1, 2. (a) Bezẹle nin elasẹre da sabọ khọn ẹhi ne imhẹn miẹn otọ? (Fẹ adudu nọn ribhi eji a da munhẹn ghe.) (b) Be bhọ mhan ha ki zilo nyan?

PAUL nin odibo da re ikristiẹn rẹ khọkhọ egbanegbe ne ribhi okhọnlẹn. Bhi ọsi ẹmhọanta, okhọnlẹn nọnsẹmhan iyi okhọn ọsi efun-egbe. Ojuu bi ẹhi ne imhẹn, ele mhan ne khọnlẹn. Iyokulo, ọle Ojuu bi ẹhi ne imhẹn nesọle khin, ele ki manman lẹn ẹlo okhọnlẹn. Bhi ọsi ọhẹnhẹn, mhan sabọ rẹ ha riale mhan ida sabọ khọn ele miẹn otọ. Elasẹre, ele kẹ manman dinian ghe egbe ele. Be ene elasẹre ha rẹ sabọ khọn ẹlinmhin ne imhẹn ne manman mhọn ahu miẹn otọ yẹ? Bhi ọsi ẹmhọanta, ele dẹ sabọ khọn ele miẹn otọ, ene bunbun bhọ khọn ele miẹn otọ fo! Be ele rẹ sabọ lu ọle yẹ? Ranmhude, Osẹnobulua re ahu nin ele. Rẹ deba ọnan, ele yẹ wo muegbe nọnsẹn. Ukpọn ọsi eyokhọnlẹn nin Osẹnobulua mun nin ele, ele wo yọ nọnsẹn beji ọyokhọnlẹn rẹ yọ ọle.—Tie Ephesians 6:10-12.

² Asabọmiẹn ukpọn ọsi eyokhọnlẹn nọnsi Rome Paul ha mhọn bhi ọkhọle ẹghe nin ọle rẹ he tẹmhọn ọne ijiemhin nan. (Acts 28:16) Bha ji mhan zilo nyan ebezẹle nin ọne ijiẹmhin nan da manman gba. Ẹghe nin mhan ha rẹ ha zilo  nyan ọne ijiẹmhin, gbẹlokotọ nin uwẹ da lẹn ọnọghọ bi erọnmhọn nin elasẹre eso miẹn ranmhude ukpọn ọsi okhọnlẹn nin ele mun yọ.

3, 4. Bezẹle nin ada re ugbakun nin ene eyokhọnlẹn ọsi Rome yọ rẹ khọkhọ ẹmhọanta ne ribhi Baibo ?

³ Tie Ephesians 6:14. Ẹlọnmhọn a rẹ lu ugbakun nin eyokhọnlẹn ọsi Rome yọ, bhiriọ, ọ ki sabọ gbega ele akun. Ọ yẹ rẹkpa ele mun ukpọn ẹlọnmhọn nin ele mun yọ mhọnlẹn. Ugbakun eso yẹ mhọn eji a da re agbada bi ọghale rọ. Ọyokhọnlẹn ha re ọne ugbẹkun nan gba, ọle ki sabọ re izebhudu mundia bhi adesẹ okhọnlẹn.

⁴ Iriọ yẹ nọn rẹji ẹmhọanta ne ribhi Baibo, ele gbega mhan bhi obọ oga ohoghe. (John 8:31, 32; 1 John 4:1) Mhan ha manman hoẹmhọn ene ẹmhọanta nan, ọ ki lẹkhẹ nin mhan rẹ mun awegbe ẹlọnmhọn yọ. Ọne awegbe ẹlọnmhọn mundia nin adia ne khiale nesi Osẹnobulua. (Ps. 111:7, 8; 1 John 5:3) Sẹyẹ, mhan ha dọnmhegbe nin mhan manman lẹn otọ ẹmhọanta ne ribhi Baibo, mhan ki sabọ ha re izebhudu rẹ mundia nin ene ẹmhọanta.—1 Pet. 3:15.

5. Bezẹle nọn da khẹke nin mhan ha ta ẹmhọanta ẹghe rebhe?

⁵ Ahamiẹn mhan re ẹmhọanta nọn ribhi Baibo gba bọsi ugbakun, mhan ki sabọ ha re obọ rẹkhan ọlẹn bhi iẹnlẹn yẹ ta ẹmhọanta ẹghe rebhe. Bezẹle? Ranmhude, emhin okhọn nọn manman wẹnna nin Ojuu, ọle ohoghe khin. Ọbalọ, ọle ene bha ohoghe bi ene rẹọ bhi ohoghe miẹn bhi egbe. (John 8:44) Bhiriọ, ọkhẹke nin mhan manman dọnmhegbe nin mhan rẹban ohoghe. (Eph. 4:25) Ọkpakinọn, ọbha lẹkhẹ. Obhio mhan nin Abigail nọn yi ikpe 18 da yọle: “Ahamiẹn ohoghe dẹ sabọ fan uwẹ fia bhi ọnọghọ nin uwẹ ye, nan rẹ ta ẹmhọanta ki wo diabi hoho.” Bhiriọ, bezẹle nin ọne obhio mhan nan da sẹyẹ dọnmhegbe nin ọle rẹ ha ta ẹmhọanta? Abigail da yọle: “Mhẹn ha ta ẹmhọanta, ọkhọle mẹn ida ha gbe mẹn asan. Ofẹn imun ene biẹ mẹn bi imọẹ mẹn rẹ mun udu nyan mẹn.” Victoria nọn yi ikpe 23 da yọle: “Asabọ rẹ ha zuọzuọ uwẹ sade uwẹ ta ẹmhọanta la sade uwẹ mundia nin ẹmhọanta. Ọkpakinọn, elele ne khua nanbhọre. Ele hi: Ofẹn ida ha mun ẹn, uwẹ ki manman sikẹ Jehova, bi ene hoẹmhọn ẹn ki ha mun ekpẹn nin uwẹ.” Bhiriọ, emhin kpataki nọn nin mhan rẹ ha yọ ugbakun ọsi ẹmhọanta ẹghe rebhe.

6, 7. Bezẹle nin a da re awegbe ọsi ẹlọnmhọn rẹ khọkhọ ikhiakhiale?

⁶ Ọkpa bhi awegbe ẹlọnmhọn nin eyokhọnlẹn ọsi Rome ha yọ bhi ore nin ọhẹnhẹn, usọmhọn ẹlọnmhọn a mhanmhan kugbe rẹ luọle. A ki kuẹn ene ẹlọnmhọn re nin ele da sabọ kiẹn awegbe nọn ha sabọ gue ọria udu. Ohian elanmhẹn, ọle a diẹn ene ẹlọnmhọn mun. Ele yẹ re ẹlọnmhọn nin a diẹn mun ohian elanmhẹn re gue idian abọ nọnsele. Ọria nọn yọ ọne awegbe nan ida sabọ khian beji ọghọn ọlẹn. Sẹyẹ, ọkhẹke nin ọle ha fẹghe ẹdẹdẹ si ẹlọnmhọn soso tanlan sibhi ọne ohian re. Ọkpakinọn, ọne awegbe nan gbega ọnọn re ọle yọ nin agbada la ifẹnmhẹn hẹi ha ọle udu bi egbe nekẹle.

⁷ Ọnan wo gene khọkhọ ebi uhi nọn khiale nọnsi Osẹnobulua ha rẹ gbega udu nọnsẹmhan yẹ! (Prov. 4:23) Ọyokhọnlẹn ida ka nin ọle re awegbe ẹlọnmhọn nọnsọle rẹ miẹn awegbe ẹlọnmhọn nọn bha manman zeze. Iriọ yẹ nọn, mhan ida ka re obọ sibhi uhi nọnsi Jehova re dọ ha rẹkhan uhi nọnsẹmhan. Mhan ida sabọ gbega egbe mhan ranmhude mhan bha khia. (Prov. 3:5, 6) Ọnan zẹle nin ọda khẹke nin mhan ha fẹghe si uhi ne khiale nọnsi Osẹnobulua yẹ gbega udu nọnsẹmhan.

8. Bezẹle nọn da khẹke nin mhan ha re obọ rẹkhan adia nesi Jehova?

 ⁸ Ẹghe eso, uwẹ be riale ghe adia ne khiale nesi Jehova iji uwẹ da lu emhin ne yẹ uwẹ? Obhio mhan nin Daniel nọn yi ikpe 21 da yọle: “Ranmhude mẹn nyẹnlẹn rẹkhan adia ne khiale, ene imhan ko yo isikulu bi ọman-emhin nọnsẹmhan ki ha jẹ mẹn. Bhi ọsi ọhẹnhẹn, ofẹn da ha mun mẹn, mẹn bha ha ghọnghọn.” Be ki re obọ kpa ọle? Daniel da yọle: “Akizẹbue, mẹn da dọ daghe elele nọn nanbhọre sade a nyẹnlẹn rẹkhan adia nesi Jehova. Ene mhan ko yo isikulu eso da munhẹn ha noo ikhumhun ne imhẹn, eso bhọ da sibhi isikulu re. Ọ wo ba bhi egbe a ebi iẹnlẹn nọnsele ki dia yẹ. Jehova wo gene gbega mhan.” Madisọn nọn yi ikpe 15 da yọle: “Ọbha lẹkhẹ nin mẹn rẹ ha rẹkhan adia nesi Jehova. Ọ ki ha yẹẹ mẹn rẹ deba ibo mẹn lu emhin nin ele riale ọ mhẹn.” Be bhọ ọne obhio mhan nan ki lu yẹ? Ọle da yọle: “Mẹn ki ha yere ghe, elin nọnsi Jehova a tie mẹn mun, ghe ifẹnmhẹn nin Ojuu fi kuọ mẹn, ọle ene edọnmhẹn nan khin. Mẹn ha sabọ ziẹngbe edọnmhẹn soso, mẹn ki wo ha ghọnghọn.”

9-11. (a) Be ibata nin Kristiẹn yọ nin Paul tẹmhọnlẹn mundia nan? (b) Be ọkhẹke nin mhan lu nọn da lẹkhẹ nin mhan rẹ ha tẹmhọn Osẹnobulua?

⁹ Tie Ephesians 6:15. Ọyokhọnlẹn ọsi Rome nọn bha sẹ yọ ibata nesọle bha sẹ muegbe okhọn. Ohian ea, ọle a sẹ kugbe rẹ lu ọne ibata beji ọ ha da zeze nọnsẹn yẹ ha ji ọne ọria yọ.

¹⁰ Ibata nin eyokhọnlẹn nesi Rome yọ, okhọnlẹn ele re ọle yo. Ọkpakinọn, ọne iKristiẹn yọ rẹkpa ele rẹ ha wewe uhọnmhuje ọsi ọfure. (Isa. 52:7; Rom. 10:15) Ọrẹyiriọ, ẹghe eso, iziẹngbe mhan ha mhọnlẹn nin mhan da sabọ tẹmhọn Osẹnobulua. Obhio mhan natiole Bo nọn yi ikpe 20 da yọle: ‘Ẹghe nin ikhẹ, ofẹn ki ha mun mẹn rẹ tẹmhọn Osẹnobulua man ene imhan ko yo isikulu ranmhude ẹkhọle nọn ha lo mẹn. Ọkpakinọn, mẹn bha lẹn ebezẹle nin ẹkhọle da ha lo mẹn ẹghenin. Ejayenan nian, ọ ki ti mẹn bhọ rẹ tẹmhọn Osẹnobulua man ibo mẹn.’

¹¹ Elasẹre ne bunbun dọ kere ghe, ele ha muegbe nọnsẹn, ọnan ki rẹkpa ele rẹ sabọ tẹmhọn Osẹnobulua man ibo ele. Be uwẹ ha rẹ muegbe yẹ? Julia nin obhio mhan ọkpa nọn yi ikpe 16 da yọle: “Mẹn ki ne ebe nesẹmhan bhi ẹkẹ ẹkpa isikulu nọnsẹmẹn. Ene mhan ko yo isikulu da ha tẹmhọn urẹọbhọ nọnsele, mẹn ki kaehọ nọnsẹn. Bhiriọ, mẹn ki sabọ ria ẹmhọn ebi mẹn ha rẹ rẹkpa ele yẹ. Mẹn ha dinian muegbe, mẹn ki sabọ rẹkpa ele.” Makenzie nọn yi ikpe 23 da yẹ yọle: “Uwẹ da ha yi ọria nọn fuẹkẹle, nọn ka ẹbho ehọ nọnsẹn, uwẹ ki sabọ lẹn emhin nọn kpokpo ibo uwẹ bhi ọkhọle. Mẹn dọnmhegbe nin mẹn rẹ tie ebe nan gbẹn nin ene elasẹre. Bhiriọ, mẹn ki sabọ taman ibo mẹn emhin nin ele ha fẹghe bhi Baibo la bhi jw.org nọn ha sabọ rẹkpa ele. Beji ene ibhio mhan nan tale, mhan ha muegbe nọnsẹn nin mhan rẹ tẹmhọn Osẹnobulua, ọnan rẹman ghe mhan yọ ibata nọn khẹke mhan.

12, 13. Sounu bhi ifẹnmhẹn eso nin Ojuu noo?

¹² Tie Ephesians 6:16. Ugue nin eyokhọnlẹn ọsi Rome rẹ yi okhọnlẹn sabọ gue idian abọ nọnsele rẹsẹbhi ugogo-oẹ nọnsele. Ọ gbega ele nin ifẹnmhẹn bi emhin okhọnlẹn nekẹle hẹi de su ele.

¹³ Ifẹnmhẹn nin Ojuu fi ji uwẹ hi, ohoghe nin ọle rẹ sin iJehova. Ojuu bha Jehova ohoghe ghe, Jehova bha hoẹmhọn uwẹ, ghe uwẹ iyi ọria nan ha sabọ hoẹmhọnlẹn. Obhio mhan natiọle Ida nọn yi ikpe 19 da ha riale ghe ọle bha sẹ emhin soso. Ọle da yọle: “Mẹn ki ha riale ghe Jehova bha si mẹn kẹ egbe, ghe ọle iguanọ nin mẹn kiẹn  ọmọẹ ọle.” Be bhọ ki rẹkpa ọle? “Ikolo oga da wo dọ gene mun urẹọbhọ mẹn zeze. Ẹghe nin khẹ, mẹn ki wo gheghe dotua, mẹn ida niẹn obọ okhun wanniẹn inọnta ranmhude mẹn riale ghe ọria soso iguanọ nin ọle họn ebi mẹn ho nin mẹn ta. Ejayenan nian, mẹn ki wo muegbe ikolo oga bhi otọ yẹ dọnmhegbe rẹ wanniẹn inọnta eva la ea. Arẹmiẹn ọnọghọ mẹn, ọ rẹ mẹn ghọnghọn sade mẹn lu iriọ. Ene ibhio mhan yẹ wo sabọ re izebhudu nin ọria. Ikolo oga nesẹmhan wo rẹ mẹn lẹn ghe Jehova hoẹmhọn mẹn.”

14. Emhin nela mhan ha miẹn luẹ bhi okha nọnsi Ida?

¹⁴ Emhin kpataki nela mhan ha sabọ miẹn luẹ bhi okha ọsi Ida? Ọ rẹman mhan ghe, arẹmiẹn ugue nin eyokhọnlẹn noo ida sabọ kpọnọ gbera ebi ọ dia la khere gbera, urẹọbhọ nọnsẹmhan nọn yi ugue rẹji mhan dẹ sabọ ziẹn gbera ọnọn ka ye, la ọ dẹ sabọ wẹghẹ gbera ọnọn ka ye. Imhan da tobọmhan zẹ si ọsẹmhan dẹ ziẹn ọbhọ la wẹghea. (Matt. 14:31; 2 Thess. 1:3) Emhin kpataki wo nọn nin mhan rẹ bọn urẹọbhọ nọnsẹmhan okhun!

15, 16. Be ikhuaẹloghe nọnsẹmhan rẹ diabe ukparu ẹlọnmhọn yẹ?

¹⁵ Tie Ephesians 6:17. Eyokhọn ọsi Rome yọ ukparu ẹlọnmhọn nin ele rẹ gbega uhọnmhọn, uru, bi ẹlo. Ukparu ẹlonmhọn eso mhọn eji ada mun ọlen mhọn, bhiriọ ọyokhọnlẹn dẹ sabọ re ọle mhọn bhi obọ.

¹⁶ Beji ọne ukparu ẹlọnmhọn rẹ gbega arere ọsi ọyokhọn, iriọ ikhuaẹloghe ọsi  umiẹnfan nọnsẹmhan rẹ gbega ọkhọle bi umueria nọnsẹmhan. (1 Thess. 5:8; Prov. 3:21) Ikhuaẹloghe rẹkpa mhan rẹ mun ọkhọle ọbhi ive nin Osẹ ve nin mhan. Ọ yẹ rẹkpa mhan nin mhan hẹi yẹ ha kpokpo egbe mhan gbe ranmhude ọnọghọ. (Ps. 27:1, 14; Acts 24:15) Mhan a ha guanọn nin ọne ukparu ẹlọnmhọn nan ha gbega mhan, mhan ki yọ ọle ọbhi uhọnmhọn, mhan ida wo gheghe re ọlẹ mhọn bhi ọbọ.

17, 18. (a) Be Ojuu ha rẹ sabọ si mhan nin mhan kuọ ukparu nọnsẹmhan yẹ? (b) Be imhan ha rẹ rẹman yẹ ghe Ojuu bha sẹ hiẹ mhan?

¹⁷ Be Ojuu ha rẹ sabọ si mhan yẹ nin mhan kuọ ukparu nọnsẹmhan? Bha ji mhan zilo nyan uwedẹ nin ọle rẹ nin Jesu lu emhin. Ojuu lẹn sẹbhọ ghe, Jesu mhọn ikhuaẹloghe ghe, ọle dẹ kiẹn ojie nọn ha gbẹloghe ọne otọ nan bhi ẹghe odalo. Ọkpakinọn, ọkhẹke nin Jesu mhọn iziẹngbe ọne ẹghe kuẹ sẹ. Sẹyẹ ọle dẹ le oya yẹ yuu. Ranmhude ọnan, Ojuu da yi Jesu ghe, Jesu ha gbe uhọnmhọn kotọ ga ọle isukpa, ọle ki wo jẹje re isẹhoa nanlẹn rẹ ha gbẹloghe. (Luke 4:5-7) Iriọ yẹ nọn rẹji mhan, Ojuu lẹnmhin ghe Jehova dẹ ne emhin esili ne bunbun nin mhan bhi agbọn ọsọgbọn nọn vade. Ọkpakinọn, ọkhẹkẹ nin mhan mundia khẹ ọne ẹghe. Bhiriọ, Ojuu ki ha guanọ nin ọle re isẹhoa nin mhan rẹ ha khu ọbhi afe nian. Ọle guanọ nin mhan mun ẹmhọn ikhuafe kalo gbera ẹmhọn Agbejele.—Matt. 6:31-33.

¹⁸ Ojuu bha sẹ sabọ re ufi nesọle rẹ mun ibhio mhan ne bunbun nin elasẹre. Kiana nọn yi ikpe 20 da yọle: “Mẹn lẹnmhin ghe Agbejele nọnsi Osẹnobulua ọkpa ha sabọ re iloya rebhe kie.” Be bhọ ọne ikhuaẹloghe nan rẹ rẹso uwedẹ nin Kiana rẹ ria eria yẹ, bi uwedẹ nin ọle rẹ lu emhin? Ọ rẹkpa ọle rẹ lẹn ghe emhin ne ribhi ẹkẹ ọne agbọn nan rebhe dẹ fuẹan. Kiana bha re iẹnlẹn nọnsọle rebhe rẹ ha khu emhin ne ribhi ẹkẹ ọne agbọn nan, iJehova ọle re iẹnlẹn nọnsọle ga.

19, 20. Be imhan ha rẹ sabọ ha noo ọta nọnsi Osẹnobulua nọnsẹn yẹ?

¹⁹ Agbada nin eyokhọnlẹn nọnsi Rome ha noo ẹghe nin Paul rẹ gbẹn ebe nọnsọle, ibata ọkpa bi ukhiọmẹn, ọle ọ tan sẹ. Ẹdẹdẹ eyokhọnlẹn ọsi Rome rẹ luẹ ebi a rẹ khọnlẹn yẹ. Ọnan emhin ọkpa nọn re ele guẹ okhọnlẹn nọnsẹn.

²⁰ Paul da re Baibo rẹ khọkhọ Agbada nin Osẹnobulua re nin mhan. Ọkhẹke nin mhan luẹ ebare noo ọle yẹ nọnsẹn, nin mhan da sabọ ha taman ẹbho emhin nin mhan rẹọ, la nin mhan re ọle ha dia umueria nọnsẹmhan. (2 Cor. 10:4, 5; 2 Tim. 2:15) Be uwẹ ha rẹ sabọ ha noo ọle nọnsẹn yẹ? Obhio mhan natiọle Sebastian nọn yi ikpe 21 da tale ghe ọle a ha tie Baibo ẹdẹdẹ, ọle ki dọnmhegbe nin ọle rẹ gbẹn emhin nọn yẹẹ ọle ọbhi otọ. Ọle da yọle: “Mẹn koko eje manman yẹẹ mẹn bhi Baibo kugbe. Ọnan rẹkpa mẹn rẹ manman lẹn uwedẹ nin Jehova rẹ ria eria.” Daniel nin mhan ka tẹmhọn ọlẹn yẹ yọle: “Mẹn a ha tie Baibo, mẹn ki ha yaman bhi ulọnlẹn kikẹ nin mẹn ha sabọ rẹ rẹkpa ẹbho bhi itẹmhọn Osẹnobulua. Mẹn dọ kere ghe ẹbho dẹ ha miẹn uwẹ bhi egbe sade ele daghe ẹmhọn Baibo ti uwẹ bhọ, bi sade uwẹ dọnmhegbe nin uwẹ rẹ rẹkpa ẹle.”

21. Bezẹle nọn bha da khẹke nin mhan ji ofẹn Ojuu bi ẹhi ne imhẹn nesọle ha mun mhan?

²¹ Beji ene elasẹre nin mhan tẹmhọnlẹn bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan rẹman, ọbha khẹke nin mhan ha mun ofẹn Ojuu bi ẹhi ne imhẹn nesọle. Arẹmiẹn ele manman mhọn ahu, ahu nọnsẹle mhọn eji ọ sẹle. Ele ida nyẹnlẹn bhi ighegheghe. Ẹghe nọn bha yẹ re gbe nian, Jesu ki mun ele khue bhi ighian ẹghe nin ọle ha rẹ ha gbẹloghe. Ele iyẹ da ha sabọ kpokpo ọria soso. A ha ki zẹbue, a ki fuẹn ele a. (Rev. 20:1-3, 7-10) Mhan lẹn ọria nin oghian mhan khin, emhin nin ọle mhọn bhi ọkhọle, bi ufi nesọle. Jehova dẹ rẹkpa mhan nin mhan da sabọ nin ọle suan.