1-2. (a) Idia nela Pọl ha ye bhi ẹghe nin ọle rẹ gbẹn ilẹta ji ibhokhan Ẹfẹsọs? (b) Inọnta nela mhan ha zilo nyan?

 ẸGHE nin Pọl rẹ ha ribhi ighan bhi Romu, ọle da ha guanọ nin ọle re ikoudure nin ibhio ọle nin ele ko ga. Beji a miẹn ọle bha sabọ tobọle bu ele, ọle da ha gbẹn ilẹta ji ele. Egbe ẹghe ukpe 60 la 61 C.E. ọle rẹ gbẹn ọkpa bhi ene ilẹta ji ibhokhan Ẹfẹsọs.—Ẹfẹ. 1:1; 4:1.

² Ikpe igbe ọkuẹsẹ ọne ẹghe nan, Pọl wo manman ka noo ẹghe rẹ ha wewe ọne ọta nọn mhẹn bhi Ẹfẹsọs, yẹ man emhin bhi enin. (Iwẹnna 19:​1, 8-10; 20:​20, 21) Pọl wo manman hoẹmhọn ibhio ọle nin ele ko ga, sẹyẹ ọle da ha ho nin ọle rẹkpa ele rẹ sabọ ha ga Jehova khian. Ọkpakinọn, bezẹle nin ọle da tẹmhọn ẹfua bi ebuiki bhi ilẹta nin ọle gbẹn ji ene Kristiẹn nan zẹle? Sẹyẹ emhin nela ọrebhe ne ga Osẹnobulua ha sabọ miẹn luẹ bhi ọne ilẹta nin ọle gbẹn? Bha ji mhan zilo nyan ewanniẹn rẹji ene inọnta nan.

ELE SIBHI EBUIKI RE DỌ HA KHIAN BHI ẸFUA

3. Ikpọta nela Pọl noo bhi ilẹta nin ọle gbẹn ji ibhokhan Ẹfẹsọs?

³ Bhi ilẹta nin Pọl gbẹn ji Kristiẹn ne ribhi Ẹfẹsọs ọle da yọle: “Bha ka rẹ ha ribhi ebiuki khẹ. Ọkpakinọn, ẹfua bha ki ye nian.” (Ẹfẹ. 5:8) Bhi enan, Pọl da noo ene ikpọta “ebuiki” bi “ẹfua” rẹ rẹman ebi ene Kristiẹn ne ribhi Ẹfẹsọs rẹ manman dọ dikẹ bhi unan ọria nin ele ka rẹ ha khin. Bha ji mhan zilo nyan ebezẹle nin Pọl da yọle ghe ebuiki ene Kristiẹn ne ribhi Ẹfẹsọs rẹ ka ha ye.

4. Be iman-emhin ọsi oga ohoghe rẹ re ibhokhan Ẹfẹsọs ha ribhi ebuiki yẹ?

⁴ Ele da ha ribhi ebuiki ranmhude iman-emhin ọsi oga ohoghe. Ọkuẹsẹ ibhokhan Ẹfẹsọs nin Pọl gbẹn ilẹta je dọ lẹn ẹmhọanta yẹ dọ kiẹn Kristiẹn, ele wo ka rẹọbhi iman-emhin ọsi oga ohoghe,  yẹ lu ilọnmhọn idunan. Agbaẹbho ọsi Ẹfẹsọs, ọle ọne uwa oga nan da ga osẹ natiọle Atemis nan manman họn ẹmhọn ọlẹn ha ye. Ranmhude uwedẹ nan rẹ bọn ọlẹn, ẹbho da ha yọle ghe ọnan ki sẹ nyẹnyẹn nẹ bhi uwa nin eria sẹ bọn. Ẹbọ ẹbho diọbhi enin dọ ha ga. Ẹbho ne kanọ emhin da wo manman ha miẹn igho bhọ nin ele rẹ ha man amanzẹ ọsi ọne osẹ, yẹ khiẹn ọlẹn. (Iwẹnna 19:​23-27) Rẹ deba ọnin, ẹbho ne bunbun bhi ọne agbaẹbho yẹ wo lu ilọnmhọn idunan.—Iwẹnna 19:19.

5. Be ilọnmhọn oghẹ nin ibhokhan Ẹfẹsọs ha lu rẹ re ele ha ribhi ebuiki yẹ?

⁵ Ele da ha ribhi ebuiki ranmhude ilọnmhọn oghẹ nin ele ha lu. Ẹbho bhi agbaẹbho ọsi Ẹfẹsọs manman wo ha lu ilọnmhọn oghẹ, sẹyẹ ẹkhọle i zẹwẹ lu ele. Ọta okan ele rẹ sọnyẹnmhẹn bhi eji ele da re egbe re ahoho, bi bhi iluemhin kẹkẹ nesele. (Ẹfẹ. 5:3) Ẹbho ne bunbun bhi ọne agbaẹbho, ‘ọkhọle nọnsele iyẹ taman ele ebe mhẹn bi ebe imhẹn.’ Ene ẹmhọn nan rẹman ghe, emhin i yẹ ba ele bhi egbe. (Ẹfẹ. 4:​17-19) Ọkuẹsẹ ibhokhan Ẹfẹsọs dọ luẹ ẹmhọn uwedẹ nọn khẹke nin Jehova yọle nan rẹ ha nyẹnlẹn, ọkhọle nọnsele i gbe ele asan sade ele lu emhin ebe, sẹyẹ ele i zẹwẹ ria ẹmhọn ebi emhin nin ele lu rẹ rẹso Jehova yẹ. Ranmhude ọnan, Pọl da yọle ghe, “ọkhọle nọnsele so ebiuki a, ranmhude nin ele bha rẹ ho nin ele lẹn Osẹnobulua.”

6. Bezẹle nin Pọl da taman ibhokhan Ẹfẹsọs ghe “ẹfua bha ki ye nian”?

⁶ Ọkpakinọn, eso bhi ene ibhokhan Ẹfẹsọs sibhi ọne ebiuki nan re. Pọl da gbẹn yọle ghe, ‘ẹfua ele ki ye nian nin ele rẹ dọ kugbe deba Ebeanlẹn mhan.’ (Ẹfẹ. 5:8) Ele da munhẹn ha re obọ rẹkhan Ọta Nọnsi Osẹnobulua. Ọnan da diabe ẹfua nọn dia ele. (Ps. 119:105) Ene ibhokhan Ẹfẹsọs da fikekegbe iman-emhin ọsi oga ọhoghe, yẹ rẹban iẹnlẹn esankan nin ele rẹ ka ha nyẹnlẹn khẹ. Ele da dọ ha “re egbe khọkhọ Osẹnobulua,” sẹyẹ, ele da dọnmhegbe rẹ ha ga Jehova, yẹ ha lu ebe ti ọle bhọ.—Ẹfẹ. 5:1.

7. Uwedẹ nela idia nọnsẹmhan rẹ diabe ọsi Kristiẹn ne bunbun bhi Ẹfẹsọs?

⁷ Bọsi ibhokhan Ẹfẹsọs, ọkuẹsẹ mhan dọ luẹ ẹmhọanta, mhan yẹ wo ha ribhi ẹkẹ ebiuki bhi uwedẹ nọn khẹke nan rẹ ha ga Osẹnobulua yẹ lu ilọnmhọn oghẹ. Eso bhi ẹwẹ mhan wo ka deba ha lu iluemhin kẹkẹ ọsi ọne agbọn nan, yẹ nyẹn iẹnlẹn esankan. Ọkpakinọn, beji mhan ki dọ luẹ  ẹmhọn uwedẹ nin Jehova yọle ọkhẹke nan rẹ ha nyẹnlẹn, mhan da fidenọ. Mhan da munhẹn ha nyẹnlẹn bhi uwedẹ nin ọle guanọ. Mhan sẹ wo miẹn elele ne bunbun bhọ nin mhan rẹ zẹ rẹ lu iriọ. (Isa. 48:17) Ọkpakinọn, ọ i wo lẹkhẹ nin mhan ẹghe rebhe rẹ zẹ ene emhin nin mhan rẹban obọ sẹsẹsẹ, yẹ wo “ha nyẹnlẹn bọsi eria ne ribhi ẹfua.” Be mhan ha rẹ sabọ lu iriọ yẹ?

RẸBAN EBIUKI

8. Beji Ẹfẹsọs 5:​3-5 rẹman, emhin nela ọkhẹke nin ibhokhan Ẹfẹsọs rẹban?

⁸ Tie Ẹfẹsọs 5:​3-5. Nin ibhokhan Ẹfẹsọs rẹ sabọ sibhi ebiuki re bhi ẹmhọn ilọnmhọn oghẹ, ọ da khẹke nin ele wo ha rẹban emhin ne sọnọn Jehova. Emhin bii, iẹnlẹn esankan bi ọta ne wea. Pọl da ji ene Kristiẹn lẹn ghe, ọkhẹke nin ele rẹban ene emhin nan sade ele ho nin ele “le Ejele ọsi Kristi bi ọsi Osẹnobulua bhi uku.”

9. Bezẹle nọn da khẹke nin mhan rẹban emhin nọn hi ki rẹ khin nọn ha sabọ si mhan ọbhi ilọnmhọn oghẹ?

⁹ Ọ sẹyẹ wo khẹke nin mhan manman ha dọnmhegbe beji a ha da miẹn ghe mhan bha dọ ha “lu emhin nin elele iye nin ẹbho lu bhi ebiuki.” (Ẹfẹ. 5:11) Isẹlobhemhin ne bunbun wo rẹman ghe, ahamiẹn ọria dọ ha ghe emhin ne bha gba, kaehọ ele, yẹ tẹmhọn ele, ọ dẹ wo re ọle lẹkhẹ nanlẹn rẹ lu emhin ne bha gba. (Gen. 3:6; Jem. 1:​14, 15) Bhi agbaẹbho ọkpa, ibhio mhan ne bunbun da mhanmhanlẹn nin ele rẹ ha noo intanẹt rẹ ko ne egbe zilo. Bhi ọsi ọhẹnhẹn, ele da wo ha zilo nyan ẹmhọn Jehova bi ẹmhọanta ne ribhi Baibo. Akizẹbue ele da munhẹn dọ ha tẹmhọn emhin ne sọnọn Jehova. Ẹmhọn inegbe-nowẹ hi emhin nin ele ki manman wo ha tẹmhọnlẹn. Akizẹbue, ene bunbun bhi ene ibhio mhan da yọle ghe, ọne ọta esankan nin ele ha tẹmhọnlẹn, da re ele dọ ne obọ ọbhi ilọnmhọn oghẹ.

10. Be Esu ho nin mhan ha mhọn bhi ọkhọle? (Ẹfẹsọs 5:6)

¹⁰ Ẹbho bhi ọne agbọn Esu nan ho nin ele re imhan rẹọbhọ ghe, ene emhin nin Jehova yọle ghe ele bha gba, bi ene emhin ne gbitọn an bha zẹwẹ dọbe. (2 Pita 2:19) Ọnan bha zẹwẹ han mhan ilọ. Ọkpa bhi uwedẹ nin Esu mọn da noo rẹ hiẹ ẹbho khọnan. Ọle ki gbe ele ọkhọle beji a ha da miẹn ele bha sabọ daghe ikẹkẹ bhi ẹwẹ emhin nọn mhẹn bi emhin nọn i mhẹn. (Isa. 5:20; 2 Kọr. 4:4) Ọnan zẹle nan da miẹn ghe emhin nin Jehova bha zẹwẹ re obọ ọi ele a rẹman bhi tẹlẹvisiọn, ifimu bi bhi intanẹt. Esu ho nọn rẹ mhan rẹọbhọ ghe ọ i yi emhin ọbe nan rẹ ha nyẹn iẹnlẹn ne gbitọn an bi iẹnlẹn esankan. Ọle ho nin mhan ha riale ghe emhin nan bhọ rẹ sọnyẹnmhẹn nọn.—Tie Ẹfẹsọs 5:6.

11. Be ijiẹmhin ọsi Angela rẹ rẹman yẹ ghe ọkhẹke nin mhan re obọ rẹkhan adia nọn ribhi Ẹfẹsọs 5:7? (Yẹ fẹ ifoto ghe.)

¹¹ Esu guanọ nin mhan ne eria ne ha re ọle nọghọ mhan rẹ ha re obọ rẹkhan uhi nesi Jehova ha muobọ. Ọnan zẹle nin Pọl da gbẹn ji Kristiẹn ne ribhi Ẹfẹsọs yọle: “Bha hẹi deba ele ha lu emhin ne sẹ iriọ.” Ẹbho ne lu emhin nin Jehova hele Pọl tẹmhọnlẹn bhi enan. (Ẹfẹ. 5:7) Imhan ọ manman khẹke ne re obọ rẹkhan ọne adia nan nẹ, ranmhude rẹ gbera imọẹ nin mhan mhọn nin mhan ko rẹnẹ ji egbe, mhan dẹ yẹ sabọ ha ne eria bhi intanẹt muobọ—udede okhẹnan nọn bha ha ribhọ bhi ẹghe ọsi ibhokhan Ẹfẹsọs. Angela a nọn nyẹnlẹn bhi Asia da dọ ke okhẹnan kẹkẹ ne ribhi intanẹt re. Ọle da yọle: “Khere-khere, ọ da ha fi uwedẹ nin mẹn rẹ ria eria denọ, ọ bhọ da khọ sẹbhọ ghe mẹn bha yẹ ha nene eria nin mẹn ne muobọ bhi intanẹt. Mẹn bhọ da ha ne ẹbho ne i re obọ rẹkhan adia ne ribhi Baibo muobọ. Akizẹbue, mẹn da munhẹn ha riale ghe ọ i yi emhin ọbe nin ọria rẹ ha nyẹnlẹn bhi uwedẹ nin Jehova bha re obọ ọi.” Mhan khuẹnmhẹn Osẹnobulua ghe ewanlẹn eso bhi agbotu da rẹkpa Angela rẹ fi uwedẹ nọn rẹ ha ria eria denọ. Ọle da yọle: “Bhi ejayenan nian, ẹmhọn emhin oriọn mẹn ki re ẹghe nọnsẹmhẹn rẹ lu ilọnmhọn ọlẹn, ọ i yẹ yi ẹmhọn emhin ne sunu bhi intanẹt.”

12. Be ha rẹkpa mhan rẹ sabọ rẹkhan uwedẹ nin Jehova yọle nin mhan rẹ ha nyẹnlẹn?

 ¹² Ọkhẹke nin mhan rẹban uwedẹ nin ẹbho bhi ọne agbọn nan rẹ ria eria, ghe ọ i yi emhin ọbe nin ọria rẹ ha nyẹnlẹn iẹnlẹn esankan. Mhan lẹn sẹ ghe ọnan i yi ẹmhọanta. (Ẹfẹ. 4:​19, 20) Ọ wo khẹke nin mhan nọọn egbe mhan ene inọnta nan: ‘Mẹn be dọnmhegbe rẹ rẹban ikolu ne bha khẹke bhi obọ eria nin mhan ko wẹnna, obọ ene mhan ko ribhi klass, la bhi obọ eria ne i re obọ rẹkhan uhi nọn khiale nọnsi Jehova? Mẹn be re izebhudu rẹ re obọ rẹkhan uhi nesi Jehova aharẹmiẹn ẹbho dẹ ranmhude ọle ha jẹ mẹn?’ Beji 2 Timoti 2:​20-22 rẹman, ọ sẹyẹ wo khẹke nin mhan gbẹlokotọ sade mhan ho nin mhan zẹ eria nin mhan ha ne ha muobọ bhi ẹkẹ agbotu. Ọkhẹke nin mhan ha mhọnlẹn bhi ọkhọle ghe, ọ i yi ọrebhe bhi agbotu ha rẹkpa mhan rẹ sabọ ha sun rẹkhan Jehova.

“BHA WO HA NYẸNLẸN BỌSI ERIA NE RIBHI ẸFUA”

13. Be a re ọle ta nan rẹ “wo ha nyẹnlẹn bọsi eria ne ribhi ẹfua”? (Ẹfẹsọs 5:​7-9)

¹³ Pọl da ji Kristiẹn ne ribhi Ẹfẹsọs lẹn ghe, ọ i yi ebiuki ọkpa ọkhẹke nin ele rẹban, sokpan nin ele wo “ha nyẹnlẹn bọsi eria ne ribhi ẹfua.” (Tie Ẹfẹsọs 5:​7-9.) Be a re ọnan ta? Ọle hi, nin mhan rẹ ha lu emhin ẹghe rebhe bhi uwedẹ nọn ha rẹman ghe Kristiẹn ọsaje mhan khin. Emhin ọkpa nọn ha rẹkpa mhan rẹ sabọ lu ọnan hi, nin mhan rẹ ha tie Baibo ẹghe rebhe bi ene ebe kẹkẹ nin agbotu zẹ ele egbe dagbare. Ọ manman wo lu uhọnmhọn emhin nin mhan rẹ gbẹlokotọ bhi ijiẹmhin bi iman-emhin nesi Jesu Kristi, nọn yi “ẹfua ọsi ọne agbọn nan.”—Jọni 8:12; Prov. 6:23.

14. Be ẹlinmhin nọn khiale ha rẹ sabọ rẹkpa mhan yẹ?

¹⁴ Mhan yẹ wo guanọ nin Osẹnobulua re ẹlinmhin nọn khiale nọnsọle rẹ rẹkpa mhan beji mhan ha da sabọ wo ha “nyẹnlẹn bọsi eria ne ribhi ẹfua.” Bezẹle? Ranmhude ọ i yi emhin nọn lẹkhẹ nin mhan rẹ sabọ kiẹn eria ne khia bhi ẹlo nọnsi Osẹnoblua bhi ọne agbọn nan nọn sankan. (1 Tẹsẹ. 4:​3-5, 7, 8) Ẹlinmhin nọn khiale nọnsi Osẹnobulua dẹ sabọ rẹkpa mhan rẹ rẹban uwedẹ nin ẹbho bhi ọnan agbọn nan rẹ ria eria, nọn bha diẹn mun iria-eria nọnsi Osẹnobulua. Ẹlinmhin nọn khiale nọnsi Osẹnobulua dẹ yẹ sabọ rẹkpa mhan rẹ ‘ha lu emhin ne mhẹn, bi ebe gbale.’—Ẹfẹ. 5:9.

15. Uwedẹ eso nela mhan ha rẹ sabọ miẹn ẹlinmhin nọn khiale? (Ẹfẹsọs 5:​19, 20)

 ¹⁵ Uwedẹ ọkpa nin mhan ha rẹ sabọ ha mhọn ẹlinmhin nọn khiale hi, nin mhan rẹ ha bhii Osẹnobulua nin Ọle rẹ ọle nin mhan. Jesu yọle ghe, Jehova “dẹ wo re ẹlinmhin nọn khiale nin ene bhii ọle.” (Luk 11:13) Mhan yẹ wo miẹn ẹlinmhin nọn khiale sade mhan kugbe ha ga Jehova bhi ikolo oga nesẹmhan. (Tie Ẹfẹsọs 5:​19, 20.) Ikpẹ esili nin ẹlinmhin nọn khiale rẹkpa mhan rẹ ha mhọn, dẹ sabọ rẹkpa mhan rẹ ha nyẹnlẹn bhi uwedẹ nọn ti Osẹnobulua bhọ.

16. Be ha rẹkpa mhan rẹ sabọ zẹ ebe mhẹn rẹ lu? (Ẹfẹsọs 5:​10, 17)

¹⁶ Ahamiẹn mhan mhọn emhin nọn lu uhọnmhọn emhin nin mhan ho nin mhan lu, ọkhẹke nin mhan dọ fẹghe ‘ebi Jehova guanọ nin mhan lu’, sẹyẹ mhan ki dọnmhegbe re obọ rẹkhan ọlẹn. (Tie Ẹfẹsọs 5:​10, 17.) Ahamiẹn mhan dọ guanọ adia bhi Baibo ne diẹn mun idia nin mhan ye, mhan rẹman ghe mhan ho nin mhan lẹn ebi Osẹnobulua ghe emhin yẹ. Ahamiẹn mhan re obọ rẹkhan adia ne ribhi Baibo, ọ dẹ rẹkpa mhan rẹ sabọ zẹ emhin ne mhẹn rẹ lu.

17. Be mhan ha rẹ sabọ ha noo ẹghe nọnsẹmhan yẹ nọnsẹn? (Ẹfẹsọs 5:​15, 16) (Yẹ fẹ ifoto ghe.)

¹⁷ Pọl da ji Kristiẹn ne ribhi Ẹfẹsọs lẹn ghe, nin ele re ẹwanlẹn ha noo ẹghe nọnsele. (Tie Ẹfẹsọs 5:​15, 16.) “Ọne ọria ọbe,” nọn yi Esu nin oghian mhan, dẹ ha ho nin mhan ha khu ọbhi emhin ọsi ọne agbọn nan rẹ sẹbhọ ghe mhan i da yẹ miẹn ẹghe rẹ ha lu ilọnmhọn oga. (1 Jọni 5:19) Ọ dẹ sabọ sunu ghe Kristiẹn ki mun ẹmhọn ẹfe, isiku bi ẹmhọn iwẹnna kalo gbera isẹhoa kẹkẹ nin ọle rẹ manman ha ga Jehova. Ọnan ha sunu, ọ ki rẹman ghe, ọne Kristiẹn ji uwedẹ nin ọne agbọn nan rẹ ria eria da rẹso ọle. Bhi ọsi ẹmhọanta, ene emhin nan bha dọbe, ọkpakinọn, ọ bha khẹke nin mhan mun ele kalo bhi iẹnlẹn nọnsẹmhan. Nin mhan rẹ sabọ “wo ha nyẹnlẹn bọsi eria ne ribhi ẹfua,” ọkhẹke nin mhan wo “ha noo ẹghe [nọnsẹmhan] nọnsẹn,” ọnin hi, nin mhan rẹ denọ ẹlo ọbhi emhin ne gene lu uhọnmhọn emhin.

18. Be Donald lu beji ọle ha da sabọ ha noo ẹghe nọnsọle nọnsẹn?

 ¹⁸ Gbẹlokotọ bhi uwedẹ kẹkẹ nin uwẹ ha rẹ sabọ manman ha ga Jehova nọnsẹn. Ọnan hi emhin nin obhio mhan natiọle Donald nọn nyẹnlẹn bhi South Africa lu. Ọle da yọle: “Mẹn da wo gbẹlokotọ bhi idia nọnsẹmhẹn yẹ bhii Jehova nọn rẹkpa mẹn rẹ sabọ manman ha lu re alo bhi uwedẹ nin mẹn rẹ tẹmhọn ọlẹn. Mẹn da bhii Jehova nọn rẹkpa mẹn rẹ miẹn iwẹnna nọn ha re otọ nin mẹn rẹ sabọ manman ha tẹmhọn ọlẹn. Jehova da gene rẹkpa mẹn rẹ sabọ miẹn iwẹnna nọn ha re otọ nin mẹn. Ọnan da re isẹhoa nin mẹn bi okhuo mẹn rẹ sabọ ko munhẹn ha lu iwẹnna oga ọsi ẹghe rebhe.

19. Be mhan ha rẹ sabọ “wo ha nyẹnlẹn yẹ bọsi eria ne ribhi ẹfua”?

¹⁹ ilẹta nin Pọl gbẹn ji Kristiẹn ne ribhi Ẹfẹsọs wo rẹkpa ele rẹ sabọ ha ga Jehova nọnsẹn. Ene adia dẹ yẹ sabọ rẹkpa mhan ẹlẹnan. Beji mhan luẹ, ọ dẹ rẹkpa mhan rẹ sabọ ha zẹ nọnsẹn bhi emhin nin mhan rẹ re egbe re ahoho, bi bhi ẹmhọn imọẹ. Ọ dẹ re ọne ọhubhudu nin mhan rẹ wo ha luẹ Baibo ẹghe rebhe, beji ẹfua ọsi ẹmhọanta ha da ha dia mhan bhi emhin rebhe nin mhan lu. Ọ yẹ zilo nyan ebi ẹlinmhin nọn khiale nọnsi Jehova lu uhọnmhọn emhin sẹ yẹ. Ọne ẹlinmhin dẹ rẹkpa mhan rẹ sabọ ha mhọn ikpẹ esili. Mhan ha re obọ rẹkhan ẹmhọn nin Pọl gbẹn ji Kristiẹn ne ribhi Ẹfẹsọs, ọ dẹ rẹkpa mhan rẹ sabọ ha zẹ emhin ne mhẹn rẹ lu, emhin ne diẹn mun iria-eria nọnsi Jehova. Mhan da ha lu ene emhin nan, mhan ki sabọ sibhi ebiuki ọsi ọne agbọn nan re, yẹ wo ha khian bhi ẹfua!