1. Be bhọ ebe ọsi Revelation tale rẹji ẹbho nesi Osẹnobulua?

 EBE ọsi Revelation ji mhan lẹn ghe, a mun Agbejele nọnsi Osẹnobulua gbọ bhi okhun, yẹ khu Esu fia bhi enin. (Rev. 12:1-9) Ukhumhin nan khu Esu fia bhi okhun da si ọfure re bhi enin, ọkpakinọn, ọ da si ọbabhegbe ji mhan ne ribhi ọne otọ nan. Bezẹle? Ranmhude, ẹkẹ wo manman ha khọ Esu. Ọle yẹ wo ha kpokpo ẹbho ne sun rẹkhan Jehova bhi ọne otọ nan.​—Rev. 12:12, 15, 17.

2. Be ha rẹkpa mhan rẹ sabọ sun rẹkhan Jehova?

² Be imhan ha rẹ sabọ sun rẹkhan Jehova yẹ, aharẹmiẹn Esu kpokpo mhan? (Rev. 13:10) Emhin ọkpa nọn ha rẹkpa mhan hi, sade mhan lẹn emhin ne ha sunu bhi ẹghe odalo. Bhi ọsi ijiẹmhin, bhi ebe ọsi Revelation, Joni nin odibo da tẹmhọn elele eso nin mhan ha kẹ miẹn. Ọkpa bhi ene elele hi, a dẹ kẹ fuẹn eghian nesi Osẹnobulua a. Bha ji mhan zilo nyan ebi ebe ọsi Revelation rẹ tẹmhọn ene eghian nesi Osẹnobulua yẹ, bi ebe ha sunu ji ele.

3. Iyaman eso nela a noo bhi ebe ọsi Revelation?

³ Ulọnlẹn nin ọhẹnhẹn bhi ebe ọsi Revelation ji mhan lẹn ghe, iyaman a rẹ re ebi mhan ha tie bhọ man. (Rev. 1:1) Mhan dẹ tẹmhọn elanmhẹn kẹkẹ nan rẹ khọkhọ eghian nesi Osẹnobulua. Bhi ọsi ijiẹmhin, “elanmhẹn ẹwẹ nọn mhọn ikhaẹn igbe bi uhọnmhọn ihinlọn [da] na bhi ẹkẹ ẹdẹ dagbare.” (Rev. 13:1) “Elanmhẹn ẹwẹ ọbhebhe nọn na bhi ẹkẹ otọ dagbare” da rẹkhan ọne elanmhẹn ẹwẹ nin. Ọne elanmhẹn ẹwẹ da ha talọ bii ẹkpẹn, yẹ ha lu ọle nin eranlẹn ha na bhi okhun vae. (Rev.  13:11-13) Sẹyẹ, mhan da daghe elanmhẹn ọbhebhe nọn dikẹ, “elanmhẹn ẹwẹ nọn gian,” nin agbilẹ ha hẹn. Ene elanmhẹn ẹwẹ ea nan mundia nin eghian nesi Jehova ne mọn da nanlẹn bi Agbejele nọnsọle ha suan. Bhiriọ, ọkhẹke nin mhan lẹn hela ele khin.​—Rev. 17:1, 3.

4-5. Be Daniel 7:15-17 rẹ rẹkpa mhan rẹ lẹn ebi a re ene elanmhẹn ẹwẹ nan tẹmhọnlẹn bhi ebe ọsi Revelation ta?

⁴ Ọkuẹsẹ mhan sabọ lẹn hela ene eghian nan khin, ọkhẹke nin mhan lẹn ebi ene elanmhẹn ẹwẹ bi ọne agbilẹ mundia nan. Uwedẹ nan ha rẹ sabọ lẹn otọle hi, sade mhan ji Baibo da gbotọle fanọn an man mhan. A ka tẹmhọn ene bunbun bhi ene iyaman nan ne ribhi ebe ọsi Revelation bhi ije eso bhi Baibo. Bhi ọsi ijiẹmhin, Daniẹl nin akhasẹ da daghe elanmhẹn ẹwẹ enẹn kẹkẹ ne kpọnọ bhi ebhohiẹ, ne dagbare bhi ẹkẹ okpẹdẹ. (Dan. 7:1-3) Daniẹl da tẹmhọn ebi ele mundia nan. Ene elanmhẹn ẹwẹ enẹn ne kpọnọ nan mundia nin ojie enẹn la gọvamẹnt. (Tie Daniel 7:15-17.) Ọnan da rẹkpa mhan rẹ lẹn ghe, ene elanmhẹn ẹwẹ nan tẹmhọnlẹn bhi ebe ọsi Revelation, dẹ yẹ mundia nin gọvamẹnt.

⁵ Bhi ejayenan nian, bha ji mhan zilo nyan iyaman eso nin ebe ọsi Revelation tẹmhọnlẹn. Beji mhan ha rẹ ha zilo nyan ele, mhan dẹ daghe ebi Baibo rẹ rẹkpa mhan rẹ lẹn ebi ene iyaman nan mundia nan. Bha ji mhan ka re ene elanmhẹn ẹwẹ nan tẹmhọnlẹn rẹ munhẹn. Mhan dẹ ka fẹ hela ele mundia nan. Mhan ki yẹ zilo nyan emhin ne sunu ji ene elanmhẹn ẹwẹ nan. Bhi ọkike ọle, mhan ki zilo nyan ebi ele rẹ rẹso mhan yẹ.

6. Be ọne elanmhẹn ẹwẹ nọn mhọn uhọnmhọn ihinlọn nin Revelation 13:1-4 tẹmhọnlẹn mundia nan?

⁶ Be ọne elanmhẹn ẹwẹ nọn mhọn uhọnmhọn ihinlọn mundia nan? (Tie Revelation 13:1-4.) Mhan daghe ọne elanmhẹn ẹwẹ nan mhọn egbe bọsi elanmhẹn natiọle eberia, sokpan, oẹ nọnsọle diabe elanmhẹn natiọle bear. Unun nọnsọle da diabe ọsi oduma. Sẹyẹ, ọle da yẹ ha mhọn ikhaẹn igbe. Ene elanmhẹn ẹwẹ enẹn nan tẹmhọnlẹn bhi ebe ọsi Daniel uhọnmhọnlẹn 7 yẹ ha mhọn ene emhin nan. Sokpan, bhi ebe ọsi Revelation, ene emhin nan rebhe da ha ribhi egbe ọsi elanmhẹn ẹwẹ ọkpa, ọ iyi bhi egbe elanmhẹn ẹwẹ enẹn kikẹ. Ọne elanmhẹn ẹwẹ nan bha mundia nin gọvamẹnt ọkpa, la ugbẹloghe ọsi ọne agbọn nan. Sẹyẹ, a da yẹ yọle ghe, ọle da ha gbẹloghe unan ẹbho rebhe bi agbaẹbho rebhe. Bhiriọ, ọ dẹ mhọn ahu gbera gọvamẹnt nekẹle. (Rev. 13:7) Bhiriọ, ọne elanmhẹn ẹwẹ nan dẹ mundia nin gọvamẹnt kikẹ ne sẹ gbẹloghe ọne agbọn nan, rẹ sẹbhi ọne ẹghe nan. *​—Eccl. 8:9.

7. Be ọdeọde bhi ọne elanmhẹn ẹwẹ nọn mhọn uhọnmhọn ihinlọn mundia nan?

⁷ Be ọdeọde bhi ọne uhọnmhọn ihinlọn mundia nan? Mhan dẹ miẹn ebe ha rẹkpa mhan bhi Revelation uhọnmhọnlẹn 17, nọn tẹmhọn amazẹ ọsi elanmhẹn nan sounun ọlẹn bhi Revelation uhọnmhọnlẹn 13. Revelation 17:10 da yọle: “Ijie ihinlọn, ele ribhọ: Isẹn iyẹ ribhọ, ọkpa ribhọ, ọnọnkẹle bha sẹ vae; ẹghe nin ọle ha rẹ vae, ọle dẹ ha ribhọ bhi obhi ẹghe khere.” Bhi ẹwẹ gọvamẹnt rebhe nin Esu sẹ noo, ihinlọn bhi ẹwẹ ele a rẹ khọkhọ uhọnmhọn, ranmhude ele wo manman ha mhọn ahu. Enan hi ugbẹloghe bhi ọne agbọn nan ne sẹ wo rẹso eguọmhandia nesi Osẹnobulua. Bhi ẹghe ọsi Joni nin odibo, isẹn bhi ẹwẹ ene ugbẹloghe nan gbẹloghe fo. Ene agbaẹbho ne gbẹloghe hi, Ijipt, Asiria, Babilọn,  Mẹdo-Pẹsia, bi Gris. Romu hi ọnọnzi ehan bhi ẹwẹ ele nọn ha gbẹloghe, ẹghe nin Joni rẹ miẹn ọne imianlo. Gọvamẹnt nela ha ki ha yi ọnọnzi ihinlọn nọn ha gbẹloghe ọne agbọn nan kike?

8. Họla uhọnmhọn nọnzi ihinlọn bhi ọne elanmhẹn ẹwẹ mundia nan?

⁸ Bhi ejayenan nian, mhan dẹ luẹ ebi ene ọta akhasẹ ne ribhi ebe ọsi Daniel ha rẹ rẹkpa mhan rẹ lẹn, họla uhọnmhọn nọnzi ihinlọn, bi uhọnmhọn nọn kike bhi ọne elanmhẹn ẹwẹ mundia nan. Agbaẹbho nela gbẹloghe bhi ọne ẹghe ọkike ọsi ọne agbọn nan, la “ukpẹdẹ ọsi Ebeanlẹn mhan?” (Rev. 1:10) Agbaẹbho ọsi United Kingdom bi United States of America ko gbẹloghe. A yẹ tiọle Anglo-American World Power. Bhiriọ, mhan dẹ sabọ yọle ghe, ọne ugbẹloghe nan hi uhọnmhọn nọnzi ihinlọn bhi ọne elanmhẹn ẹwẹ nan sounun ọlẹn bhi Revelation 13:1-4.

9. Be ọne elanmhẹn ẹwẹ nọn mhọn “ikhaẹn eva bọsi ohuan” mundia nan?

⁹ Revelation uhọnmhọnlẹn 13 da ji mhan lẹn ghe, ọne uhọnmhọn nọnzi ihinlọn nọn yi Anglo-American World Power da yẹ diabe elanmhẹn ẹwẹ nọn mhọn “ikhaẹn eva bọsi ohuan, sokpan, ọle da munhẹn ha talọ bọsi ẹkpẹn.” Ọne elanmhẹn ẹwẹ nan da ha lu emhin ọhan-ilo. Ọle da yẹ lu ọle nin eranlẹn ha na bhi okhun vae bhi ọne otọ nan bhi isira ẹbho. (Rev. 13:11-15) Revelation uhọnmhọnlẹn 16 bi 19 da tie ọne elanmhẹn ẹwẹ nan “akhasẹ ohoghe.” (Rev. 16:13; 19:20) Daniẹl da yẹ ta emhin nọn diabe ọnan, ghe, Anglo-American World Power dẹ si ugbekhuelo re. (Dan. 8:19, 23, 24.) Ọnan hi ebe sunu ẹghe nan rẹ ha khọn okhọn ọsi Hiltler. Ekhẹn azemhinre ọsi Britain bi America, ele lu bọmb nan rẹ kpẹn ọne okhọnlẹn. Bhiriọ, Anglo-American World Power da lu ọle nin eranlẹn na bhi okhun vae bhi ọne otọ nan.

10. Be bhọ “ọne amanzẹ ọsi ọne elanmhẹn ẹwẹ,” mundia nan? (Revelation 13:14, 15; 17:3, 8, 11)

¹⁰ Sẹyẹ, mhan da daghe elanmhẹn ẹwẹ ọbhebhe. Ọne elanmhẹn ẹwẹ nan rẹ la khọ ọne elanmhẹn ẹwẹ nọn mhọn uhọnmhọn ihinlọn. Sokpan, ọle da ha gian bhi egbe. A da tiọle, “ọne amanzẹ ọsi ọne elanmhẹn ẹwẹ,” bi “ojie nọnzi elẹnlẹn.” * (Tie Revelation 13:14, 15; 17:3, 8, 11.) Ọne “ojie” nan a ka yọle ọ zegbere. Akizẹbue, ọle bha yẹ ha ribhọ, akizẹbue, ọle da gbo kie zegbere. Ọne arẹkhọkhọ nan wo khọ United Nations ne wo ha re iyobọ nin ugbẹloghe ọsi ọne agbọn nan. Bhi ọsi ọhẹnhẹn, a da ha tiọle League of Nations. Sẹyẹ, ẹghe nan rẹ ha khọn okhọn ọsi Hiltler, ọle bha yẹ ha ribhọ. Akizẹbue, ọ da gbo kie zegbere. Ọle a ki tiọle United Nations nian.

11. Be bhọ ene elanmhẹn ẹwẹ lu? Bezẹle nọn bha da khẹke nin ofẹn ele ha mun mhan?

¹¹ Ọne elanmhẹn ẹwẹ nan, la gọvamẹnt wo ha sua ẹbho ọbhọ nin ele nin Jehova bi ẹbho nesọle ha suan. Joni nin odibo da yọle ghe, inian ọ diabe ele si ene ijie rebhe ne ribhi ọne otọ nan koko khẹ okhọn Amagẹdọn, nọn yi ukpẹdẹ nọn khua nọnsi Osẹnobulua nọn Ke Okhun Nẹ. (Rev. 16:13, 14, 16) Ọkpakinọn, mhan ida mun ofẹn emhin soso ranmhude, Osẹnobulua nọnsẹmhan nin Jehova nọn mhọn ahu nẹ, dẹ miẹn ọrebhe fan ne re obọ ba ugbẹloghe nọnsọle.​—Ezek. 38:21-23.

12. Be ha sunu ji ene elanmhẹn ẹwẹ rebhe?

¹² Be ha sunu ji ene elanmhẹn ẹwẹ nan rebhe? Revelation 19:20 da re ewanniẹn ọbhọ yọle: “A da mun ọne elanmhẹn ẹwẹ, a da sẹyẹ mun  ọne akhasẹ ohoghe nọn ha lu emhin ọhan-ilo bhi odalo ọne elanmhẹn ẹwẹ, nin ọle rẹ hiẹ ẹbho ne mhọn ọne iyaman ọsi ọne elanmhẹn ẹwẹ, bi ẹbho ne ga amanzẹ nọnsọle. Beji ele sẹyẹ nyẹnlẹn, a da mun ele veva fiọbhi ọne odighi eranlẹn nan ne isulfur fiọ nọn ha to.” Bhiriọ, Osẹnobulua dẹ dọ fuẹn ene ugbẹloghe nan an sẹsẹsẹ ne yi eghian nesọle beji ele sẹyẹ gbẹloghe.

13. Ọnọghọ nela ekhẹn gọvamẹnt si ji eguọmhandia nesi Osẹnobulua?

¹³ Be imhan miẹn luẹ bhi ọnan? Ranmhude eguọmhandia nesi Osẹnobulua mhan khin, ọkhẹke nin mhan sun rẹkhan ọlẹn bi Agbejele nọnsọle. (John 18:36) Nin mhan rẹ lu iriọ, ọ bha khẹke nin mhan ha mhọn obọ bhi ilọnmhọn ahinmhin-ibo ọsi ọne agbọn nan. Ọnan ida manman lẹkhẹ ranmhude ene gbẹloghe guanọ nin mhan re uwedẹ nin mhan rẹ lu emhin, bi ọta nin mhan ta rẹ re iyobọ nin ele. Ẹbho ne ka nan sua ele ọbhọ rẹ re iyobọ nin gọvamẹnt ki ha mhọn iyaman ọsi ọne elanmhẹn ẹwẹ. (Rev. 13:16, 17) Jehova ida re ẹlo esili rẹ ghe ọria nọn hi ki rẹ khin nọn mhọn ọne iyaman nan. Sẹyẹ, ọle ida miẹn iẹnlẹn ighegheghe. (Rev. 14:9, 10; 20:4) Bhiriọ, ọ wo manman khẹke nin ọdeọde bhi ẹwẹ mhan hẹi re obọ ba ugbẹloghe ọsi ọne agbọn nan, aharẹmiẹn ele wo ha sua mhan bhọ nin mhan lu iriọ!

14. Beji a rẹman bhi Revelation 17:3-5, emhin ọhan-ilo nela Joni nin odibo kie daghe?

¹⁴ Joni nin odibo da yọle ghe, emhin ọbhebhe nin ọle kie daghe da wo han ọle ilo. Be bhọ ọle daghe? Ọle da daghe okhuo hẹn ọkpa bhi ene elanmhẹn ẹwẹ ne gboriri. (Rev. 17:1, 2, 6) Ọne okhuo nan mundia nin “agbilẹ nọn khua” natiọle “Babilọn nọn Khua.” Ọle da deba ijie ne ribhi ọne otọ nan ha gboghẹ.​—Tie Revelation 17:3-5.

15-16. Họla hi “Babilọn nọn Khua?” Be imhan rẹ lẹn yẹ?

¹⁵ Họla hi “Babilọn nọn Khua”? Ọne okhuo nan ida sabọ ha yi ekhẹn gọvamẹnt ọsi ọne agbọn nan, ranmhude a yọle ghe, ọle deba ene gbẹloghe ha gboghẹ. (Rev. 18:9) Sẹyẹ, nin ọle rẹ ha hẹn ọne elanmhẹn ẹwẹ rẹman ghe, ọle dọnmhegbe nin ọle rẹ ha taman ene gbẹloghe emhin nin ele ha lu. Rẹ deba ọnan, ọ bha mundia nin ene do ẹki bhi ọne agbọn Esu nan ne mun ẹbho lu. Eji ebhebhe bhi ebe ọsi Revelation da tie ele, ene do ẹki bhi ọne otọ nan.​—Rev. 18:11, 15, 16.

¹⁶ Bhi Baibo, ọne ukpọta “agbilẹ” sabọ rẹ mundia nin ẹbho ne yọle ghe ele ga Osẹnobulua, sokpan ele ki sẹyẹ ha mhọn obọ bhi ilọnmhọn iga-ẹbọ, la ha yi imọẹ ọsi ọne agbọn nan. (1 Chron. 5:25; Jas. 4:4) Ọkpakinọn, Baibo da tale ghe, ẹbho ne re ọkhọle rebhe ha ga Osẹnobulua mun ekpẹn ọbhi egbe, la ele diabe imanmhẹn ne bha sẹ hẹgẹn. (2 Cor. 11:2; Rev. 14:4) Babilọn bhi ẹghe ẹdẹlẹ, ọle oga ohoghe da munhẹn. Bhiriọ, Babilọn nọn Khua mundia nin oga ohoghe nọn hi ki rẹ khin. Bhi ọsi ẹmhọanta, ọ mundia nin oga ohoghe rebhe ne ribhi ọne otọ nan.​—Rev. 17:5, 18; fẹ Web article ghe bhi jw.org nọn yọle “What Is Babylon the Great?”

17. Be ha sunu ji Babilọn nọn Khua?

¹⁷ Be ha sunu ji Babilọn nọn Khua? Revelation 17:16, 17 da re inian re ewanniẹn ọbhi ọne inọnta nan yọle: “Ene ikhaẹn igbe nin uwẹ daghe, bi ọne elanmhẹn ẹwẹ, ele dẹ he ọne agbilẹ. Ele ki zanzan ọlẹn an yẹ banọn ọlẹn an. Ele ki le ọle efun yẹ tuẹ ọle a sẹsẹsẹ. Ranmhude Osẹnobulua re ọle bhi ọkhọle nọnsele nin ele rẹ mun emhin nọn ribhi ọkhọle nọnsọle sẹ.” Gene-gene, Osẹnobulua dẹ lu ọle nin ene agbaẹbho noo ọne elanmhẹn  nọn gian nọn mundia nin United Nations, rẹ denọ ẹlo da oga ohoghe rebhe ne ribhi ọne otọ agbọn nan, yẹ fuẹn ele a sẹsẹsẹ.​—Rev. 18:21-24.

18. Be imhan ha rẹ rẹman yẹ ghe, mhan bha re obọ ba Babilọn nọn Khua bhi uwedẹ nọn hi ki rẹ khin?

¹⁸ Be imhan miẹn luẹ bhi ọnan? Ọkhẹke nin mhan ji oga nọnsẹmhan ha yi “oga nọn khiale, nọn bha ditọan bhi ẹlo nọnsi Osẹnobulua . . . mhan.” (Jas. 1:27) Mhan ida ji iman-emhin ohoghe, iluemhin nin Baibo bha re obọ ọi, iẹnlẹn esankan nin ẹbho nyẹnlẹn, bi ilọnmhọn ikpẹbo ọsi Babilọn nọn Khua da rẹso mhan! Sẹyẹ, mhan wo ha taman ẹbho nin ele sibhi ẹwẹ ọle re, beji a ha da miẹn ele bha deba ọle gha bhi olukhọ nọnsọle.​—Rev. 18:4.

19. Họbhọ ọne “udede ẹkpẹn nọn gian”?

¹⁹ Ebe ọsi Revelation da yẹ tẹmhọn “udede ẹkpẹn nọn gian.” (Rev. 12:3) Ọne ẹkpẹn nan da ha ne Jesu bi ẹhi nesọle khọnlẹn. (Rev. 12:7-9) Ọle da kpokpo ẹbho nesi Osẹnobulua. Sẹyẹ, ọle da re ahu nin ene elanmhẹn ẹwẹ, la gọvamẹnt ne ribhi ọne otọ nan. (Rev. 12:17; 13:4) Họbhọ ọne ẹkpẹn nan? Ọle hi “ọne ẹnyẹn nin ọhẹnhẹn, natiọle Esu bi Ojuu.” (Rev. 12:9; 20:2) Ọle hi ọnọn re iyobọ nin eghian nesi Jehova nekẹle rebhe.

20. Be ha sunu ji ọne ẹkpẹn?

²⁰ Be bhọ ha sunu ji ọne ẹkpẹn? Revelation 20:1-3 da rẹman ghe, ẹhi dẹ mun Esu fiọbhi ẹkẹ ọne uhio nọn imhọn ọkpẹnlẹn. Ọnan ki diabe ọle ribhi ighian. Esu ha ribhi ẹkẹ ọne uhio, ọle ida “yẹ ha hiẹ ene agbaẹbho ọkuẹsẹ ene ikpe 1,000 sotọ.” Bhi ọkike ọle, a dẹ mun Esu bi ẹhi nesọle rebhe fiọbhi “odighi eranlẹn nin sulfur ye.” Ọnan rẹman ghe, a dẹ gbe ele khuelo sẹsẹsẹ. (Rev. 20:10) Ria ẹmhọn agbọn nin Esu bi ẹlinmhin ebe nesọle ida yẹ ha ye. Ọne agbọn nin dẹ wo mhẹn an!

21. Bezẹle nin ebi mhan tie bhi ebe ọsi Revelation ha da re imhan ha ghọnghọn?

²¹ Ọ wo manman ti mhan bhọ nin mhan rẹ luẹ ẹmhọn ene iyaman nan tẹmhọnlẹn bhi ebe ọsi Revelation! Mhan dọ luẹ ene yi eghian nesi Jehova, bi ebe ha sunu ji ele. Bhi ọsi ẹmhọanta, ‘Eghọnghọn hi ọsi ọria nọn tie ọta ọsi ọne akhasẹ nan dagbare, bi ẹbho ne kaehọ ọle’! (Rev. 1:3) Ọkpakinọn, a ha fuẹn eghian nesi Osẹnobulua a fo, elele nela ẹbho ne sun rẹkhan Osẹnobulua ha miẹn? Mhan dẹ zilo nyan ọnan bhi uhọnmhọn-ọta nọn kike, bhi ene uhọnmhọn-ọta nan ne diẹn kugbe nin mhan zilo ọle.