1. Bezẹle nin mhan rebhe da guanọ ikoudure?

MHAN rebhe guanọ ikoudure. Asabọ miẹn mhan wo miẹn edọnmhẹn, ekpokpo bi ọnọghọ bhi iẹnlẹn. Oya nọn lo mhan sabọ ha yi idọmanlẹn, ekhọnmhọn la uyumhin ọsi ọria nin mhan hoẹmhọnlẹn. Asabọ miẹn ẹbho lu mhan emhin ọbe bhi egbe, la okhọnlẹn bi ugbele wo nẹga mhan. Gene gene, mhan rẹọbhọ ghe ene “ọkakale nọn bha lẹkhẹ nan rẹ khọn” rẹman ghe, ẹghe ọkike mhan ki ye. Ọ yẹ rẹman ghe, agbọn ọsọgbọn sire fo. (2 Tim. 3:1) Asabọ miẹn ghe, ọ ki ree nin mhan da ziẹngbe khẹ ive nesi Jehova. Sẹyẹ, asabọ miẹn ọnọghọ nin mhan ye, yẹ wo khọ ọbhọ. Bhiriọ, ejela mhan ha da sabọ miẹn ebe a ko mhan udu re?

2, 3. (a) Emhin nela Baibo taman mhan rẹji Habakkuk? (b) Bezẹle nin mhan ha da zilo nyan ebe nọnsi Habakkuk?

² Nin mhan da sabọ miẹn ọne ewanniẹn, bha ji mhan zilo nyan ebe nọnsi Habakkuk. Arẹmiẹn Baibo bha manman tẹmhọn Habakkuk bi ebi ọle rẹ lu emhin yẹ, ebe nọnsi Habakkuk bhi Baibo dẹ sabọ re izebhudu nin mhan. Ebe a re elin Habakkuk ta hi “Nan Rẹ Re Ọkhọle Rebhe Rẹ Dede Ọria.” Ọnan sabọ ha tẹmhọn  ebi Jehova rẹ mun mhan sikẹ egbe yẹ, bi ebi ẹbho nesọle rẹ mun udu tẹ ọle yẹ. Ẹghe nin Habakkuk rẹ ha nin Jehova talọ, ọle da nọọn iJehova ọta ne bunbun. Jehova da noo Habakkuk rẹ gbẹn ene ọta ọbhi otọ, ranmhude ọle lẹnmhin ghe mhan dẹ yẹ miẹn emhin ne bunbun luẹ bhọ ẹlẹnan.—Hab. 2:2.

³ Ene ọta nin Jehova bi Habakkuk ko ta, ele ọkpa Baibo tẹmhọnlẹn rẹji ọne ohẹn akhasẹ nan. Ọne ebe nọnsi Habakkuk nan deba “emhin rebhe nan gbẹn ọbhi otọ . . . beji a da miẹn ghe ranmhude iziẹngbe nọnsẹmhan bi ikoudure nin mhan ha miẹn bhi ọta nesi Osẹnobulua, mhan ki ha mhọn ikhuaẹloghe.” (Rom. 15:4) Be imhan ha miẹn luẹ bhi ebe nọnsi Habakkuk? Ọ dẹ sabọ rẹkpa mhan rẹ daghe ebe a re ọle ta nan rẹ mun udu nyan iJehova. Sẹyẹ, ọ rẹkpa mhan lẹn sẹbhọ ghe, mhan dẹ sabọ ji ọkhọle mhan lọ re aharẹmiẹn mhan ribhi ọnọghọ. Bhiriọ, bha ji mhan zilo nyan ebe nọnsi Habakkuk nọnsẹn.

4. Be re iHabakkuk ha kpokpo egbe?

⁴ Tie Habakkuk 1:2, 3. Ẹghe nọn kaka nin emhin da wo ha nọghọ, ọle Habakkuk da nyẹnlẹn. Ọ da wo ha ba ọle bhi egbe ghe ẹbho ne imhẹn ne gbugbe, ele nẹga ọle. Habakkuk da ha kpokpo egbe riale: Ẹghela ene emhin ebe nan ha rẹ fo? Bezẹle nin Jehova bha da sẹyẹ dọ kpẹn ene emhin ebe nan? Emhin ebe nin ibhokhan Izrẹl wo ha lu, ele ọkpa Habakkuk ha daghe bhi ije rebhe. Ọnan da wo re egbe lọ ọle. Bhi ẹkẹ ene ọkhọbhẹlo nan rebhe, ọle da so tie iJehova nin ọle dọ talọ ọbhi ọne ẹmhọn. Habakkuk sabọ rẹ munhẹn ha riale, Jehova bha be ho nin ọle dọ talọ ọbhi ọne ẹmhọn nan? Ọ da diabe iJehova bha muegbe nin ọle rẹ kẹ dọ re ọkpẹnlẹn ọbhi ebe sunu. Uwẹ be sẹ re inian ria eria khẹ?

5. Emhin kpataki nela mhan ha miẹn luẹ bhi ebe nọnsi Habakkuk? (Fẹ adudu nọn ribhi eji a da munhẹn ghe.)

⁵ Ene inọnta nan nin Habakkuk ha nọọn be rẹman ghe ọle iyẹ mhọn urẹọbhọ da iJehova bi ive nesọle? Hiehie! Ebi Habakkuk lu nan rẹman ghe Jehova ọle mun udu tẹ, ọiyi eria. Bhiriọ, ọle bha sẹ ji egbe lọ ọle rẹ ha mun udu tẹ iJehova. Asabọ miẹn ebezẹle nin ọle da ha kpokpo egbe hi, ọle bha lẹn ẹghe nin Osẹnobulua rẹ yi, la ọle bha lẹn ebezẹle nin Jehova da ji ọle da ha ribhi oya nin ọle ha ye. Jehova guanọ nin mhan ha taman ọlẹn ebe re imhan bhi ọkhọle. Bhiriọ, mhan hẹi ji ofẹn mun mhan rẹ ha nanlẹn talọ. Ọnan zẹle nin ọle da ji Habakkuk da gbẹn inọnta nin ọle ha nọọn ọbhi otọ. Jehova bhọ taman mhan bhi Baibo ghe nin mhan ta ebe re imhan bhi ọkhọle man ọlẹn bhi erọnmhọn. (Ps. 50:15; 62:8) Proverbs 3:5 taman mhan ghe nin mhan “mun udu nyan iJehova,” ghe nin mhan ‘hẹi re udu tẹ ilẹn-otọ-emhin nọnsẹmhan.’ Asabọ miẹn Habakkuk lẹn ene ọta nan yẹ ne ọle ọbhi ọkhọle.

6. Bezẹle nin erọnmhọn da yi emhin kpataki?

⁶ Habakkuk wo dọnmhegbe rẹ kie manman sikẹ Aba ọle bi Ọmọẹ ọle nin Jehova. Ọle bha wo gheghe dọnmhegbe nin ọle tobọle fi idia nin ọle ye denọ, ọle da nan erọnmhọn ji Jehova taman ọlẹn ebe ha kpokpo ọle bhi ọkhọle. Bhiriọ, ijiẹmhin esili nin mhan ha sabọ re egbe khọkhọ ọnan wo khin. Jehova tobọle taman mhan ghe nin mhan ha taan ọkhọle a man ọlẹn bhi erọnmhọn. (Ps. 65:2) Ahamiẹn mhan lu iriọ, mhan ki rẹman ghe Jehova mhan mun udu tẹ, mhan ki daghe ewanniẹn nin ọle ha re ọbhi erọnmhọn nọnsẹmhan, mhan ki yẹ miẹn ikoudure bhi adia nin ọle ha re nin mhan. (Ps. 73:23, 24) Ọle ki rẹkpa mhan lẹn ebi ọle rẹ ghe idia nin mhan ye yẹ. Erọnmhọn nin mhan nan ji Jehova deba  uwedẹ nọn ke okhun nẹ nin mhan ha rẹ rẹman ọlẹn ghe ọle mhan mun udu tẹ.

7. Jehova be ji ẹkẹ ha khọ ọle ranmhude ọta nọnsi Habakkuk?

⁷ Tie Habakkuk 1:5-7. Asabọ miẹn Habakkuk da ha riale si Jehova dẹ ha khọ ẹkẹ ẹghe nin ọle rẹ taan ọkhọle a man ọlẹn fo. Ranmhude Aba nọn mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ iJehova khin, ọle da daghe ebe emhin dia Habakkuk yẹ bhi egbe. Ọle lẹnmhin ghe, urẹkpa, ọle Habakkuk ha guanọ. Bhiriọ, Jehova bha ha nanlẹn van, ọle bhọ da ji Habakkuk lẹn ebe ha sunu ji ibhokhan iJew. Asabọ miẹn Habakkuk hi ọria nin ọhẹnhẹn nin Jehova taman ghe ọle dẹ kẹ dọ kpẹn ọne ore nin.

8. Bezẹle nin ewanniẹn nọnsi Jehova da han Habakkuk ilo?

⁸ Jehova da gbotọle fanọan mhan iHabakkuk ghe, Ọle muegbe nin ọle rẹ kẹ dọ kpẹn ene emhin ebe. Ọle dẹ wo manman re oya nin ọne ore nọn woo bhi ehọ a nin. Jehova da ji Habakkuk lẹn ghe, ẹghe nọnsi Habakkuk la bhi ẹghe nọnsi ibhokhan Izrẹl ne ha nyẹnlẹn sikẹ ọle, Ọle a rẹ dọ bhu ene ẹbho ohiẹn yẹ re oya nin ele le. Ọne ewanniẹn nan nin Jehova re nin Habakkuk, ọiyi ọle Habakkuk rẹ ha khẹ ọle dẹ miẹn bhi obọ iJehova. Ebi Jehova ha taman ọlẹn hi, oya dẹ kie tuẹn okhun bhi otọ iJudah rebhe. * Jehova da yẹ ji Habakkuk lẹn ghe, ibhokhan iBabylon ọle ha noo rẹ re oya nin ibhokhan Izrẹl le. Ibhokhan iBabylon ne imhọn itohan, ne gbugbe, ne yẹ khọ gbera ibhokhan Izrẹl ne bhọ zẹwẹ lẹn ebi Jehova guanọ. Bezẹle nin Jehova da yọle ghe ibhokhan iBabylon ọle ha noo rẹ re oya nin ẹbho nesọle? Be uwẹ ha lu sade uwẹ iJehova ta ọnan man?

9. Inọnta ebhebhe nela Habakkuk nọọnlẹn?

⁹ Tie Habakkuk 1:12-14, 17. Ọbha mun iHabakkuk ẹlo kore ebezẹle nin Jehova ha da noo iBabylon rẹ bhu ene imẹn ohiẹn yẹ re oya nin ele. Ọrẹyiriọ, Habakkuk da sẹyẹ wo ha mhọn idegbere. Ọle da taman iJehova ghe, Jehova dẹ wo sẹyẹ ha yi udo nọnsọle. (Deut. 32:4; Isa. 26:4) Habakkuk wo ha mhọn ọne urẹọbhọ ghe Jehova hoẹmhọn ọrebhe, ọle yẹ re ẹkẹ ẹjẹjẹ nin ẹbho lu emhin. Ranmhude ọnan, ofẹn bha mun ọlẹn rẹ kiẹ nọọn Jehova ota. Inọnta bọsi: Bezẹle nin Jehova ha da ji emhin ebe kie ha khọ ọbhọ bhi otọ iJudah? Bezẹle nin ọle da yẹ ji ẹbho nesọle ha le oya? Bezẹle nin Jehova bha da sẹ dọ talọ ọbhi ọne ẹmhọn nan? Bezẹle nin Jehova da gbesẹa nin emhin ebe da gba ije rebhe, arẹmiẹn Osẹnobulua nọn manman khia ọle khin?

10. Be bhọ ha re imhan ha ria eria bii Habakkuk ẹghe eso?

¹⁰ Ẹghe eso, emhin sabọ yẹ dia mhan bhi egbe beji ọ dia Habakkuk bhi egbe. Jehova mhan yẹ mun udu tẹ. Mhan luẹ Baibo yẹ ka ọle eho, bhiriọ, mhan ki ha mhọn ikuaẹloghe. Sẹyẹ, agbotu nọnsọle rẹkpa mhan họn ẹmhọn ive nesọle ẹghe rebhe. Ọrẹyiriọ, mhan sabọ ha nọọn egbe mhan yọle, ‘Ẹghela ene oya nan ha rẹ fo?’ Mhan dẹ sẹyẹ miẹn emhin luẹ bhi ebi Habakkuk lu.

11. Ẹghe nin Habakkuk rẹ nin Jehova talọ fo, be ọle ki muegbe ghe ọle dẹ lu?

¹¹ Tie Habakkuk 2:1. Habakkuk ki nin Jehova talọ fo, ọkhọle nọnsọle da lọre. Ọle da muegbe nin ọle re ziẹngbe khẹ ẹghe nin Jehova ha rẹ talọ ọbhi ebe ha sunu nẹga ọle. Ọle bha wo gheghe ta ọnan, ọle muegbe nin ọle lu beji ọle tale. Akizẹbue, ọle da yẹ tale ghe ọle dẹ fẹkẹ mundian khẹ ukpẹdẹ nọnsi Jehova. (Hab. 3:16) Ẹbho ebhebhe ne yẹ ga iJehova yẹ re inian  ziẹngbe khẹ Ọle. Ijiẹmhin esili enan wo khin rẹji mhan. Ọkhẹke nin mhan hẹi ji egbe lọ mhan beji mhan rẹ ziẹngbe khẹ iJehova.—Mic. 7:7; Jas. 5:7, 8.

12. Emhin eso nela mhan miẹn luẹ bhi obọ iHabakkuk?

¹² Be imhan ha sabọ miẹn luẹ bhi obọ iHabakkuk? Ọhẹnhẹn, bhi ẹkẹ ọnọghọ nọn irẹ khin nin mhan ye, mhan ida zobọ bhi erọnmhọn. Ọzeva, mhan dẹ ha re ehọ bhi ebi Jehova noo iBaibo bi agbotu nọnsọle rẹ taman mhan. Ọzea, mhan dẹ ziẹngbe khẹ iJehova, yẹ mun udu tẹ ọle ghe bhi ẹghe nin ọle rẹ yi, ọle dẹ dọ re ọkpẹnlẹn ọbhi oya ne lo mhan. Ahamiẹn mhan ka iJehova ehọ yẹ nin ọle talọ beji iHabakkuk lu, ọkhọle nọnsẹmhan ki lọre, bhiriọ, mhan ki sabọ ha ziẹngbe. Ikhuaẹloghe nin mhan mhọnlẹn dẹ yẹ sabọ rẹkpa mhan ha mhọn iziẹngbe, ọnan ki rẹkpa mhan rẹ ha ghọnghọn aharẹmiẹn mhan ribhi ẹkẹ ọnọghọ. Ranmhude ikhuaẹloghe nin mhan mhọnlẹn, mhan rẹọbhọ ghe Aba mhan nọn ribhi okhun dẹ gene vae dọ kpẹn ene oya nan rebhe.—Rom. 12:12.

13. Ive nela ribhi Habakkuk 2:3?

¹³ Tie Habakkuk 2:3. Jehova da wo ha ghọnghọn ghe Habakkuk muegbe nin ọle rẹ mundia khẹ ọle. Jehova lẹn idia nọn kakale nin Habakkuk ha ye, bhiriọ, Jehova da ko ọle udu re. Ọle da ji Habakkuk lẹn ghe ọle dẹ wanniẹn inọnta nesọle, ghe ọ ida bue gbe, ọle ki miẹn ọlẹn fan bhi emhin ne kpokpo ọle. Ebi Osẹnobulua taman iHabakkuk hi: “Ha mhọn iziẹngbe, uwẹ ha mun udu tẹ mẹn. Arẹmiẹn ọ diabe imẹn ria ẹghe a, mẹn dẹ re ewanniẹn nin uwẹ!” Jehova da ji ọle lẹn ghe ọle re ẹghe yi nin ọle ha rẹ mun ive nọnsọle sẹ. Ọle da taman iHabakkuk nin ọle ziẹngbe mundia khẹ ẹghe nin iho nọnsọle ha rẹ mun sẹ. Jehova da gene lu beji ọle taman iHabakkuk.

14. Be imhan muegbe rẹ ha lu aharẹmiẹn mhan ribhi ọnọghọ?

¹⁴ Mhan ha ziẹngbe mundia khẹ iJehova, yẹ ha re ehọ ọbhi ebi ọle taman mhan, mhan ki ha mhọn izebhudu. Sẹyẹ, ọkhọle nọnsẹmhan ki lọ aharẹmiẹn mhan ribhi ẹkẹ ọnọghọ. Jesu da ji mhan lẹn ghe, mhan dẹ sabọ mun udu tẹ iJehova ranmhude Jehova iria ẹghe a. Jesu da yẹ ji mhan lẹn ghe ọi ribhi ahu nọnsẹmhan rẹ lẹn ẹghe nin Jehova rẹ yi. (Acts 1:7) Bhiriọ, bha ji mhan re idegbere bi iziẹngbe ha mundia khẹ iJehova. Mhan ida ji egbe lọ mhan rẹ ha mhọn urẹọbhọ da ọle. Bha ji mhan ha noo ẹghe nọnsẹmhan rẹ ga iJehova nọnsẹn.—Mark 13:35-37; Gal. 6:9.

15, 16. (a) Ive kpataki nela ribhi ebe nọnsi Habakkuk? (b) Be ene ive nan man mhan le?

¹⁵ Jehova ve ive nin ene khiale ne yẹ mun udu tẹ ọle ghe, “ọria nọn khiale dẹ miẹn iẹnlẹn ranmhude urẹọbhọ nọnsọle.” Ọle da yẹ tale ghe ilẹn-emhin nọnsọle dẹ gba ọne otọ nan. (Hab. 2:4, 14) Bhi ọsi ẹmhọanta, ene mun udu tẹ iJehova dẹ miẹn aribhọ ọsi ighegheghe.

¹⁶ Ọne ive nọn ribhi Habakkuk 2:4, ive kpataki nọn. Ọle zẹle Paul nin odibo da sounun bhi ọne ive igba ea bhi ilẹta nin ọle gbẹn. (Rom. 1:17; Gal. 3:11; Heb. 10:38) Mhan rẹọbhọ ghe, oya nọn irẹ khin nọn lo mhan, ive nesi Jehova dẹ sẹ mhan obọ sade mhan mun udu tẹ ọle. Jehova taman mhan ghe nin mhan ha khuaẹloghe emhin ne vade bhi ẹghe odalo, ọi wo yi ọnọghọ nin mhan ye ọkpa mhan ha ghe.

17. Ikhuaẹloghe nela mhan miẹn bhi ebe nọnsi Habakkuk?

¹⁷ Mhan ne nyẹnlẹn bhi ẹghe ọkike ọsi ọne agbọn nan dẹ miẹn emhin kpataki luẹ bhi ebe nọnsi Habakkuk. Ọria nọn irẹ khin nọn mun udu tẹ Jehova nọn yẹ mhọn  urẹọbhọ da ọle, dẹ miẹn aribhọ ọsi ighegheghe. Bha ji mhan ha ziẹn urẹọbhọ nin mhan mhọn da iJehova aharẹmiẹn mhan ribhi ọnọghọ, la emhin ribhọ nọn kpokpo mhan bhi ọkhọle. Jehova noo Habakkuk nin akhasẹ rẹ ji mhan lẹn ghe ọle dẹ rẹkpa mhan yẹ miẹn mhan fan. Ọle guanọ nin mhan mun udu tẹ ọle yẹ ha ziẹngbe mundia khẹ ẹghe nin ọle rẹ yi. Ọne ẹghe ha sẹ, Agbejele nọnsọle ki ha gbẹloghe ọne otọ nan rebhe. Ẹbho ne fuẹkẹ, ne ghọnghọn, ele ha ki gba ọne otọ nan rebhe.—Matt. 5:5; Heb. 10:36-39.

18. Be ọta nesi Jehova rẹ rẹso iHabakkuk yẹ?

¹⁸ Tie Habakkuk 3:16-19. Ọta nesi Jehova wo manman rẹso iHabakkuk. Ọle da re ẹghe ọbhi otọ rẹ ha ria eria nyan emhin ọhan-ilo nin Jehova lu nin ẹbho nesọle ẹghe nọn gbera. Ọnan da wo ziẹn ọlẹn rẹ mun udu te iJehova nọnsẹn. Ọle da lẹn sẹbhọ ghe Jehova dẹ kẹ dọ talọ ọbhi emhin ne ha sunu nẹga ọle. Ọnan da wo ko ọle udu re arẹmiẹn ọne oya bha fo ẹjẹje. Ọle bha yẹ ha mhọn edandan, ọkpakinọn, ọle da wo ha mhọn urẹọbhọ ghe Jehova dẹ miẹn ọlẹn fan. Ebi ọle ta bhi ulọnlẹn 18 wo rẹman ghe ọle manman mun udu tẹ iJehova. Ẹbho ne fẹ otọ ẹmhọn ghe tale ghe, ebi ọle re ọta nin ọle ta bhi ọne ulọnlẹn nan ta hi; “Mẹn dẹ re ọnyẹnmhẹn san okhun ranmhude Ebealẹn mẹn. Mẹn dẹ gbe ikhiẹn nẹga ranmhude ẹmhọn Osẹnobulua re mẹn ghọnghọn.” Emhin kpataki ọnan wo man mhan le! Jehova bha wo gheghe ve ive nin mhan, ọle taman mhan ghe ọle dẹ kẹ mun ene ive sẹ.

19. Be imhan ha rẹ sabọ miẹn ikoudure bọsi Habakkuk yẹ?

¹⁹ Uhọnmhunje nọn ribhi ebe nọnsi Habakkuk hi, nin mhan mun udu tẹ iJehova. (Hab. 2:4) Mhan ha mun ikolu nin mhan bi Jehova ko mhọnlẹn ziẹn, mhan ki sabọ ha mun udu tẹ ọle. Mhan dẹ sabọ ziẹn ikolu nin mhan bi Jehova ko mhọnlẹn; (1) sade mhan bha zobọ bhọ bhi erọnmhọn nin mhan nan ji Jehova. Mhan ki ha taman ọlẹn emhin ne kpokpo mhan bhi ọkhọle; (2) sade mhan gbẹlokotọ luẹ ọta nesi Jehova bi adia nin ọle noo agbotu nọnsọle rẹ nin mhan; bi (3) sade mhan ziẹngbe mundia khẹ iJehova. Ene emhin nan Habakkuk lu. Arẹmiẹn akhiẹ ọle ha ye ẹghe nin ọle rẹ munhẹn ha gbẹn ọne ebe, ẹghọnghọn bi izebhudu ọle ki rẹ kpẹn ọlẹn. Bha ji mhan re egbe khọkhọ ọne ijiẹmhin esili nan, nin mhan da yẹ miẹn ikoudure bhi obọ iJehova. Ikoudurẹ nọn kpọnọ gbera ọne imhan miẹn bhi obọ iJehova iribhi ọne agbọn ebiuki nan!