1-2. Beji Psalm 40:5 rẹman, be bhọ iJehova rẹ lu ẹsele nin mhan? Bezẹle nọn da khẹke nin mhan ha ria eria nyan ene ẹsele nan?

OSẸNOBULUA nọn zẹ emhin bhi obọ, ọle iJehova khin. Ria ẹmhọn ẹsele eso nin ọle sẹ lu nin mhan. Osẹnobulua man ọne otọ nan nọn mhọn-ose nin mhan, nin mhan da ha nyẹnlẹn bhọ; ọle da man ẹrere nin mhan, nin mhan rẹ sabọ ha ria eria yẹ talọ; sẹyẹ, ọle da gbẹn iBaibo nin mhan, nin mhan da sabọ miẹn ewanniẹn rẹji inọnta kpataki nin mhan mhọnlẹn.​—Tie Psalm 40:5.

² Bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan, mhan dẹ zilo nyan ene emhin ea nan nin Osẹnobulua rẹ lu ẹsele nin mhan. Ahamiẹn mhan ria eria nyan ene ẹsele nan, ele ki manman ha ti mhan bhọ. Sẹyẹ, ọ ki ha yẹẹ mhan rẹ ha lu ebe ti Jehova bhọ nọn man ene emhin nan rebhe. (Rev. 4:11) Ọ dẹ yẹ sabọ rẹkpa mhan rẹ muegbe ọbhi otọ nin mhan da sabọ rẹkpa ẹbho ne bha rẹọbhọ ghe Osẹnobulua ribhọ.

3. Be re ọne otọ nan dikẹ bhi emhin nekẹle nin Osẹnobulua manlẹn ne gbe nẹga ovuẹn?

³ Uwedẹ nin Osẹnobulua rẹ man ọne otọ nan rẹman ghe, ọle wo mhọn ẹwanlẹn. (Rom. 1:20; Heb. 3:4) Ọne otọ nan deba emhin nin Osẹnobulua manlẹn ne gbe nẹga ovuẹn. Bhi ẹwẹ ene emhin nan rebhe, ọne otọ nan ọkpa mhọn emhin ne zẹle nin eria bi emhin nekẹle da sabọ nyẹnlẹn bhọ.

4. Bezẹle nin mhan ha da sabọ yọle ghe ẹwanlẹn ribhi uwedẹ nin Jehova rẹ man ọne otọ nan? Re ijiẹmhin man?

⁴ Ji a man yọle ghe, okọ ribhi ẹkẹ okpẹdẹ. Ẹkẹ ọne okọ nan, ọle ẹbho ne ribhọ ha da miẹn ahoho nin ele ha hiẹnhiẹn, bi ebale nin ele ha le. Sẹyẹ, ẹkẹ ọne okọ ele ha biri iku bi emhin nin ele iguanọ ku ọi. Eka ikpe uwẹ riale ene ẹbho nan ha sabọ nyẹnlẹn sẹ bhi ẹkẹ ọne okọ nan? Bhi ọsi ẹmhọanta, ene ẹbho ida tọ hiehie! Inian ọne  otọ nan diabe ọne okọ nin. Sokpan, ọle mhẹn gbera ọne okọ ranmhude, arẹmiẹn ẹkẹ ọne otọ nan mhan da miẹn ahoho nin mhan hiẹnhiẹn, ebale nin mhan le, bi amẹn nin mhan wọn, ene emhin nan ifo. Sẹyẹ, arẹmiẹn ọne otọ nan mhan biri iku bi emhin rebhe nin mhan iguanọ ku ọi, ọ bha gbitọn an, ọ sẹyẹ wo mhọn-ose yẹ ji mhan da ha nyẹnlẹn. Bezẹle nọn da dia iriọ? Ranmhude, Jehova man ọne otọ nan nọn da sabọ ha fi iku denọ kiẹn emhin nan ha sabọ noo. Mhan dẹ zilo nyan ebi uwedẹ nin Jehova rẹ mhanmhanlẹn nin ahoho nin mhan hiẹnhiẹn bi amẹn nin mhan noo hẹi fo, rẹ rẹman yẹ ghe ọle mhọn ẹwanlẹn.

5. Bezẹle nin oxygen nin mhan hiẹnhiẹn ọbhi egbe ida fo bhi ahoho ghẹdẹ? Be ọnan man mhan le rẹji Jehova?

⁵ Emhin nin ebo tiọle Oxygen nọn ribhi ẹkẹ ahoho nin mhan hiẹnhiẹn ọbhi egbe, ọle hi ebe rẹkpa mhan bi elanmhẹn kẹkẹ rẹ sabọ ha nyẹnlẹn. Ele ha hiẹnhiẹn oxygen ọbhi egbe, ele ki hiẹnhiẹn ebi a tiọle carbon dioxide kua. Ekhẹn azemhinre dọ kere ghe, eka oxygen nin emhin ne nyẹnlẹn hiẹnhiẹn ọbhi egbe ukpe-ukpe iyi obhiọ khere. Ọrẹyiriọ, oxygen nọn ribhi ahoho ida fo ghee. Sẹyẹ, ẹghe iribhọ nin carbon dioxide nin mhan hiẹnhiẹn kua ha rẹ bun gbe bhi ahoho. Bezẹle nọn da dia iriọ? Ranmhude, Jehova man eran bi emhin ne nyẹnlẹn eso ne dia khere-khere, nin ele da ha noo icarbon dioxide nin elanmhẹn bi eria hiẹnhiẹn kua. Egbe nọnsele ha ki noo ọne carbon dioxide fo, ele ki fie oxygen ku ọbhi ahoho nin eria bi elanmhẹn miẹn ọlẹn hiẹnhiẹn ọbhi egbe. Ọnan wo rẹman ghe ẹmhọanta ọta nọn ribhi Acts 17:​24, 25 khin. Enin yọle: “Osẹnobulua . . . hi ọnọn re iẹnlẹn bi ohiẹnhiẹn nin emhin rebhe.”

6. Be iJehova rẹ mhanmhanlẹn yẹ nin amẹn hẹi fo bhi ọne otọ nan? Be ọnan man mhan le rẹji Jehova? (Fẹ ẹkpẹti ghe nọn yọle, “ Jehova Re Amẹn Rẹ Lu Ẹsele Nin Mhan.”)

⁶ Ranmhude ọne otọ nan nin mhan da nyẹnlẹn bha sikẹ ovuẹn gbe, la ọ bha ree gbe bhi eji ọle ye, ọle zẹle nin mhan da sabọ miẹn amẹn nin mhan noo. Sade ọne otọ nan manman sikẹ ovuẹn nọn, ọne ovuẹn ki ka amẹn rebhe ne ribhi otọ, emhin soso ida yẹ ha sabọ nyẹnlẹn bhọ. Sẹyẹ, sade ọne otọ nan ree gbe bhi eji ovuẹn ye nọn, amẹn ne ribhọ rebhe ki fuọfuọ a sẹbhọ ghe, ele ki zeze a. Ranmhude eje khẹke tee Jehova man ọne otọ ọi, ọle zẹle nin mhan da sabọ mhọn amẹn nọn rẹkpa emhin ne nyẹnlẹn. Ahamiẹn ovuẹn zẹ ku ọbhi amẹn ne ribhi ọne otọ nan bi okpẹdẹ, ene amẹn ki ha hẹ diọbhi okhun. Bhi enin, ele ki dọ kiẹn adudu-amẹn. Ukpe-ukpe, amẹn nọn hẹ diọ bhi okhun bun gbera amẹn ne ribhi odighi rebhe ne ribhi ọne otọ nan. Ọne amẹn ha ki gbe ebe sẹbhi ikpẹdẹ igbe bhi okhun, ọ ki gbo rọ ku ọbhi ọne otọ nan bii amẹn la ebi ebo tiọle snow. Ene amẹn ki gbo nẹ ku ọbhi ẹdẹ bi okpẹdẹ. Bhi enin, ele ki gbo hẹ a khian okhun dọ kiẹn adudu-amẹn yẹ kie rọ ku ọbhi otọ bii amẹn la snow. Jehova re inian mhanmhanlẹn nan da miẹn ghe, amẹn bha fo bhi ọne otọ nan ghẹdẹ. Ọnan rẹman ghe Jehova mhọn ahu bi ẹwanlẹn.​—Job 36:​27, 28; Eccl. 1:7.

7. Be imhan ha rẹ rẹman yẹ ghe, emhin nin Psalm 115:16 yọle Jehova rẹ lu ẹsele nin mhan ti mhan bhọ?

⁷ Be ha rẹkpa mhan rẹ ha mhọn ekhuẹnmhẹn da ọne otọ nan nin Jehova man nin mhan bi emhin rebhe ne ribhọ? (Tie Psalm 115:16.) Uwedẹ ọkpa nin mhan ha rẹ lu ọnan hi, mhan ki ha re ẹghe ọbhi otọ rẹ ria ẹmhọn emhin nin Jehova manlẹn. Mhan ha lu iriọ, mhan ki ha daghe ebezẹle nọn da khẹke nin mhan ha khuẹnmhẹn iJehova bhi emhin esili nin ọle rẹ lu ẹsele nin mhan. Uwedẹ ọbhebhe nin mhan ha rẹ rẹman ghe ọne otọ nan nin Jehova rẹ lu ẹsele nin mhan ti mhan bhọ hi, mhan ki ha hẹnhẹn eji mhan da nyẹnlẹn bhi ọne otọ nan nọnsẹn.

8. Bezẹle nin mhan ha da sabọ yọle ghe, uwedẹ ọhan-ilo Osẹnobulua rẹ man ẹrere nọnsẹmhan?

⁸ Uwedẹ ọhan-ilo, ọle iJehova rẹ man ẹrere nọnsẹmhan nin eria. Ọmọn a ha ribhi ẹkẹ ọsi  inẹn ọlẹn, ẹrere nọnsọle ki fẹkẹ ha wanre. Ihuẹnlo-ihuẹnlo, ọne ẹrere ki wo manman ha re ba egbe. Ekhẹn azemhinre dọ kere ghe, emhin natiọle neuron ne bun sẹbhi ẹbo iyisẹn bhi ijianlẹn uli, ele ribhi ẹrere ọsi ọria nọn ki wanre. Ene neuron nan Osẹnobulua mhanmhan kugbe kiẹn ẹrere nọnsẹmhan. Ebe sẹbhi 1.5kg, ọle ẹrere nọnsẹmhan khua sẹ. Bha ji mhan zilo nyan emhin eso nin ẹrere nọnsẹmhan sabọ lu.

9. Bezẹle nin uwẹ da rẹọbhọ ghe, ẹsele nọn kpọnọ Jehova lu nin mhan, nin ọle rẹ man mhan bhi uwedẹ nin mhan ha da sabọ ha talọ?

⁹ Jehova man mhan nin mhan da sabọ ha talọ. Bha ji mhan zilo nyan ebi efun nesẹmhan rẹ wẹnna yẹ nin mhan da sabọ ha talọ. Ọkuẹsẹ mhan sabọ ta ukpọta sibhi unun re, ẹrere nọnsẹmhan dẹ dia efun ne bun sẹbhi 100 ne ribhi olanmhẹn, uru, ikpabunun, agban, bi ẹkpudu nọnsẹmhan. Ọkhẹke nin ene efun nan wẹnna beji a rẹ mhanmhan ele tee, nin ọne ọta da sabọ si mhan bhi unun re nọnsẹn. Ebe ọkpa nin ẹbho gbẹn dagbare bhi ukpe 2019 ki ha tẹmhọn urolo nan zẹ, ọ da yọle ghe, ọmọn-obọ nan la biẹ sabọ lẹn ukpọta kẹkẹ nan ta bi ebi a re ọle ta. Ọnan da wo rẹman ghe, ẹmhọanta, ọle emhin nin ekhẹn azemhinre tale khin, ghe a man mhan nin mhan da sabọ ha luẹ urolo kẹkẹ. Bhi ọsi ẹmhọanta, ẹsele nọn kpọnọ iJehova lu nin mhan, nin ọle rẹ man mhan beji mhan ha da sabọ ha talọ.​—Ex. 4:11.

10. Be imhan ha rẹ rẹman yẹ ghe, ọ ti mhan bhọ ghe Jehova man mhan bhi uwedẹ nin mhan ha da sabọ ha talọ?

¹⁰ Uwedẹ ọkpa nin mhan ha rẹ rẹman ghe, ọ ti mhan bhọ ghe Jehova man mhan nin mhan sabọ ha talọ hi, mhan ki ha re unun nọnsẹmhan rẹ tẹmhọn ọlẹn man ẹbho ne bha rẹọbhọ ghe Osẹnobulua man emhin rebhe. (Ps. 9:1; 1 Pet. 3:15) Ene ẹbho ne bha rẹọbhọ ghe Osẹnobulua man emhin, guanọ nin mhan rẹọbhọ ghe, ọne otọ nan bi emhin rebhe ne ribhọ tobele zegbere. Ọkhẹke nin mhan noo iBaibo rẹ gbotọle fanọn an man ẹbho ebezẹle nin mhan da rẹọbhọ ghe, Jehova hi Aman nọn man otọ bi okhun. Mhan ki yẹ noo emhin nin mhan zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan rẹ rẹkpa ele.​—Ps. 102:25; Isa. 40:​25, 26.

11. Emhin ọkpa nela rẹman ghe emhin ọhan-ilo ẹrere nọnsẹmhan khin?

¹¹ Osẹnobulua man ẹrere nọnsẹmhan bhi uwedẹ nin mhan ha da sabọ re ọle ha ye emhin re. Bhi ẹghe nọn gbera, ọgbẹn-ebe ọkpa da tale ghe, a ha yọle nan gbẹn emhin rebhe nin ẹrere nọnsẹmhan ha sabọ yere ọbhi ebe, ọ ki vuọn ebe ne bun sẹbhi ẹbo 20. Ọkpakinọn, ẹlẹnan nian, ekhẹn azemhinre riale ghe, ọ dẹ bun gbera ọnin. Ranmhude mhan sabọ ye emhin re, emhin ọkpa ribhọ nin mhan sabọ lu nọn re mhan dikẹ bhi elanmhẹn. Emhin nela khọnin?

12. Uwedẹ nela mhan nin eria rẹ dikẹ bhi elanmhẹn?

¹² Bhi ẹwẹ emhin rebhe ne ribhi ọne otọ nan, imhan nin eria ọkpa sabọ miẹn emhin luẹ bhi ebe sunu bhi ẹghe nọn gbera, yẹ re ọle dia iẹnlẹn nọnsẹmhan, ranmhude mhan sabọ ye ene emhin re yẹ ria eria nyan ele. (1 Cor. 6:​9-11; Col. 3:​9, 10) Bhi oṣi ẹmhọanta, mhan dẹ sabọ dia ọkhọle-umueria nọnsẹmhan nọn da sabọ ha lẹn ikẹkẹ nọn ribhi ẹwẹ emhin ne mhẹn bi emhin ne imhẹn. (Heb. 5:14) Mhan dẹ sabọ luẹ ebi a rẹ re  oyẹẹ, ẹkẹ-ẹjẹjẹ, bi itohan man yẹ. Mhan dẹ yẹ sabọ re egbe khọkhọ iJehova bhi uwedẹ nin ọle rẹ lu emhin ne gbale.

13. Beji Psalm 77:​11, 12 rẹman, be ọkhẹke nin mhan ha yere?

¹³ Uwedẹ ọkpa nin mhan ha rẹ rẹman ghe, ọ ti mhan bhọ ghe mhan sabọ ye emhin re hi, mhan ki dọnmhegbe ha yere emhin esili nin Jehova sẹ lu nin mhan, bi uwedẹ kẹkẹ nin ọle sẹ rẹ rẹkpa mhan. Ọnan ki rẹkpa mhan ha mhọn ọlẹn bhi ọkhọle ghe, ọle dẹ rẹkpa mhan bhi ẹghe odalo. (Tie Psalm 77:​11, 12; 78:​4, 7) Uwedẹ ọbhebhe nin mhan ha rẹ rẹman ghe ọ ti mhan bhọ hi, mhan ki dọnmhegbe ha ye emhin esili nin ẹbho sẹ lu nin mhan re, yẹ ha khuẹnmhẹn ele. Ene fẹ otọ emhin ghe dọ kere ghe, eria ne mhọn unun ekhuẹnmhẹn, ele hi eria ne kẹ ghọnghọn. Ọ yẹ khẹke nin mhan dọnmhegbe ha yele emhin eso a beji Jehova rẹ ne emhin eso sibhi ọkhọle re. Bhi ọsi ijiẹmhin, arẹmiẹn Jehova isabọ yele emhin an, ahamiẹn mhan fidenọ bhi olukhọ nọnsẹmhan, ọle ki rẹhunmhan mhan yẹ re ọne ẹmhọn sibhi ọkhọle re. (Ps. 25:7; 130:​3, 4) Jehova guanọ nin mhan yẹ ha lu iriọ rẹji ibo mhan sade ele rahiẹ mhan.​—Matt. 6:14; Luke 17:​3, 4.

14. Be imhan ha rẹ rẹman yẹ ghe ẹrere nin Jehova re nin mhan ti mhan bhọ?

¹⁴ Be imhan ha rẹ rẹman yẹ ghe ẹrere nin Jehova re nin mhan ti mhan bhọ? Mhan ki ha noo ọle rẹ lu ebe ti ọle bhọ. Ẹbho eso ki ha noo ẹrere nọnsele rẹ khu ọsi egbe ele ọkpa. Ele ki ha guanọ nin ele tobele ha tare ebe mhẹn bi ebe imhẹn. Ọkpakinọn, ranmhude Jehova man mhan, mhan lẹnmhin ghe uwedẹ nesọle mhẹn gbera uwedẹ nọnsẹmhan. (Rom. 12:​1, 2) Ahamiẹn mhan nyẹnlẹn rẹkhan uwedẹ nin ọle yọle nin mhan rẹ ha nyẹnlẹn, mhan ki sabọ miẹn ọfure bhi iẹnlẹn. (Isa. 48:​17, 18) Ọnan ki yẹ rẹkpa mhan rẹ sabọ lẹn ebi Jehova guanọ bhi obọ mhan, ghe ọle guanọ nin mhan ha re ọghọ ji ọle yẹ re ọle ghọnghọn.​—Prov. 27:11.

15. Be iBaibo nin Jehova rẹ lu ẹsele nin mhan rẹ rẹman yẹ ghe ọle hoẹmhọn mhan?

¹⁵ Ẹsele nọn na obọ iJehova vae, ọle iBaibo khin. Aba mhan nọn ribhi okhun da noo ẹbho rẹ  gbẹn ọlẹn ranmhude ẹmhọn mhan rẹtẹ ọle. Bhi Baibo, Jehova da re ewanniẹn ọbhi inọnta kpataki nin mhan mhọnlẹn. Inọnta bii: Ijela mhan na vae? Bezẹle nin mhan da nyẹnlẹn? Be ẹghe odalo nọnsẹmhan ha dia yẹ? Ranmhude Jehova guanọ nin imọn nesọle rebhe miẹn ewanniẹn rẹji ene inọnta nin, ọle zẹle nin ọle da re ahu nin ẹbho rẹ ha zedu iBaibo diọbhi urolo ne bunbun. Ẹlẹnan nian, a wo sẹ zedu ebe iBaibo rebhe la ebe eso bhi Baibo diọbhi urolo ne bun gbera 3,000! Baibo hi ebe nan sẹ zedu ọle nẹ yẹ gha nẹga nẹ bhi otọ agbọn rebhe. Ẹbho ne bunbun dẹ sabọ miẹn iBaibo tie bhi urolo nọnsele bhi eji ọ hi ki rẹ khin nin ele ye bhi ọne otọ agbọn nan.​—Fẹ ẹkpẹti ghe nọn yọle, “ Ebi A Rẹ Munhẹn Ha Zedu IBaibo Diọbhi Urolo Eso bhi Otọ Africa Yẹ.”

16. Beji Matthew 28:​19, 20 tale, be imhan ha rẹ rẹman yẹ ghe Baibo ti mhan bhọ?

¹⁶ Mhan dẹ sabọ rẹman ghe Baibo nin Jehova rẹ lu ẹsele nin mhan ti mhan bhọ sade, mhan tie ọle ẹdẹdẹ, ria eria nyan ebi mhan tiele bhọ, yẹ re obọ rẹkhan ọlẹn bhi iẹnlẹn. Sẹyẹ, mhan ki dọnmhegbe ha taman ẹbho emhin esili nin mhan miẹn tie bhọ.​—Ps. 1:​1-3; Matt. 24:14; tie Matthew 28:​19, 20.

17. Emhin eso nela iJehova sẹ rẹ lu ẹsele nin mhan, nin mhan zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan? Be imhan ha zilo nyan bhi uhọnmhọn-ọta nọn ki sẹ ọle egbe?

¹⁷ Mhan sẹ dọ luẹ ẹmhọn emhin eso nin Jehova rẹ lu ẹsele nin mhan. Emhin bii ọne otọ nan nin mhan da nyẹnlẹn; ẹrere nin ọle re uwedẹ ọhan-ilo lu nin mhan; bi Baibo nin Ọta nọnsọle. Sokpan, emhin ebhebhe ribhọ nin Jehova rẹ lu ẹsele nin mhan, ọkpakinọn mhan isabọ daghe ene emhin. Ene emhin nan mhan ha tẹmhọnlẹn bhi uhọnmhọn-ọta nọn ki sẹ ọle egbe.