1. Bezẹle nọn da khẹke nin mhan rebhe ha mhọn ẹwanlẹn nọn na obọ Osẹnobulua vae? (Proverbs 4:7)

 AHAMIẸN emhin kpataki ribhọ nin uwẹ ho nin uwẹ zẹ bhi iẹnlẹn, edandan iribhọ ghe, uwẹ dẹ bhii Jehova nin ọle re ẹwanlẹn nin uwẹ rẹ lẹn ebi uwẹ ha lu. (Jas. 1:5) Solomọn nin Ojie da yọle: “Ẹwanlẹn hi emhin nọn lu uhọnmhọn emhin nẹ.” (Tie Proverbs 4:7.) Bhi ọsi ẹmhọanta, ọ iyi ẹwanlẹn ọsi eria Solomọn ha talọ je. Sokpan, ẹwanlẹn nọn na obọ Jehova vae ọle ha talọ je. (Prov. 2:6) Ọkpakinọn, ẹwanlẹn nọn na obọ Osẹnobulua vae dẹ be sabọ rẹkpa mhan khọn ọnọghọ nin mhan miẹn ẹlẹnan? Ehe, ọ dẹ sabọ rẹkpa mhan beji mhan ha daghe bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan.

2. Uwedẹ ọkpa nela ha sabọ rẹkpa mhan ha mhọn ẹwanlẹn ọsaje?

² Uwedẹ ọkpa nin mhan ha rẹ ha mhọn ẹwanlẹn ọsaje hi, sade mhan luẹ iman-emhin ọsi ikpea eva ne manman mhọn ẹwanlẹn, yẹ re obọ rẹkhan ene iman-emhin. Ọhẹnhẹn, mhan dẹ zilo nyan ijiẹmhin ọsi Solomọn. Baibo da yọle ghe, Osẹnobulua da manman re ẹwanlẹn bi ilẹn-otọ-emhin nin Solomọn. (1 Ki. 4:29) Ọzeva, mhan dẹ zilo nyan ijiẹmhin ọsi Jesu nọn yi ọria nọn sẹ mhọn ẹwanlẹn nẹ nọn nyẹnlẹn bhi ọne otọ nan. (Matt. 12:42) A da kha akhasẹ rẹji Jesu yọle: “Ẹlinmhin nọnsi Jehova dẹ nanlẹn dia, ẹlinmhin ọsi ẹwanlẹn bi ọsi ilẹn-otọ-emhin.”​—Isa. 11:2.

3. Be imhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

³ Solomọn bi Jesu da noo ẹwanlẹn nin Osẹnobulua re nin ele rẹ re ibhude ọbhi otọ rẹji emhin ne lu uhọnmhọn emhin rẹji mhan. Bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan, mhan dẹ zilo nyan ea bhi ene emhin: Ebezẹle nọn da khẹke nin mhan ha re ẹlo nọn  khẹke ghe igho, iwẹnna nọnsẹmhan, bi egbe mhan.

4. Be re idia nin Solomọn bi Jesu ha ye dikẹ?

⁴ Solomọn wo manman fe. Ọle da yẹ ha nyẹnlẹn bhi uwa nọn wo manman mhọn-ose. (1 Ki. 10:7, 14, 15) Bhi obọ nọnkẹle, Jesu imanman mhọn emhin. Ọle bhọ imhọn uwa nọnsọle. (Matt. 8:20) Ọrẹyiriọ, ene ikpea eva nan da re ẹlo nọn khẹke ha ghe afe, ranmhude obọ Osẹnobulua ẹwanlẹn nin ele mhọn na vae.

5. Be Solomọn rẹ re ẹlo nọn khẹke ha ghe igho yẹ?

⁵ Solomọn da yọle ghe ugbega igho khin. (Eccl. 7:12) Mhan ha mhọn igho, mhan ki sabọ ha mhọn emhin ne khẹke nin mhan ha mhọn bhi iẹnlẹn, bi emhin eso nin mhan guanọ. Ọkpakinọn, arẹmiẹn Solomọn manman fe, ọle da lẹn sẹbhọ ghe emhin ribhọ ne lu uhọnmhọn emhin gbera igho. Bhi ọsi ijiẹmhin, ọle da yọle: “Elin nọn mhẹn, ọle a ha zẹ gbera ẹfe.” (Prov. 22:1) Solomọn da yẹ yọle ghe, ẹbho ne hoẹmhọn igho ikẹ manman ghọnghọn bhi emhin nin ele mhọn. (Eccl. 5:10, 12) Ọle da yẹ yọle ghe nin mhan hẹi ha riale igho lu uhọnmhọn emhin nẹ bhi iẹnlẹn. Ranmhude, igho nin mhan mhọn ẹlẹnan, asabọmiẹn ọ ida yẹ ha ribhọ ewiẹ.​—Prov. 23:4, 5.

6. Be Jesu rẹ re ẹlo nọn khẹke ha ghe afe yẹ? (Matthew 6:31-33)

⁶ Jesu da re ẹlo nọn khẹke rẹ ha ghe afe. Ọle da sọnyẹnmhẹn bhi ebale bi anyọn. (Luke 19:2, 6, 7) Ẹghe ọkpa ribhọ nin ọle rẹ re amẹn rẹ kiẹn anyọn nọn ki sẹ mhẹn nẹ. Ọnan hi emhin ọhan-ilo ọhẹnhẹn nin ọle ka lu. (John 2:10, 11) Sẹyẹ, ukpẹdẹ nin ọle yu, ọle da yọ ukpọn nọn manman ghan. (John 19:23, 24) Ọkpakinọn, Jesu bha mun afe kalo bhi iẹnlẹn. Ọle da taman ene rẹkhan ọlẹn yọle: “Ọria soso ida sabọ ga ebeanlẹn eva . . . Uwẹ ida sabọ ha yi igbọn nọnsi Osẹnobulua sẹyẹ ha yi igbọn ọsi Afe.” (Matt. 6:24) Jesu da yọle ghe, ahamiẹn mhan mun ẹmhọn Agbejele kalo bhi iẹnlẹn, Jehova ki ne ebi mhan ha rẹ gbẹloghe egbe nin mhan.​—Tie Matthew 6:​31-33.

7. Elele nela obhio mhan nin okpea miẹn ranmhude ọle bha mun ẹmhọn igho kalo bhi iẹnlẹn?

⁷ Ibhio mhan ne bunbun wo miẹn elele  ranmhude nin ele rẹ re obọ rẹkhan ibhude nin Jehova re ọbhi otọ rẹji ẹmhọn igho. Bha ji mhan fẹ ijiẹmhin ọsi obhio mhan nin Daniel ghe nọn bha sẹ re okhuo. Ọle da yọle: “Ẹghe nin mẹn rẹ ribhi usẹn, mẹn da zẹ ghe mẹn dẹ mun ẹmhọn oga kalo bhi iẹnlẹn nọnsẹmhẹn. Ranmhude Daniel de obọ re bhi iẹnlẹn, ọle da sabọ noo ẹghe nọnsọle, bi emhin nin ọle guẹle rẹ lu ilọnmhọn oga kẹkẹ. Ọle da yẹ yọle: “Mẹn dẹ sabọ yọle ghe, ene emhin nan nin mẹn zẹ rẹ lu nan bha ba mẹn bhi egbe hiehie. Bhi ọsi ẹmhọanta, mẹn dẹ rẹ manman ha mhọn igho sade igho mẹn ho nin mẹn re iẹnlẹn nọnsẹmhẹn khu. Ọkpakinọn, mẹn irẹ ha mhọn imọẹ ọsaje nin mẹn mhọn ẹlẹnan nian. Sẹyẹ, mẹn irẹ ha ghọnghọn beji mẹn rẹ ha ghọnghọn nian, ranmhude nin mẹn rẹ mun Jehova kalo bhi iẹnlẹn. Igho iribhọ nọn ha re imẹn ha ghọnghọn beji mẹn rẹ ha ghọnghọn nian nin mẹn rẹ ha ga Jehova.” Gene-gene, mhan miẹn elele sade mhan mun ẹmhọn Jehova kalo gbera ẹmhọn igho.

8. Be imhan rẹ lẹn yẹ ghe Solomọn re ẹlo nọn khẹke rẹ ghe iwẹnna? (Ecclesiastes 5:18, 19)

⁸ Solomọn da yọle ghe, ọria dẹ manman ha ghọnghọn sade ọle wẹnna kaka. Ọle da tie ọnan ẹsele nọn na obọ Osẹnobulua vae. (Tie Ecclesiastes 5:​18, 19.) Ọle da yọle: “Elele ribhi iwẹnna nọn kaka rebhe.” (Prov. 14:23) Solomọn lẹnmhin ghe, ẹmhọanta ene ọta nin khin, ranmhude ọle wo yẹ wẹnna kaka. Ọle wo bọn uwa kẹkẹ, mun ugbo kẹkẹ, yẹ ha mhọn ogba bi omin kẹkẹ. Ọle da yẹ bọn agbaẹbho kẹkẹ. (1 Ki. 9:19; Eccl. 2:4-6) Ọnan iyi ọbhi ẹsọn khere. Ọkpakinọn, ọ da re ọle ha ghọnghọn. Sokpan, Solomọn lẹnmhin ghe nin ọle rẹ gene ha mhọn eghọnghọn ọsaje, ọkhẹke nin ọle lu gbera ọnan. Ọle da yẹ ha lu ilọnmhọn oga. Bhi ọsi ijiẹmhin, ọle hi ọnọn ha mhọn obọ bhi uwa oga nọnsi Jehova nọn mhọn-ose a, nan re ikpe ihinlọn rẹ bọn! (1 Ki. 6:38; 9:1) Solomọn ki lu emhin kẹkẹ ne bunbun fo bhi iẹnlẹn, ọle da dọ lẹn sẹbhọ ghe, nan rẹ ga Jehova hi emhin nọn lu uhọnmhọn emhin nẹ bhi iẹnlẹn. Ọle da yọle: “Ebi a rẹ kpẹn ene ẹmhọn rebhe nan họn hi: Ha mun ofẹn Osẹnobulua ọsi ẹmhọanta, yẹ re obọ rẹkhan uhi nesọle, ranmhude, ọnan hi emhin rebhe nọn khẹke nin eria ha lu.”​—Eccl. 12:13.

9. Be Jesu rẹ rẹman yẹ ghe iwẹnna nin ọle ha lu bha lu uhọnmhọn emhin rẹji ọle gbera ilọnmhọn oga?

⁹ Jesu wo manman wẹnna kaka. Ọle da ha lu iwẹnna ikapẹnta ẹghe nin ọle rẹ ha ribhi usẹn. (Mark 6:3) Edandan iribhọ ghe urẹkpa nin ọle wo ha re re, wo ti ene biẹ ọle bhọ, beji ele rẹ ha wẹnna kaka rẹ gbẹloghe azagba-uwa nọnsele. Ọria nọn gbale Jesu ha khin. Bhiriọ, ọle dẹ ha lu iwẹnna nọn gbale. Ranmhude ọnan, asabọmiẹn ẹbho ne bunbun dẹ ha guanọ nin ele dọ dẹ emhin nin Jesu kanọ! Iriọ a ha da miẹn Jesu wo ha sọnyẹnmhẹn bhi iwẹnnan nin ọle ha lu. Ọkpakinọn, arẹmiẹn Jesu wo ha wẹnna kaka, ọle da sẹyẹ ha mhọn ẹghe nin ọle rẹ ha lu ilọnmhọn oga. (John 7:15) Akizẹbue, ẹghe nin ọle ki rẹ re ẹghe nọnsọle rebhe ha tẹmhọn Osẹnobulua, ọle da re ọne ibhude nan nin ene ha ka ọle ehọ. Ọle da yọle: “Wẹnna, ọ iyi nin bha rẹ miẹn ebale nọn ha fuẹn an, ọkpakinọn, nin bha rẹ miẹn ebale nọn da ha ribhọ rẹ sẹbhi ighegheghe.” (John 6:27) Sẹyẹ, bhi ọta ogbakha nin ọle ta bhi uke oke, Jesu da yọle: “Ha ne emhin ne ghanlẹn ya nin egbe ẹ bhi okhun.”​—Matt. 6:20.

10. Ọnọghọ nela mhan ha sabọ kuẹlo da bhi isi iwẹnna?

¹⁰ Ahamiẹn mhan re obọ rẹkhan ibhude nesi Jehova, mhan ki sabọ ha re ẹlo nọn khẹke rẹ ghe iwẹnna nin mhan lu. Baibo taman mhan ghe, nin mhan ha lu ‘iwẹnna nọn kaka . . . ,  iwẹnna esili.’ (Eph. 4:28) Ewanlẹn nesẹmhan bhi isi iwẹnna wo daghe ghe, eria nan ha sabọ gbaẹkẹ ele, ne yẹ wẹnna kaka mhan khin. Bhiriọ, ele sabọ rẹ taman mhan ghe, uwedẹ nin mhan rẹ wẹnna wo ti ele bhọ. Ọnan sabọ re imhan ha wẹnna gbera ẹghe nọn khẹke nin mhan wẹnna sẹ, beji ọwanlẹn mhan bhi isi iwẹnna ha da re ẹlo esili ha ghe Esali Jehova. Mhan ha lu iriọ, iriọ a ha da miẹn mhan ida yẹ manman miẹn ẹghe rẹ deba azagba-uwa nọnsẹmhan ha gbe ẹghe, la rẹ ha lu ilọnmhọn oga. Ọkhẹke nin mhan fi emhin denọ, beji mhan ha da miẹn ẹghe rẹ ha lu emhin ne lu uhọnmhọn emhin nẹ.

11. Be bhọ obhio mhan nin okpea luẹle rẹji nan rẹ ha re ẹlo nọn khẹke rẹ ghe iwẹnna nin mhan lu?

¹¹ Obhio mhan nin usẹn okpea natiole William da luẹ ebi ọ rẹ manman lu uhọnmhọn emhin yẹ nan rẹ miẹn ghe, mhan bha mun iwẹnna kalo gbera ilọnmhọn oga bhi obọ obhio mhan nin okpea nin ọle ka ha wẹnna nan. William da yọle: “Ijiẹmhin esili ọsi ọria nọn re ẹlo nọn khẹke rẹ ghe iwẹnna nin ọle lu, [ọle ọne obhio mhan nan] khin. Ọne obhio mhan nan wo wẹnna kaka. Ọle bi eria ne mun iwẹnna ji ọle wo ko mhọn ikolu nọn mhẹn, ranmhude iwẹnna esili nin ọle lu. Ọkpakinọn, ẹghe ha sẹ nin ọle rẹ zobọ bhi isi iwẹnna, ọle ki zẹ ọne ẹsọn obọ dọ deba azagba-uwa nọnsọle gbe ẹghe, yẹ dọ lu ilọnmhọn oga. Ọne obhio mhan nan deba ẹbho ne ghọnghọn nẹ nin mẹn lẹnlẹn!” *

12. Be Solomọn rẹ rẹman yẹ ghe ọle re ẹlo nọn khẹke ha ghe egbe ọle? Be ọle bha rẹ lu nọnsẹn yẹ?

¹² Ẹghe nin Solomọn rẹ re ọkhọle rebhe ha ga Jehova, ọle da re ẹlo nọn khẹke ha ghe egbe ọle. Ẹghe nin ọle rẹ ha ribhi usẹn okpea, ọle da rẹọbhọ ghe ọle mhọn eji ọle ida lu nọnsẹn. Bhiriọ, ọle da bhii Jehova nin Ọle dia ọle. (1 Ki. 3:7-9) Ẹghe nin Solomọn rẹ munhẹn ha gbẹloghe, ọle da yẹ lẹn sẹbhọ ghe, okhẹnan ribhọ sade ọria mhọn okpẹhio. Ọle da yọle: “Ẹhio re ọria de dunmhun an, itẹngbemun re  ọria dua oẹ.” (Prov. 16:18) Akizẹbue, ọ da ba bhi egbe a ghe, Solomọn bha yẹ re obọ rẹkhan ibhude nọnsọle. Ọle ki zẹ gbẹloghe, ọle da munhẹn ha mhọn okpẹhio, yẹ ha gbe uhi nesi Osẹnobulua a. Bhi ọsi ijiẹmhin, ọkpa bhi uhi nan gbe nin ibhokhan Izrẹl da yọle ghe, nin ojie ọsi ibhokhan Izrẹl hẹi “ne ikhuo ne bunbun nin egbe ọle, nin ọkhọle nọnsọle hẹi denọ sibhi uwedẹ re.” (Deut. 17:17) Solomọn da gbe ọne uhi nin an nin ọle rẹ dọ ne ikhuo ne bun sẹbhi 700, yẹ zẹ ọshọ ne bun sẹbhi 300. Ene bunbun bhi ẹwẹ ele iga Jehova! (1 Ki. 11:1-3) Asabọmiẹn Solomọn da ha riale ghe ọnan ida kiẹn ọnọghọ rẹji ọle. Sokpan, akizẹbue, Solomọn da loya ne nabhọre sade a bha re obọ rẹkhan uhi nesi Jehova.​—1 Ki. 11:9-13.

13. Be imhan ha sabọ miẹn luẹ sade mhan ria eria nyan uwedẹ nin Jesu rẹ degbere?

¹³ Jesu da ha mhọn idegbere, yẹ re ẹlo nọn khẹke ha ghe egbe ọle. Ọkuẹsẹ Jesu vae bhi ọne otọ nan, ọle da lu emhin ọhan-ilo ne bunbun bhi oga nọnsi Jehova. Rẹ na obọ Jesu, “a da man emhin nekẹle rebhe ne ribhi otọ bi okhun.” (Col. 1:16) Asabọmiẹn ẹghe nin Jesu rẹ mianmẹn, ọle da ye emhin eso re nin ọle lu, ẹghe nin ọle rẹ ha ribhi eji Aba ọle ye. (Matt. 3:16; John 17:5) Ọkpakinọn, ene emhin nan nin Jesu yere bha re ọle ha mhọn okpẹhio. Sẹyẹ, ọle bha ha lu emhin bhi uwedẹ nọn ha rẹman ghe ọle mhẹn gbera ẹbho nekẹle. Ọle da taman edibo nesọle ghe, ọle vae bhi ọne otọ nan, “ọ iyi nan dọ ga ọle, ọkpakinọn nin ọle dọ ga, bi nọn yẹ dọ re iẹnlẹn nọnsọle rẹ zọese rẹ dẹ ene bunbun kiere.” (Matt. 20:28) Ọle da yẹ yọle ghe, ọle ida sabọ tobọle lu emhin soso. (John 5:19) Jesu wo gene ha mhọn idegbere! Ọle wo re ijiẹmhin esili ọbhi otọ nin mhan ha rẹkhan.

14. Be imhan ha miẹn luẹ bhi ebi Jesu tale rẹji nin mhan rẹ re ẹlo nọn khẹke ha ghe egbe mhan?

¹⁴ Jesu da taman ene rẹkhan ọlẹn nin ele re ẹlo nọn khẹke rẹ ha ghe egbe ele. Ẹghe ọkpa ribhọ nin Jesu rẹ taman ele yọle: “A ka eto rebhe nọn ri bha bhi uhọnmhọn.” (Matt. 10:30) Ọnan dẹ wo re ikoudure nin mhan, manman nọn sade mhan re ẹlo nọn bha khẹke rẹ ghe egbe mhan. Ene ọta nin Jesu tale rẹman ghe, ẹmhọn mhan wo manman rẹtẹ Aba mhan  nọn ribhi okhun, ghe mhan wo ghan bhi ẹlo nọnsọle. Beji a miẹn Jehova re ọne isẹhoa nin mhan rẹ ha ga ọle, yẹ ghe mhan bii ene sẹ eria ne ha nyẹnlẹn bhi ighegheghe bhi agbọn ọsọgbọn nọnsọle, ọ bha khẹke nin mhan ha riale ghe mhan bha sẹ eria ne ha ga ọle, la nyẹnlẹn bhi agbọn ọsọgbọn.

15. (a) Uwedẹ nọn khẹke nela Watchtower ọkpa yọle nin mhan rẹ ha ghe egbe mhan? (b) Beji a rẹman bhi ifoto ne ribhi apapale 24, ahamiẹn mhan wo ha ria ẹmhọn egbe mhan, elele nela ida sẹ mhan obọ?

¹⁵ Bhi ikpe 15 ne gbera, Watchtower ọkpa da yọle nin mhan ha re ẹlo nọn khẹke ghe egbe mhan. Ọ da yọle: “Ọ bha khẹke nin mhan manman ha ria ẹmhọn egbe mhan rẹ sẹbhọ ghe, mhan ki ha mhọn okpẹhio. Ọkpakinọn, ọ bha yẹ khẹke nin mhan re ẹlo ha gbe egbe mhan an rẹ sẹbhọ ghe, mhan ki ha riale mhan bha sẹ emhin soso. Sokpan, ọkhẹke nin mhan re ẹlo nọn khẹke ha ghe egbe mhan. Ọnan rẹman ghe, mhan dẹ lẹn eji mhan da lu nọnsẹn, bi eji mhan da wẹghẹ. Okhuo ọkpa nọn yi Kristiẹn da yọle: ‘Mẹn’ imanman yi ọria ebe; ọkpakinọn, mẹn iyi ọria nọn mhẹn nẹ. Mẹn mhọn eji mẹn da lu nọnsẹn, bi eji mẹn da wẹghẹ. Iriọ yẹ nọn rẹji eria nekẹle.’” * Mhan daghe ebezẹle nọn da mhẹn nin mhan rẹ re ẹlo nọn khẹke ha ghe egbe mhan.

16. Bezẹle nin Jehova da re ibhude nin mhan ne ha rẹkpa mhan ha wanlan?

¹⁶ Jehova noo Baibo rẹ re ibhude nin mhan ne ha rẹkpa mhan ha wanlan. Ọle hoẹmhọn mhan, yẹ guanọ nin mhan ha ghọnghọn. (Isa. 48:17, 18) Emhin nọn mhẹn nẹ nin mhan ha zẹ rẹ lu, bi ọnọn ha yẹ re imhan ha mhọn eghọnghọn ọsaje hi, nin mhan rẹ ha lu emhin ne ha ti Jehova bhọ. Mhan ha lu iriọ, mhan ki rẹban ọnọghọ ne bunbun nin ẹbho ne mun igho, iwẹnna, bi egbe ele kalo bhi iẹnlẹn miẹn. Mhan dọnmhegbe rẹ ha wanlan, yẹ re ọkhọle nọnsi Jehova ha ghọnghọn!​—Prov. 23:15.