1. Emhin eso nela mhan lẹn rẹji ene usẹn ikpea bhi ẹkẹ agbotu?

ENE usẹn ikpea, ibha wo mhọn emhin ne bunbun nin bha ha sabọ lu bhi ẹkẹ agbotu. Eso bhi ẹwẹ ibha wo manman mhọn ahu, iriọ bha yẹ rẹ sasa. (Prov. 20:29) Ibha wo dọnmhegbe rẹ ha rẹkpa ibhio mhan bhi ẹkẹ agbotu. Asabọmiẹn ibha wo khuaẹloghe ẹghe nan ha rẹ ne ibha ọbhi ihe ọsi ene zẹ sikẹ ewanlẹn bhi agbotu. Ọkpakinọn, ibha sabọ rẹ ha riale ghe, ẹbho re ẹlo obhokhan ghe ibha, la ibha ida sabọ miẹnsọn nan ha mun nin bha sade ibha ribhi ọne ihe. Arẹmiẹn ibha bha sẹ manman wanre, emhin ne bunbun ribhọ nin ibha ha sabọ lu nian, nin ene ribhi agbotu da gbaẹkẹ ibha yẹ ha mun ekpẹn nin ibha.

2. Be imhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

² Bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan, mhan dẹ zilo nyan emhin eso ne sunu bhi iẹnlẹn ọsi David nin Ojie. Mhan dẹ yẹ zilo nyan emhin eso ne sunu bhi iẹnlẹn ọsi Asa nin Ojie bi Jehoshaphat nin Ojie. Judah ele veva da gbẹloghe bii ojie. Mhan dẹ yẹ zilo nyan ọnọghọ kẹkẹ nin ene ikpea ea nan miẹn, ebi ele rẹ lu emhin yẹ, bi ebi ene usẹn ikpea ha miẹn luẹ bhi ijiẹmhin nọnsele.

3. Uwedẹ ọkpa nela ene usẹn ha rẹ sabọ ha rẹkpa ibhio mhan ne ki dọmanlẹn bhi agbotu?

³ Ẹghe nin David rẹ ha yi usẹn obhokhan, ọle da wo ha mhọn emhin kẹkẹ nin ọle sabọ lu nọn wo ti ẹbho bhọ. Ọle da deba iJehova ha mhọn ikolu nọn ziẹnlẹn. Ọle da yẹ luẹ ebi a rẹ so illo yẹ. Ọle da noo ọne illo nin ọle guẹ so rẹ rẹkpa iSaul, ojie nin Jehova zẹle. (1 Sam. 16:​16, 23) Ene usẹn ikpea, ibha be mhọn emhin  nin ibha guẹle nọn ha sabọ rẹkpa ibhio mhan bhi ẹkẹ agbotu? Ene bunbun bhi ẹwẹ bha wo mhọn. Bhi ọsi ijiẹmhin, ọ manman ti ibhio mhan ne ki dọmanlẹn bhọ, sade ibha man ele ebi a rẹ noo ifoni, bi kọmputa nọnsele yẹ sade ele lu iluẹmhin iBaibo nọnsele, bi sade ele ribhi ikolo oga. Bha dẹ sabọ man ele le, ranmhude, ibha wo guẹ ebi a rẹ noo ene emhin nan yẹ.

4. Be ene usẹn ikpea ha rẹ re egbe khọkhọ iDavid yẹ? (Fẹ adudu nọn ribhi odalo ọne ebe nan ghe.)

⁴ David wo re emhin rebhe nin ọle ha lu rẹ rẹman ghe, ọria nan ha sabọ gbaẹkẹ ọle, ọle khin. Bhi ọsi ijiẹmhin, ẹghe nin ọle rẹ ha yi usẹn, ọle da wo ha wẹnna kaka rẹ ha gbẹloghe ihuan nesi aba ọle. Ọne iwẹnna nan bha lẹkhẹ. Akizẹbue, David da taman iSaul nin Ojie yọle: “Ọguọmhandia nọnsẹ da ha gbẹloghe ihuan nesi aba ọle. Oduma da vae, iriọ elanmhẹn natiọle bear yẹ rẹ vae. Ele veva da mun ohuan ọkpa-ọkpa sibhi ẹwẹ ihuan nekẹle re. Mẹn da khu rẹkhan ọlẹn yẹ gbe ọle fi ọbhi otọ, mẹn da hinmhin ọlẹn sibhi unun nọnsọle re.” (1 Sam. 17:​34, 35) David lẹnmhin ghe, ọkhẹke nin ọle ha gbega ene ihuan. Ọle da gene re izebhudu ha gbega ele. Ene usẹn ikpea dẹ sabọ re egbe khọkhọ ijiẹmhin nọnsi David sade ele gbẹlokotọ miẹnsọn nan mun nin ele.

5. Beji Psalm 25:14 rẹman, be bhọ emhin nọn lu uhọnmhọn emhin nẹ nin ene usẹn ikpea ha lu?

⁵ Ẹghe nin David rẹ ha yi usẹn, ọle da deba iJehova ha mhọn ikolu nọn ziẹnlẹn. Ọne ikolu nan lu uhọnmhọn emhin nẹ izebhudu nin ọle ha mhọnlẹn, bi illo nin ọle sabọ so. Jehova da ha yi Osẹnobulua nọnsi David. Sẹyẹ, ele da ha yi imọẹ ne manman sikẹ egbe. (Tie Psalm 25:14.) Ene usẹn ikpea, emhin nọn lu uhọnmhọn emhin nẹ nin bha ha lu hi, bha ziẹn ikolu nin ibha bi Aba bha nọn ribhi okhun ko mhọnlẹn. Ibha ha lu inian, bha ki miẹn isẹhoa rẹ manman wẹnna bhi ẹkẹ agbotu.

6. Emhin nela ẹbho ha mhọn bhi ọkhọle rẹji David?

⁶ Ọnọghọ ọkpa nin David ha mhọnlẹn hi, ẹbho da ha re ẹlo gbe ọle a ranmhude obhokhan ọle khin. Bhi ọsi ijiẹmhin, ẹghe nin David rẹ zegbere nin ọle nin Goliath khọnlẹn, Saul nin Ojie da taman ọlẹn ghe obhokhan ọle gheghe khin. (1 Sam. 17:​31-33) Ọkuẹsẹ David taman iSaul ghe ọle dẹ khọn iGoliath, obhio ọle da ka taman ọlẹn ghe, ọle imhọn ebi ọle ha ji a rẹ lu. (1 Sam. 17:​26-30) Ọrẹyiriọ, Jehova bha ha riale ghe obhokhan David khin, la ọle imhọn ebi ọle ha ji a rẹ lu. Jehova wo manman lẹn iDavid nọnsẹn. David da sabọ khọn iGoliath miotọ, ranmhude ọle  mun udu nyan iJehova nin ọmọẹ ọle.​—1 Sam. 17:​45, 48-51.

7. Be uwẹ ha sabọ miẹn luẹ bhi okha nọnsi David?

⁷ Be uwẹ ha sabọ miẹn luẹ bhi ijiẹmhin nọnsi David? Mhan luẹ ghe, ọkhẹke nin mhan ha mhọn iziẹngbe. Asabọmiẹn ọ dẹ re ẹghe ọkuẹsẹ ẹbho ne lẹn uwẹ ẹghe nin uwẹ rẹ ha ribhi obhokhan munhẹn ha re ẹlo ọwanlẹn ghe uwẹ. Ọkhẹke nin uwẹ lẹn sẹbhọ ghe, ọ iyi ebi uwẹ wanre sẹ yẹ la ebi uwẹ dia yẹ Jehova ghe. Jehova lẹn ọria nin uwẹ gene khin, bi emhin nin uwẹ ha sabọ lu. (1 Sam. 16:7) Ha ziẹn ikolu nin uwẹ bi Jehova ko mhọnlẹn. Uwedẹ ọkpa nin David rẹ ziẹn ikolu nin ọle bi Jehova ko mhọnlẹn hi, ọle da ha ria eria nyan emhin nin Jehova manlẹn. Ọle da yẹ ria eria nyan ebi ene emhin nan man ọle le rẹji Jehova. (Ps. 8:​3, 4; 139:14; Rom. 1:20) Emhin ọbhebhe nin uwẹ ha lu hi, nin uwẹ bhii Jehova nin ọle re ahu nin uwẹ. Bhi ọsi ijiẹmhin, ene ibha ko yo isiku be zuọzuọ uwẹ ranmhude ọkpa bhi ene ga iJehova uwẹ khin? Ahamiẹn iriọ nọn, ọkhẹke nin uwẹ nan erọnmhọn ji Jehova nin ọle nin uwẹ khọn ọne ọnọghọ nan. Ọ yẹ khẹke nin uwẹ re obọ rẹkhan adia ne ribhi Baibo, ebe nesẹmhan bi ividio nesẹmhan. Beji uwẹ ha rẹ ha daghe ebi Jehova rẹ rẹkpa uwẹ khọn ene ọnọghọ nan yẹ, urẹọbhọ nin uwẹ mhọn da ọle ki wo kie ha ziẹn ọbhọ. Bhiriọ, beji ẹbho ha rẹ ha daghe ọle ghe uwẹ mun udu tẹ iJehova, ele ki dọ sabọ gbaẹkẹ ẹ.

8-9. Be rẹkpa iDavid rẹ sabọ ziẹngbe ọkuẹsẹ ọle kiẹn ojie? Be ibhio mhan nin usẹn ikpea ha sabọ miẹn luẹ bhi ijiẹmhin nọnsọle?

⁸ Bha ji mhan fẹ ọnọghọ ọbhebhe ghe nin David miẹn. Arẹmiẹn a zẹ ọle nin ọle ha yi ojie, ọ da khẹke nin ọle mundia nin ikpe ne bunbun gbera fo ọkuẹsẹ ọle munhẹn ha gbẹloghe. (1 Sam. 16:13; 2 Sam. 2:​3, 4) Be bhọ rẹkpa iDavid rẹ sabọ ziẹngbe bhi ọne ẹghe nan? David da wo ha noo ẹghe nọnsọle rẹ lu emhin nin ọle ha sabọ lu. Ọle bha ji idia nin ọle ha ye gbe ọle ahu sotọ. Bhi ọsi ijiẹmhin, ẹghe nin David rẹ nẹ diọbhi agbaẹbho iPhilistine, ọle da noo ọne ẹghe nan rẹ ha khọn eghian ibhokhan Izrẹl. Bhiriọ, ọle da sabọ gbega otọ iJudah bhi obọ eghian nọnsele.​—1 Sam. 27:​1-12.

⁹ Be ene usẹn ikpea ha sabọ miẹn luẹ bhi ọne ijiẹmhin nan nọnsi David? Ha noo isẹhoa nin uwẹ miẹn rẹ rẹkpa ibhio ẹ. Bha ji mhan fẹ ijiẹmhin ọsi obhio mhan natiọle Ricardo ghe. * Rẹ na bhi ẹghe nin ọle rẹ ribhi obhokhan, ọle da ha mhọn ọne ọkhọle nin ọle rẹ lu iwẹnna ọkanẹfan ọsi ẹghe rebhe. Ọkpakinọn, ene ewanlẹn da taman ọlẹn ghe, ọle bha sẹ wanre sẹ. Ricardo bha ji ọnan re ẹkẹ ha khọ ọle. Sokpan, ọle da wo kie manman ha lu eka nin ọle ha sabọ lu bhi iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua. Ọle da yọle: “Mẹn dọ lẹn ghe emhin esili nọn nin mẹn ka rẹ lẹn emhin eso ọkuẹsẹ mẹn munhẹn ha lu iwẹnna ọkanẹfan. Mẹn da kẹ ha fikie bu ẹbho ne mhọn ọne ọkhọle nin ele rẹ luẹ iBaibo. Mẹn da yẹ ha muegbe ọbhi otọ ọkuẹsẹ mẹn fikie bu ele. Mẹn da munhẹn ha man ọria iBaibo bhi ọsi ọhẹnhẹn. Beji mẹn ki rẹ ha yo inẹbho ẹghe rebhe, ofẹn bha yẹ manman ha mun mẹn rẹ ha ne ẹbho talọ.” Bhi ejayenan nian, ọkanẹfan ọsi ẹghe rebhe Ricardo ki khin. Ọkpa bhi ene zẹ sikẹ ene ewanlẹn ọle yẹ khin.

10. Ẹghe ọkpa nin David rẹ kuẹlo da ọnọghọ, be bhọ ọle ka lu ọkuẹsẹ ọle zẹ emhin nin ọle ha lu?

¹⁰ Bha ji mhan fẹ emhin ọbhebhe ghe nọn sunu bhi iẹnlẹn nọnsi David. Ẹghe ọkpa nin ọle bi ikpea ne rẹkhan ọlẹn rẹ nẹ diọbhi agbaẹbho ọbhebhe, azagba-uwa nọnsele bha rẹkhan ele. Bhi ọne ẹghe nan, eghian ele da vae dọ ne emhin nin ele mhọn bhi uwa, yẹ muno azagba-uwa nọnsele kpanọ. Arẹmiẹn David wo manman guẹ ebi a rẹ khọnlẹn yẹ, ọle bha ha riale ghe, ọle lẹn uwedẹ nin ọle ha noo rẹ muno ele fikie re. Ọkpakinọn, David da taman iJehova  nin ọle rẹkpa ọle. David da na obọ ohẹn natiọle Abiathar nọọn iJehova si ọle khu rẹkhan ene eghian ọlẹn, yẹ hinmhin ene ẹbho nin ele muno. Jehova da taman iDavid ghe, nin ọle ha khian, ghe ọle dẹ sabọ hinmhin ene ẹbho. (1 Sam. 30:​7-10) Be uwẹ ha sabọ miẹn luẹ bhi ọnan?

11. Be ọkhẹke nin uwẹ ka lu ọkuẹsẹ uwẹ zẹ emhin nin uwẹ ha lu?

¹¹ Ọkuẹsẹ uwẹ zẹ emhin nin uwẹ ha lu, ọkhẹke nin uwẹ ka nọọn ẹbho ebi ele ghe ọne emhin yẹ. Ọkhẹke nin uwẹ ji ene biẹ uwẹ lẹn emhin nin uwẹ ho nin uwẹ lu. Uwẹ dẹ yẹ sabọ miẹn adia bhi obọ ewanlẹn bhi agbotu. Uwẹ dẹ sabọ gbaẹkẹ ele ranmhude Jehova gbaẹkẹ ele. Ẹsele ele khin rẹji agbotu nọnsi Jehova. (Eph. 4:8) Uwẹ ha re ehọ ọbhi adia nin ele ha re nin uwẹ, yẹ re egbe khọkhọ urẹọbhọ nọnsele, uwẹ ki sabọ zẹ emhin ne gbale nin uwẹ ha lu. Bha ji mhan fẹghe, ebi mhan ha sabọ miẹn luẹ bhi ebe sunu ji Asa nin Ojie.

12. Ikpẹ esili nela Asa nin Ojie rẹman, ẹghe nin ọle rẹ munhẹn ha gbẹloghe?

¹² Ẹghe nin Asa rẹ kiẹn ojie, ọle da wo ha mhọn idegbere bi izebhudu arẹmiẹn usẹn ọle sẹyẹ khin. Bhi ọsi ijiẹmhin, ẹghe nin Asa rẹ kiẹn ojie beji aba ọle nin Abijah yu, ọle da munhẹn ha dunmhun ẹbọ ne ha ribhi otọ iJudah a. Ọle da taman ibhokhan iJudah ghe, nin ele bu iJehova nin Osẹnobulua ọsi aba ele nin odede re, ele ha yẹ re obọ rẹkhan uhi nesọle. (2 Chron. 14:​1-7) Ẹghe nin Zerah nin obhokhan Ethiopia bi eyokhọnlẹn nesọle ne bun sẹbhi 1,000,000 rẹ mun okhọn vae bhi Judah, Asa da bu iJehova nin ọle rẹkpa ọle. Ọle da yọle: “Eo Jehova, ọ iyi emhin soso bhi ẹlo nọnsẹ si eria nin uwẹ guanọ nin uwẹ rẹkpa bunmhin la si ele mhọn ahu. Eo Jehova nin Osẹnobulua nọnsẹmhan, huẹan rẹkpa mhan, uwẹ mhan mun udu tẹ.” Ọne ọta nan nin Asa ta wo rẹman ghe, ọle mhọn ọne urẹọbhọ ghe iJehova dẹ sabọ rẹkpa ọle bi ẹbho nesọle. Asa wo mun udu tẹ Aba ọle nọn ribhi okhun. Bhiriọ, Jehova da rẹkpa ọle rẹ sabọ khọn ibhokhan Ethiopia miotọ.​—2 Chron. 14:​8-12.

13. Be sunu ji Asa? Bezẹle?

¹³ Ọ bha lẹkhẹ nan rẹ ne eyokhọnlẹn ne bun sẹbhi 1,000,000 khọnlẹn. Sokpan, Asa da sabọ khọn ele miotọ ranmhude ọle mun udu nyan iJehova. Ọ wo ba bhi egbe a ghe, ẹghe nin Asa ki rẹ miẹn ọnọghọ nọn bha kaka sẹ bii ọne ọle ka miẹn, ọle bha yẹ mun udu nyan iJehova nin  ọle rẹkpa ọle. Ẹghe nin Baasha nin Ojie ọsi Izrẹl ki rẹ ha mun okhọnlẹn bu Asa de, Asa da nẹ bu ojie ọsi Syria nin ọle rẹkpa ọle. Sokpan, emhin esili bha na bhi ọnan re. Jehova da noo Akhasẹ natiọle Hanani rẹ taman Asa yọle: “Beji a miẹn ghe uwẹ bha mun udu tẹ iJehova nin Osẹnobulua nọnsẹ, sokpan uwẹ da mun udu tẹ ojie ọsi Syria, eyokhọnlẹn ọsi ojie nọnsi Syria miuhọnmhọn bhi obọ ẹ.” Bhi ọsi ẹmhọanta, rẹ na bhi ọne ẹghenin ha khian, ọle agbaẹbho kẹkẹ ki rẹ ha mun okhọnlẹn bu Asa. (2 Chron. 16:​7, 9; 1 Ki. 15:32) Be imhan ha sabọ miẹn luẹ bhi ọnan?

14. Be imhan ha rẹ rẹman yẹ ghe mhan mun udu nyan iJehova? Beji 1 Timothy 4:12 rẹman, be uwẹ ha kiẹn rẹji ene ga iJehova sade uwẹ lu iriọ?

¹⁴ Ha mhọn idegbere, uwẹ ha yẹ ha mun udu nyan iJehova. Ẹghe nin uwẹ rẹ mianmẹn, uwẹ da rẹman ghe uwẹ mhọn urẹọbhọ da iJehova, ghe uwẹ mun udu nyan ọlẹn. Ọ da wo ha yẹẹ iJehova ghe, uwẹ kiẹn ọkpa bhi ẹwẹ ene ga ọle. Ọkhẹke nin uwẹ sẹyẹ wo ha mun udu nyan iJehova arẹmiẹn uwẹ mianmẹn fo. Ọ wo diabe emhin nọn lẹkhẹ nan rẹ mun udu nyan iJehova sade mhan mhọn emhin kpataki nin mhan ho nin mhan lu. Ọkpakinọn, ahamiẹn emhin nin mhan ho nin mhan lu bha kaka gbe, mhan dẹ sabọ yelea rẹ mun udu nyan iJehova. Sokpan, ọ bha khẹke nọn dia iriọ. Bhiriọ, ọ wo khẹke nin mhan mun udu nyan iJehova sade mhan ho nin mhan zẹ iwẹnna nin mhan ha lu, sade mhan ho nin mhan re egbe re ahoho, bi bhi emhin nọn hi ki rẹ khin nin mhan ho nin mhan re iẹnlẹn mhan lu. Hẹi ha mun udu nyan ẹwanlẹn nọnsẹ. Guanọ adia bhi Baibo ne ha sabọ rẹkpa uwẹ zẹ emhin ne mhẹn rẹ lu, uwẹ ha yẹ re obọ rẹkhan ene adia. (Prov. 3:​5, 6) Uwẹ ha lu iriọ, uwẹ ki re iJehova ha ghọnghọn. Ibhio mhan bhi agbotu ki yẹ ha mun ekpẹn nin uwẹ.​—Tie 1 Timothy 4:12.

15. Beji 2 Chronicles 18:​1-3; 19:2 rẹman, be iJehoshaphat nin Ojie rẹ fiobọdọn yẹ?

¹⁵ Ranmhude ọ bha gba nin mhan fo, mhan sabọ rẹ fiobọdọn ẹgheso. Ọrẹyiriọ, ọ bha khẹke nin mhan ji ọnan si mhan obọ re ikeke bhi oga nọnsi Jehova. Bha ji mhan fẹ ijiẹmhin ọsi Jehoshaphat nin Ojie ghe. Ọria nọn mhọn ikpẹ esili ọle khin. Ẹghe nin ọle rẹ ha yi usẹn, ọle da wo ha lu emhin nin Osẹnobulua guanọ yẹ re obọ rẹkhan uhi nesọle. Ọle da yẹ je ẹbho ha khian agbaẹbho ọsi Judah, nin ele dọ man ẹbho ẹmhọn iJehova bhi enin. (2 Chron. 17:​4, 7) Arẹmiẹn ọle lu enan rebhe, ẹghe yẹ ha  ribhọ nin ọle bha rẹ lu emhin ne mhẹn. Ranmhude emhin ọkpa nọn bha ha mhẹn nin ọle lu, Jehova da je Akhasẹ nọnsọle, nin ọle dọ re adia nin Jehoshaphat. (Tie 2 Chronicles 18:​1-3; 19:2.) Be bhọ mhan miẹn luẹ bhi ọne ijiẹmhin nan?

16. Be uwẹ ha sabọ miẹn luẹ bhi ijiẹmhin ọsi Rajeev?

¹⁶ Ha miẹn adia nan re nin uwẹ ọbhi egbe, uwẹ ha yẹ ha noo ọle bhi iẹnlẹn nọnsẹ. Asabọmiẹn bọsi usẹn ibhokhan ne bunbun, ọ sabọ rẹ ha nọghọ uwẹ rẹ mun oga nọnsi Jehova kalo bhi iẹnlẹn nọnsẹ. Ọrẹyiriọ, hẹi ji egbe lọ uwẹ. Bha ji mhan fẹ ijiẹmhin ọsi obhio mhan natiọle Rajeev ghe. Ọle da yọle: “Ẹghe nin mẹn rẹ yi usẹn, mẹn bha manman lẹn ebi mẹn ha re iẹnlẹn nọnsẹmhẹn lu. Nan rẹ ha khẹnlẹn, bi nan rẹ ha re egbe re ahoho, ọle ti mẹn bhọ nẹ ikolo oga bi inẹbho.” Ọkpakinọn, be bhọ rẹkpa Rajeev? Ọwanlẹn ọkpa bhi agbotu da re adia nanlẹn nọn rẹkpa ọle. Rajeev da yọle: “Ọne ọwanlẹn da rẹkpa mẹn ria eria nyan adia nọn ribhi 1 Timothy 4:8.” Rajeev da re idegbere rẹ miẹn ọne adia ọbhi egbe. Ọle da yẹ noo ọle rẹ zẹ ebi ọle ha lu bhi iẹnlẹn. Ọle da yọle: “Imẹn da zẹ nin mẹn re ẹdagbọn nọnsẹmhẹn rebhe rẹ ha lu iwẹnna oga kikẹ.” Elele nela ọle ki miẹn? Rajeev da yọle: “Ikpe eso ki gbera nan re ọne adia nin mẹn, a da re imẹn ọbhi ihe ọsi ene zẹ sikẹ ewanlẹn bhi agbotu.”

17. Be ọ dia ene dọmanlẹn yẹ bhi egbe sade ele daghe ene usẹn ikpea ga iJehova?

¹⁷ Ọ manman re ene dọmanlẹn bhi agbotu ghọnghọn sade ele daghe ene usẹn ikpea deba ele ha ga iJehova. (Zeph. 3:9) Ele wo manman hoẹmhọn uwedẹ nin bha rẹ noo ahu bi ọyaya rẹ lu iwẹnna nan mun nin bha. Ele wo manman hoẹmhọn bha.​—1 John 2:14.

18. Beji Proverbs 27:11 rẹman, ẹlo nela Jehova rẹ ghe ene usẹn ne ga ọle?

¹⁸ Ene usẹn ikpea, bha hẹi yelea ghe Jehova hoẹmhọn bha yẹ gbaẹkẹ bha. Jehova tale bhi Baibo ghe, ene usẹn ikpea dẹ zegbere rẹ ha rẹkpa bhi oga nọnsọle bhi ẹghe ọkike ọsi ọne agbọn nan. (Ps. 110:​1-3) Ọle lẹnmhin ghe ibha hoẹmhọn ọlẹn, ghe, ibha dẹ lu eka nin ibha ha sabọ lu rẹ ga ọle. Bhiriọ, bha ha mhọn iziẹngbe da ẹbho, ibha ha yẹ ha re iziẹngbe mundia khẹ emhin nin bha guanọ, aharẹmiẹn ọ bha sẹ sẹ ibha obọ. Ahamiẹn uwẹ fiobọdọn, miẹn adia nan ha re nin uwẹ ọbhi egbe, uwẹ ha yẹ ghe ọle bii adia nọn na obọ iJehova vae. (Heb. 12:6) Bha ha re ọkhọle rebhe miẹnsọn nọn hi ki rẹ khin nan mun nin bha. Ọnọn ke okhun nẹ hi, emhin nọn irẹ khin nin bha lu, bha lu ọle bhi uwedẹ nọn ha rẹ re iJehova ha ghọnghọn.​—Tie Proverbs 27:11.