1. Uwedẹ ọkpa nela Jobu rẹ dọ manman lẹn Jehova nọnsẹn?

 JOBU wo ne eria kẹkẹ zilo beji ọle ha nyẹnlẹn. Ọkpakinọn, ilo nin ọle nin Jehova zẹ dikẹ bhi enekẹle rebhe. Jehova da re eso bhi emhin ọhan-ilo kẹkẹ nin ọle manlẹn man Jobu, beji ọle ha da daghe ẹwanlẹn nọnsọle, yẹ rẹọbhọ ghe Jehova dẹ sabọ gbẹloghe eguọmhandia nesọle. Bhi ọsi ijiẹmhin, Osẹnobulua da ye Jobu re ghe ọle hi ọnọn gbẹloghe ene elanmhẹn, bhiriọ, ọle dẹ yẹ sabọ gbẹloghe ọle. (Job 38:39-41; 39:1, 5, 13-16) Jobu da dọ manman lẹn ikpẹ nesi Jehova ranmhude nin ọle rẹ ha gbẹlokotọ bhi ene emhin nin ọle manlẹn.

2. Be ha sabọ re ọle ha nọghọ mhan rẹ ha gbẹlokotọ bhi emhin nin Jehova manlẹn?

² Mhan dẹ yẹ sabọ manman luẹ ẹmhọn Osẹnobulua sade mhan gbẹlokotọ bhi ene emhin nin ọle manlẹn. Ọrẹyiriọ, asabọmiẹn ọ ida wo ha lẹkhẹ nin mhan rẹ lu iriọ. Ahamiẹn eje taan ẹlo a mhan da nyẹnlẹn, asabọmiẹn mhan ida manman ha daghe emhin nin Jehova manlẹn ukpẹdẹ-ukpẹdẹ. Sẹyẹ, aharẹmiẹn eje bha taan ẹlo a mhan da nyẹnlẹn, a sabọ bhọ rẹ miẹn ghe, mhan bhọ ida manman ha miẹn ẹghe rẹ ha gbẹlokotọ bhi ene emhin nin Jehova manlẹn. Bhiriọ, bha ji mhan zilo nyan ebezẹle nọn da yi emhin nọn mhẹn nin mhan rẹ ha re ẹghe ọbhi otọ, yẹ gbẹlokotọ bhi ene emhin nin Jehova manlẹn. Mhan dẹ yẹ zilo nyan ebi Jehova bi Jesu rẹ noo emhin nan manlẹn rẹ man emhin yẹ, bi ebi mhan ha lu nin mhan rẹ sabọ manman ha luẹ emhin bhi ene emhin nan manlẹn.

3. Be rẹman ghe Jehova guanọ nin Adamu sọnyẹnmhẹn bhi emhin nin ọle manlẹn?

³ Jehova da ha guanọ nin Adamu sọnyẹnmhẹn bhi emhin nin ọle manlẹn. Ẹghe nin Osẹnobulua rẹ man Adamu, ọle da re ọle ọbhi  ogba nọn manman mhọn-ose a nin ọle ha nyẹnlẹn bhọ, yẹ taman ọlẹn nin ọle ha gbẹloghe ọne ogba. (Gen. 2:8, 9, 15) Ria ẹmhọn ebi Adamu ha rẹ ha ghọnghọn yẹ beji ọle daghe ghe ene ikpẹ jẹre, sẹyẹ ene aroro wo ha sọnọn. Udede isẹhoa Adamu wo ha mhọn rẹ ha gbẹloghe ogba ọsi Idẹn! Jehova da yẹ taman Adamu nin ọle hẹ ene elanmhẹn elin. (Gen. 2:19, 20) Jehova ha rẹ sabọ hẹ ọdeọde bhi ene elanmhẹn elin. Ọkpakinọn, ọle da mun ọne ẹsọn nin Adamu. Edandan iribhọ ghe ọkuẹsẹ Adamu zẹ elin nin ọle ha hẹ ene elanmhẹn ele, ọle dẹ wo ka gbẹlokotọ bhi ebi ene elanmhẹn rẹ lu emhin yẹ bi ebi ele diayẹ. Adamu wo manman sọnyẹnmhẹn bhi ọne iwẹnna nan. Ọnan da wo rẹkpa ọle rẹ daghe ẹwanlẹn nọnsi Jehova, bi ebi emhin nin ọle manlẹn rẹ mhọn-ose a yẹ.

4. (a) Emhin ọkpa nela zẹle nin mhan ha da ha gbẹlokotọ bhi ene emhin nin Jehova manlẹn? (b) Emhin nin Jehova manlẹn nela manman ti uwẹ bhọ?

⁴ Emhin ọkpa nọn zẹle nin mhan ha da ha gbẹlokotọ bhi emhin Jehova manlẹn hi, ọle guanọ nin mhan lu iriọ. Jehova da taman mhan yọle: “Denọ ẹlo nọnsi uwẹ okhun nin uwẹ daghe ele.” Ọle da nọọn yọle: “Họla man ene emhin nan?” Mhan lẹn ọne ewanniẹn. (Isa. 40:26) Ọ iyi okhun ọkpa ene emhin nin Jehova manlẹn ye. Emhin ọhan-ilo kẹkẹ nin Jehova manlẹn vuọn ọne otọ nan, rẹ dọ sẹbhi okpẹdẹ. Ene emhin nan rebhe man mhan emhin rẹji Jehova. (Ps. 104:24, 25) Ria ẹmhọn uwedẹ nin Osẹnobulua rẹ man mhan. Ọle man mhan bhi uwedẹ nin emhin ne mhọn-ose a ha rẹ ha ti mhan bhọ. Ọle man mhan nin mhan sabọ ha daghe, ha hẹnmhọn, ha re obọ so emhin, ha re olanmhẹn fẹ emhin ghe, yẹ ya emhin. Ene emhin nan kẹkẹ rẹkpa mhan rẹ sabọ ha sọnyẹnmhẹn bhi ene emhin nin ọle manlẹn.

5. Beji Romans 1:20 rẹman, be imhan rẹ miẹn elele yẹ sade mhan luẹ ẹmhọn emhin nin Jehova manlẹn?

⁵ Baibo taman mhan emhin kpataki ọbhebhe nọn zẹle nin mhan ha da ha gbẹlokotọ bhi ene emhin nin Jehova manlẹn. Ọ man mhan ẹmhọn ikpẹ nesi Jehova. (Tie Romans 1:20.) Bhi ọsi ijiẹmhin, uwẹ ha gbẹlokotọ bhi ene emhin nin Jehova manlẹn, uwẹ ki kere ghe uwedẹ ọhan-ilo ọle rẹ man ele. Ọnan man mhan lẹ ghe Osẹnobulua manman wanlan. Sẹyẹ, ria ẹmhọn ebale kẹkẹ nin mhan le. Ọnan wo rẹman ghe Osẹnobulua hoẹmhọn eria. Mhan ha daghe ikpẹ nesi Jehova bhi ene emhin nin ọle manlẹn, ọ ki re mhan manman lẹn ọlẹn nọnsẹn. Sẹyẹ, mhan ki ha guanọ nin mhan manman sikẹ ọle. Bhi ejayenan nian, bha ji mhan fẹ uwedẹ eso ghe nin Jehova sẹ rẹ noo emhin nin ọle manlẹn rẹ man ẹbho emhin kpataki.

6. Be imhan ha sabọ miẹn luẹ sade mhan gbẹlokotọ bhi usun afianmhẹn ne tin diọbhi ije ebhebhe?

⁶ Jehova mhọn ẹghe nin ọle rẹyi nin emhin kẹkẹ. Bhi ukpe-ukpe, uki ọsi Fẹbuare ha bu ọkpẹnlẹn, bi adesẹ bhi uki ọsi Mee, ibhokhan Izrẹl daghe usun afianmhẹn nin ebo natiọle stọrk tin gbera  bhi otọ nọnsele beji ele rẹ diọbhi obọ ọsi north. Osẹnobulua da taman ibhokhan Izrẹl ghe, ene afianmhẹn nan ne tin bhi okhun lẹn ẹghe nọnsele. (Jer. 8:7) Beji Jehova rẹ re ẹghe ọbhi otọ nin ene afianmhẹn nan rẹ ha tin diọbhi ije ebhebhe, iriọ ọle yẹ rẹ re ẹghe ọbhi otọ nin ọle ha rẹ mun ibhohiẹn bu ọne agbọn Esu nan. Ẹlẹnan nian, mhan ha daghe usun afianmhẹn tin diọbhi ije ọbhebhe, mhan ji ọ ye mhan re ghe, mhan dẹ sabọ mun udu nyan Jehova ghe, ọle mhọn ẹghe nin ọle rẹyi nin ọle ha rẹ re ọkpẹnlẹn ọbhi ọne agbọn nọn imhẹn nan.—Hab. 2:3.

7. Be imhan ha sabọ miẹn luẹ sade mhan gbẹlokotọ bhi uwedẹ nin oghọnhọn rẹ tin bhi okhun? (Isaiah 40:31)

⁷ Jehova re ahu nin eguọmhandia nesọle. Rẹ na obọ Ẹzaya, Jehova da ve ghe ọle dẹ re ahu nin ẹbho nesọle rẹ “a tin bhi okhun bọsi oghọnhọn” sade egbe lọ ele. (Tie Isaiah 40:31.) Ibhokhan Izrẹl kẹ wo daghe oghọnhọn tin khian bhi okhun aharẹmiẹn ele bha manman gbe igẹn nọnsele. Ele sabọ lu ọnan ranmhude ahoho nọn rẹkpa ele. Ọnan ye mhan re ghe Osẹnobulua dẹ sabọ re ahu nin eguọmhandia nesọle beji ọle rẹ re ahu nin ene afianmhẹn nan. Ahamiẹn uwẹ daghe udede afianmhẹn manman tin khian bhi okhun, ọkpakinọn ọ imanman gbe igẹn nọnsọle, ji ọ ye uwẹ re ghe Jehova dẹ sabọ re ahu nin uwẹ rẹ sabọ ziẹn egbe ọkakale nin uwẹ ye.

8. Be Jobu luẹle nin ọle rẹ ha gbẹlokotọ bhi ene emhin nin Osẹnobulua manlẹn? Be imhan ha yẹ sabọ luẹ bhọ?

⁸ Mhan dẹ sabọ mun udu nyan Jehova. Jehova da rẹkpa Jobu rẹ manman mun udu nyan ọlẹn. (Job 32:2; 40:6-8) Bhi ilo nin Osẹnobulua bi Jobu ko zẹ, ọle da tẹmhọn emhin ne bunbun nin ọle manlẹn man ọlẹn. Emhin bii ahiẹnhiẹn, adudu-amẹn bi anyan. Jehova da yẹ tẹmhọn ene elanmhẹn. Elanmhẹn bii ogho-emena bi akasi. (Job 38:32-35; 39:9, 19, 20) Ọ iyi ahu nin Osẹnobulua mhọn ọkpa ene emhin nan rẹman, sokpan ọ da yẹ rẹman ghe Osẹnobulua mhọn oyẹẹ. Sẹyẹ, ọle manman wanlan. Ranmhude ọne ilo nan nin Jehova bi Jobu ko zẹ, ọle da kie dọ manman mun udu nyan Jehova gbera ọnikhẹ. (Job 42:1-6) Iriọ sẹyẹ nọn. Mhan da ha gbẹlokotọ bhi emhin nin Jehova manlẹn, ọ rẹkpa mhan rẹ yere ghe, Jehova mhọn ẹwanlẹn bi ahu nẹ mhan. Ọle dẹ sabọ re ọkpẹnlẹn ọbhi ọkakale nin mhan ye. Sẹyẹ ọle muegbe nin ọle rẹ lu ọle. Ọnan dẹ rẹkpa mhan rẹ manman ha mun udu nyan ọlẹn.

9-10. Be ovuẹn bi amẹn nọn rọ man mhan le rẹji Jehova?

⁹ Jesu wo manman lẹn ẹmhọn emhin nin Aba ọle manlẹn. Bọsi ọria nọn manman guẹ iwẹnna, ọle deba Aba ọle wẹnna bhi ẹghe nan rẹ man otọ bi okhun. (Prov. 8:30) Akizẹbue, ẹghe nin Jesu ki rẹ ha ribhi ọne otọ nan, ọle da noo emhin nin Jehova manlẹn rẹ man edibo nesọle ẹmhọn Aba ọle. Bha ji mhan zilo nyan emhin eso nin ọle man ele le.

¹⁰ Jehova re oyẹẹ man ọrebhe. Bhi ọta ogbakha nin Jesu tale bhi uke oke, ọle da noo emhin eva nin Osẹnobulua manlẹn nin ẹbho imanman ghe bii ukpemhin rẹ man ẹbho ne ka ọle ehọ emhin. Ene emhin nan hi, ovuẹn bi amẹn nọn rọ. Ene emhin nan rẹkpa mhan rẹ ha nyẹnlẹn. Jehova ha rẹ sabọ lu ọle nin ene emhin nan hẹi si eria ne iga ọle obọ. Sokpan ọle da lu ọle nin amẹn ha rọ nyan ọrebhe, sẹyẹ nin ovuẹn ha zẹ nyan ọrebhe. (Matt. 5:43-45) Jesu da noo ọnan rẹ man edibo nesọle ghe, Jehova guanọ nin mhan ha re oyẹẹ man ọrebhe. Ẹghe nọn hi ki rẹ khin nin mhan rẹ daghe ovuẹn zẹ, la amẹn rọlọ, ji ọ ha ye mhan re ghe, Jehova re oyẹẹ man ọrebhe. Ijiẹmhin nọnsọle dẹ rẹkpa mhan rẹ ha tẹmhọn Osẹnobulua man ọrebhe, nin mhan rẹ rẹman ghe mhan hoẹmhọn ele.

11. Mhan da ha gbẹlokotọ bhi ene afianmhẹn, be ọ ha rẹ sabọ re izebhudu nin mhan yẹ?

¹¹ Jehova ne emhin nin mhan ha rẹ ha gbẹloghe egbe nin mhan. Bhi ọne ọta ogbakha nin Jesu tale bhi uke oke, ọle da yẹ yọle: “Bha manman gbẹlokotọ fẹ ene afianmhẹn ne tin bhi okhun ghe, ele ikọ emhin, ele irọ emhin, ele iyẹ koko ebale ne ya. Ọrẹyiriọ, Aba bha nọn ribhi okhun re  ebale nin ele.” Asabọmiẹn ghe ene ka Jesu ehọ daghe afianmhẹn tin nẹga bhi okhun ẹghe nin Jesu rẹ nọọn ele yọle: “Ibha bha be ghan nẹ ele?” (Matt. 6:26) Jesu da noo ọnan rẹ rẹman ghe, Jehova dẹ ne emhin nin mhan ha rẹ ha gbẹloghe egbe nin mhan. (Matt. 6: 31, 32) Ọne emhin nan nin mhan luẹle bhi ene emhin nin Jehova manlẹn sẹyẹ wo rẹkpa eguọmhandia nesi Jehova rẹ sẹbhi ẹlẹnan. Bha ji mhan fẹ ijiẹmhin ọsi obhio nin okhuo nọn bha sẹ manman wanre nọn lu iwẹnna ọkanẹfan bhi Spain. Ranmhude ọle bha miẹn uwa nọn mhẹn dia, egbe da wo lọ ọle. Ọkpakinọn, ẹghe nin ọle ki rẹ daghe ene afianmhẹn le emhin ekọnọn kẹkẹ, ahu da wo kie do ọle bhọ. Ọle da yọle: “Ene afianmhẹn da ye mẹn re ghe Jehova dẹ gbẹloghe mẹn beji ọle rẹ gbẹloghe ele.” Ọ bha ree gbe, ọne obhio mhan nan da miẹn uwa nọn mhẹn.

12. Beji Matthew 10:29-31 rẹman, be afianmhẹn natiọle arẹlẹ man mhan le rẹji Jehova?

¹² Ọdeọde bhi ẹwẹ mhan ghan bhi ẹlo nọnsi Jehova. Ọkuẹsẹ Jesu je etuegbe nesọle dagbare dọ ha tẹmhọn Osẹnobulua, ọle da rẹkpa ele beji a ha da miẹn ghe ofẹn ekpokpo bha ha mun ele. (Tie Matthew 10:29-31.) Ọle da noo afianmhẹn nan natiọle arẹlẹ nan manman lẹn bhi otọ Izrẹl rẹ lu ọnan. Bhi ẹghe nọnsi Jesu, ene afianmhẹn nan bha sẹ emhin soso. Ọkpakinọn, ọle da taman edibo nesọle yọle: “Ọkpa bhọ ida de sotọ ghe Aba bha bha lẹn.” Ọle da yẹ yọle: “Ibha ghan gbera arẹlẹ ne bunbun.” Jesu da ji edibo nesọle lẹn ghe, ọdeọde bhi ẹwẹ ele wo ghan bhi ẹlo nọnsi Jehova, bhiriọ ọ bha khẹke nin ele ha mun ofẹn ekpokpo. Ene edibo dẹ wo ye ẹmhọn nin Jesu taman ele re ẹghe nin ele rẹ daghe arẹlẹ beji ele ha tẹmhọn Osẹnobulua bhi ene idunmhun bi ene agbaẹbho. Ẹghe-ẹghe nọn hi ki rẹ khin nin uwẹ rẹ daghe obhi afianmhẹn, ji ọ ye uwẹ re ghe uwẹ wo manman ghan bhi ẹlo nọnsi Jehova ranmhude uwẹ yẹ “ghan gbera arẹlẹ ne bunbun.” Ọ bha khẹke nin uwẹ ha mun ofẹn sade ẹbho kpokpo uwẹ, ranmhude Jehova dẹ rẹkpa uwẹ.—Ps. 118:6.

13. Be ha sabọ rẹkpa mhan rẹ ha miẹn emhin luẹ bhi emhin nin Jehova manlẹn?

¹³ Mhan dẹ sabọ luẹ emhin ne bunbun rẹji Jehova bhi emhin nin ọle manlẹn. Be imhan ha rẹ lu ọnan yẹ? Ọhẹnhẹn, ọkhẹke nin mhan re ẹghe ọbhi otọ rẹ ha gbẹlokotọ bhi ene emhin nin Osẹnobulua manlẹn. Ọzeva, ọkhẹke nin mhan ha ria eria nyan ebi ele man mhan le rẹji Jehova. Asabọmiẹn ọ iyi ẹghe rebhe ọ da wo rẹ ha lẹkhẹ nin mhan rẹ lu ọnan. Obhio mhan nin okhuo natiọle Géraldine nọn na bhi Cameroon vae da yọle: “Eje taan ẹlo a mẹn da wanre, bhiriọ mẹn da kere ghe ọ dẹ khẹke nin mẹn ha dọnmhegbe rẹ ha gbẹlokotọ bhi emhin nin Osẹnobulua manlẹn.” Ọwanlẹn ọkpa bhi agbotu natiọle Alfonso da yọle: “Mẹn dọ kere ghe ọkhẹke nin mẹn mhanmhan ẹghe nọnsẹmhẹn beji mẹn ha da miẹn ẹghe rẹ ha ribhi ọsẹmhẹn nin mẹn rẹ gbẹlokotọ bhi ene emhin nin Jehova manlẹn, yẹ rẹ ria eria nyan ebi ele man mẹn le rẹji ọle.”

14. Be Devid luẹle beji ọle ria eria nyan emhin nin Osẹnobulua manlẹn?

 ¹⁴ Devid wo manman ria eria nyan emhin nin Osẹnobulua manlẹn. Ọle da taman Jehova yọle: “Imẹn ha daghe okhun nọnsẹ, iwẹnna obọ nọnsẹ, uki, bi ene ahiẹnhiẹn nin uwẹ mhanmhanlẹn, họ bhọ okpea ọkhọnkhan, nin uwẹ da re ọle bhi ọkhọle?” (Ps. 8:3, 4) Beji Devid ha ghe okhun ọsasọn, ọ iyi ahiẹnhiẹn ne ribhọ ọkpa ọle wo gheghe ha ghe, sokpan, ọle da yẹ ria eria nyan ebi ene ahiẹnhiẹn man ọle le rẹji Osẹnobulua. Ọle da luẹ kere ghe Jehova manman mhọn ahu. Bhi ẹghe ọbhebhe, Devid da ria eria nyan ebi ọle rẹ fẹkẹ ha wanre bhi ẹkẹ ọsi inẹn ọlẹn. Beji ọle rẹ ha ria eria nyan ene emhin nan, ẹwanlẹn nọnsi Jehova da wo kie manman ha ti ọle bhọ.—Ps. 139:14-17.

15. Sounun bhi ebi uwẹ sẹ rẹ daghe ikpẹ nesi Jehova yẹ bhi emhin nin ọle manlẹn. (Psalm 148:7-10)

¹⁵ Bọsi Devid, mhan dẹ sabọ miẹn emhin nin Jehova manlẹn bhi eji mhan ye nin mhan ha ria eria nyan. Uwẹ ha ghe eji uwẹ ye nẹga, uwẹ dẹ daghe emhin ne bunbun ne ha rẹkpa uwẹ rẹ manman lẹn Osẹnobulua nọnsẹn. Bhi ọsi ijiẹmhin, mhan dẹ sabọ daghe ahu nọnsi Jehova sade mhan daghe ovuẹn zẹ. (Jer. 31:35) Ria ẹmhọn ẹwanlẹn nin Jehova mhọnlẹn sade uwẹ daghe afianmhẹn bọn akolo. Ria ẹmhọn ebi Jehova rẹ yi Osẹ ọsi eghọnghọn yẹ sade uwẹ daghe obhi awa san-san re nẹga nin ọle rẹ mun ukpẹrumhun nọnsọle. Khuẹnmhẹn Jehova bhi ahoẹmhọn-egbe nin ọle mhọn ẹghe-ẹghe nọn hi ki rẹ khin nin uwẹ rẹ daghe inẹn re ọmọn nọnsọle khiẹn. Mhan wo mhọn isẹhoa ne bunbun nin mhan ha rẹ luẹ ẹmhọn Jehova ranmhude emhin rebhe nin ọle manlẹn re ogẹn ji ọle—ele ha rẹ kpọnọ la khere, eji ele ye ha rẹ sire, la reele bhi eji mhan ye.—Tie Psalm 148:7-10.

16. Be ọkhẹke nin mhan muegbe rẹ lu?

¹⁶ Ọnọn mhọn ẹwanlẹn sẹ bii Jehova iribhọ. Ọle guẹ ebi a rẹ gbẹloghe eria nẹ, ọle ziẹn nẹ. Sẹyẹ, ọle guẹ ebi a rẹ mhanmhan emhin yẹ nẹ. Mhan dẹ sabọ luẹ ene ikpẹ nan bi ikpẹ ne bunbun ebhebhe sade mhan gbẹlokotọ bhi ene emhin nin ọle manlẹn ne nẹga mhan. Bha ji mhan re ẹghe ọbhi otọ rẹ ha gbẹlokotọ bhi emhin nin Jehova manlẹn ẹghe rebhe, sẹyẹ ha ria eria nyan ebi ene emhin man mhan le rẹji ọle. Mhan da ha lu iriọ, ọ ki rẹkpa mhan rẹ manman sikẹ Osẹnobulua nin aman nọn man emhin rebhe. (Jas. 4:8) Bhi uhọnmhọn-ọta nọn ki sẹ ọle bhi egbe, mhan dẹ luẹ ebi enebiọmọn ha rẹ sabọ noo emhin nin Jehova manlẹn rẹ rẹkpa imọn nesele rẹ sabọ sikẹ ọle yẹ.