1, 2. Beji mhan rẹ wanre bhi oga ẹmhọanta, emhin nela mhan ha kie ha luẹ? Re ijiẹmhin man.

JI A MAN yọle ghe, ọria re emhin rẹ lu ẹsele nin obhokhan ọkpa. Ene bie ọle da taman ọlẹn nin ọle yi ọne ọria nọn lu ẹsele nanlẹn “obulu.” Ọne ọmọn da gene lu beji a taman ọlẹn, ranmhude ai taman ọlẹn nin ọle lu iriọ. Ọne ọmọn a ki ha wanre, ọle ki dọ ha lẹn ebezẹle nọn da khẹke nan rẹ ha mhọn ekhuẹnmhẹn. Bhiriọ, ọle ki dọ sabọ ha re ọkhọle rebhe khuẹnmhẹn ẹbho ne lu ẹsele nanlẹn. Bezẹle? Ranmhude emhin nin ene bie ọle man ọle le ẹghe nin ọle rẹ ha ribhi obhokhan.

² Iriọ yẹ nọn rẹji mhan. Ẹghe nin mhan rẹ la munhẹn ha luẹ iBaibo, mhan da dọ luẹ kere ghe, emhin kpataki nọn nan rẹ ha lu rẹkhan ebi Jehova tale. Ọkpakinọn, beji mhan ki rẹ ha wanre bhi oga ẹmhọanta, mhan da kie luẹ ba emhin nin mhan ka luẹ khẹ rẹji Jehova. Mhan da dọ lẹn uwedẹ nin ọle rẹ ria-eria, emhin ne yẹẹ ọle bi emhin ne iyẹẹ ọle, bi ebi ọle rẹ ghe emhin yẹ. Ahamiẹn ebi Jehova rẹ ria-eria, ọle dia uwedẹ nin mhan rẹ lu emhin, mhan ki rẹman ghe iria-eria nọnsẹmhan diẹn mun ọsọle.

3. Bezẹle nọn da nọghọ ẹghe eso nin mhan rẹ ha ria-eria beji Jehova rẹ ria-eria?

³ Eghọnghọn nanbhọre nan rẹ ha ria eria beji Jehova rẹ ria eria. Ọkpakinọn, ẹghe eso, ọsabọ yẹ ha nọghọ mhan rẹ ha ria-eria beji  Jehova rẹ ria-eria, ranmhude ọbha gba nin mhan fo. Bhi ọsi ijiẹmhin, Jehova taman mhan ghe, nin mhan ji uwedẹ iẹnlẹn nọnsẹmhan khia, nin mhan hẹi ha khu ọbhi ẹfe, nin mhan ha tẹmhọn ọlẹn man ẹbho, bi emhin ne dia inian. Ọ sabọ ha nọghọ mhan rẹ lẹn ebezẹle nin ọle da taman mhan ene emhin nan. Ọ ha rẹ dia iriọ, be imhan ha lu yẹ? Be imhan ha rẹ ha ria-eria beji Jehova rẹ ria-eria yẹ? Be ọnan ha rẹ rẹkpa mhan ha zẹ ebi mhan lu yẹ?

4. Be imhan ha rẹ sabọ re obọ rẹkhan adia nọnsi Paul yẹ ghe, nin mhan “fi ọkhọle denọ”?

⁴ Tie Romans 12:2: Bhi ọne ulọnlẹn nan, Paul da taman mhan ebi mhan ha lu, nin mhan da sabọ ha ria eria beji Jehova rẹ ria eria. Ọle da yọle nin mhan “hẹi yẹ ha re egbe khọkhọ uwedẹ nin ọne agbọn nan rẹ lu emhin.” Bhi uhọnmhọn-ọta nọn gbera, mhan da luẹ ghe ahamiẹn mhan bha ji adia ọsi ọne agbọn nan ha na mhan bhi ọkhọle, mhan ki sabọ rẹban uwedẹ nin ọne agbọn nan rẹ lu emhin. Sẹyẹ, Paul da taman mhan ghe, nin mhan “fi ọkhọle denọ.” Ọnan rẹman ghe, ọkhẹke nin mhan ha tie Baibo, nin mhan da sabọ lẹn ebi Jehova rẹ ria eria yẹ. Sẹyẹ, mhan ki ha ria eria nyan ebi mhan luẹle. Bhiriọ, mhan ki sabọ ha diẹn iria-eria nọnsẹmhan mun ọsi Osẹnobulua.

5. Be a re ọle ta nan rẹ ha luẹ iBaibo?

⁵ Nan rẹ luẹ ẹmhọn nọnsi Osẹnobulua igheghe yi nan rẹ ha tie ebe, yẹ gheghe re iyaman ọbhi ewanniẹn rẹji inọnta. Ahamiẹn mhan luẹ ẹmhọn Osẹnobulua, ọkhẹke nin mhan ha ria eria nyan ebi emhin nin mhan luẹ taman mhan rẹji Jehova, uwedẹ nin ọle rẹ lu emhin, bi uwedẹ nin ọle rẹ ria eria. Mhan ki dọnmhegbe nin mhan lẹn ebezẹle nin Jehova da yọle nin mhan ha lu emhin eso, la nin mhan rẹban emhin eso. Ọ yẹ khẹke nin mhan ha ria eria nyan ebi ọ ha rẹ rẹkpa mhan fi uwedẹ iẹnlẹn nọnsẹmhan denọ yẹ, bi uwedẹ iria-eria nọnsẹmhan. Aharẹmiẹn ọiyi enan rebhe mhan ha wo re osukpa ha ria eria nyan, ọkhẹke nin mhan ha re ẹghe nọn taanlẹn ọbhi otọ rẹ ria eria nyan ebi mhan tiele.—Ps. 119:97; 1 Tim. 4:15.

6. Be ha sunu sade mhan ria eria nyan ọta nọnsi Osẹnobulua?

⁶ Ahamiẹn mhan ria eria nyan ọta nọnsi Osẹnobulua ẹghe rebhe, mhan ki sabọ dọ ha ghe emhin bhi uwedẹ nin Jehova rẹ ghe emhin, mhan ki yẹ sabọ dọ daghe ebezẹle uwedẹ nọnsi Jehova da yi uwedẹ nọn mhẹn nẹ. Sẹyẹ, mhan ki sabọ ha khian rẹkhan uwedẹ nọnsọle. Bhiriọ, mhan ki sabọ “fi ọkhọle denọ” dọ ha ria eria beji ọle rẹ ria eria.

7, 8. (a) Ẹlo nela iJehova rẹ ghe ẹfe? (Fẹ adudu nọn ribhi eji a da munhẹn ghe.) (b) Ahamiẹn mhan ghe ẹfe bhi uwedẹ nin Jehova rẹ ghe ọle, emhin kpataki nela mhan ha mun kalo?

⁷ Uwedẹ nin mhan rẹ ria eria, ọle mhan yẹ rẹ lu emhin. (Mark 7:21-23; Jas. 2:17) Bha ji mhan fẹ ijiẹmhin eso ghe ne gbe otọ ọle fanọan ebezẹle nin mhan da ta iriọ. Ijiẹmhin ọhẹnhẹn hi, uwedẹ nan rẹ biẹ iJesu. Uwedẹ nan rẹ biẹ iJesu rẹkpa mhan lẹn ẹlo nin Jehova rẹ ghe ẹfe. Jehova tobọle zẹ iMary bi Joseph ne biẹ iJesu, arẹmiẹn ele bha fe. (Lev. 12:8; Luke 2:24) Ẹghe nan rẹ biẹ iJesu, Mary “da re ukpọn gbanọ ọlẹn yẹ mun ọlẹn nowẹ bhi okokhun ebi ene ẹlanmhẹn rẹ le ebale, ranmhude, ele bha miẹn eji ele ha dia bhi eji a da mun uwa.” (Luke 2:7) Jehova mhọn ọne ahu nin ọle rẹ luọle nan biẹ Ọmọn nọnsọle bhi azagba-uwa nọn manman fe. Ọkpakinọn, azagba-uwa nọn ziẹnlẹn bhi oga ọle ha guanọ nan da biẹ Ọmọn nọnsọle, yẹ gbẹloghe ọle wanre.

⁸ Ebi Baibo tale rẹji ubiẹmhin nọnsi Jesu, rẹkpa mhan lẹn ebi Jehova rẹ ghe ẹfe yẹ. Eso  bhi ene biẹ ọmọn ki ha guanọ nin imọn nesele manman fe, aharẹmiẹn ghe ene emhin nan dẹ mun ikolu nin ele bi Jehova ko mhọnlẹn ọbhi okhẹnan. Ọkpakinọn, ikolu nin mhan bi ọle ko mhọnlẹn, ọle kokhun nẹ bhi ẹlo nọnsi Jehova. Ọne uwedẹ nan nin Jehova rẹ ghe emhin uwẹ be rẹ ghe emhin? Uwedẹ nin uwẹ rẹ lu emhin be diẹn mun uwedẹ nin Jehova rẹ ghe ọne ẹmhọn nan?—Tie Hebrews 13:5.

9, 10. Be imhan ha rẹ rẹman yẹ ghe ebi ọ dia Jehova bhi egbe yẹ sade a dua ọria oẹ, iriọ ọ yẹ dia mhan bhi egbe?

⁹ Ijiẹmhin nọnzi eva hi, ebi ọ dia iJehova bhi egbe yẹ sade mhan dua ibo mhan oẹ. Jesu yọle: “Ọria nọn irẹ khin nọn dua ọkpa bhi ene mhọn urẹọbhọ oẹ, ọ dẹ mhẹn nẹ sade a diẹn udo nan rẹ nọn emhin ọle bhi uru, udo nin kẹtẹkẹtẹ fi nega, yẹ sua ọle fi ọbhi okpẹdẹ.” (Mark 9:42) Ọne ọta nan nọnsi Jesu ighehe yi ọta ojiẹ! Ene ọta rẹman ghe, Jehova ida ha ghọnghọn hiehie sade ebi mhan lu dua ene ga ọle oẹ. Mhan lẹn ọnan, ranmhude uwedẹ nin Jehova rẹ ghe emhin, ọle Jesu yẹ rẹ ghe emhin.—John 14:9.

¹⁰ Ebi ọ dia Jehova bi Jesu bhi egbe sade a dua ọria oẹ, iriọ ọ be yẹ dia uwẹ bhi egbe? Uwedẹ nin uwẹ rẹ lu emhin be rẹman ghe ebi ọ dia ele bhi egbe yẹ ọ gene dia uwẹ bhi egbe? Bhi ọsi ijiẹmhin, asabọ miẹn ukpọn ọkpa ribhọ nọn manman yẹẹ mhan. Ọkpakinọn, be imhan ha lu yẹ sade ọne ukpọn dẹ dua ene imhan ko ga oẹ? Oyẹẹ nin mhan mhọn da ele dẹ be khua okhun gbera oyẹẹ nin mhan mhọn da ọne ukpọn?—1 Tim. 2:9, 10.

11, 12. Be imhan ha rẹ miẹn ugbega yẹ ahamiẹn mhan he emhin ebe beji Jehova rẹ he emhin ebe bi sade mhan mun egbe mhan ọbhi ibẹẹ?

¹¹ Ghe ijiẹmhin nọnzi ea. Jehova he emhin ebe. (Isa. 61:8) Jehova lẹnmhin ghe, ọ nọghọ mhan ẹghe eso nin mhan rẹ lu emhin nọn mhẹn ranmhude ọbha gba nin mhan fo. Ọrẹyiriọ, ọle guanọ nin mhan manman dọnmhegbe ha he emhin ebe, beji ọle yẹ rẹ he emhin ebe. (Tie Psalm 97:10.) Ahamiẹn ghe mhan ria eria nyan ebezẹle nin emhin ebe da manman sọnọn iJehova, ọnan ki rẹkpa mhan ha ghe emhin bhi uwedẹ nin ọle rẹ ghe emhin. Bhiriọ, mhan ki dọ ha mhọn ọne ahu nan rẹ ha he emhin ebe.

¹² Ahamiẹn mhan he emhin ebe beji Jehova rẹ he emhin ebe, mhan ki sabọ lẹn ghe, emhin eso bha khẹke aharẹmiẹn Baibo bha wo tẹmhọnlẹn. Bhi ọsi ijiẹmhin, ẹlẹnan nian, ikhiẹn esankan, ọle ẹbho ki wo gbe. Ẹbho eso ighe ọle bọsi ẹmhin nọn imhẹn, ranmhude ele riale ghe ele bha ne ọria nowẹ. * Ọkpakinọn, be iJehova rẹ ghe ọne ikhiẹn nan yẹ? Ene ẹbho nan be rẹman ghe uwedẹ nin Jehova rẹ ghe emhin, ọle ele yẹ rẹ ghe emhin? Bha ji mhan ha mun egbe ọbhi ibẹẹ, yẹ ghe emhin ebe beji Jehova rẹ ghe ọle. Bhiriọ, mhan ki sabọ nẹ bhi emhin ebe.—Rom. 12:9.

13. Bezẹle nọn da khẹke nin mhan ha re ọkhọle rẹ ria ẹmhọn emhin ne ha sabọ sunu ji mhan bhi ẹghe odalo, bi ebi Jehova ta rẹji ọne emhin?

¹³ Ahamiẹn mhan luẹ Baibo, ọkhẹke nin mhan ha re ọkhọle rẹ ria emhọn emhin ne ha sabọ sunu ji mhan bhi ẹghe odalo, bi ebi Jehova ta rẹji ọne emhin. Bhiriọ, ahamiẹn emhin re guaguako sunu, mhan ki wo lẹn ebi mhan ha lu yẹ. (Prov. 22:3) Fẹ ijiẹmhin eso ghe.

14. Be imhan miẹn luẹ bhi ijiẹmhin ọsi Joseph bhi uwedẹ nin ọle rẹ nin ọkhuo iPotiphar lu emhin?

¹⁴ Ranmhude Joseph nẹgbe ẹghe nin ọkhuo Potiphar rẹ ha si ọle nọn nanlẹn nowẹ, Joseph da rẹman ghe ọle ka wo ria eria nyan uwedẹ nin Jehova rẹ ghe ibodọ bi ire  okhuo. (Tie Genesis 39:8, 9.) Ọle da wanniẹn ọkhuo iPotiphar yọle: “Be imẹn ha rẹ lu ọne emhin ọbe nan rẹ rahi Osẹnobulua ye?” Ọne ewanniẹn nan rẹman ghe uwedẹ nin Jehova rẹ ghe emhin ọle yẹ rẹ ha ghe emhin. Imhan kii? Be uwẹ ha lu yẹ sade ọria nin bha ko wẹnna dọ ha re egbe gbe ẹ? La ọria gbẹn ẹmhọn igboghe ji ẹ bhi foni, la ọle ji ifoto oṣi ẹbho ne banọn an ji ẹ bhi foni? * Ọ ida nọghọ nin mhan rẹ lẹn ebi mhan ha lu yẹ sade mhan ka luẹ ebi Jehova ghe ọne ẹmhọn nan yẹ, la sade mhan ka manman ebi mhan ha lu sade ọ sunu.

15. Be imhan ha rẹ sabọ re egbe khọkhọ ene ibhokhan iHebrew ea nin Baibo tẹmhọnlẹn yẹ?

¹⁵ Ejayenan nian, bha ji mhan fẹ ijiẹmhin ọsi ibhokhan Hebrew ea ghe. Elin ele hi, Shadrach, Meshach, bi Abednego. Ewanniẹn nin ele re nin Nebuchadnezzar, bi uwedẹ nin ele rẹ tale ghe ele ida ga ẹbo nin ọle manlẹn wo rẹman ghe, ele ka ria eria nyan ebi ele ha lu nin ele rẹ sun rẹkhan iJehova. (Ex. 20:4, 5; Dan. 3:4-6, 12, 16-18) Ahamiẹn ọwanlẹn bhi isi iwẹnna nọnsẹ yọle ghe nin bha zẹ igho nin bha rẹ mhanmhan iluẹmhin nin uwẹ lẹn ghe Osẹnobulua bha re obọ ọi, be uwẹ ha lu yẹ? Hẹi mundia khẹ ẹghe nin ọnan ha rẹ sunu ọkuẹsẹ uwẹ lẹn ebi Jehova ta rẹji ọne ẹmhọn. Bọsi ene ibhokhan iHebrew ea, uwẹ ha lẹn ebi Jehova ta rẹji ọne ẹmhọn nian, ọ ki lẹkhẹ nin uwẹ rẹ lẹn ebe khẹke nin uwẹ lu sade ọ sunu.

16. Mhan ha sabọ lẹn ebi Jehova rẹ ria eria yẹ, be ọnan ha rẹ sabọ rẹkpa mhan yẹ sade mhan khọnmhọn?

¹⁶ Ahamiẹn mhan ria eria nyan uwedẹ nin Jehova re ghe emhin, mhan ki sabọ lẹn ebe khẹke nin mhan lu sade mhan khọnmhọn. Emhọanta nọn ghe mhan isi aranlẹn ọbhi egbe. Sẹyẹ, emhin kpataki enẹn ne ribhi aranlẹn, mhan iyẹ si ele ọbhi egbe. Ọkpakinọn, uwedẹ ebhebhe ribhọ nin ekhẹn dọkitọ ha rẹ re aranlẹn nọnsẹmhan khian sade ele gbẹloghe mhan, mhan la tobọmhan tale si mhan dẹ re obọ bhọ nin ele rẹ re aranlẹn nọnsẹmhan khian beji ele tale. Adia ne ribhi Baibo la sabọ rẹkpa mhan lẹn ebi Osẹnobulua ria ọne ẹmhọn yẹ. Uwẹ ha lẹn ene adia, uwẹ ki sabọ lẹn ebi uwẹ ha lu yẹ. (Acts 15:28, 29) Bhi ọsi ẹmhọanta, mhan ida ha khẹ nin emhin sunu fo mhan kuẹ ria eria nyan ọne ẹmhọn nan, ranmhude emhin ha  sunu fo, ẹjẹje mhan ha ki rẹ ha lu emhin ranmhude ọbalọ nin mhan ye. Ọkuẹsẹ emhin sunu, ọkhẹke nin mhan manman fẹ otọ ọne ẹmhọn ghe. Sẹyẹ, ọkhẹke nin mhan gbẹn vuọn ẹho ne ribhi ebe nin ene gbẹloghe re obọ ọi bọsi ebe natiọle ‘Durable Power of Attorney for Health Care.’ Yẹ dọ nin dọkitọ nọnsẹ zilo ọkuẹsẹ emhin sunu. *

17-19. Bezẹle nọn da khẹke nin mhan ha ria eria nyan ebi Jehova rẹ ghe emhin yẹ ọkuẹsẹ mhan kuẹlo ọbhi idia nọn nọghọ? Re ijiẹmhin man.

¹⁷ Bha yẹ ji mhan zilo nyan ebe iJesu rẹ re ẹjẹje wanniẹn Peter yẹ ẹghe nin Peter rẹ yọle: “Tohan egbe ẹ Ebeanlẹn mẹn.” Asabọ miẹn ghe, Jesu ka wo ria eria nyan ebi akhasẹ tale rẹji iẹnlẹn nọnsọle, uu nin ọle ha yu, bi ebi iho nọnsi Osẹnobulua khin rẹji ọle. Ebi ọle lẹnlẹn rẹkpa ọle rẹ mun urẹọbhọ nọnsọle mhọn rẹsẹbhi uu.—Tie Matthew 16:21-23.

¹⁸ Ẹlẹnan nian, iho nọnsi Osẹnobulua rẹji mhan nin eria hi, nin mhan kiẹn ọmọẹ ọle yẹ ha re egbe rebhe deba lu iwẹnna oga nọnsọle. (Matt. 6:33; 28:19, 20; Jas. 4:8) Beji ọ rẹ sunu ji Jesu, ẹbho ne hoẹmhọn mhan sabọ rẹ ha dọnmhegbe nin ele denọ mhan ẹlo sibhi ọne iwẹnna re. Bhi ọsi ijiẹmhin, ji a man yọle ghe ọwanlẹn bhi isi iwẹnna nọnsẹ si uwẹ okhun bhi isi ọne iwẹnna. Bhiriọ, igho nin uwẹ miẹn kie wo re ba egbe, ọkpakinọn, uwẹ iyẹ miẹn ẹghe rẹ lu iwẹnna oga. La, sade uwẹ sẹyẹ yo isiku, ji a man yọle ghe uwẹ miẹn isẹhoa nin uwẹ rẹ sibhi uwa re dọ ha nyẹnlẹn sikẹ isiku nin uwẹ yo. Bhi ene ijiẹmhin nan veva, ẹghe nela ọkhẹke nin uwẹ rẹ fẹ otọ ọne ẹmhọn ghe, yẹ deba azagba-uwa nọnsẹ zilo rẹ mhanmhan ebi uwẹ ha lu? Ahamiẹn uwẹ ka zilo nyan ebi Jehova ria ọne ẹmhọn yẹ, uwẹ da yẹ mhanmhanlẹn ghe uwẹ dẹ lu emhin nọn diẹn mun iria-eria nọnsi Jehova, ọ ki lẹkhẹ nin uwẹ rẹ lẹn ebi uwẹ ha lu. Ebezẹle nọn ha da lẹkhẹ nin uwẹ hi, uwẹ ka mhanmhanlẹn ọbhi otọ fo ghe, uwẹ ida re obọ ọbhi emhin nọn ha de uwẹ idobolo bhi oga.

¹⁹ Ria ẹmhọn emhin ebhebhe ne ha sabọ re ẹjẹje sunu ji ẹ. Ẹmhọanta nọn ghe mhan ida sabọ muegbe ọbhi otọ khẹ emhin rebhe ne ha sabọ sunu ji mhan. Ọkpakinọn, ahamiẹn mhan luẹ iBaibo, ọkhẹke nin mhan ha rẹ ẹghe ọbhi otọ rẹ ria ẹmhon uwedẹ nin Jehova rẹ ria eria. Bhiriọ, mhan ki sabọ ha yere adia nin mhan luẹle, yẹ sabọ noo ele rẹ dia uwedẹ nin mhan ha rẹ lu emhin bhi idia nọn irẹ khin nin mhan ye. Bhiriọ, ahamiẹn mhan luẹ iBaibo, bha ji mhan dọnmhegbe ha ria eria nyan uwedẹ nin Jehova rẹ ghe emhin kẹkẹ, bi ebi mhan ha rẹ re ẹwanlẹn lu emhin yẹ sade mhan ghe emhin beji ọle rẹ ghe emhin.

20, 21. (a) Bezẹle nin ọrebhe ha da ha ghọnghọn bhi agbọn ọfubhegbe nọn vade? (b) Ọkuẹsẹ ọne agbọn ọfubhegbe nin vae, be imhan ha lu nin mhan da sabọ ha ghọnghọn ẹlẹnan?

²⁰ Agbọn ọsọgbọn, ọle mhan rebhe khuaẹloghe, ẹghe nin mhan rebhe ha rẹ ha ribhi agbọn ọfubhegbe nin uu iyẹ da ha ye. Ene ọnọghọ rebhe nin mhan ye ẹlẹnan ki si egbe kie. Sẹyẹ, ọrebhe ki ha mhọn isẹhoa nin ọle rẹ lu ebe yẹẹ ọle.

²¹ Ọkpakinọn, mhan dẹ sẹyẹ ha mhọn eji mhan ha lu sẹ. Bhi ọsi ijiẹmhin, mhan ida sabọ tobọmhan ha zẹ emhin ne mhẹn bi emhin ne imhẹn. Mhan dẹ sẹyẹ mun udu nyan iJehova nin ọle ha re adia nin mhan rẹ sabọ lẹn emhin nọn mhẹn nin mhan ha lu, bi emhin ne imhẹn nin mhan ha rẹban. Ahamiẹn mhan re obọ rẹkhan enan rebhe, mhan ki manman miẹn ọfure bi eghọnghọn bhi iẹnlẹn. (Ps. 37:11) Ọkuẹsẹ ọne agbọn ọfubhegbe vae, bha ji mhan dọnmhegbe ha ria-eria beji Jehova rẹ ria-eria. Bhiriọ, mhan ki sabọ miẹn ọfure bi eghọnghọn bhi iẹnlẹn.