1. Be Ecclesiastes 3:1, 7 tẹmhọnlẹn?

ESO bhi ẹwẹ mhan manman wo talọ, sokpan eso ikẹ talọ. Beji Baibo nin ọne uhọnmhọn-ọta nan diẹn mun rẹman, ẹghe ribhọ nọn khẹke nin mhan rẹ talọ, ẹghe yẹ ribhọ nọn khẹke nin mhan rẹ huẹan. (Tie Ecclesiastes 3:1, 7.) Asabọmiẹn mhan guanọ nin ibhio mhan eso wo ha talọ ranmhude ele ikẹ talọ, la nin eso ha huẹan ranmhude ele manman talọ.

2. Họla mhọn ọne ahu rẹ tare ẹghe nọn khẹke nin mhan ha rẹ ha talọ bi uwedẹ nọn khẹke nin mhan ha rẹ ha talọ?

² Ẹsele Jehova lu nin mhan nin ọle rẹ re unun nin mhan rẹ sabọ ha talọ. (Ex. 4:10, 11; Rev. 4:11) Ọta nesọle ne ribhi Baibo rẹkpa mhan lẹn ebi mhan ha rẹ ha noo ọne ẹsele nan yẹ bhi uwedẹ nọn gbale. Bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan, mhan dẹ luẹ ijiẹmhin ne ha sabọ rẹkpa mhan lẹn ẹghe nọn khẹke nin mhan rẹ ha talọ yẹ huẹan. Mhan dẹ yẹ zilo nyan ebi ọta nin mhan taman ẹbho dia iJehova bhi egbe yẹ. Bha ji mhan ka tẹmhọn ẹghe nọn khẹke nin mhan rẹ ha talọ.

3. Beji Romans 10:14 rẹman, ẹghe nela ọ rẹ khẹke nin mhan rẹ ha talọ?

³ Ọkhẹke nin mhan wo ha tẹmhọn iJehova bi Agbejele nọnsọle ẹghe rebhe. (Matt. 24:14; tie Romans 10:14.) Jesu mhan re egbe khọkọ sade mhan lu iriọ. Emhin kpataki ọkpa nọn zẹle nin Jesu da vae bhi ọne otọ nan hi, nin ọle dọ tẹmhọn Aba ọle man ẹbho. (John 18:37) Sokpan, ọkhẹke nin mhan yẹ lẹn ghe, emhin kpataki uwedẹ nin mhan rẹ talọ khin bhi ẹlo nọnsi Osẹnobulua. Bhiriọ, ahamiẹn mhan tẹmhọn Osẹnobulua man ẹbho, ọkhẹke nin mhan re ekpẹn bi ọkhọle nọn fu rẹ ha tale. Ọ yẹ khẹke nin mhan rẹman ọne ọria nin mhan ne talọ ghe, idia nin ọle ye bi emhin nin ọle rẹọ rẹtẹ mhan. (1 Pet. 3:15) Bhiriọ, mhan ida wo gheghe ha talọ, sokpan mhan ki sabọ man ele emhin bhi uwedẹ nin ebi mhan ta ha rẹ sẹ ele otọ ẹkẹ.

4. Beji Proverbs 9:9 tale, be ọta nin mhan ta ha rẹ sabọ rẹkpa ẹbho yẹ?

 ⁴ Ewanlẹn bhi agbotu ha daghe ghe obhio mhan bhi agbotu khian khọlọ, ọ khẹke nin ele nanlẹn talọ. Ọne ẹghe nan, ele ki re adia nanlẹn. Ọkpakinọn, ọkhẹke nin ele guanọ ẹghe nọn khẹke rẹ ne ọne ọria talọ nin ele hẹi re ọne ọria bhi unun. Ele sabọ rẹ mundia nin ẹbho kpanọ fo ọkuẹsẹ ele nanlẹn talọ. Ene ewanlẹn dọnmhegbe nin ele hẹi talọ bhi uwedẹ nọn ha re ekpẹn si ọria bhi egbe re. Ọrẹyiriọ, ele isi egbe re ikeke rẹ noo iBaibo rẹ re adia nọn ha rẹkpa ọria nin ọria. (Tie Proverbs 9:9.) Bezẹle nọn da yi emhin kpataki nin mhan rẹ talọ dagbare bhi ẹghe nọn rẹ khẹke nin mhan rẹ talọ? Bha ji mhan fẹ ijiẹmhin eva ne dikẹ ghe. Bhi ọkpa bhi ene ijiẹmhin, ọ da khẹke nin okpea ọkpa re adia nin imọn nesọle. Bhi ijiẹmhin nọnkẹle, ọ da khẹke nin okhuo ọkpa taman ọria nọn ha kiẹn Ojie ghe ebi ọle khian dọ lu bha gba.

5. Ẹghe nela ọ ha rẹ khẹke nin Eli talọ nin ọle bha da talọ?

⁵ Eli nin Ojohẹn da ha mhọn imọn eva nin ọle manman hoẹmhọnlẹn. Arẹmiẹn ihe ọsi ohẹn ele da ha ga bhi uwa oga nọnsi Jehova, ele bha ha mun ekpẹn nin Jehova. Ele da ha re ọne ihe nan lu emhin ọbe. Ele da ha lu ilọnmhọn oghẹ bhi ogbakha. Ele bha ha re obọ ekpẹn rẹ mun izọese nin ẹbho dọ ha ze ji Jehova. (1 Sam. 2:12-17, 22) Beji a gbẹn ọbhi Uhi, ọkhẹke nan gbono ele a. Ọkpakinọn, Eli da re obọ ikpẹghẹdẹ rẹ mun ọne ẹmhọn nan yẹ ji ele da ha ga bhi uwa oga. (Deut. 21:18-21) Be iJehova rẹ ghe uwedẹ nin Eli rẹ re ọne ẹmhọn nan khian yẹ? Ọle da nọọn Eli ebezẹle nin ọle da mun ekpẹn nin imọn nesọle gbera Ọle. Bhiriọ, Jehova da tale ghe ọle dẹ gbono ene imọn veva a.—1 Sam. 2:29, 34.

6. Be imhan miẹn luẹ bhi ijiẹmhin ọsi Eli?

⁶ Emhin kpataki mhan miẹn luẹ bhi ọne ijiẹmhin nan ọsi Eli. Ahamiẹn mhan lẹn sẹbhọ ghe ọmọẹ mhan, la ọria nin mhan ko ribhi azagba-uwa gbobọra uhi nọnsi Osẹnobulua, ọ bha khẹke nin mhan hiẹnhiẹn an. Ọ khẹke nin mhan nanlẹn talọ yẹ rẹkpa ọle ye adia nesi Jehova re. Mhan ki yẹ dọnmhegbe nin ọle miẹn urẹkpa bhi obọ ene ewanlẹn nin Jehova ne mundia ne ha rẹkpa ẹbho nesọle. (Jas. 5:14) Mhan iguanọ nin mhan ha mun ekpẹn nin imoẹ mhan la ibhio mhan gbera iJehova beji Eli lu. Izebhudu ọ khẹke nin ọria ha mhọnlẹn ọkuẹsẹ ọle sabọ dọ dia ọria nọn ilu nọnsẹn. Sokpan, emhin esili dẹ nabhọre sade ọle lu iriọ. Bha ji mhan fẹghe ebi ijiẹmhin ọsi Abigail rẹ dikẹ bhi ọsi Eli yẹ.

7. Bezẹle nin Abigail da dọ ne iDavid talọ?

⁷ Nabal hi elin ọsi ọdọ Abigail. Nabal wo  manman fe. Ẹghe nin David bi ẹbho ne rẹkhan iDavid rẹ ha nẹ nin Saul nin Ojie, ele bi ẹbho ne sun ohuan nesi Nabal da ko miẹn egbe. David bi ene rẹkhan ọlẹn da rẹkpa ele gbega ene ihuan bhi obọ oyi. Ọne urẹkpa nan be ti Nabal bhọ? Eye. Ẹghe nin David rẹ bhii ọle nin ọle re obhi ebale khere bi amẹn nin ene ha rẹkhan ọlẹn, ẹkẹ da wo ha khọ Nabal, ọle da wo ha ghunmhun ele. (1 Sam. 25:5-8, 10-12, 14) Ranmhude ọnan, David da muegbe nin ọle rẹ dọ gbono ikpea rebhe ne re Nabal bhi uwa a. (1 Sam. 25:13, 22) Be ha sabọ hinmhin Nabal bi azagba-uwa nọnsọle nian? Abigail da lẹn sẹbhọ ghe ẹghe nọn khẹke nin ọle rẹ talọ wo khọnan. Bhiriọ, ọle da re izebhudu bu iDavid bi ene rẹkhan ọlẹn ne bun sẹbhi 400 arẹmiẹn ẹkẹ wo manman ha khọ ele.

8. Be imhan miẹn luẹ bhi ijiẹmhin ọsi Abigail?

⁸ Abigail ki sẹbhi eji David ye, ọle da re izebhudu bi ekpẹn rẹ ne iDavid talọ bhi uwedẹ nin David ha rẹ sabọ fi ọkhọle denọ. Arẹmiẹn ọ iyi Abigail si ọne ẹmhọn nọn ha ribhi otọ, ọle da zegbere dọ bhii David. Ọle da tale ghe ọle lẹnmhin ọria esili David khin. Ọle da yẹ mun udu tẹ iJehova nọn rẹkpa ọle. (1 Sam. 25:24, 26, 28, 33, 34) Beji Abigail lu, ọkhẹke nin mhan ha mhọn ọne izebhudu rẹ ha talọ dagbare sade mhan daghe ghe ọria ho nin ọle zẹ oẹ nọn bha gba. (Ps. 141:5) Arẹmiẹn ọ khẹke nin mhan re izebhudu man ẹghe nọn sẹ inian, ọ yẹ khẹke nin mhan mun ekpẹn nin ọne ọria. Ahamiẹn mhan dia ọria bhi ẹghe nọn khẹke, mhan ki rẹman ghe ọmọẹ ọsaje mhan khin rẹji ọle.—Prov. 27:17.

9-10. Emhin nela ọkhẹke nin ene ewanlẹn yere sade ele re adia nin ọria?

⁹ Ene ewanlẹn ọ manman khẹke nin ele ha re izebhudu dia eria ne ilu nọnsẹn bhi ẹkẹ agbotu. (Gal. 6:1) Ene ewanlẹn yẹ lẹn sẹbhọ ghe ranmhude ọ bha gba fo nin ele, ọ yẹ khẹke nan ha re adia nin ele ẹgheso. Ọrẹyiriọ, ele ida ji ọnan da si ele obọ re ikeke rẹ ha re adia nọn khẹke nin  ẹbho ne lu khọ. (2 Tim. 4:2; Titus 1:9) Ele manman dọnmhegbe rẹ re ẹwanlẹn bi iziẹngbe rẹ ne ọne ọria talọ sade ele re adia nanlẹn. Oyẹẹ nin ene ewanlẹn mhọn da ibhio ele, ọle zẹle nin ele da rẹkpa ibhio ele bhi agbotu. (Prov. 13:24) Ebi ene ewanlẹn mun kalo hi, nan rẹ kpe elin nọnsi Jehova khia yẹ ha re obọ rẹkhan uhi nesọle. Ele yẹ dọnmhegbe rẹ ha gbega agbotu nọnsi Jehova bhi obọ emhin ne bha gba.—Acts 20:28.

¹⁰ Ebi mhan sẹ zilo nyan hi, nin mhan lẹn ẹghe nọn khẹke nin mhan rẹ ha talọ. Ọrẹyiriọ, ẹghe eso ribhọ nọn rẹ khẹke nin mhan rẹ ha huẹan. Idia nela ha sabọ re ọle nọghọ mhan rẹ ha huẹan?

11. Ijiẹmhin nela James nin odibo tẹmhọnlẹn? Be ọne ijiẹmhin rẹ diẹn mun ọta nin mhan ta yẹ?

¹¹ Ọ nọghọmhin nin mhan rẹ ha dia ọta ne si mhan bhi unun re. James nin odibo da noo ijiẹmhin rẹ rẹman ghe ọ gene nọghọ. Ọle da yọle: “Ahamiẹn ọria idunun, ọria nọn gba nan, ọle ọne ọria khin, ọle dẹ yẹ sabọ re egbe ọle khian.” (Jas. 3:2, 3) Bhi ọne ulọnlẹn nan, James da tẹmhọn uri nin ọria nọn hẹn akasi rẹ gbanọ ọne akasi uhọnmhọn bi unun rẹ dia ọle. Ọ mhọn ebi ọne ọria ha rẹ si ọne uri yẹ, ọne akasi ki lẹn si ọne ọria guanọ nin ọle mundia la manman ha runẹ khian. Ahamiẹn ọne ọria bha sabọ si ọne uri mhọn nọnsẹn, ọle ida sabọ dia ọne akasi, ọne akasi dẹ sabọ re iriọ si ikuan-egbe ji egbe ọle bi ọria nọn hẹn ọlẹn. Iriọ yẹ nọn rẹji ọta nin mhan ta, ahamiẹn mhan bha dia ọle nọnsẹn, ọ dẹ sabọ si ikuan-egbe ji mhan. Bha ji mhan zilo nyan ẹghe nọn khẹke nin mhan ha rẹ ha huẹan.

12. Ẹghela ọ rẹ khẹke nin mhan rẹ ha huẹan?

¹² Be uwẹ ha lu yẹ sade uwẹ lẹnmhin ghe obhio ẹ lẹn emhin nọn bha khẹke nin ọle ta dagbare? Bhi ọsi ijiẹmhin, ahamiẹn ghe uwẹ  miẹn obhio mhan nọn nyẹnlẹn bhi agbaẹbho nan da de idobolo ọbhi iwẹnna oga nọnsẹmhan, uwẹ dẹ be ha nọọn ọlẹn nin ọle taman uwẹ ebi ele sẹyẹ rẹ sabọ lu iwẹnna oga yẹ bhi ẹkhokho? Mhan lẹnmhin ghe, ọ iyi ranmhude uwẹ mhọn emhin ọbe bhi ọkhọle zẹle nin uwẹ ha da nọọn ọlẹn. Sokpan, uwẹ hoẹmhọn ibhio ẹ zẹle, ebe sunu ji ele rẹtẹ uwẹ. Uwẹ yẹ guanọ nin uwẹ lẹn ebi uwẹ ha rẹ bhii Jehova yẹ nin ọle rẹkpa ele sade uwẹ nan erọnmhọn. Ọrẹyiriọ, ẹghe nọn sẹ inian ọ rẹ khẹke nin uwẹ da huẹan. Ahamiẹn mhan sua obhio mhan nin ọle ta ebe bha khẹke nin ọle ta, ọnan ki rẹman ghe, mhan bha hoẹmhọn ọne obhio mhan bi ibhio mhan nekẹle ne mun ọkhọle ọbhọ ghe, ọle ida ta ọne ẹmhọn iwẹnna oga nọnsele dagbare. Bhi ọsi ẹmhọanta, mhan soso iguanọ nin mhan kie re emhin ha nọghọ ibhio mhan ne ribhi agbaẹbho nan da mun idobolo ọbhi iwẹnna oga nọnsẹmhan. Sẹyẹ, ọ bha khẹke nin ibhio mhan ne ribhi agbaẹbho nọn sẹ iriọ ha ta ebi ele rẹ lu iwẹnna oga nọnsele bhi ẹkhokho dagbare.

13. Beji Proverbs 11:13 rẹman, be ọkhẹke nin ene ewanlẹn lẹn? Bezẹle?

¹³ Ọ manman khẹke nin ewanlẹn hẹi ha tẹmhọn nọn bha khẹke nin ele ta dagbare beji Proverbs 11:13 rẹman. (Tie ọle.) Ọnan dẹ sabọ ha yi emhin nọn bha lẹkhẹ sade ọne ọwanlẹn bhi agbotu mhọn okhuo. Bezẹle? Ranmhude okhuo bi ọdọ manman sikẹ egbe, bhiriọ, ele tan ọkhọle man egbe yẹ tẹmhọn man egbe. Ọrẹyiriọ, ọwanlẹn bhi agbotu lẹn sẹbhọ ghe, ọ bha khẹke nin ọle ha tẹmhọn ibhio mhan man ẹbho sade ọ bha khẹke nin ene ẹbho lẹn. Ọle ha lu iriọ, ibhio mhan bhi ẹkẹ agbotu iyẹ da sabọ gba ẹkẹ ọle, ọnan ki yẹ re itọn ọle bhi elin. Ọ bha khẹke nin ẹbho nan ne ọbhi ihe bhi ẹkẹ agbotu ha mhọn unun eva. (1 Tim. 3:8) Ọnan rẹman ghe, ọ bha khẹke nin ele ha mun ẹbho lu la tẹmhọn ẹbho bhi ikeke. Ọwanlẹn bhi agbotu nọn manman hoẹmhọn okhuo ọle ida ha ta emhin nọn bha khẹke nin ọne okhuo lẹn man ọlẹn.

14. Be okhuo ọwanlẹn bhi agbotu ha rẹ sabọ rẹkpa ọdọ ọle yẹ?

¹⁴ Okhuo dẹ sabọ rẹkpa ọdọ ọle nin ọdọ ọle hẹi re itọn sin egbe ọle, sade ọle bha ha si ọne ọdọ ọle nin ọle taman ọlẹn emhin nin ọ bha khẹke nin ọle ta dagbare. Ọnan deba uwedẹ nin okhuo ha rẹ rẹman ghe ọle mun ekpẹn nin ọdọ ọle, bi ene ribhi agbotu ne gba ẹkẹ ọdọ ọle. Ọnọn ke okhun nẹ hi, ọle ki re iJehova ha ghọnghọn ranmhude ọle tuẹn ọfure bi okugbe nọn ribhi ẹkẹ agbotu okhun.—Rom. 14:19.

15. Ẹlo nela iJehova rẹ ha ghe imọẹ ea nesi Job? Bezẹle?

¹⁵ Ebe nọnsi Job bhi Baibo dẹ rẹkpa mhan lẹn ẹghe nọn khẹke nin mhan rẹ ha talọ bi uwedẹ nọn khẹke nin mhan rẹ ha talọ. Ẹghe nin Job rẹ ha loya, imọẹ ọle enẹn da vae dọ ko ọle udu re yẹ re adia nanlẹn. Elin nọnsele hi, Eliphaz, Bildad, Zophar, bi Elihu. Ẹghe nin ele rẹ vae, ele da ka wo huẹan bhi ẹghe nọn tanlẹn. Ọkpakinọn, emhin nin ea bhi ẹwẹ ele ki ha taman iJob akizẹbue, da rẹman ghe, ẹle bha re ọne ẹghe nin ele rẹ huẹan rẹ ria ẹmhọn uwedẹ nin ele ha rẹ ta ọta nọn ha ko iJob udu re. Ebi ele ha ria ẹmhọn ọlẹn hi, ebi ele ha rẹ taman iJob ghe, ọle tobọle si amẹn nọn gha ọle egbe. Arẹmiẹn ọta eso nin ele ta gbamhin, emhin ne bunbun nin ele ta rẹji Job bi Jehova bha ha yi ẹmhọanta hiehie. Ele da ha re unun ji Job ghe ọria ọbe ọle khin. (Job 32:1-3) Be iJehova ki lu yẹ? Ẹkẹ da wo ha khọ ọle ranmhude ene itue ea nan. Ọle da taman ele ghe uuki ele khin. Ọle da yẹ taman ele nin ele bu iJob nin ọle bhii nin ele.—Job 42:7-9.

16. Be imhan miẹn luẹ bhi ijiẹmhin nọn bha gba nin Eliphaz, Bildad, bi Zophar rẹman?

¹⁶ Mhan wo miẹn emhin ne bunbun luẹ bhi  ijiẹmhin nọn bha gba nin Eliphaz, Bildad, bi Zophar rẹman. Ọhẹnhẹn, ọ bha khẹke nin mhan ha re ẹjẹje bhohiẹn gbe ibhio mhan ghe ele tobele si ebe sunu ji ele. (Matt. 7:1-5) Ọkhẹke nin mhan ka ha ka ele ehọ nọnsẹn nin mhan da sabọ lẹn otọ idia nin ele ye. (1 Pet. 3:8) Ọzeva, ọkhẹke nin ọta nin mhan ta ha yi ọta nọn gbale nọn yẹ sabọ ko ọria udu re. (Eph. 4:25) Bi ọzea, ọta nin mhan ta man egbe, manman rẹtẹ iJehova.

17. Be imhan miẹn luẹ bhi ijiẹmhin ọsi Elihu?

¹⁷ Okpea nọnzi enẹn bhi ẹwẹ imọẹ iJob hi, Elihu. Obhio Abraham ọle ha khin. Ọle da wo ha kaehọ ẹghe nin Job bi ikpea ea nekẹle rẹ ha talọ. Uwedẹ nin ọle rẹ sabọ re ẹwanlẹn rẹ re adia nin Job, yẹ ta ọta ikoudure man ọlẹn, wo rẹman ghe ọle gene gbehọkotọ nọnsẹn. (Job 33:1, 6, 17) Ọ iyi ebi ọle ha rẹ ha gẹn egbe ọle la ọria ọbhebhe Elihu ha guanọ. Sokpan, ebi ọle ha rẹ re ogẹn ji Jehova yẹ, ọle ha guanọ. (Job 32:21, 22; 37:23, 24) Ijiẹmhin ọsi Elihu rẹman mhan ghe, ẹghe ribhọ nan rẹ huẹan yẹ kaehọ. (Jas. 1:19) Mhan sẹyẹ luẹ ghe, sade mhan re adia nin ọria, ọkhẹke nin mhan ha ria ẹmhọn ebi mhan ha rẹ re ogẹn ji Jehova yẹ, ọ iyi egbe mhan.

18. Be imhan ha rẹ rẹman yẹ ghe unun nin Jehova rẹ lu ẹsele nin mhan rẹ sabọ ha talọ wo manman ti mhan bhọ?

¹⁸ Ahamiẹn mhan re obọ rẹkhan ebi Baibo tale rẹji ẹghe bi uwedẹ nọn khẹke nin mhan rẹ ha talọ, mhan ki rẹman ghe unun nin Jehova re nin mhan rẹ ha talọ ti mhan bhọ. Solomon nin Ojie da gbẹn yọle: “Bọsi apple nan re igolu lu, nan ne ku ọbhi ẹkẹ emhin nan re siliva man, iriọ ọta nan tale bhi ẹghe nọn khẹke dia.” (Prov. 25:11) Ahamiẹn mhan kaehọ nọnsẹn sade ọria talọ bi sade mhan ria eria fo ọkuẹsẹ mhan ta ebi mhan ho nin mhan ta, ọta nesẹmhan ki mhọn-ose a bii apple nan re igolu lu, ele ki yẹ ha yi ọta ne ghanlẹn. Bhiriọ, aharẹmiẹn mhan sabọ manman talọ, la mhan ikẹ talọ, ọta nesẹmhan ki sabọ ha bọn ene ka mhan ehọ okhun, ọ ki yẹ ha re iJehova ghọnghọn. (Prov. 23:15; Eph. 4:29) Ọnan uwedẹ nọn mhẹn nẹ nin mhan ha rẹ sabọ yi Jehova akhuẹnmhẹn bhi ẹsele nin ọle re nin mhan.