1-2. Be imhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

MHAN daghe emhin ne bunbun ẹlẹnan nian ne re mhan rẹọbhọ ghe ikpẹdẹ ọkike ọsi ọne agbọn nan dẹ kẹ sẹbhi ọkpẹnlẹn. Bhi ẹghe nọn bha ree gbe nian, Jehova bi Jesu dẹ dọ fuẹn ugbẹloghe rebhe a ne bha re obọ ọbhi ugbẹloghe nọnsele. Ọkuẹsẹ ọnan sunu, ojie ọsi north bi ojie ọsi south dẹ sẹyẹ ha ne egbe suan, ele dẹ sẹyẹ ha kpokpo ẹbho nesi Osẹnobulua.

² Bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan, ọta akhasẹ nọn ribhi Daniel 11:40–12:​1, ọle mhan ha zilo nyan. Mhan dẹ lẹn ugbẹloghe nọn yi ojie ọsi north ẹlẹnan. Mhan dẹ yẹ tẹmhọn ebezẹle nin mhan ha da re izebhudu khọn ọnọghọ ne ha kẹ sẹ mhan egbe bhi ẹghe odalo.

3-4. Họla hi ojie ọsi north ẹlẹnan? Gbotọle fanọn an.

³ Ẹghe nin Soviet Union rẹ kpẹn bhi 1991, ẹbho nesi Osẹnobulua ne ha nyẹnlẹn bhi eji ugbẹloghe nọnsele na rebhe da miẹn isẹhoa bhi obhi ẹghe khere. (Dan. 11:34) Bhiriọ, ele da sabọ miẹn isẹhoa rẹ ha tẹmhọn Osẹnobulua. Ranmhude ọnan, ẹbho ne bunbun ne nyẹnlẹn bhi otọ nin Soviet Union da rẹ ha gbẹloghe, da vae dọ ha ga iJehova. Ikpe eso ki gbera, Russia bi agbaẹbho ne ribhi ibo nọnsọle da dọ kiẹn ojie ọsi north. Beji mhan ka ta bhi uhọnmhọn-ọta nọn gbera, ugbẹloghe nọn ha sabọ debhi ihe ọsi ojie ọsi north a, la ihe ọsi ojie ọsi south dẹ lu ene emhin ea nan: (1) ele dẹ kpokpo ẹbho nesi Osẹnobulua, (2) uwedẹ nin ele rẹ lu emhin dẹ rẹman ghe,  eghian iJehova bi ẹbho nesọle ele khin, (3) ele dẹ ha ne egbe khọnlẹn.

⁴ Bezẹle nin mhan da tale ghe, ẹlẹnan nian, Russia bi agbaẹbho ne ribhi ibo nọnsọle hi ojie ọsi north? Emhin ne zẹle hi: (1) Ele wo kpokpo ibhio mhan ne ribhi otọ nin ele gbẹloghe. Ele yẹ wo mun idobolo ọbhi iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua nin ene ibhio mhan lu bhi enin. (2) Ene emhin nan nin ele lu rẹman ghe, eghian iJehova bi ẹbho nesọle ele khin. (3) Ọ buele nin ọle mọn da ne iBritain bi United States, nin ojie ọsi south ha suan. Bha ji mhan zilo nyan ebi Russia bi agbaẹbho nin ele ko ribhi ibo sẹ lu, nin ọle rẹ gene rẹman ghe ele hi ojie ọsi north.

5. Ẹghe nela Daniel 11:​40-43 tẹmhọnlẹn? Be ha sunu bhi ọne ẹghe nan?

⁵ Tie Daniel 11:​40-43. Emhin ne ha sunu sade ọkpẹnlẹn ọsi ọne agbọn nan sotọ, ọle ọne ọta akhasẹ nan tẹmhọnlẹn. Ebi ojie ọsi north bi ojie ọsi south ha rẹ ha gbegbe yẹ, ọle ọ rẹman. Beji Daniel nin akhasẹ tale, bhi ẹghe ọkike, ojie ọsi south dẹ ne ojie ọsi north ha khọnlẹn, la ele dẹ ne egbe ha suan.​—Dan. 11:40

6. Be rẹman ghe ojie ọsi south bi ojie ọsi north gene wo ne egbe suan?

⁶ Ojie ọsi north bi ojie ọsi south wo ne egbe suan beji ele rẹ khu ọbhọ nin ele ha yi ugbẹloghe nọn ke okhun nẹ bhi ọne otọ agbọn nan. Bhi ọsi ijiẹmhin, bha ji mhan fẹghe ebe sunu ẹghe nan rẹ khọn okhọn iHitler fo. Ugbẹloghe ọsi Soviet Union bi ene ribhi ibo nọnsọle da gba eje kpọnọ nẹ bhi otọ Europe. Uwedẹ nin Soviet Union rẹ ha lu emhin, da re ojie ọsi south si agbaẹbho kẹkẹ koko nin ele kuobọgbe mun agbotu gbọ natiọle NATO. Ọne agbotu nan ele mhanmhanlẹn nin ele rẹ khọn Soviet Union. Rẹ dọ sẹbhi ẹlẹnan nian, ojie ọsi north bi ojie ọsi south wo noo igho nọn kpọnọ re lu emhin okhọnlẹn. Ahamiẹn ghe agbaẹbho ne ribhi otọ ugbẹloghe nọnsele kẹkẹ ko ne egbe khọnlẹn, ojie ọsi north bi ojie ọsi south ki ha re iyobọ nin ene agbaẹbho ne ribhi ibo nọnsele. Ẹlẹnan, Russia wo re ahu nọnsele man bhi eje bunbun bhi ọne otọ agbọn nan. Ọle bi ojie ọsi south yẹ wo re ikọmputa rẹ khọn egbe. Ọkpa ki ha re orẹsin rẹ sin ọnọnkẹle ghe, ọle dọnmhegbe rẹ re ikọmputa rẹ ria ọle ẹki a, yẹ re itọn ọle bhi ugbẹloghe. Beji ebe nọnsi Daniel tale, ojie ọsi north sẹyẹ wo kpokpo ẹbho nesi Jehova.​—Dan. 11:41.

7. Be bhọ “otọ nọn Mhọn-ose” mundia nan?

⁷ Daniel 11:41 yọle ghe ojie ọsi north dẹ nabhi “otọ nọn Mhọn-ose.” Be bhọ ọne otọ mundia nan? Ẹghe ẹdẹlẹ, Baibo da yọle otọ Izrẹl hi otọ nọn mhọn-ose nẹ bhi ọne agbọn nan rebhe. (Ezek. 20:6) Ebezẹle a tie ọne otọ, “otọ nọn Mhọn-ose” hi, enin ọkpa a da sabọ ha ga iJehova. Rẹ na bhi iluemhin Pentecost nan lu bhi ukpe 33 C.E ha vade, a bha yẹ ha tie otọ soso “otọ nọn Mhọn-ose,” ranmhude, ije rebhe bhi ọne otọ agbọn nan ẹbho ki da ga iJehova. Bhiriọ, ilọnmhọn oga kẹkẹ nin ẹbho ne ga iJehova lu, ọle “otọ nọn Mhọn-ose” mundia nan ẹlẹnan.

8. Uwedẹ nela ojie ọsi north rẹ nabhi “otọ nọn Mhọn-ose”?

⁸ Bhi ẹghe ọkike nin mhan da nyẹnlẹn ẹlẹnan nian, ojie ọsi north sẹ wo nabhi otọ nọn Mhọn-ose igba ne bunbun. Bhi ọsi ijiẹmhin, ẹghe nin Germany rẹ ha ribhi ihe ọsi ojie ọsi north, manman nọn bhi ẹghe nan rẹ ha khọn okhọn iHitler, ọle da nabhi “otọ nọn Mhọn-ose.” Be ọle rẹ nabhọ yẹ? Ọle da ha kpokpo ẹbho nesi Jehova yẹ gbono  eso a. Okhọn iHitler ki gbera, Soviet Union da ha ribhi ihe ọsi ojie ọsi north. Ọle da yẹ wo ha kpokpo ẹbho nesi Osẹnobulua yẹ muno ele sibhi agbaẹbho nesele re. Bhiriọ, mhan dẹ sabọ yọle ghe, ọle yẹ nabhi ọne “otọ nọn Mhọn-ose.”

9. Uwedẹ nela iRussia bi agbaẹbho nin ele ko ribhi ibo rẹ nabhi “otọ nọn Mhọn-ose” yẹ ẹlẹnan?

⁹ Ẹlẹnan nian, Russia bi agbaẹbho nin ele ko ribhi ibo yẹ wo nabhi “otọ nọn Mhọn-ose.” Be ele rẹ lu iriọ yẹ? Bhi ukpe 2017, Russia da mun idobolo ọbhi iwẹnna oga nọnsi Esali Jehova. Ele da yẹ muno eso bhi ibhio mhan fi ọbhi ighan. Ele da yọle ele bha yẹ re obọ bhọ nin mhan rẹ ha gha ebe nesẹmhan nin ẹbho, rẹ sẹbhi New World Translation. Ele da gbe isahan ọbhi Bẹtẹ, Kindọn Họọ, bi Asẹmbli Họọ ne ribhi ọne agbaẹbho. Ranmhude ene ilọnmhọn nan rebhe nin Russia ha lu, Otu Nọn Sun Oga da tale bhi ukpe 2018 ghe, iRussia bi agbaẹbho ne ribhi ibo nọnsọle, ele ki ribhi ihe nọnsi ojie ọsi north. Arẹmiẹn a kpokpo ẹbho nesi Jehova yẹ muno ele ọbhi ighan, ele ine ugbẹloghe soso suan la khu ọbhọ nan fi ugbẹloghe soso denọ. Mhan nan erọnmhọn nin ẹbho ne gbẹloghe, nin emhanmhan nesele ha re isẹhoa nin mhan rẹ ha lu ilọnmhọn oga nọnsẹmhan.​—1 Tim. 2:​1, 2.

10. Ojie ọsi north dẹ be khọn ojie ọsi south miotọ? Gbotọle fanọn an.

¹⁰ Ebi ojie ọsi north ha lu, ọle ebe nọnsi Daniel 11:​40-45 manman tẹmhọnlẹn. Ọnan be rẹman ghe ọle dẹ khọn ojie ọsi south miotọ? Eye. Baibo yọle ghe, ojie ọsi south dẹ sẹyẹ ha ribhọ ẹghe nin Jehova bi Jesu ha rẹ fuẹn ugbẹloghe ọsi eria a bhi okhọn ọsi Armageddon. (Rev. 19:20) Bezẹle nin mhan da ta iriọ? Bha ji mhan fẹ ebi ọta akhasẹ eso bhi ebe nọnsi Daniel bi Revelation rẹman.

11. Be Daniel 2:​43-45 rẹman? (Fẹ adudu nọn ribhi odalo ọne ebe nan ghe.)

¹¹ Tie Daniel 2:​43-45. Ebe nọnsi Daniel tẹmhọn ebi ugbẹloghe kẹkẹ ha rẹ ha kpokpo ẹbho nesi Osẹnobulua yẹ. Udede amanzẹ nan rẹ ẹlọnmhọn kẹkẹ rẹ man, ọle a rẹ khọkhọ ene ugbẹloghe kẹkẹ. Ọle da yọle ghe, ẹlọnmhọn bi ekẹn a rẹ man oẹ ọsi ọne amanzẹ, ghe ọne oẹ nan mundia nin ugbẹloghe nọn kike. Ugbẹloghe ọsi Britain bi United States, ọle hi ọne ugbẹloghe nọn kike. Ọnan rẹkpa mhan lẹn ghe, Britain bi United States dẹ sẹyẹ ha gbẹloghe ẹghe nin Osẹnobulua ha rẹ dọ fuẹn ugbẹloghe nọnsi eria a.

12. Be uhọnmhọn nọnzi ihinlọn ọsi ọne elanmhẹn ẹwẹ mundia nan? Bezẹle nọn da yi emhin kpataki nin mhan rẹ lẹn ọnan?

¹² John nin odibo yẹ tẹmhọn ugbẹloghe kẹkẹ ne ha re obọ so ẹbho ne ga iJehova. John da re elanmhẹn ẹwẹ nọn mhọn uhọnmhọn ihinlọn rẹ khọkhọ ene ugbẹloghe nan. Ugbẹloghe ọsi Britain bi United States, ọle uhọnmhọn nọnzi ihinlọn ọsi ọne elanmhẹn ẹwẹ mundia nan. Emhin kpataki nọn khẹke nin mhan lẹn ọnan khin, ranmhude, Baibo bha rẹman ghe ọne elanmhẹn ẹwẹ kie ha mhọn uhọnmhọn ọbhebhe. Ọne uhọnmhọn nọnzi ihinlọn nan dẹ sẹyẹ wo ha gbẹloghe ọkuẹsẹ Jesu vae dọ gbẹ ọne elanmhẹn ẹwẹ khuelo. *​—Rev. 13:​1, 2; 17:​13, 14.

13-14. Họla “Gog nọnsi otọ ọsi Magog”? Be ha re ẹkẹ khọ ọle rẹ sẹbhọ ghe ọle ki ha guanọ nin ọle fuẹn ẹbho nesi Osẹnobulua a?

¹³ Ọta akhasẹ nọn ribhi ebe nọnsi Ezekiel rẹman ebe ha sabọ sunu ji ojie ọsi north  bi ojie ọsi south bhi ẹghe ọkpẹnlẹn ọsi ọne agbọn nan. Ọ diabe emhin ọkpa, ọle akhasẹ ne ribhi Ezekiel 38:​10-23; Daniel 2:​43-45; 11:44–12:1; bi Revelation 16:​13-16, 21 ha tẹmhọn ọlẹn. Ahamiẹn iriọ gene nọn, mhan riale ghe ene emhin nan nin mhan ha zilo nyan nian dẹ sunu bhi ẹghe odalo.

¹⁴ Ekpokpo nọn khua ha ki munhẹn fo, “enijie ne ribhi ọne otọ agbọn nan rebhe” dẹ kugbe kiẹn usun ọkpa. (Rev. 16:​13, 14; 19:19) Ọne usun nan nin ele ha kiẹn, ọle iBaibo tiọle “Gog nọnsi otọ ọsi Magog.” (Ezek. 38:2) Ọne usun agbaẹbho nan ne kugbe ki mun okhọn bu ẹbho nesi Osẹnobulua beji ele ha da fuẹn ele a sẹsẹsẹ. Be ha ki sunu? Ẹghe nin John nin odibo rẹ ha ta ọta akhasẹ rẹji ọne ẹghe nan, ọle da yọle ghe esha ne kpọnọ dẹ de ha gbe eghian Osẹnobulua. Asabọmiẹn uhọnmhunje nọn kaka nin ẹbho nesi Jehova da ha ta bhi ẹghe odalo, ọle ọne esha nan mundia nan. Asabọmiẹn ranmhude ọne uhọnmhunje nan, ẹkẹ ki khọ iGog ọsi Magog rẹ sẹbhọ ghe, ọle ki ha guanọ nin ọle fuẹn ẹbho nesi Osẹnobulua rebhe sibhi ọne otọ nan re sẹsẹsẹ.​—Rev. 16:21.

15-16. (a) Emhin nela Daniel 11:​44, 45 tẹmhọnlẹn? (b) Be ha sunu ji ojie ọsi north bi agbaẹbho nekẹle nin ele ko kugbe ha yi Gog ọsi Magog?

¹⁵ Asabọmiẹn ghe, ọne uhọnmhunje nọn kaka nin ẹbho nesi Jehova da ha wewe bi okhọn nin eghian nesi Osẹnobulua ha mun bu ẹbho nesọle, ọle Daniel 11:​44, 45 (Tie ọle.) ha tẹmhọnlẹn. Bhi enin, Daniel da yọle ghe, “uhọnmhunje nan ha na bhi obọ ọsi east bi obọ ọsi north je re,” dẹ re ojie ọsi north miẹn okpohu. Ọle ki ha guanọ nin ọle “si ugbekhuelo ji ene bunbun.” Asabọmiẹn ghe ẹbho nesi Jehova, ele hi ẹbho ne bunbun nin enan tẹmhọnlẹn. * Asabọmiẹn okhọn ọkike nan ha mun bu ẹbho nesi Osẹnobulua, ọle Daniel ha tẹmhọnlẹn.

¹⁶ Ọne okhọn nan nin ojie ọsi north bi ene gbẹloghe nekẹle bhi ọne otọ nan ha mun bu ene ga Osẹnobulua, dẹ re ẹkẹ khọ Osẹnobulua. Bhiriọ, ọle ki dọ re okhọn Armageddon rẹ khọn ele. (Rev. 16:​14, 16) Ẹghenin, ojie ọsi north bi agbaẹbho nekẹle nin ele ko kugbe kiẹn “Gog nọnsi otọ ọsi Magog,” ki miẹn  ugbekhuelo. Ele ida miẹn ọria soso nọn ha rẹkpa ele.​—Dan. 11:45.

17. Họla hi Michael nan tẹmhọnlẹn bhi ebe nọnsi Daniel 12:1? Emhin nela ọle ha lu?

¹⁷ Ebe nọnsi Daniel yẹ tẹmhọn ebi ojie ọsi north bi ene gbẹloghe nekẹle nin ele ko ribhi ibo ha rẹ miẹn ugbekhuelo yẹ. Ọ da yẹ tẹmhọn ebi mhan ha rẹ miẹn umiẹnfan yẹ. (Tie Daniel 12:1.) Be bhọ ọne ulọnlẹn nan tẹmhọnlẹn? Michael, ọle hi elin ọbhebhe nọnsi Jesu Kristi nin Ojie nọnsẹmhan. Ẹghe nin ọle rẹ kiẹn ojie bhi 1914, ọle da munhẹn ha “mundia nin ẹbho” nesi Osẹnobulua. Bhi ẹghe nọn bha ree gbe nian, ọle dẹ gbe eghian ọlẹn rebhe khuelo bhi okhọn ọsi Armageddon. Ọne okhọn nan, ọle emhin ọkike nọn ha sunu bhi ẹghe nin “ekpokpo nan bha sẹ ka miẹn egbe ọle” nin ebe nọnsi Daniel tẹmhọnlẹn ha rẹ ha sunu. Bhi ebe nọnsi Revelation, John nin odibo da yẹ tie ọne ẹghe nan, “ekpokpo nọn khua.”​—Rev. 6:2; 7:14.

18. Bezẹle nọn bha da khẹke nin ofẹn ẹghe odalo ha mun mhan?

¹⁸ Ọ bha khẹke nin ebe ha sunu bhi ẹghe odalo ha rẹ ofẹn mun mhan, ranmhude, Daniel nin akhasẹ bi John nin odibo tale ghe, Jehova bi Jesu dẹ hinmhin ẹbho nesele bhi ẹghe ekpokpo nọn khua. Daniel yọle ghe a dẹ gbẹn elin ọsi ẹbho ne ha miuhọnmhọn ọbhi ebe. (Dan. 12:1) Be imhan ha lu nan ha da gbẹn elin nọnsẹmhan ọbhi ọne ebe ọsi iẹnlẹn? Ọkhẹke nin mhan rẹman ghe mhan mhọn urẹọbhọ da Jesu nin ohuan nọnsi Osẹnobulua. (John 1:29) Ọkhẹke nin mhan re egbe guẹ nin Jehova yẹ mianmẹn. (1 Pet. 3:21) Sẹyẹ, ọkhẹke nin mhan ha dọnmhegbe lu eka nin mhan ha sabọ lu rẹ ha tẹmhọn Osẹnobulua man ẹbho. Ọnan mhan ha rẹ rẹman ghe mhan re obọ ọbhi Agbejele nọnsi Osẹnobulua.

19. Be ọkhẹke nin mhan lu nian? Bezẹle?

¹⁹ Ọne ẹghe nan ọ rẹ khẹke nin mhan rẹ manman mun udu tẹ iJehova yẹ sun rẹkhan ọlẹn bi agbotu nọnsọle. Ọne ẹghe nan ọkhẹke nin mhan rẹ rẹman ghe ugbẹloghe nọnsi Osẹnobulua mhan re obọ i. Ahamiẹn mhan lu iriọ, mhan ki sabọ miuhọnmhọn ẹghe nin Agbejele nọnsi Osẹnobulua ha rẹ dọ re ọkpẹnlẹn ọbhi ugbẹloghe ọsi ojie ọsi north bi ojie ọsi south.