ẸBHO ne bunbun wo lẹn ghe, a khan Jesu ọbhi adesẹ oyi eva, yẹ gbe ọle a bhi okhun oran. (Matt. 27:35-38) Ọrẹyiriọ, ẹbho eso riale ghe Baibo bha ta ẹmhọanta ẹghe nọn rẹ yọle ghe, a muegbe ekuolinmhin nọnsi Jesu, yẹ re ọle tọ bhi idin.—Mark 15:42-46.

Ẹbho eso ne re unun riia ebi a gbẹn ọbhi ebe ọsi Matthew, Mark, Luke bi John an mhọn edandan ghe, a ida sabọ re ọria nan gbe a bii oyi tọ bhi idin, beji a rẹ re ẹbho nekẹle tọ. Sokpan, ele rẹọbhọ ghe, iriọ ha da miẹn ẹbho nan gbono a bọsi oyi, uwedẹ ikẹ a ha rẹ re ele tọ. Okpea ọkpa natiọle Ariel Sabar nọn gbẹn niuz, da gbẹn ọbhi magazin natiọle Smithsonian rẹ rẹman ebezẹle nin ẹbho eso da rẹọbhi ọnan. Ọle da yọle: “Ẹbho ne manman lu emhin ọbe, ele a gbe a bhi okhun oran nan rẹ re oya nin ele. Ẹbho eso ne fẹ otọ emhin ghe yọle ghe, emhin nọn ida sabọ sunu nọn nin ekhẹn Romu rẹ re eria ne sẹ iriọ tọ bhi uwedẹ nọn khẹke nan rẹ re eria tọ.” Ekhẹn Romu guanọ nin eria ne lu emhin ebe manman loya ọbhi emhin ebe nin ele lu. Bhiriọ, ele kẹ wo zẹ ekuolinmhin nọnsele obọ bhi okhun oran nin ele yu ọi, beji elanmhẹn ha da dọ le ele. A ha ki zẹbue, ele ki gheghe dọ mun ene elanmhẹn le kẹre fiọbhi ẹkẹ idin nan da re ẹbho ne bunbun tọ.

Ọrẹyiriọ, ẹbho ne gua otọ emhin fẹghe da re emhin ikẹ man rẹji ekhẹn Ju eso nan gbono a. Bhi ukpe 1968, a da miẹn uguẹ ọsi okpea ọkpa nan gbe a bhi ore nin ọhẹnhẹn. A da miẹn ene uguẹ bhi ẹkẹ idin nan da re ibhokhan Ju tọ bhi egbegbe Jerusalẹm. Ene uguẹ da ha ribhi ẹkẹ ẹkpẹti nan ne iguẹ ọsi eria ne yu kuọ. Uguẹ nọn ribhi izizi-oẹ yẹ deba ene uguẹ. A da noo ise nọn tan sẹbhi 11.5 centimeter (4.5 in.) rẹ khan ọlẹn mun oran nọn dia para. Sabar da yọle: “Okpea natiọle Yehochanan nyan ọne izizi-oẹ nan. Ọnan zẹle nin ebi ebe ọsi Matthew, Mark, Luke bi John tale rẹji uwedẹ nan rẹ re Jesu tọ bhi idin ha da sabọ ha yi ẹmhọanta. Izizi-oẹ ọsi Yehochanan hi ijiẹmhin ọsi okpea nan khan ọbhi okhun oran bhi ẹghe ọsi Jesu, nin ibhokhan Romu ka nan rẹ re ọle tọ bhi uwedẹ nin ibhokhan Ju rẹ re ọria tọ.”

Emhin kikẹ ẹbho yẹ mhọn bhi ọkhọle rẹji uwedẹ nan rẹ khan Jesu mun oran, ranmhude ebi izizi-oẹ ọsi Yehochanan rẹman. Ọkpakinọn, ebi ọnan rẹman hi, a re oyi eso nan gbono a tọ beji a rẹ re ẹbho nekẹle tọ. A bha wo gheghe muno ele kua. Ebi Baibo tale wo gba ẹghe nọn rẹ yọle ghe, a re Jesu tọ beji a rẹ re ẹbho tọ. Ebi mhan gua otọ ọle kere nan rẹman ghe, ẹmhọanta Baibo tale.

Ọnọn ke okhun nẹ hi, Jehova ka tale ọbhi otọ ghe, a dẹ re Jesu tọ bhi idin ọsi okpea nọn fele. Ọria soso iribhọ nọn ha re ebi Osẹnobulua tale miẹn ghe ọ bha munsẹ.—Isa. 53:9; 55:11.