RẸJI ibhokhan Hibru ne ha ribhi otọ nin Osẹnobulua ve nin ele, ukpe munhẹn ẹghe nin ele ha rẹ ha gua, yẹ kọ emhin bhi ugbo. Ẹghe nin ele rẹ lu ọnan hi, Sẹtẹmba la Ọtoba bhi ẹghe nọnsẹmhan nan.

Ẹbho noo ikpẹdẹ nin uki nọn ribhi okhun rẹ gbe nẹga otọ rẹ lẹn ebi uki tan sẹ yẹ. Uki nọn ribhi okhun re ebe sẹbhi ikpẹdẹ 29, la 30 rẹ nẹga otọ. Ele noo ovuẹn rẹ lẹn ebi ukpe tan sẹ yẹ. Ọrẹyiriọ, ukpe nan re uki nọn ribhi okhun rẹ ka bha tan sẹ bii ọne a re ovuẹn rẹ ka. Bhiriọ, ọ da khẹke nin ele guanọ uwedẹ ọbhebhe beji a ha da miẹn ene uwedẹ nan nin ele rẹ ka ẹghe ki ha yi abọ ọkpa. Ele ki ha ne ikpẹdẹ la uki ba ene ikpe. Iriọ a da miẹn ọkuẹsẹ ukpe ọsọgbọn munhẹn, ele rẹ lu ọnan. Bhi ọne uwedẹ nan, ọne ikalẹnda ki diẹn mun ẹghe nan rẹ kọ emhin, la ẹghe nan rẹ rọ emhin bhi ugbo.

Ọrẹyiriọ, bhi ẹghe nọnsi Mozis, Osẹnobulua da yọle nin uki ọhẹnhẹn ọsi ukpe ọsi ibhokhan Izrẹl ha yi Abib la Nisan. (Ex. 12:2; 13:4) Bhi kalẹnda nọnsẹmhan ẹlẹnan, ọ ki ha yi egbẹghe Mashi la Epre. Bhi uki ọsi Nisan, iluemhin ki ha ribhọ nin ibhokhan Izrẹl ha lu. Bhi ọne iluemhin nan, ele ki ne ikpẹ ibali eso rẹ zọese ji Jehova.—Ex. 23:15, 16.

Ọria ọkpa natiọle Emil Schürer nọn gbẹn ebe da yọle ghe, “ọ wo lẹkhẹ nan rẹ lẹn ẹghe nan ha rẹ re uki ba uki ne ribhi kalẹnda” bhi ebe nọnsọle natiọle The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, (175 B.C.–A.D. 135). “A lu iluemhin Anagbera sade uki manman hẹn bhi okhun, bhi uki ọsi Nisan (14 Nisan), sade oẹnlẹn defia fo bhi ẹghe orọ bhi ẹghe nin ẹdẹ bi asọn ha rẹ ha yi ẹlo-ẹlo bhi utanmhin. Sokpan, ahamiẹn ukpe khian kpẹn nin ibhokhan iJu da daghe ghe, iluemhin Anagbera dẹ de fiọbhi ukpẹdẹ ọkuẹsẹ ẹdẹ nin ele rẹ lu ọle bhi ẹghe orọ, ele ki re uki ọkpa ba ọne ukpe, beji ọ ha da de ọbhi ọne ẹghe nin ele rẹ lu ọle, ọkuẹsẹ a sẹbhi uki ọsi Nisan.”

Esali Jehova re obọ rẹkhan ọne uwedẹ nan, sade ele fẹghe ukpẹdẹ nọn khẹke nan rẹ lu Ayere ọsi Uyumhin Nọnsi Jesu. A lu ọne iluemhin nan bhi ẹghe orọ. Sẹyẹ, ọ diẹn mun Nisan 14 bhi kalẹnda ọsi ibhokhan Hibru. A ki ka taman agbotu rebhe ne ribhi ọne otọ agbọn nan ẹghe nan ha rẹ lu ọle. a

Ọkpakinọn, be ibhokhan Hibru rẹ lẹn ebi uki ha rẹ kpẹn yẹ, bi ẹghe nin uki ọsọgbọn ha rẹ munhẹn yẹ? Ọnan dẹ wo sabọ lẹkhẹ nin uwẹ rẹ lẹn ẹlẹnan sade uwẹ ghe kalẹnda, la sade uwẹ ghe kalẹnda nọn ribhi ifoni nọnsẹ. Sokpan, ọnan bha lẹkhẹ bhi ẹghe ẹdẹlẹ.

Bhi ẹghe nọnsi Noa, ikpẹdẹ 30 ha ribhi uki. (Gen. 7:11, 24; 8:3, 4) Akizẹbue, ibhokhan Hibru bha yẹ ha noo ikpẹdẹ 30 rẹ lolo uki. Bhi kalẹnda ọsi ibhokhan Hibru, uki ọsọgbọn munhẹn sade ele daghe uki ọsọgbọn hẹnre bhi okhun.

Ẹghe ọkpa ribhọ nin Devid bi Jonatan rẹ talọ ji ẹghe nin uki ọsọgbọn ha rẹ munhẹn. Ele da yọle ghe, akhọ uki ọsọgbọn ha hẹnre. (1 Sam. 20:5, 18) Bhiriọ, ọ diabe a ka ha ka ene uki ọbhi otọ bhi ẹghe nọnsele. Ọkpakinọn, be ibhokhan Izrẹl rẹ lẹn ẹghe nin uki ọsọgbọn rẹ munhẹn yẹ? Ebe ọkpa natiọle Mishnah nan gbẹn uhi ọsi ibhokhan iJu ọi, bi uwedẹ nin ele rẹ lu emhin da ta emhin eso. Ọ da rẹman ghe, ibhokhan iJu ki sibhi imun re bhi otọ Babilọn fikie ha khian otọ nọnsele fo, Sanhẹdrin (ikotu nọn ke okhun nẹ ọsi ibhokhan iJu) ki ha mhọn obọ bhi uki nan ka. Bhi ẹghe uki ihinlọn, ene ikpea ki sikoko bhi ọne ikotu bhi ukpẹdẹ nọnzi 30 bhi ọne uki. Ene ikpea nan mhọn obọ bhọ, nin ele rẹ tare ẹghe nin uki nọn ki sẹ ọle bhi egbe ha rẹ munhẹn. Be bhọ rẹkpa ele rẹ lu ọnan?

Ikpea nan ne ọbhi eje yoyo kẹkẹ nẹga Jerusalẹm ki ha ghe okhun ọsasọn, si ele dẹ daghe uki ọsọgbọn dagbare bhi okhun. Ele ha ki daghe uki ọsọgbọn dagbare, ele ki jẹje dọ tare bhi Sanhẹdrin. Ene ikpea ne ribhi ọne ikotu ha ki daghe emhin ne ha re ele rẹọbhọ ghe, uki ọsọgbọn gene dagbare bhi okhun, ele ki tẹmhọn ẹghe nin uki ọsọgbọn ha rẹ munhẹn. A ha ki miẹn ghe adudu amẹn, la ebhu bha ji ene ikpea da daghe ọne  uki ọsọgbọn nọn dagbare bhi okhun kii? Ele ki yọle ikpẹdẹ 30 ki ribhi uki nin ele ye. Sẹyẹ, uki ọsọgbọn dẹ sabọ munhẹn.

Ọne ebe natiọle Mishnah ji mhan lẹn ghe, ene ikpea nan bhi Sanhẹdrin ki fi eranlẹn bhi uke oke ọsi Olivi, nọn sikẹ Jerusalẹm nin ẹbho rẹ lẹn ghe, a mun uki ọsọgbọn hẹn. A ki yẹ fi eranlẹn bhi eje yoyo bhi ije kẹkẹ bhi otọ Izrẹl rebhe, beji ẹbho ha da lẹn ghe uki ọsọgbọn munhẹn. Akizẹbue, a da ha je ẹbho ne dọ ha tare. Bhiriọ, ibhokhan iJu ne ribhi Jerusalẹm bi ije nekẹle ki sabọ lẹn ghe, uki ọsọgbọn munhẹn. Ele rebhe ki sabọ re osukpa lu iluemhin nin ele lu kugbe.

Ebi a gbẹn ọbhi ẹkpẹti nọn rẹkhan ọne uhọnmhọn-ọta nan dẹ sabọ rẹkpa uwẹ rẹ lẹn ebi uki, iluemhin nin ibhokhan Hibru lu, bi ẹghe kẹkẹ bhi ukpe rẹ diẹn kugbe yẹ.