1. Be Jehova tale rẹji ẹbho ne gene re ọkhọle rebhe fidenọ?

 ARẸMIẸN Jehova hi ọnọn Man mhan, Ọnọn Gbuhi nin mhan, bi Ọbhohiẹn nọnsẹmhan, ọle yẹ hi Aba mhan nọn ribhi okhun nọn mhọn oyẹẹ. (Ps. 100:3; Isa. 33:22) Ahamiẹn mhan lu olukhọ da ọle yẹ gene fidenọ bhi olukhọ nin mhan lu, ọle dẹ sabọ rẹhunmhan mhan. Ọle wo muegbe nin ọle rẹ lu iriọ. (Ps. 86:5) Jehova da na obọ Ẹzaya nin akhasẹ ta ene ọta ikoudure nan man mhan yọle: “Aharẹmiẹn olukhọ nọnsẹbha diabe emhin nọn gian, a dẹ re ọle kiẹn emhin nọn manman fua.”—Isa. 1:18.

2. Ahamiẹn mhan guanọ nin mhan deba ẹbho ha ribhi ọfure, be bhọ ọkhẹke nin mhan lu?

² Ranmhude ọ bha gba nin mhan fo, mhan rebhe ta ọta la lu emhin ne ha re ẹkẹ khọ ẹbho. (Jas. 3:2) Ọrẹyiriọ, ọnan bha rẹman ghe mhan ida sabọ deba ele ha mhọn ikolu nọn ziẹnlẹn. Mhan dẹ sabọ sade mhan rẹhunmhan. (Prov. 17:9; 19:11; Matt. 18:21, 22) Ahamiẹn ọria lu emhin nọn khọ mhan bhi ẹkẹ nin mhan ha sabọ re ẹlo gbera, Jehova guanọ nin mhan rẹhunmhan ọlẹn. (Col. 3:13) Mhan wo mhọn emhin esili nọn ha re imhan lu ọnan, ranmhude “ọkhọle rebhe” Jehova rẹ rẹhunmhan mhan.—Isa. 55:7.

3. Be imhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

³ Bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan, mhan dẹ zilo nyan ebi eria ne bha gba ha rẹ sabọ re egbe khọkhọ uwedẹ nin Jehova rẹ rẹhunmhan yẹ. Emhin ebe nela ọkhẹke nin mhan taman ene ewanlẹn? Bezẹle nin Jehova da guanọ nin mhan rẹhunmhan ẹbho? Be bhọ mhan ha miẹn luẹ bhi obọ ibhio mhan eso ne manman loya ranmhude emhin ọbe nin ẹbho lu?

4. (a) Ahamiẹn ọguọmhandia nọnsi Jehova lu emhin ọbe nọn kaka, be bhọ ọkhẹke nin ọle lu? (b) Be bhọ ene ewanlẹn ha lu sade ele bu ọne ọria nọn lu olukhọ?

⁴ Ọkhẹke nin mhan dọ taman ene ewanlẹn sade ọria lu emhin ọbe nọn kaka. Eso bhi ene emhin ebe ne kakale nan ribhi 1 Corinthians 6:9, 10. Ọria nọn lu emhin ebe nọn kaka manman gbobọrauhi nọnsi Osẹnobulua. Ahamiẹn Kristiẹn lu emhin ọbe nọn kaka, ọkhẹke nin ọle bhii Jehova nin Ọle rẹhunmhan ọlẹn, yẹ bu ene ewanlẹn dọ taman ele ebi ọle lu. (Ps. 32:5; Jas. 5:14) Be ene ewanlẹn ha ki lu yẹ? Jehova ọkpa mhọn ọne ahu rẹ rẹhunmhan olukhọ nin ọria lu. Ọle sabọ lu ọnan ranmhude izọese nọnsi Jesu. b Ọrẹyiriọ, Jehova mun ọne ẹsọn nin ene ewanlẹn, nin ele rẹ re Baibo fẹghe si ọkhẹke nin ọria nọn lu emhin ebe sẹyẹ ha ribhi agbotu. (1 Cor. 5:12) Nin ele rẹ sabọ lu ọnan, ọkpa bhi emhin nin ele lu hi, nin ele rẹ guanọ ewanniẹn rẹji ene inọnta nan: Ọne ọria be taan ẹlo a lu emhin ọbe nin ọle lu? Ọne ọria be ka mhanmhan ọne olukhọ nin ọle lu ọkuẹsẹ ọle lu ọle? Ọle be lu ọne emhin na bhi ẹghe nọn tanlẹn? Ọnọn lu uhọnmhọn emhin nẹ hi, ọle be rẹman ghe ọle gene fidenọ? Emhin eso be ribhọ ne rẹman ghe, Jehova rẹhunmhan ọlẹn?—Acts 3:19.

5. Elele nela na bhi ẹsọn nin ene ewanlẹn miẹn re?

⁵ Ahamiẹn ene ewanlẹn bu ọne ọria nọn lu olukhọ, ebi ele ha khu ọi hi, nin ele rẹ ji ebi ele ha zẹ rẹ lu bhi ọne otọ nan diẹn mun ebi a zẹ rẹ lu fo bhi okhun. (Matt. 18:18) Elele nela ibhio mhan bhi agbotu ha miẹn bhi ọne emhanmhan nan? Ọ gbega agbotu beji a ha da miẹn ghe, eria ne lu olukhọ ne bha ka fidenọ ida yẹ ha ribhi agbotu. Sẹyẹ, nin emhin ọbe nin ele lu idọ rẹso eguọmhandia nesi Jehova nekẹle ne manman ghan bhi ẹlo nọnsọle. (1 Cor. 5:6, 7, 11-13; Titus 3:10, 11) Ọ dẹ yẹ rẹkpa ọria nọn lu olukhọ rẹ fidenọ, beji Jehova ha da rẹhunmhan ọlẹn. (Luke 5:32) Ene ewanlẹn ki nan erọnmhọn nin ọne ọria nọn fidenọ, yẹ bhii Jehova nin ọle rẹkpa ọle rẹ kie deba Ọle ha mhọn ikolu.—Jas. 5:15.

6. Ahamiẹn a khu ọria bhi agbotu, Jehova dẹ be yẹ sabọ rẹhunmhan ọlẹn? Gbotọle fanọn an.

⁶ A ha ki miẹn ọne ọria nọn lu olukhọ bha ka fidenọ ẹghe nin ewanlẹn ha rẹ bu ọle kii? Bhi ọne idia nan, a ki khu ọle bhi agbotu. Ahamiẹn ọne ọria gbobọrauhi nọn ribhi agbaẹbho nọnsọle, ene ewanlẹn ida gbegue olukhọ nọnsọle nin ọle hẹi loya ọbhọ. Jehova re ọne isẹhoa nin ene gbẹloghe, nin ele rẹ bhohiẹn yẹ re oya nin ọria nọn hi ki rẹ khin nọn gbobọrauhi, aharẹmiẹn ọle fidenọ, la ọle bha fidenọ. (Rom. 13:4) Ọrẹyiriọ, ahamiẹn ọne ọria dọ lẹn sẹbhọ ghe emhin ọbe ọle lu, yẹ fi uwedẹ nin ọle rẹ ria eria, bi uwedẹ nin ọle rẹ lu emhin denọ, Jehova muegbe nin ọle rẹ rẹhunmhan ọlẹn. (Luke 15:17-24) Iriọ yẹ nọn sade ọle lu emhin ebe ne manman kaka.—2 Chron. 33:9, 12, 13; 1 Tim. 1:15.

7. Be imhan ha rẹ sabọ rẹhunmhan ọria nọn lu olukhọ da mhan yẹ?

⁷ Ọ wo ti mhan bhọ rẹ lẹn ghe, ọ iyi obọ mhan ọ ye nin mhan rẹ tare si Jehova dẹ rẹhunmhan ọria nọn lu olukhọ. Ọrẹyiriọ, emhin ọbhebhe yẹ ribhọ nin mhan ha sabọ zẹ rẹ lu. Be bhọ ọne emhin? Bhi idia eso, ọria sabọ rẹ lu emhin ọbe da mhan, sokpan, ọle sabọ rẹ dọ bhii mhan nin mhan rẹbọ ọle. Bhi idia eso yẹ, asabọmiẹn ọne ọria ida vae dọ bhii mhan. Ọrẹyiriọ, mhan sabọ rẹ zẹ rẹ rẹhunmhan ọlẹn, yẹ dọnmhegbe nin mhan hẹi ji ẹkẹ ọne ọria ha khọ mhan, yẹ re ọne ẹmhọn sibhi ẹkẹ re. Bhi ọsi ẹmhọanta, ọnan sabọ rẹ  gbe mhan ahu bi eghe, manman nọn sade emhin nin ọne ọria lu wo manman ba mhan bhi egbe. Watchtower osi September 15, 1994, yọle: “Ahamiẹn uwẹ rẹhunmhan ọria nọn lu uwẹ khọlọ bha rẹman ghe uwẹ re obọ ọbhi emhin ebe nin ọle lu. Kristiẹn ha rẹhunmhan, ọ rẹman ghe, ọle zẹ ọne ẹmhọn obọ nin Jehova. Ọle hi Ọbhohiẹn nọn gba nẹ bhi ọne otọ agbọn nan rebhe. Sẹyẹ, ọle dẹ bhohiẹn nin mhan sade ẹghe ki sẹ.” Bezẹle nin Jehova da yọle nin mhan ha rẹhunmhan yẹ mun udu tẹ ọle, yẹ zẹ ibhohiẹn obọ nanlẹn?

8. Ahamiẹn mhan rẹhunmhan, be ọ ha rẹ rẹman yẹ ghe itohan nin Jehova mhọn da mhan ti mhan bhọ?

⁸ Ahamiẹn mhan rẹhunmhan, mhan ki rẹman ghe itohan nin Jehova mhọn da mhan ti mhan bhọ. Bhi okha ọkpa nin Jesu gbele, ọle da re Jehova khọkhọ ebeanlẹn nọn zẹ udede osa obọ nin igbọn nọnsọle, nin ọle bha sabọ ha. Ọrẹyiriọ, ọne igbọn nin bha mhọn itohan da igbọn bii ọle nọn mhọn ọle obhi igho khere. (Matt. 18:23-35) Be Jesu re ọnan man mhan le? Ebi ọle re ọle man hi, ahamiẹn itohan nin Jehova mhọn da mhan ti mhan bhọ, mhan ki yẹ ha rẹhunmhan ẹbho nekẹle. (Ps. 103:9) Bhi ikpe ne bunbun ne gbera, Watchtower ọkpa da yọle: “Eka igba nọn hi ki rẹ khin nin mhan rẹhunmhan ẹbho, ọ ida sabọ sẹbhi urẹhunmhan nin Osẹnobulua rẹhunmhan mhan ranmhude izọese nọnsi Kristi.”

9. Ẹbho nela Jehova mhọn itohan da? (Matthew 6:14, 15)

⁹ Ahamiẹn mhan rẹhunmhan ẹbho, Jehova ki yẹ rẹhunmhan imhan. Jehova mhọn itohan da ẹbho ne mhọn itohan. (Matt. 5:7; Jas. 2:13) Jesu da re ọnan man ẹghe nin ọle rẹ ha man edibo nesọle ebi ele ha rẹ ha nan erọnmhọn yẹ. (Tie Matthew 6:14, 15.) Mhan ka yẹ luẹ emhin nọn sẹ inian bhi ebi Jehova taman Jobu. Ebi Ẹlifaz, Bidad, bi Zofa tale wo manman ba Jobu bhi egbe. Jehova da taman Jobu nin ọle nan erọnmhọn nin ele. Jobu ki lu iriọ fo, Jehova da nan erọnmhọn nanlẹn.—Job 42:8-10.

10. Uwedẹ nela mhan rẹ si ikuan-egbe ji egbe mhan sade mhan re ẹmhọn ọria gbanọ ọbhi ẹkẹ? (Ephesians 4:31, 32)

¹⁰ Mhan si ikuan-egbe ji egbe mhan sade mhan re ẹmhọn ẹbho gbanọ ọbhi ẹkẹ. Inian ọ diabe ihẹ sade mhan re ẹmhọn ẹbho gbanọ ọbhi ẹkẹ. Jehova guanọ nin mhan ha mun ẹmhọn fia, nin mhan da ha mhọn ọfure. (Tie Ephesians 4:31, 32.) Ọle da yọle ghe nin mhan ‘mun ẹmhọn fia, yẹ ha zi ohu obọ.’ (Ps. 37:8) Ahamiẹn mhan re obọ rẹkhan ọne adia nan, ọ dẹ rẹkpa mhan. Mhan dẹ sabọ si ikuan-egbe ji egbe mhan sade mhan re ẹmhọn ọria gbanọ ọbhi ẹkẹ. (Prov. 14:30) Ahamiẹn mhan re ẹmhọn ọria gbanọ bhi ẹkẹ, ọ ida si ikuan-egbe ji ọne ọria, beji mhan ida rẹ wọn atopiapia ha khẹ nọn dọ kuan ọria nọn lu mhan khọlọ. Bhiriọ, ahamiẹn mhan rẹhunmhan ẹbho, egbe mhan mhan lu nọnsẹn. (Prov. 11:17) Mhan ki ha mhọn ọkhọle nọn lọre, yẹ sabọ ha ga Jehova khian.

11. Be Baibo tale rẹji nin mhan rẹ ha sọikhi nin egbe mhan? (Romans 12:19-21)

¹¹ Jehova hi ọnọn ha sọikhi nin mhan. Jehova bha re ọne ahu nin mhan rẹ sọikhi ne egbe mhan sade ọria lu mhan emhin ebe. (Tie Romans 12:19-21.) Ranmhude eria ne bha gba mhan khin, mhan ida sabọ re uwedẹ nọn gbale rẹ bhohiẹn beji Osẹnobulua ha rẹ lu ọle. (Heb. 4:13) Ẹgheso, uwedẹ nin emhin dia mhan bhi egbe dẹ sabọ re imhan lu emhin ne bha khẹke. Jehova da noo Jemisi rẹ gbẹn yọle: “Ohu ọsi okpea ida sabọ mun ikhiakhiale nọnsi Osẹnobulua sẹ.” (Jas. 1:20) Mhan dẹ sabọ rẹọbhọ ghe, Jehova dẹ lu emhin nọn khẹke, yẹ bhohiẹn bhi uwedẹ nọn gbale.

12. Be imhan ha rẹ rẹman yẹ ghe mhan rẹọbhọ Jehova dẹ sabọ bhohiẹn bhi uwedẹ nọn gbale?

 ¹² Ahamiẹn mhan rẹhunmhan, ọ ki rẹman ghe mhan rẹọbhọ Jehova dẹ bhohiẹn bhi uwedẹ nọn gbale. Ahamiẹn mhan zi ẹmhọn obọ nin Jehova, mhan ki rẹman ghe mhan rẹọbhọ Jehova dẹ ne ikuan-egbe rebhe kie nin olukhọ si re. Bhi agbọn ọsọgbọn nin ọle vele, emhin rebhe ne si ọbalọ ji mhan ida yẹ “ha vae bhi ọkhọle” nọnsẹmhan. (Isa. 65:17) Ọkpakinọn, ahamiẹn ọria lu mhan emhin nọn manman ba mhan bhi egbe, a dẹ be gene sabọ miẹn ghe, mhan bha yẹ ha khọẹkẹ ọne ọria, yẹ re ọne ẹmhọn sibhi ẹkẹ re? Mhan fẹ ebi ẹbho eso rẹ sabọ lu iriọ yẹ.

13-14. Be uwẹ miẹn luẹ bhi okha ọsi Tony bi José rẹji nan rẹ ha rẹhunmhan?

¹³ Ibhio mhan ne bunbun zẹ nin ele rẹ rẹhunmhan, arẹmiẹn emhin nin ẹbho lu ele le wo manman ba ele bhi egbe. Elele nela ele miẹn nin ele rẹ lu iriọ?

¹⁴ Ikpe ne bunbun ọkuẹsẹ Tony c nọn nyẹnlẹn bhi Philippines dọ kiẹn ọkpa bhi Esali Jehova, ọle da lẹn ghe, ọkpea ọkpa natiọle José hi ọnọn gbe ọkpa bhi ibhio ọle nin ọdiọn an. Bhi ọne ẹghe nin, ọria nọn wo kẹ manman re ohu Tony khin. Bhiriọ, ọle da ha guanọ nin ọle sọikhi nin egbe ọle. Ọkpakinọn, a da mun José khue bhi ighan ranmhude emhin ebe nin ọle lu. Ẹghe nan ki rẹ fan José fia bhi ighan beji a ki zẹbue, Tony da muegbe nin ọle rẹ guanọ ọlẹn yẹ gbe ọle a. Bhiriọ, ọle da dọ dẹ osisi. Sokpan, Tony da munhẹn deba Esali Jehova ha luẹ Baibo. Tony da yọle: “Beji mẹn ha luẹ Baibo, mẹn da dọ kere ghe, ọkhẹke nin mẹn fi uwedẹ nesẹmhẹn denọ, rẹ dọ sẹbhi ohu nọn re mẹn.” Akizẹbue, Tony da mianmẹn yẹ dọ kiẹn ọkpa bhi ene ewanlẹn bhi agbotu. Riale ebi ọ ha dia ọle bhi egbe yẹ, ẹghe nin ọle rẹ dọ lẹn ghe, José kiẹn ọkpa bhi Esali Jehova! Ẹghe nin ele veva rẹ miẹn egbe, ele da ko dede egbe. Sẹyẹ, Tony da taman José ghe ọle rẹhunmhan ọlẹn. Tony da yọle ghe, ọle da wo manman ha ghọnghọn nin ọle rẹ rẹhunmhan José, ghe ọle ida sabọ gene ta ebi emhin dia ọle yẹ bhi egbe. Bhi ọsi ẹmhọanta, Jehova wo nan erọnmhọn nin Tony nin ọle rẹ muegbe rẹ rẹhunmhan.

15-16. Be uwẹ miẹn luẹ bhi okha ọsi Peter bi Sue rẹji nan rẹ ha rẹhunmhan?

 ¹⁵ Ẹghe nin Peter bi okhuo ọle nin Sue rẹ ha ribhi Kindọn Họọ bhi ukpe 1985, bọmbu da wo re osukpa de. Okpea ọkpa dọ mun ọne ibọmbu nan ọbhi ẹkẹ Kindọn Họọ. Sue da manman kuan ranmhude ọne emhin nan nọn sunu. Sẹyẹ, ọle iyẹ sabọ ya emhin. d Ẹghe-ẹghe Peter bi Sue rẹ nọọn egbe ele ghe, ‘Unan ọria nela dọ lu ọne akhailu nan?’ Ikpe ne bunbun ki gbera, a da mun ọne ọria nọn dọ mun ọne ibọmu ọbhi ẹkẹ Kindọn Họọ. Ọne ọria nan iyi ọkpa bhi Esali Jehova. A da mun ọlẹn a khian ighan nin ọle dọ gbe ẹdagbọn iẹnlẹn nọnsọle bhi enin. Ẹghe nan rẹ nọọn Peter bi Sue si ele rẹhunmhan ọne okpea nan, ele da yọle: “Jehova man mhan le ghe, ahamiẹn mhan khọẹkẹ ọria nọn lu emhin ebe da mhan, yẹ re ọne ẹmhọn gbanọ ọbhi ẹkẹ, ọ dẹ sabọ si ikuan-egbe ji mhan. Ọ bha sẹ ree gbe nin ọne emhin sunu, mhan da bhii Jehova nin ọle rẹkpa mhan nin mhan hẹi yẹ ha khọẹkẹ, yẹ re ọne ẹmhọn sibhi ẹkẹ re, beji egbe ha da fu mhan re.”

¹⁶ Ọ be lẹkhẹ nin ele rẹ rẹhunmhan ọne okpea? Ọ bha lẹkhẹ. Ele da yọle: “Ẹgheso, ahamiẹn okhuo mẹn nin Sue ribhi ọbalọ ranmhude ikuan-egbe nin ọle miẹn, ẹkẹ ki wo kie ha khọ mhan. Ọkpakinọn, ranmhude mhan iwo ria ẹmhọn emhin nọn sunu, ọ da rẹkpa mhan rẹ kẹ re ọne ẹmhọn sibhi ọkhọle re. Bhi ọsi ẹmhọanta, mhan dẹ sabọ yọle ghe, ahamiẹn ọne okpea dọ kiẹn ọkpa bhi Esali Jehova, mhan dẹ gbe obokhian nanlẹn. Ọne emhin nan nọn sunu rẹkpa mhan rẹ lẹn ghe, ahamiẹn mhan re obọ rẹkhan adia ne ribhi Baibo, egbe ki fu mhan re. Bhi ọsi ẹmhọanta, ene adia dẹ rẹkpa mhan bhi uwedẹ nin mhan bha re ẹlo ọi! Mhan yẹ miẹn ikoudure nin mhan rẹ dọ lẹn ghe, Jehova dẹ kẹ dọ re emhin ọi nọnsẹn.”

17. Be uwẹ miẹn luẹ bhi okha ọsi Myra rẹji nan rẹ ha rẹhunmhan?

¹⁷ Myra bọ ọdọ fo, yẹ ha mhọn imọn eva ne bha sẹ manman wanre ọkuẹsẹ ọle dọ kiẹn ọkpa bhi Esali Jehova. Ọkpakinọn, ọdọ ọle  bha dọ kiẹn ọkpa bhi Esali Jehova. Akizẹbue, ọne okpea da gboghẹ yẹ zẹ azagba-uwa nọnsọle obọ. Myra da yọle: “Ẹghe nin ọdọ mẹn rẹ zẹ imẹn bi imọn eva nesẹmhan obọ, ọ da dia mẹn bhi egbe beji ọ dia ẹbho ne bunbun yẹ bhi egbe, sade ọria nin ele hoẹmhọnlẹn lu ele khọlọ. Ọ da dia mẹn ghe, ebhohiẹ mẹn ye. Sẹyẹ, mẹn da ha lu akhiẹ yẹ kiẹ egbe, yẹ ha riale ghe, imẹn lu emhin nọn re ọdọ mẹn lu ebi ọle lu, yẹ ha khọẹkẹ.” Arẹmiẹn ọne ibọdọ bi ireokhuo kpẹnlẹn, emhin nin ọne okpea lu ọle le, sẹyẹ wo ba ọle bhi egbe. Myra da yẹ yọle: “Mẹn da wo ha re ohu yẹ kpokpo egbe rẹ na bhi uki eso. Sẹyẹ, ọnan da ha rẹso ikolu nin mẹn bi Jehova bi ẹbho nekẹle ko mhọnlẹn.” Bhi ejayenan nian, Myra yọle ghe ọle bha yẹ khọẹkẹ. Sẹyẹ, ọle bha guanọ nin emhin ebe sunu ji ọdọ ọle nọn zẹ ọle obọ. Ọle yẹ mhọnlẹn bhi ọkhọle ghe, ọle dẹ dọ ga Jehova ẹdẹ ọkpa. Myra da sabọ mun ọkhọle ọbhi ẹghe odalo. Ọle ọkpa da sabọ bẹẹ imọn eva nesọle wanre dọ ga Jehova. Ẹlẹnan nian, ọ wo re Myra ha ghọnghọn ghe, ọle bi imọn nesọle bi azagba-uwa nesele ko ha ga Jehova.

18. Be imhan ha sabọ ha mhọn bhi ọkhọle ghe Jehova nọn yi Ọbhohiẹn Nọn Ke Okhun Nẹ dẹ lu?

¹⁸ Ọ wo ko mhan udu re nin mhan rẹ lẹn ghe, ọ iyi mhan ha tobọmhan zẹ ebi a ha rẹ bhohiẹn ọdeọde yẹ. Ranmhude Jehova hi Ọbhohiẹn Nọn Ke Okhun Nẹ, ọle hi ọnọn ha tobọle miẹn ọne ẹsọn kpataki nan. (Rom. 14:10-12) Mhan dẹ sabọ rẹọbhọ ghe, ọle dẹ wo ha bhohiẹn bhi uwedẹ nọn gbale, ranmhude, ọle hi ọnọn ha sabọ tare emhin nọn mhẹn bi emhin nọn imhẹn. (Gen. 18:25; 1 Ki. 8:32) Ọle dẹ wo ha lu emhin ne gbale!

19. Be ha sunu ranmhude ibhohiẹn nọn gbale nọnsi Jehova?

¹⁹ Mhan rebhe wo ha khuaẹloghe ọne ẹghe nin Jehova ha rẹ dọ ne emhin ebe rebhe kie nin olukhọ sire. Bhi ọne ẹghe nin, emhin rebhe ne si ọbalọ ji mhan ki si egbe kie sẹsẹsẹ. (Ps. 72:12-14; Rev. 21:3, 4) Ele ida kie vae bhi ọkhọle nọnsẹmhan. Beji mhan ha rẹ ha khẹ ọne ẹghe nọn mhẹn an nin, mhan wo manman khuẹnmhẹn Jehova bhi ọne isẹhoa nin ọle re nin mhan rẹ ha re egbe khọkhọ ọle, beji mhan ha rẹ ha rẹhunmhan ẹbho.