Fiọ diọ bhi uhọnmhọn-ota

Fiọ diọ bhi uri uhọnmọn-ọta

Uwẹ Be Rẹ Lẹn?

Uwẹ Be Rẹ Lẹn?

Rẹ deba ebi Baibo tale, emhin ebhebhe nela rẹman ghe ibhokhan Izrẹl ha yi igbọn bhi otọ Egypt?

Baibo taman mhan ghe, ibhokhan iMidian da mun iJoseph ha khian otọ Egypt. Akizẹbue, Jacob nin aba iJoseph bi azagba-uwa nọnsọle da sibhi Canaan re ha khian otọ Egypt. Ele da debhi agọ natiọle iGoshen a bhi egbe ẹdẹ iNile bhi otọ Egypt. (Gen. 47:1, 6) Beji ibhokhan Izrẹl rẹ ha bun ọbhọ, iriọ ele yẹ rẹ ha mhọn ahu. Ranmhude ọnan, ofẹn ele da ha mun ibhokhan Egypt. Bhiriọ, ibhokhan Egypt da re ele kiẹn igbọn nọnsele.—Ex. 1:7-14.

Ẹbho eso ne bha rẹọbhi Baibo tale ghe, okha oghoghe ọne okha nan khin. Sokpan, emhin eso ribhọ nan miẹn ne rẹman ghe ẹbho eso natiọle iSemites * ka lu igbọn bhi otọ Egypt.

Bhi ọsi ijiẹmhin, ẹbho ne guanọ otọ emhin fẹghe miẹn ijeso nin ẹbho da ka nyẹnlẹn bhi ọne obọ ọsi north bhi Egypt. Dr. John Bimson da tale ghe, emhin eso ribhọ ne rẹman ghe ibhokhan iSemite ka debhi agọ ne bun sẹbhi 20 la ebe gbera iriọ bhi obọ ọsi north bhi otọ Egypt. Okpea ọkpa natiọle James K. Hoffmeier, nọn lẹn ẹlo okha ọsi Egypt, da yọle ghe, bhi ukpe 1800 rẹ sẹbhi 1540 B.C., Egypt da ha yi agbaẹbho nin eria ne na bhi otọ Asia vae ne zẹ urolo iSemite da ha nyẹnlẹn. Ọne okpea da yẹ yọle ghe, ọne uri-ẹghe nan, bi emhin ne sunu ẹghenin, wo diẹn mun ebi ebe nọnsi Genesis bhi Baibo tale rẹji Abraham, Isaac bi Jacob.

A yẹ miẹn emhin ọbhebhe bhi obọ ọsi south bhi otọ Egypt nọn rẹman ghe ibhokhan iSemite ha yi igbọn bhi otọ Egypt. Ebe ọkpa ribhọ nan gbẹn bhi egbe ukpe 2000 B.C.E rẹ sẹbhi 1600 B.C.E. Bhi ọne ebe, a da gbẹn elin ọsi igbọn ne ha wẹnna bhi uwa ọkpa bhi obọ ọsi south bhi otọ Egypt. Ebe gbera elin 40 bhi ene elin nan, da ha yi elin ọsi ibhokhan iSemite. Ene igbọn nan da ha lu iwẹnna kẹkẹ bhi ọne uwa. Iwẹnna bọsi, nan rẹ nyẹn ebale, nan rẹ sẹ ukpọn, bi iwẹnna ebhebhe. Ọne okpea natiọle Hoffmeier da yẹ yọle ghe, beji a miẹn ghe ebe gbera ibhokhan iSemite 40 ha wẹnna bhi uwa ọkpa bhi obọ ọsi south bhi otọ Egypt, ọnan rẹman ghe, ibhokhan iSemite wo bunbun bhi otọ Egypt, manman nọn, bhi obọ nọn sikẹ ẹdẹ iNile.

Okpea ọbhebhe natiọle iDavid Rohl nọn guanọ otọ emhin fẹghe, da yọle ghe elin eso ne ha ribhi ọne ebe, khọ elin ne ribhi Baibo. Bhi ọsi ijiẹmhin, elin eso bhi ọne ebe khọ ene elin nan: Issachar, Asher, bi Shiphrah. (Ex. 1:3, 4, 15) Ọne okpea natiọle iRohl da yọle ghe, ọne ẹghe nan rẹ gbẹn ọne ebe nan, ọle ibhokhan Izrẹl yẹ rẹ ha yi igbọn bhi otọ Egypt.

Dr. Bimson da yọle: “Emhin kẹkẹ nan miẹn rẹman ghe, ebi Baibo tale rẹji igbọn nin ibhokhan Izrẹl ha ye bhi otọ Egypt bi ẹghe nin ele rẹ kpanọ sibhi Egypt re wo ha yi ẹmhọanta.”

^ udu ọle 4 Elin ọsi Shem nin ọmọn nọnsi Noah, ọle a da miẹn ọne elin nan re. Asabọmiẹn ulin-uwa nọnsi Shem ọle ibhokhan Elamite, ibhokhan Assyria, ibhokhan Chaldean nin ẹdẹlẹ, ibhokhan iHebrew, ibhokhan iSyria, bi ibhokhan Arab kẹkẹ na vae.