da Osẹnobulua. Mhan bha zẹwẹ ho nin  mhan re egbe khọkhọ ele bhi ọne uwedẹ nọn i mhẹn nan nin ele rẹ lu emhin.—Tie Hibru 3:12.

16. Be ha sabọ dọnmhẹn urẹọbhọ nọnsẹmhan?

¹⁶ Ọne agbọn Esu nan wo re ọle nọghọ mhan rẹ ha sun rẹkhan Jehova. Ẹbho ne bunbun bha rẹọbhọ ghe Osẹnobulua ribhọ. Eria ne i re obọ rẹkhan uhi nesi Osẹnobulua, ele bhọ emhin kẹ wo mhẹn nan. Emhin nọn sẹ inian dẹ sabọ dọnmhẹn urẹọbhọ nọnsẹmhan. Arẹmiẹn mhan rẹọbhọ ghe Osẹnobulua ribhọ, mhan sabọ rẹ munhẹn dọ ha mhọn edandan si ọle dẹ gene rẹkpa mhan. Ọria nọn gbẹn Psalm 73 da dọ ha mhọn iria-eria nọn sẹ inian. Ọle da daghe ọle ghe eria ne nẹga ọle i re obọ rẹkhan uhi nesi Osẹnobulua, ọrẹyiriọ, ele sẹyẹ wo sọnyẹnmhẹn bhi iẹnlẹn. Bhiriọ, ọle da munhẹn ha riale si elele gene ribhọ nan rẹ ha ga Osẹnobulua.—Ps. 73:​11-13.

17. Be ha rẹkpa mhan rẹ sabọ wo ha sun rẹkhan Jehova khian?

¹⁷ Be rẹkpa ọria nọn gbẹn ọne uhọnmhọnlẹn nan bhi ebe ọsi Psalm rẹ fi uwedẹ nin ọle rẹ ha ria eria denọ? Ọle da ria eria nyan ebe ha sunu ji eria ne fikekegbe Jehova. (Ps. 73:​18, 19, 27) Ọle da yẹ ria eria nyan elele ne nabhọre sade a ga Osẹnobulua. (Ps. 73:24) Beji ọle lu, mhan dẹ yẹ sabọ ria eria nyan uwedẹ kẹkẹ nin Jehova sẹ rẹ nan erọnmhọn nin mhan. Mhan sabọ rẹ re ebi iẹnlẹn nọnsẹmhan dia yẹ nian rẹ khọkhọ ebi ọ ha rẹ dia yẹ sade mhan bha ha ga Jehova nọn. Mhan da ha lu iriọ, ọ dẹ rẹkpa mhan rẹ wo ha sun rẹkhan Jehova khian. Bọsi ọne ọria nọn gbẹn Psalm 73, mhan ki yẹ sabọ yọle: “Bhi ọsẹmhẹn, nan rẹ ha sikẹ Jehova mhẹn mẹn bhi egbe.”—Ps. 73:28.

18. Bezẹle nin mhan ha da sabọ re izebhudu ha khuaẹloghe ẹghe odalo?

¹⁸ Mhan dẹ sabọ kuẹlo da ọkakale nọn hi ki rẹ khin nin mhan ha miẹn bhi ọne ẹghe ọkike nan, ranmhude “Osẹnobulua nọn nyẹnlẹn, nọn yi Osẹ ọsi ẹmhọanta” mhan ga. (1 Tẹsẹ. 1:9) Ẹmhọn mhan wo rẹtẹ Osẹnobulua, sẹyẹ ọle dẹ wo ha rẹkpa mhan. Ọle wo rẹkpa eguọmhandia nesọle bhi ẹghe nọn gbera, ọle yẹ wo rẹkpa mhan ẹlẹnan nian. Mhan dẹ kẹ kuẹlo da ekpokpo nọn khua nọn bha sẹ ka sunu khẹ bhi ọne otọ nan, ọkpakinọn, Jehova i da zẹ mhan obọ bhi ọne ẹghe nin. (Isa. 41:10) Mhan rebhe “dẹ sabọ gbe obọ bhi udu yọle: ‘Jehova hi ọnọn rẹkpa mẹn, ofẹn ida mun mẹn.’”—Hib. 13:​5, 6.