1. Be Baibo rẹ tẹmhọn ahoẹmhọn-egbe ọsaje yẹ?

 INIAN ahoẹmhọn-egbe “diabe eranlẹn nọn manman wo ha to, eranlẹn ọsi Jah. Ebi amẹn irẹ bun sẹ yẹ, ọ ida sabọ fun ahoẹmhọn-egbe a. Ẹdẹ ida sabọ kpe ọle kua.” b (Song of Sol. 8:6, 7) Emhin ne mhẹn khọnan nan rẹ khọkhọ ahoẹmhọn-egbe ọsaje! Ọta izebhudu nin okhuo bi ọdọ ha sabọ ha mhọn bhi ọkhọle hi: Bha dẹ sabọ ha mhọn ahoẹmhọn-egbe ọsaje da egbe.

2. Be ọkhẹke nin okhuo bi ọdọ lu beji a ha da miẹn ahoẹmhọn-egbe nin ele mhọn da egbe bha wẹghẹa?

² Obọ okhuo bi ọdọ ọ ye nin ele rẹ ha mhọn ahoẹmhọn-egbe ọsaje bhi ẹdagbọn iẹnlẹn nọnsele rebhe. Nan rẹ lu ijiẹmhin ọbhọ, eranlẹn nan kuẹ dẹ sabọ ha to khian sade a wo ha fie ọbhọ. Ahamiẹn a bha fie ọbhọ, ọ ha zẹbue, ọne eran ki fun. Iriọ sẹyẹ nọn, ahoẹmhọn-egbe nin okhuo bi ọdọ mhọn da egbe dẹ sabọ ha ribhọ rẹ sẹbhi ighegheghe. Ọkpakinọn, nọn rẹ sabọ ha ribhọ, ọ dẹ khẹke nin ele ha ziẹn ọlẹn. Ẹgheso, ọ sabọ rẹ dia okhuo bi ọdọ bhi egbe ghe ahoẹmhọn-egbe nin ele mhọn da egbe wẹghẹa, manman nọn sade ọ nọghọ ele rẹ ha miẹn emhin rẹ ha gbẹloghe egbe, sade emianmhẹn zegbere, la ẹsọn ọsi imọn vae. Ahamiẹn uwẹ bọ ọdọ la re okhuo, be uwẹ ha rẹ sabọ ji “eranlẹn ọsi Jah” ha to bhi ibọdọ bi ire-okhuo nọnsẹ yẹ? Bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan, mhan dẹ zilo nyan uwedẹ ea nin okhuo bi ọdọ ha rẹ ha ziẹn ikolu nin ele mhọn, yẹ rẹ sabọ ha mhọn ibọdọ bi ire-okhuo nin eghọnghọn ye. c

3. Be ikolu nọn ziẹnlẹn nin okhuo bi ọdọ deba Jehova mhọn ha rẹ rẹkpa ele ha ziẹn ahoẹmhọn-egbe nọnsele yẹ? (Ecclesiastes 4:12) (Yẹ fẹ ifoto ghe.)

³ Nin okhuo bi ọdọ rẹ sabọ ji “eranlẹn ọsi Jah” ha to bhi ibọdọ bi ire-okhuo nọnsele, ọkhẹke nin ele dọnmhegbe rẹ deba Jehova ha mhọn ikolu nọn ziẹnlẹn. Be ọne ikolu nan ha rẹ sabọ rẹkpa ele yẹ bhi ibọdọ bi ire-okhuo nọnsele? Ahamiẹn ikolu nin okhuo bi ọdọ deba Jehova mhọn manman lu uhọnmhọn-emhin rẹji ele, ọ ki wo ha ghọn ele rẹ ha re obọ rẹkhan adia nesọle. Ọnan ki rẹkpa ele rẹ rẹban emhin ne ha sabọ re ahoẹmhọn-egbe nin ele mhọn da egbe wẹghẹa, yẹ rẹ khọn ele. (Tie Ecclesiastes 4:12.) Ẹbho ne deba Osẹnobulua mhọn ikolu nọn ziẹn dọnmhegbe rẹ ha mhọn ikpẹ nin Jehova mhọn, yẹ re ọle man. Ikpẹ bii ifuẹkẹ, iziẹngbe bi nan rẹ ha rẹhunmhan. (Eph. 4:32–5:1) Ahamiẹn okhuo bi ọdọ re ene ikpẹ nan man, ọ ki wo re ọle lẹkhẹ nin ahoẹmhọn-egbe nin ele mhọn da egbe rẹ ha tuẹn okhun. Obhio mhan nin okhuo natiọle Lena nọn ki bọ ọdọ bhi ebe gbera ikpe 25 nian yọle ghe, “Ọ inọghọ nan rẹ hoẹmhọn ọria nọn hoẹmhọn Jehova yẹ ha mun ekpẹn nanlẹn.”

4. Bezẹle nin Jehova da zẹ Josẹf bi Meri nin ele ha yi ene da biẹ Jesu?

⁴ Bha ji mhan fẹ ijiẹmhin ọkpa ghe bhi Baibo. Ẹghe nin Jehova rẹ ha ho nin ọle zẹ okhuo bi ọdọ ne ha biẹ Jesu, ọle da zẹ Josẹf bi Meri ne na bhi ulin uwa nọnsi Devid vae, arẹmiẹn ẹbho ne bunbun ebhebhe ribhi ọne ulin uwa. Bezẹle? Ranmhude ọdeọde bhi ẹwẹ ele deba Jehova mhọn ikolu. Sẹyẹ Jehova lẹn ghe, ele dẹ mun ẹmhọn ọlẹn kalo bhi ibọdọ bi ire-okhuo nọnsele. Ahamiẹn uwẹ bọ ọdọ la re okhuo, be uwẹ ha sabọ miẹn luẹ bhi obọ Josẹf bi Meri?

5. Be ene ọdọ ha sabọ luẹ bhi ijiẹmhin ọsi Josẹf?

⁵ Josẹf wo ha re obọ rẹkhan adia nesi Jehova. Bhiriọ, ọnan da re ọle ha yi ọdọ nọn mhẹn. Ọ sẹ igba ea nin ọle miẹn adia bhi obọ Osẹnobulua rẹji ebi ọle ha rẹ re azagba-uwa nọnsọle khian yẹ. Bhi ene igba ea nan, ẹjẹje ọle rẹ re obọ rẹkhan ebi Jehova taman ọlẹn arẹmiẹn ọ bha lẹkhẹ nanlẹn rẹ lu iriọ. (Matt. 1:20, 24; 2:13-15, 19-21) Ranmhude Josẹf wo ha re obọ rẹkhan adia nesi Osẹnobulua, ọle da sabọ gbega Meri, rẹkpa ọle, yẹ gbẹloghe ọle. Ria ẹmhọn ebi uwedẹ nin Josẹf rẹ ha lu emhin yẹ ha rẹ re Meri manman hoẹmhọnlẹn, yẹ ha mun ekpẹn nanlẹn. Ene ọdọ, bha dẹ sabọ re egbe khọkhọ Josẹf sade bha guanọ adia bhi Baibo ne ha rẹkpa bha rẹ ha gbẹloghe azagba-uwa nọnsẹbha. d Ahamiẹn uwẹ dẹ fi emhin eso denọ nin uwẹ da sabọ re obọ rẹkhan adia ne ribhi Baibo, sokpan nin uwẹ da dọnmhegbe rẹ lu iriọ, uwẹ ki rẹman okhuo uwẹ ghe uwẹ hoẹmhọn ọlẹn, sẹyẹ, uwe ki ziẹn ibọdọ bi ire-okhuo nọnsẹbha. Obhio mhan nin okhuo nọn nyẹnlẹn bhi Vanuatu, nọn bọdọ bhi ebe ki gbera ikpe 20 nian da yọle: “Ahamiẹn ọdọ mẹn guanọ adia bhi obọ Jehova, yẹ re obọ rẹkhan ọne adia, ọ manman re mẹn mun ekpẹn nanlẹn. Mẹn idọ ha kpokpo egbe, sẹyẹ mẹn ki wo re obọ ba emhanmhan nesọle.”

6. Be ene amhẹn ha sabọ miẹn luẹ bhi obọ Meri?

 ⁶ Meri wo tobọle deba Jehova ha mhọn ikolu; yẹ ha ziẹn ọne ikolu. Iriọ ọle yẹ wo rẹ manman lẹn ebe ribhi Ebenọnkhiale. (Sẹyẹ fẹ study note bhi Luke 1:46 ghe bhi Baibo bhi urolo ebo.) Sẹyẹ, ọle wo re ẹghe ọbhi otọ rẹ ha ria eria nyan emhin nin ọle luẹ. (Luke 2:19, 51) Edandan iribhọ ghe ikolu nin ọle deba Jehova mhọn re ọle ha yi amhẹn esili. Ẹlẹnan nian, amhẹn ne bunbun yẹ wo dọnmhegbe rẹ tobele ha luẹ emhin beji Meri lu. Bhi ọsi ijiẹmhin, obhio mhan nin okhuo natiọle Emiko da yọle: “Ọkuẹsẹ mẹn bọ ọdọ, mẹn mhọn ẹghe nin mẹn re ọbhi otọ nin mẹn re obọ rẹkhan rẹ luẹ emhin. Ọkpakinọn beji mẹn ki bọ ọdọ, ọdọ mẹn ki rẹ mhan nan erọnmhọn, yẹ sun oga azagba-uwa nọnsẹmhan, bhiriọ, mẹn da dọ kere ghe ọle mẹn ki khẹ nọn ha lu ene emhin nan mẹn ne ha re urẹọbhọ nọnsẹmhẹn deziẹn. Mẹn da dọ kere ghe ọkhẹke nin mẹn tobọmẹn ha ziẹn ikolu nin mẹn bi Jehova ko mhọn. Bhi, ejayenan nian, mẹn ki mhọn ẹghe nin mẹn rẹyi nin mẹn rẹ lu emhin ne ha sabọ re mẹn sikẹ Osẹnobulua nọnsẹmhẹn. Emhin bii nan rẹ ha nan erọnmhọn, nan rẹ ha tie Baibo, yẹ ria eria nyan ọlẹn.” (Gal. 6:5) Ene amhẹn, beji bha ha rẹ manman ha ziẹn ikolu nin bha deba Jehova mhọnlẹn, ọdọ bha ki miẹn emhin ne ha manman re ele ha gẹn bha yẹ hoẹmhọn bha.—Prov. 31:30.

7. Be ene ọdọ bi amhẹn ha sabọ miẹn luẹ bhi uwedẹ nin Josẹf bi Meri rẹ ko ha ga Jehova kugbe?

⁷ Meri bi Josẹf yẹ ko wẹnna kugbe rẹ ha ziẹn ikolu nin ele bi Jehova ko mhọnlẹn. Ele lẹn ebi ọ lu uhọnmhọn emhin sẹ yẹ nin azagba-uwa rẹ ko ha ga Jehova kugbe. (Luke 2:22-24, 41; 4:16) Asabọmiẹn ọ bha lẹkhẹ nin ele rẹ lu iriọ, manman nọn beji ele ki dọ ha mhọn imọn ne bun. Ọkpakinọn ele da sẹyẹ dọnmhegbe rẹ ha ga Jehova kugbe. Ijiẹmhin esili ele wo re ọbhi otọ nin okhuo bi ọdọ ẹlẹnan! Bọsi Josẹf bi Meri, ahamiẹn bha mhọn imọn, asabọmiẹn ọ ida lẹkhẹ nin bha rẹ ha yo ikolo oga, la rẹ re ẹghe ọbhi otọ rẹ ha lu oga azagba-uwa. Ọ bhọ sabọ rẹ ha nọghọ bha rẹ miẹn ẹghe rẹ ko ha luẹ emhin kugbe, la rẹ ko ha nan erọnmhọn kugbe bọsi okhuo bi ọdọ. Ọkpakinọn, yere ghe bha da ko ha ga Jehova kugbe, bha ki manman sikẹ Jehova yẹ sikẹ egbe. Bhiriọ, mun oga nọnsi Jehova kalo bhi ibọdọ bi ire-okhuo nọnsẹbha.

8. Be okhuo bi ọdọ ne mhọn ọkakale bhi ibọdọ bi ire-okhuo nọnsẹle ha sabọ lu, beji ele ha da manman ha miẹn elele bhi oga azagba-uwa nọnsele?

⁸ A ha ki miẹn okhuo bi ọdọ mhọn ọkakale bhi ibọdọ bi ire-okhuo nọnsele kii? Asabọmiẹn ọ ida ti bha bhọ rẹ ko si egbe koko ha lu oga azagba-uwa. Ọ ha yi iriọ, ibha sabọ rẹ re emhin nọn bha taan gbe nọn yẹ yẹẹ bha rẹ munhẹn, emhin nin bha veva re obọ ọi nin bha zilo nyan. Ọnan dẹ rẹkpa bha rẹ kie hoẹmhọn egbe, yẹ rẹ bha muegbe rẹ ko ha ga Jehova kugbe.

9. Bezẹle nọn da khẹke nin okhuo bi ọdọ ha gbe ẹghe kugbe?

⁹ Bha dẹ yẹ sabọ ha ziẹn ahoẹmhọn-egbe nin bha mhọn sade bha ko gbe ẹghe kugbe. Bha ha lu iriọ, ọ ki rẹkpa bha rẹ lẹn ebi ọdeọde ria ẹmhọn ọlẹn, bi ebi emhin dia ọle yẹ. (Gen. 2:24) Mhan fẹ ebi Lilia bi Ruslan dọ kere beji ele wo la bọ egbe fo bhi ebe ki gbera ikpe 15 nian. Lilia da yọle: “Mhan da dọ kere ghe mhan bha sabọ ha mhọn ẹghe nin egbe beji mhan rẹ ha mhọn bhi ọkhọle. Ẹmhọn iwẹnna bi ẹsọn uwa mhan wo re ẹghe nọnsẹmhan rebhe ha lu. Akizẹbue, imọn da dọ deba ọle. Mhan da dọ kere ghe ahamiẹn mhan bha re ẹghe ọbhi otọ nin mhan rẹ ko ha zilo bọsi okhuo bi ọdọ, asabọmiẹn mhan ida yẹ manman sikẹ egbe.”

10. Be okhuo bi ọdọ ha rẹ sabọ re obọ rẹkhan adia nọn ribhi Ephesians 5:15, 16 yẹ?

¹⁰ Be okhuo bi ọdọ ha lu beji ele ha da sabọ ko ha gbe ẹghe kugbe? Asabọmiẹn ọ dẹ khẹke nin bha re ẹghe yi, la re ẹghe ọbhi otọ nin bha rẹ ko ha zibue. (Tie Ephesians 5:15, 16.) Obhio mhan nin okpea nọn na bhi Nigeria vae natiọle Uzondu da yọle: “Ahamiẹn mẹn mhanmhan emhin kẹkẹ nin mẹn ha lu, mẹn ki yẹ mhanmhan ẹghe nin  mẹn bi okhuo mẹn ha rẹ ko gbe ẹghe kugbe ba ọle. Sẹyẹ, mẹn iji emhin soso da de idobolo ọbhi ọne ẹghe.” (Phil. 1:10) Mhan fẹ ebi obhio mhan nin Anastasia nọn yi okhuo ọfẹotughe bhi Moldova rẹ noo ẹghe nọnsọle nọnsẹn yẹ. Ọle da yọle: “Mẹn dọnmhegbe rẹ ha lu emhin ne khẹke nin mẹn lu bhi ẹghe nin ọdọ mẹn ha rẹ ha miẹnsọn nan mun nanlẹn. Bhiriọ, mhan ki miẹn ẹghe rẹ ko sabọ zibue a ha ki zẹbue.” Ọkpakinọn, a ha ki miẹn emhin nin bha lu re ọle nọghọ bha rẹ miẹn otọ rẹ ha gbe ẹghe kugbe kii?

11. Emhin kẹkẹ nela Akuila bi Prisilia ko ha lu kugbe?

¹¹ Okhuo bi ọdọ dẹ yẹ miẹn emhin luẹ bhi ijiẹmhin ọsi Akuila bi Prisilia, ne ha yi okhuo bi ọdọ nin Kristiẹn ne bunbun wo manman hoẹmhọnlẹn bhi ore nin ọhẹnhẹn. (Rom. 16:3, 4) Arẹmiẹn Baibo bha manman tẹmhọn emhin rẹji ibọdọ bi ire-okhuo nọnsele, ọ ji mhan lẹn ghe, ele wẹnna kugbe, tẹmhọn Osẹnobulua kugbe, yẹ kugbe re iyobọ nin ẹbho. (Acts 18:2, 3, 24-26) Bhi ọsi ẹmhọanta, a bha miẹn ẹghe nan rẹ tẹmhọn Akuila bhi Baibo nan bha da tẹmhọn Prisilia.

12. Be okhuo bi ọdọ ha sabọ lu rẹ manman ha gbe ẹghe kugbe? (Yẹ fẹ ifoto ghe.)

¹² Be okhuo bi ọdọ ha rẹ sabọ re egbe khọkhọ Akuila bi Prisilia yẹ? Ria eria nyan ẹsọn kẹkẹ nọn khẹke nin bha miẹn. Nin ọdeọde bhi ẹwẹ bha rẹ ha miẹn ọne ẹsọn, bha dẹ be sabọ ko ha miẹn ọlẹn kugbe? Bhi ọsi ijiẹmhin, Akuila bi Prisilia ko tẹmhọn Osẹnobulua kugbe. Bha be mhọn emhanmhan nin bha rẹ ko ha tẹmhọn Osẹnobulua kugbe ẹghe-ẹghe? Sẹyẹ, Akuila bi Prisilia ko wẹnna kugbe. Asabọmiẹn ọ iyi iwẹnna ọkpa uwẹ bi okhuo uwẹ ko lu. Ọkpakinọn, bha dẹ be sabọ ko ha miẹnsọn uwa kugbe? (Eccl. 4:9) Ahamiẹn bha rẹkpa egbe rẹ miẹnsọn, ọ ki rẹkpa bha rẹ ha ghe egbe bii eria ne ko khu ọbhi emhanmhan ọkpa, yẹ re ọne isẹhoa nin bha rẹ ko ha ne egbe zilo. Ọ ki gbera ikpe 50 nin Robert bi Linda bọ egbe. Robert da yọle: “Bhi ọsi ẹmhọanta, mhan bha manman miẹn ẹghe rẹ ko dagbare ha re egbe re ahoho. Ọkpakinọn, ahamiẹn mẹn kpe ekpan, nin okhuo mẹn ha najẹ ọle a, la mẹn gbẹn ilunmhun bhi ole nin ọle da dọ deba mẹn, ọ manman wo rẹ mẹn ghọnghọn. Ọ manman wo re mhan sikẹ egbe sade mhan lu emhin kugbe, yẹ tuẹn oyẹẹ nọn ribhi ẹwẹ mhan okhun.”

13. Be ọkhẹke nin okhuo bi ọdọ lu nin ele da manman sikẹ egbe?

¹³ Yere ghe, okhuo bi ọdọ gheghe ko gbe ẹghe kugbe bha rẹman ghe ele dẹ manman sikẹ egbe. Amhẹn ọkpa bhi Brazil da yọle: “Mẹn dọ kere ghe, ranmhude emhin ne bunbun ne ribhọ ẹlẹnan ne sabọ gbe ọria ẹghe, okhuo bi ọdọ sabọ rẹ ha riale ghe, ele ko gbe ẹghe kugbe ranmhude ele ko ribhi uwa ọkpa. Mẹn dọ kere ghe nin okhuo bi ọdọ rẹ gheghe ha gbe ẹghe kugbe bha sẹ, sokpan ọkhẹke nin ele ha noo ọne ẹghe nin egbe ele nọnsẹn.” Mhan fẹ ebi obhio mhan nin Bruno bi okhuo ọle nin Tays rẹ dọnmhegbe ha noo ẹghe nin egbe ele yẹ nọnsẹn. Bruno da yọle: “Ahamiẹn mẹn bi okhuo mẹn ko gbe ẹghe kugbe, mhan ki rẹban foni nan piẹn beji mhan ha da manman sọnyẹnmhẹn bhi ọne ẹghe.”

14. Ahamiẹn ọ iyẹẹ okhuo bi ọdọ rẹ ko ha gbe ẹghe kugbe, be bhọ ele ha sabọ lu?

 ¹⁴ A ha ki miẹn ọ iyẹẹ okhuo bi ọdọ rẹ ko ha gbe ẹghe kugbe kii? Asabọmiẹn emhin kikẹ yẹẹ bha rẹ lu, la emhin nin ọdọ ẹ, la amhẹn ẹ lu re ohu re uwẹ. Ọkpakinọn be uwẹ ha sabọ lu? Ye ẹmhọn eran nan kuẹ nin mhan ka rẹ lu ijiẹmhin re. Ọne eran iwo re osukpa tobọle manman ha bhala. Ọkhẹke nan ha kuẹ ọbhọ beji ọ ha da sabọ manman ha bhala. Iriọ yẹ nọn. Bha sabọ rẹ munhẹn ko ha gbe obhi ẹghe kere kugbe ukpẹdẹ-ukpẹdẹ. Bha yẹ ha lu emhin ne ti bha veva bhọ, ọ iyi emhin nọn ha si ovan re. (Jas. 3:18) Bha ha re inian munhẹn, asabọmiẹn ghe bha ki kie sabọ ha hoẹmhọn egbe.

15. Bezẹle nọn da manman khẹke nin okhuo bi ọdọ ha mun ekpẹn nin egbe?

¹⁵ Emhin nọn manman lu uhọnmhọn-emhin nọn nin okhuo bi ọdọ rẹ ko ha mun ekpẹn nin egbe. Inian ekpẹn diabe ahoho nọn re ahu nin eranlẹn rẹ manman ha to. Ahamiẹn ahoho bha ha fi, a ha zẹbue, eranlẹn nan fie ki fun. Iriọ yẹ nọn. Ahamiẹn okhuo bi odọ imun ekpẹn nin egbe, ahoẹmhọn-egbe nin ele mhọn da egbe ki wẹghẹa. Ọkpakinọn, ahamiẹn okhuo bi ọdọ mun ekpẹn nin egbe, ọ ki ha tuẹn oyẹẹ nin ele mhọn da egbe okhun. Ọrẹyiriọ, lẹn sẹbhọ ghe, ọnan gbera nin bha rẹ ha riale ghe, bha mun ekpẹn nin egbe. Mhan sabọ rẹ ha riale ghe, mhan mun ekpẹn nin ọdọ mhan la okhuo mhan, ọkpakinọn, ọ be dia ọdọ mhan la okhuo mhan bhi egbe ghe mhan gene mun ekpẹn nanlẹn? Ọ ki gbera ikpe 25 nian nin Aret bi Penny bọ egbe. Penny da yọle: “Ranmhude mhan wo re ekpẹn nin egbe lu emhin, mhan wo mhọn ahoẹmhọn-egbe bhi ibọdọ bi ire-okhuo nọnsẹmhan. Mhan isiegbe re ikeke rẹ ha taan ọkhọle a man egbe, ranmhude, mhan ji ẹmhọn egbe mhan da rẹtẹ mhan.” Bhiriọ, be uwẹ ha lu, nọn ha re ọdọ uwẹ la amhẹn uwẹ rẹọbhọ ghe uwẹ gene mun ekpẹn nanlẹn? Mhan fẹ ijiẹmhin ọsi Ebraham bi Sera ghe.

16. Be ene ọdọ ha sabọ miẹn luẹ bhi ijiẹmhin ọsi Ebraham? (1 Peter 3:7) (Yẹ fẹ ifoto ghe.)

¹⁶ Ebraham wo ha re ekpẹn rẹ nin Sera lu emhin. Ọle wo ha ka Sera ehọ, yẹ ria eria nyan emhin nin ọle taman ọlẹn ọkuẹsẹ ọle ze ebi ele ha lu. Ẹghe ọkpa ribhọ nin ohu rẹ wo manman re Sera. Bhiriọ, ọle da wo re ohu rẹ taman Ebraham ebi emhin dia ọle yẹ bhi egbe, yẹ yọle ghe, Ebraham bhọ si ọle. Ebraham ki be re obọ eranlẹn rẹ mun ọlẹn? Eye. Ọle lẹn sẹbhọ ghe Sera degbere nanlẹn. Sẹyẹ, ọle re obọ ọbhi emhanmhan nesọle. Bhiriọ, Ebraham da ka okhuo ọle ehọ yẹ dọnmhegbe re ọne ẹmhọn ọi nọnsẹn. (Gen. 16:5, 6) Be imhan luẹ bhi ọnan? Ẹmhọanta nọn ghe, ene ọdọ mhọn ọne ahu nin ele rẹ ha tare ebi emhin ha rẹ ha khian yẹ bhi azagba-uwa nọnsele. (1 Cor. 11:3) Ọrẹyiriọ, emhin nọn khẹke nin ọdọ lu hi, nin ọle rẹ fẹ ebi okhuo ọle ghe ọne ẹmhọn yẹ ọkuẹsẹ ọle ze emhin nin ọle ha lu, manman nọn, sade ọne emhin dẹ rẹso okhuo ọle. (1 Cor. 13:4, 5) Ẹgheso, emhin sabọ rẹ mhọn ebi ọ dia okhuo ẹ yẹ bhi egbe, bhiriọ, ọle sabọ rẹ ha guanọ nin ọle taman ẹn ebi emhin dia ọle yẹ. Bhi ọne ẹghe nan, uwẹ be ka ọle ehọ nọnsẹn nin  uwẹ rẹ sabọ lẹn ebi emhin gene dia ọle yẹ? (Tie 1 Peter 3:7.) Ọ bue ikpe 30 nian nin Angela bi Dmitry bọ egbe. Angela da tẹmhọn ebi ọdọ ọle rẹ mun ekpẹn ọle bhi egbe yẹ. Ọle da yọle: “Ọdọ mẹn wo ka mẹn ehọ ẹghe nọn hi ki rẹ khin nin ohu rẹ re mẹn, la ẹghe nọn hi ki rẹ khin nin mẹn rẹ ho nin mẹn nanlẹn talọ. Ọle re iziẹngbe rẹ ne mẹn lu emhin aharẹmiẹn mẹn fi bhi ẹlo mun ọlẹn.”

17. Be ene amhẹn ha sabọ miẹn luẹ bhi ijiẹmhin ọsi Sera? (1 Peter 3:5, 6)

¹⁷ Sera da rẹman ghe, ọle mun ekpẹn nin Ebraham bhi uwedẹ nin ọle rẹ wo ha re obọ bhi emhanmhan nesọle. (Gen. 12:5) Ẹghe ọkpa ribhọ nin Ebraham rẹ ha guanọ nin ọle re ebale nin eria nin ọle bha rẹ muegbe ọbhi otọ khẹ ne dọ tuẹ ọle. Bhiriọ, ọle taman Sera nin ọle zobọ bhi emhin nọn hi ki rẹ khin nin ọle lu, nin ọle dọ nyẹn ebale. (Gen. 18:6) Sera da wo re ẹjẹje lu beji ọdọ ọle taman ọlẹn, nin ọle rẹ rẹman ghe, ọle re obọ ọbhi emhin nin ọdọ ọle ho nin ọle lu. Ene amhẹn, bha dẹ sabọ re egbe khọkhọ Sera sade bha re obọ ọbhi emhanmhan ọsi ọdọ bha. Uwẹ da ha lu iriọ, uwẹ ki ha ziẹn ibọdọ bi ire-okhuo nọnsẹbha. (Tie 1 Peter 3:5, 6.) Dmitry nin mhan ka tẹmhọnlẹn da tẹmhọn ebi okhuo ọle rẹ mun ekpẹn ọle bhi egbe yẹ. Ọle da yọle: “Uwedẹ nin okhuo mẹn rẹ dọnmhegbe rẹ re obọ ọbhi emhanmhan nesẹmhẹn, aharẹmiẹn ọ iyi ebi ọle rẹ ha mhọn bhi ọkhọle manman wo ti mẹn bhọ. Aharẹmiẹn ebe na bhi ọne emhanmhan re bha wo deọbhọ, ọle ire unun riia mẹn an.” Ọ wo lẹkhẹ nin ọria rẹ hoẹmhọn ọria nọn mun ekpẹn nanlẹn.

18. Elele nela okhuo bi ọdọ ha miẹn sade ele wo ha tuẹn oyẹẹ nọn ribhi ẹwẹ ele okhun?

¹⁸ Ẹlẹnan nian, ebi Esu guanọ hi, nin ọle rẹ wẹghẹ oyẹẹ nọn ribhi ẹwẹ okhuo bi ọdọ ne ga Jehova a. Ọle lẹnmhin ghe, ahamiẹn okhuo bi ọdọ bha yẹ hoẹmhọn egbe, ele ida yẹ manman sikẹ Jehova. Ọkpakinọn, emhin iribhọ nọn ha sabọ wẹghẹ ahoẹmhọn-egbe ọsaje a. Bhiriọ, bha dọnmhegbe beji a ha da miẹn ghe ahoẹmhọn-egbe nọn ribhi ibọdọ bi ire-okhuo nọnsẹbha ki diabe ọnan tẹmhọnlẹn bhi ebe ọsi Song of Solomon. Bha dọnmhegbe rẹ mun ẹmhọn Jehova kalo bhi ibọdọ bi ire-okhuo nọnsẹbha. Bha ko ha gbe ẹghe kugbe. Bha dọnmhegbe lẹn ebi emhin dia ọdeọde yẹ bhi egbe, bi emhin nin ọdeọde guanọ. Bha da ha lu iriọ, bha ki ha re ogẹn ji Jehova nin ahoẹmhọn-egbe ọsaje na obọ ọle vae. Sẹyẹ, bọsi eranlẹn nan wo ha kuẹ ọi, ahoẹmhọn-egbe nọn ribhi ẹwẹ bha ki wo ha ziẹn ọbhọ, ọ ida fo ghẹdẹ.