1. Be iJesu taman edibo nesọle nin ele lu? (Fẹ adudu nọn ribhi odalo ọne ebe nan ghe.)

ỌNE asọn ọkuẹsẹ iJesu yu, ọle da taman edibo nesọle yọle: “Beji mẹn rẹ hoẹmhọn bha, bha re iriọ hoẹmhọn egbe bha.” Ọle da yẹ yọle: “Ọnan ẹbho rebhe ha rẹ lẹn ghe edibo nesẹmhẹn bha khin, sade bha mhọn ahoẹmhọn-egbe da egbe.”—John 13:34, 35.

2. Bezẹle nọn da manman khẹke nin mhan ha mhọn oyẹẹ da egbe?

² Jesu tale ghe, ahamiẹn edibo nesọle re oyẹẹ man egbe beji ọle rẹ re oyẹẹ man ele, ọle ẹbho ha da sabọ lẹn ghe edibo nesọle ele khin. Inian ọ wo gene ha ye rẹ nabhi ore nin ọhẹnhẹn rẹ dọ sẹbhi ẹlẹnan. Ọnan zẹle nọn da khẹke nin mhan ha re oyẹẹ man egbe rẹ sẹbhi ẹghe nọn bha rẹ lẹkhẹ nan rẹ lu iriọ.

3. Be imhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

³ Ranmhude ọ bha gba nin mhan, ọ nọghọ mhan rẹ ha re oyẹẹ nọn dinmhin man egbe. Ọrẹyiriọ, ọ yẹ khẹke nin mhan ha re egbe khọkhọ iJesu. Bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan, mhan dẹ zilo nyan ebi oyẹẹ ha rẹ rẹkpa mhan yẹ nin mhan da sabọ ha deba ibhio mhan lu emhin bhi ọfure, yẹ si ele kẹ egbe. Mhan dẹ yẹ zilo nyan ebi ọle ha rẹ rẹkpa mhan yẹ nin mhan hẹi ha zọn ẹbho bhi ẹkẹ agbotu. Beji mhan ha rẹ ha zilo nyan ọne uhọnmhọn-ọta nan, nọọn egbe ẹ ọne inọnta nan: ‘Be imẹn ha sabọ miẹn luẹ bhi obọ ibhio mhan ne sabọ wo ha re oyẹẹ man arẹmiẹn ọ bha lẹkhẹ nin ele?’

4. Beji Matthew 5:23, 24 tale, bezẹle nọn da khẹke nin mhan ha deba ibhio mhan tẹmhọn ọbhi ekpẹn, aharẹmiẹn ele hi ene khọẹkẹ mhan?

⁴ Jesu taman mhan ebezẹle nọn da khẹke nin mhan ha deba ibhio mhan tẹmhọn ọbhi ekpẹn, aharẹmiẹn ele hi ene khọẹkẹ mhan (Tie Matthew 5:23, 24.) Ọle da yọle ghe, ahamiẹn  mhan guanọ nin mhan ha lu ebe yẹẹ Osẹnobulua, ọkhẹke nin mhan ha deba ibhio mhan nyẹnlẹn bhi ọfure. Ọ re iJehova ghọnghọn sade mhan lu eka nin mhan ha sabọ lu rẹ ha deba ibhio mhan ribhi ọfure. Jehova ida miẹn oga nọnsẹmhan ọbhi egbe sade mhan re ẹmhọn gbanọ bhi ẹkẹ, la sade mhan bha ka dọ bu ibhio mhan nin mhan ko ta ọne ẹmhọn ọbhi ekpẹn.—1 John 4:20.

5. Be re ọle nọghọ obhio mhan ọkpa rẹ deba obhio mhan ọbhebhe tẹmhọn ọbhi ekpẹn?

⁵ Ẹgheso, ọ sabọ rẹ ha nọghọ mhan rẹ deba obhio mhan tẹmhọn ọbhi ekpẹn. Bezẹle? Bha ji mhan re ebe sunu ji obhio mhan natiọle iMark * rẹ wanniẹn ọne inọnta nin. Ẹkẹ da ha khọ ọle ranmhude obhio mhan ọkpa da ha tẹmhọn ọlẹn khọlọ man ẹbho bhi ẹkẹ agbotu. Be iMark ki lu yẹ? Ọle da wo re ohu yẹ ji ẹkẹ ha khọ ọle! Akizẹbue, Mark da kiọya ọbhi ebi ọle lu. Ọle da dọ gui nin ọne obhio mhan nin ele mun ẹmhọn fia. Ọkpakinọn, ọne obhio mhan bha fi ehọ ọle bhọ. Bhiriọ, Mark da ha riale yọle, ‘Bezẹle nin mẹn ha da gheghe dọ ha gui nanlẹn beji a miẹn ghe ọle iguanọ ọfure?’ Ọkpakinọn, ọfẹotughe nọnsi agbotu nin Mark ye da taman ọlẹn ghe nin ọle hẹi ji egbe lọ ọle. Be iMark ki lu yẹ?

6. (a) Be obhio mhan nin Mark rẹ dọnmhegbe khu ọbhi ọfure yẹ? (b) Be iMark rẹ re obọ rẹkhan adia nọn ribhi Colossians 3:13, 14 yẹ?

⁶ Mark ki dotua zilo nyan uwedẹ nin ọle rẹ ha ria eria, ọle da dọ kere ghe ọle bha ha mhọn idegbere, sẹyẹ, ọle riale ghe ọle mhẹn gbera ẹbho nekẹle. Bhiriọ, ọle da muegbe rẹ fidenọ. (Col. 3:8, 9, 12) Ọle da re idegbere rẹ kie bu ọne obhio mhan dọ bhii ọle nin ọle mun ẹmhọn fia. Ọle da yẹ gbẹn ilẹta ji ọle rẹ taman ọlẹn ghe nin ọle hẹi yẹ van, ghe ọle guanọ nin ele gbo kie ha yi imọẹ. Mark bhọ da re emhin nin ọle riale ọ dẹ ti ọne obhio mhan bhọ rẹ lu ẹsele nanlẹn. Ọ ba bhi egbe a ghe, Mark rẹ lu enan rebhe, ọne obhio mhan da sẹyẹ re ẹmhọn gbanọ bhi ẹkẹ. Ọrẹyiriọ, Mark da sẹyẹ dọnmhegbe ha lu  beji Jesu tale ghe nin mhan hoẹmhọn ibhio mhan yẹ ha rẹhunmhan ele. (Tie Colossians 3:13, 14.) Aharẹmiẹn ẹbho bha ka fi ehọ mhan bhọ sade mhan dọnmhegbe rẹ deba ele tẹmhọn ọbhi ekpẹn, oyẹẹ nin mhan mhọn dẹ re mhan sẹyẹ ha rẹhunmhan ele, yẹ nan erọnmhọn nin mhan bi ele sabọ ko ha ribhi ọfure.—Matt. 18:21, 22; Gal. 6:9.

7. (a) Be iJesu taman mhan nin mhan lu? (b) Ọnọghọ nela obhio mhan nin okhuo ọkpa miẹn?

⁷ Jesu yọle ghe nin mhan ha ne ibo mhan lu emhin beji mhan guanọ nin ele rẹ ha ne mhan lu emhin. Ọle da yẹ yọle ghe, ọ iyi eria ne hoẹmhọn mhan ọkpa mhan ha hoẹmhọnlẹn. (Luke 6:31-33) Ahakimiẹn ọria bhi agbotu iguanọ nin ọle tuẹ uwẹ la ha sikẹ uwẹ kii? Ọnan sunu ji obhio mhan natiọle Lara. Ọle da yọle: “Obhio mhan nin okhuo ọkpa bha ha mhẹn ẹkẹ mẹn. Mẹn bhọ bha lẹn ebezẹle. Ranmhude ọnan, egbe bha yẹ ha fu mẹn re bhi ikolo oga.” Bhi ọsi ọhẹnhẹn, Lara da taman egbe ọle yọle: ‘Mẹn bha lu ọle emhin soso. Iriọ ọle yẹ lu rẹji ọrebhe bhi ẹkẹ agbotu.’

8. Be iLara rẹ khu ọbhi ọfure yẹ? Be imhan miẹn luẹ bhi ijiẹmhin nọnsọle?

⁸ Lara da lu emhin kẹkẹ nin ọle bi ọne obhio mhan ko ha ribhi ọfure. Ọle da nan erọnmhọn ji Jehova yẹ mhanmhanlẹn ghe ọle dẹ dọ ne ọne obhio mhan talọ. Iriọ ọle gene lu. Ele da ko sabọ ta ọne ẹmhọn ọbhi ekpẹn yẹ ko dede egbe. Ọ da wo diabe emhin rebhe fure. Lara da yọle: “Akizẹbue, ọne obhio mhan da gbo kie ha lu beji ọle ka lu khẹ. Ọnan da wo re egbe lọ mẹn.” Lara da ha riale ghe ahamiẹn ọne obhio mhan lu ọle nọnsẹn ọkpa ọle ha da sabọ miẹn eghọnghọn. Akizẹbue, Lara da dọ kere ghe ebe mhẹn nẹ nin ọle lu hi, nin ọle sẹyẹ ha re oyẹẹ ne ọne obhio mhan lu emhin yẹ rẹhunmhan ọlẹn. (Eph. 4:32–5:2) Lara da yere ghe, ranmhude oyẹẹ nin Kristiẹn mhọn, ọ bha khẹke nin ele ha gbanọ ẹmhọn bhi ẹkẹ. Ọne oyẹẹ rẹkpa ele ‘rẹọbhi emhin rebhe, mhọn ikhuaẹloghe da emhin rebhe, yẹ ziẹngbe emhin rebhe.’ (1 Cor. 13:5, 7) Ọnan da rẹkpa iLara kie sabọ ha nyẹnlẹn bhi ọfure. Akizẹbue, ọne obhio mhan da fẹkẹ munhẹn ha sikẹ ọle. Ahamiẹn uwẹ deba  ibhio mhan nin mhan ko ga ha khu ọbhi ọfure yẹ hoẹmhọn ele, Jehova nin Osẹnobulua nọn mhọn oyẹẹ bi ọfure ki deba uwẹ.—2 Cor. 13:11.

9. Bezẹle nọn da khẹke nin mhan hẹi ha zọn ọria soso beji Acts 10:34, 35 tale?

⁹ Jehova izọn ọria soso. (Tie Acts 10:34, 35.) Ahamiẹn mhan izọn ọria soso, mhan ki rẹman ghe imọn nesi Osẹnobulua mhan khin, mhan ki sabọ ha mhọn oyẹẹ da ibo mhan beji Jesu yọle nin mhan ha lu. Sẹyẹ, mhan ki sabọ ha khu ọbhi ọfure bhi ẹkẹ agbotu.—Rom. 12:9, 10; Jas. 2:8, 9.

10-11. Be obhio mhan ọkpa rẹ khọn ọkhọle nan rẹ zọn ọria yẹ?

¹⁰ Ọ nọghọ ẹbho eso nan rẹ miẹn ghe ele bha zọn ọria. Bha ji mhan zilo nyan ebe sunu ji obhio mhan ọkpa natiọle iRuth. Ẹghe nin ọle rẹ ha yi obhokhan, ọria nọn na bhi agbaẹbho ọbhebhe vae da lu ọle emhin nọn imhẹn. Be ọnan ki rẹ rẹso ọle yẹ? Ruth da yọle: “Ẹkẹ ọsi ọrebhe ne na bhi ọne agbaẹbho nin vae da wo ha khọ mẹn. Mẹn da ha riale ghe iriọ ọrebhe ne na bhi enin vae rẹ lu emhin, rẹ sẹbhi ibhio mhan ne ribhi ọne agbaẹbho.” Be iRuth ki rẹ sabọ khọn ọne ọkhọle nan miotọ yẹ?

¹¹ Ọhẹnhẹn, Ruth da dọ lẹn ghe, ọkhẹke nin ọle khọn umueria nọn bha gba nọnsọle. Bhiriọ, ọle da tie okha ọsi ibhio mhan ne na bhi ọne agbaẹbho nin vae bhi ebe natiọle Yearbook of Jehovah’s Witnesses. Ọle da yọle: “Mẹn da dọnmhegbe rẹ ha ria eria esili rẹji ẹbho ne na ọne agbaẹbho vae. Bhiriọ, mẹn da dọ daghe ghe, ene ibhio mhan nan wo ga iJehova nọnsẹn, ghe agbotu nọnsi Jehova ele yẹ ye.” Iriọ Ruth rẹ fẹkẹ ha dọnmhegbe rẹ re oyẹẹ man ene ibhio mhan gbera ọnikhẹ. Akizẹbue Ruth da yọle, “Mẹn ha miẹn ibhio mhan ne na bhi ọne agbaẹbho nin vae, mẹn ki wo manman dọnmhegbe rẹ ha lu ele nọnsẹn. Iriọ mẹn ki rẹ fẹkẹ ha si ele kẹ egbe.” Elele nela Ruth ki miẹn bhọ? Ọle da sabọ khọn ọkhọle nan rẹ zọn ọria miotọ!

12. Ọnọghọ nela obhio mhan nin Sarah ha mhọnlẹn?

¹² Ẹbho eso ilẹn ghe ele zọn ọria. Bhi ọsi ijiẹmhin, obhio mhan ọkpa natiọle Sarah da ha riale ghe ọle izọn ọria ranmhude ọ iyi eji ọria na vae, ebi ọria mhọn igho sẹ yẹ, la ihe nin ọria ye ọle ghe rẹ ne ọria lu emhin. Ọkpakinọn ọle da yọle: “Mẹn da dọ kere ghe, ọ re imẹn bhi ọkhọle rẹ ha zọn ọria.” Be ọle rẹ ha lu ọnan yẹ? Ranmhude ẹbho ne ribhi azagba-uwa nọnsọle manman yo isiku, ẹbho ne manman yo isiku ọ yẹẹ ọle rẹ ha ne muobọ. Ọle bhọ da taman ọmọẹ ọle ọkpa yọle: “Ibhio mhan ne manman yo isiku, ele ọkpa mẹn ne muobọ, mẹn ine ene bha yo isiku muobọ.” Ọ gene khẹke nin Sarah fi iria-eria nọnsọle denọ. Be ọle ki rẹ lu ọnan yẹ?

13. Be imhan miẹn luẹ bhi ebi Sarah rẹ fi uwedẹ nin ọle rẹ ha ne ẹbho eso lu emhin denọ?

¹³ Ọfẹotughe ọkpa da rẹkpa iSarah dia iria-eria nọnsọle. Sarah da yọle: “Ọne ọfẹotughe da wo khuẹnmhẹn mẹn ranmhude iwẹnna oga nin mẹn lu, ranmhude ewanniẹn nin mẹn re ọbhi inọnta, bi ranmhude uwedẹ nin mẹn rẹ manman lẹn iBaibo. Ọle da taman mẹn ghe, beji ilẹnmhin nọnsi ọria rẹ tuẹn okhun, iriọ ọ rẹ khẹke nin ọle rẹ ha re idegbere bi itohan man, yẹ lu emhin ọbhi oleghe.” Sarah da wo re obọ rẹkhan ibhude nin ọne ọfẹotughe re nanlẹn. Ọle da dọ kere ghe, nan rẹ ha re oyẹẹ bi ifuẹkẹ ne ẹbho lu emhin, ọle gene lu uhọnmhọn-emhin nẹ. Ranmhude ọnan, ọle bha yẹ ha zọn ọria soso. Ọ da yọle: “Ejayenan nian, mẹn dọnmhegbe rẹ ha daghe ikpẹ esili nin ibhio mhan mhọn nọn re ele ghan bhi ẹlo nọnsi Jehova.” Be imhan miẹn luẹ bhi ọnan? Ọ bha khẹke nin mhan ha riale ghe mhan mhẹn gbera eria nekẹle ranmhude mhan yo isiku nẹ ele. Mhan ha mhọn oyẹẹ nọn dinmhin da ibhio mhan, mhan ida ha zọn ọria soso bhi ẹwẹ ele.—1 Pet. 2:17.

14. Beji Hebrews 13:16 rẹman, be ọ dia iJehova bhi egbe yẹ sade mhan miẹn ẹbho ọbhi egbe?

¹⁴ Ọ manman yẹẹ iJehova sade mhan miẹn ẹbho ọbhi egbe. (Tie Hebrews 13:16.) Jehova ghe urẹkpa nin mhan rẹkpa ẹbho ne guanọ urẹkpa bii oga nin mhan ga ọle. (Jas. 1:27; 2:14-17) Baibo taman mhan ghe nin mhan ha miẹn ẹbho ọbhi egbe. (Rom. 12:13) Ahamiẹn mhan miẹn ibhio mhan ọbhi egbe, mhan ki rẹman ele ghe mhan hoẹmhọn ele, ghe ẹmhọn ele wo rẹtẹ mhan, bi mhan ho nin mhan ha yi ọmọẹ ele. Ọ rẹ iJehova ghọnghọn sade mhan gha nin ẹbho bhi emhin nin mhan mhọnlẹn, aharẹmiẹn amẹn, ebale, la ẹghe nọnsẹmhan nọn. (1 Pet. 4:8-10) Ọkpakinọn, emhin eso ribhọ nọn ha re ọle nọghọ mhan rẹ ha miẹn ẹbho ọbhi egbe.

15-16. (a) Be ha sabọ re ẹbho ha si egbe re ikeke rẹ ha miẹn ẹbho ọbhi egbe? (b) Be rẹkpa obhio mhan natiọle Edit rẹ ha miẹn ẹbho ọbhi egbe?

¹⁵ Mhan sabọ rẹ ha si egbe re ikeke rẹ ha miẹn ẹbho ọbhi egbe ranmhude idia nin mhan ye. Ji mhan fẹ ijiẹmhin ọsi obhio mhan ọkpa natiọle Edit nọn iyẹ mhọn ọdọ ghe. Ọkuẹsẹ ọle kiẹn Ọsali Jehova, ọle ikẹ ne ọria talọ. Ọle da ha riale ghe ẹbho nekẹle ọkhẹke nin ele ha miẹn ẹbho ọbhi egbe.

¹⁶ Edit ki kiẹn ọkpa bhi Esali Jehova, ọle da fi iria-eria nọnsọle denọ. Ọle da dọnmhegbe lu emhin ne ha rẹkpa ọle rẹ sabọ ha miẹn ẹbho ọbhi egbe. Ọle da yọle: “Ẹghe nin mhan rẹ ha bọn iKindọn Họọ ọsọgbọn nọnsẹmhan, ọwanlẹn ọkpa da nọọn mẹn si mẹn dẹ sabọ ji okhuo bi ọdọ ọkpa ne vade da dọ gbe uzana eva bhi uwa nọnsẹmhẹn. Ọne ẹghe nan, mẹn da yere ebi Jehova rẹ nan erọnmhọn nin okhuo nọn iyẹ mhọn ọdọ nọn na bhi Zarephath vae yẹ.” (1 Ki. 17:12-16) Bhiriọ, Edit da ji ene ẹbho debhi uwa nọnsọle a. Elele nela ọle ki miẹn? Ọle da yọle: “Uzana eva da kiẹn uki eva. Mhan da wo re ọne ẹghe nan kiẹn imọẹ esili.” Ọle ki wo mhọn imọẹ esili ne bunbun bhi ẹkẹ agbotu nian. Iwẹnna ọkanẹfan ọle ki lu nian. Ọ ti ọle bhọ rẹ ha datie ẹbho nin ele ko lu iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua nin ele dọ ha re ẹnẹ ji ọle.  Ọle da yọle: “Ọ rẹ mẹn ghọnghọn rẹ ha zẹ emhin bhi obọ nin ẹbho. Ẹmhọanta nọn ribhọ hi, emhin nin mẹn zẹ bhi obọ wo re elele ne bunbun nin mẹn.”—Heb. 13:1, 2.

17. Be obhio mhan nin Luke bi okhuo ọle ki dọ lẹn kere?

¹⁷ Aharẹmiẹn mhan ka wo miẹn ẹbho ọbhi egbe, mhan dẹ yẹ sabọ ha lu gbera ọnikhẹ. Bhi ọsi ijiẹmhin, obhio mhan natiọle iLuke bi okhuo ọle wo miẹn ẹbho ọbhi egbe. Ele wo datie ene biẹ ele, ibhio ele bhi azagba-uwa, imọẹ ele, ọfẹotughe bi okhuo ọle vae bhi isele. Ọkpakinọn, Luke da yọle: “Mhan da dọ kere ghe, ẹbho ne manman sikẹ mhan ọkpa mhan tie vae bhi uwa nọnsẹmhan.” Be iLuke bi okhuo ọle ki rẹ ha miẹn ẹbho nekẹle ọbhi egbe yẹ?

18. Be iLuke bi okhuo ọle rẹ ha miẹn ẹbho ọbhi egbe gbera ọnikhẹ yẹ?

¹⁸ Luke bi okhuo ọle ki dọ ria eria nyan ọta nọnsi Jesu, ele da fi ọkhọle denọ. Jesu taman mhan yọle: “Ahamiẹn ghe, ene hoẹmhọn uwẹ, ele ọkpa uwẹ hoẹmhọnlẹn, elele nela uwẹ ki da miẹn bhọ?” (Matt. 5:45-47) Ele da lẹn sẹbhọ ghe, ọkhẹke nin ele ha re egbe khọkhọ iJehova nọn tan obọ a re emhin nin ọrebhe. Bhiriọ, ele da ha datie ibhio mhan nekẹle nin ele ika tie khẹ vae bhi uwa nọnsọle. Bhiriọ, Luke da yọle: “Ọnan re isẹhoa nin mhan rebhe rẹ ko ha sọnyẹnmhẹn yẹ ziẹn egbe udu.”

19. Be imhan ha rẹ rẹman yẹ ghe edibo nesi Jesu mhan khin? Be uwẹ muegbe nin uwẹ rẹ lu nian?

¹⁹ Mhan dọ kere ghe, ahamiẹn mhan mhọn oyẹẹ nọn dinmhin da ibhio mhan, mhan ki sabọ ha deba ele nyẹnlẹn bhi ọfure, mhan ida ha zọn ele, mhan ki yẹ sabọ ha miẹn ele ọbhi egbe. Ọkhẹke nin mhan ha khọn iria-eria ne bha gba nin mhan mhọn da ibhio mhan, bhiriọ mhan ki sabọ ha re oyẹẹ nọn dinmhin man ele. Mhan ha lu iriọ, mhan ki ha ghọnghọn yẹ rẹman ẹbho ghe edibo nesi Jesu mhan gene khin.—John 13:17, 35.