1. Be bhọ emhin nọn mhẹn nẹ nin ọria ha sabọ re iẹnlẹn nọnsọle lu?

EMHIN nin ene biẹ ọmọn lu sabọ rẹso ene imọn rẹ sẹbhi ẹghe nin ene imọn ha rẹ wanre. Ahamiẹn ene biẹ ọmọn inyẹnlẹn nọnsẹn, ọ dẹ sabọ si ọnọghọ ji ene imọn. Sokpan, ahamiẹn ghe ele nyẹnlẹn nọnsẹn, ele ki sabọ rẹkpa imọn nesele miẹn eghọnghọn bhi iẹnlẹn. Ọkpakinọn, ene imọn dẹ yẹ tobele zẹ ebi ele ha lu bhi iẹnlẹn. Bhi ọsi ẹmhọanta, emhin nọn mhẹn nẹ nin ọria ha sabọ re iẹnlẹn nọnsọle lu hi, nin ọle rẹ ha ga iJehova nin Aba mhan nọn mhọn oyẹẹ.​—Ps. 73:28.

2. Uwedẹ nela Jesu bi ene biẹ ọle rẹ ha nyẹnlẹn?

² Joseph bi Mary ne biẹ iJesu wo muegbe nin ele rẹ bẹẹ imọn nesele wanre nin ele da ha ga iJehova. Uwedẹ nin ele rẹ ha nyẹnlẹn rẹman ghe ọnan hi ebi ele gene ha guanọ. (Luke 2:​40, 41, 52) Jesu yẹ wo ha nyẹnlẹn bhi uwedẹ nin ọle ha rẹ sabọ mun iho nọnsi Jehova sẹ. (Matt. 4:​1-10) Jesu da wanre kiẹn ọria nọn mhọn ifuẹkẹ, nọn sun rẹkhan Osẹnobulua, bi ọria nọn mhọn izebhudu. Ene biẹ ọmọn dẹ wo ha ghọnghọn rẹ ha mhọn ọmọn nọn dia inian.

3. Inọnta nela mhan ha re ewanniẹn ọi bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

³ Bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan, mhan dẹ guanọ ewanniẹn rẹji ene inọnta nan: Emhin esili nela Jehova zẹ nin Jesu? Be ene biẹ ọmọn ha sabọ miẹn luẹ bhi uwedẹ nin Joseph bi Mary rẹ ha nyẹnlẹn? Be elasẹre ha sabọ miẹn luẹ bhi uwedẹ nin Jesu rẹ ha nyẹnlẹn iẹnlẹn nọnsọle?

4. Emhin esili nela Jehova zẹ nin Jesu?

⁴ Okhuo bi ọdọ ne ga nọnsẹn, ele Jehova zẹle ne biẹ iJesu.  (Matt. 1:​18-23; Luke 1:​26-38) Ọta nin Mary tale bhi Baibo rẹman ghe, ọle wo ha mhọn oyẹẹ nọn dinmhin da iJehova bi Ọta nọnsọle. (Luke 1:​46-55) Sẹyẹ, uwedẹ nin Joseph wo rẹ ha re obọ rẹkhan adia nesi Jehova rẹman ghe, ọle wo ha mun ofẹn Osẹnobulua yẹ guanọ nin ọle lu ebe ti Ọle bhọ.​—Matt. 1:24.

5-6. Ọnọghọ eso nela Jehova re otọ nin Jesu rẹ miẹn bhi egbe?

⁵ Ọ iyi azagba-uwa nọn fele Jehova zẹle nan da biẹ iJesu. Izọese nin Joseph bi Mary lu ẹghe nin ele rẹ biẹ iJesu rẹman ghe ele bha fe. (Luke 2:24) Asabọmiẹn ghe, Joseph ha mhọn obhi ekọ khere bhi egbegbe uwa nọnsọle bhi Nazareth nin ọle da ha lu iwẹnna ikapẹnta. Asabọmiẹn beji ele rẹ ha bun ọbhọ bhi azagba-uwa, ele da kie ha de obọ re bhi iẹnlẹn ranmhude ele imanman mhọn emhin. Imọn ihinlọn la ebe gbera iriọ, ọle iJoseph bi Mary ha mhọnlẹn.​—Matt. 13:​55, 56.

⁶ Jehova wo ha gbega iJesu. Ọkpakinọn Ọle bha wo ha gbega ọle bhi ọnọghọ rebhe. (Matt. 2:​13-15) Bhi ọsi ijiẹmhin, ibhio iJesu eso bha ha mhọn urẹọbhọ da ọle ẹghe nin ọle rẹ ha ribhi ọne otọ nan. Mhan lẹnmhin ghe ọnan wo ha ba iJesu bhi egbe ẹghenin. (Mark 3:21; John 7:5) Asabọmiẹn Jesu bha sẹ wanre gbe ẹghe nin Joseph nin aba ọle rẹ yu. Ọnan da yẹ kiẹn emhin nọn manman ba ọle bhi egbe. Ranmhude uyumhin nọnsi Joseph, Jesu da kiẹn ọnọn ki ha mhọn obọ bhi iwẹnna ikapẹnta nin aba ọle rẹ ha lu. (Mark 6:3) Beji ọle ki rẹ ha wanre, ọle da kiẹn ọnọn ki ha gbẹloghe azagba-uwa nọnsọle. Asabọmiẹn ọle wo ha wẹnna kaka nin ọle da miẹn ebi ọle ha rẹ gbẹloghe ele. Bhiriọ, ọle lẹn ebi ọ dia yẹ nin egbe rẹ lọ ọria.

7. (a) Inọnta nela ọkhẹke nin okhuo bi ọdọ nọọ egbe ele nin ele da sabọ gbega imọn nọnsele? (b) Be Proverbs 2:​1-6 ha rẹ rẹkpa ene biẹ ọmọn yẹ, nin ele da sabọ ha man imọn nesele emhin?

⁷ Ahamiẹn okhuo bi ọdọ guanọ nin ele biẹ imọn, ọkhẹke nin ele nọọn egbe ele ene inọnta nan: ‘Eria ne mhọn idegbere ne yẹ hoẹmhọn iJehova bi Ọta nọnsọle mhan be khin? Jehova be ghe mhan bii eria nin ọle ha sabọ re ọmọn nan gbẹloghe?’ (Ps. 127:​3, 4) Ọkhẹke nin ene ki mhọn imọn fo nọọn egbe ele ene inọnta nan: ‘Mẹn be man imọn nesẹmhẹn ebezẹle nọn da khẹke nin mhan ha wẹnna kaka?’ (Eccl. 3:​12, 13) ‘Mẹn be dọnmhegbe rẹ gbega imọn nesẹmhẹn bhi okhẹnan ne ribhi ọne agbọn Esu nan?’ (Prov. 22:3) Ẹmhọanta  nọn ghe, bha ida sabọ gbega imọn nesẹbha nin ele hẹi miẹn ọnọghọ hiehie. Sokpan, bha dẹ sabọ mun ele gbe khẹ ọnọghọ nọn hi ki rẹ khin nin ele ha miẹn, sade bha rẹkpa ele daghe ghe, adia ne ribhi Baibo dẹ sabọ rẹkpa ele khọn ene ọnọghọ. (Tie Proverbs 2:​1-6.) Bhi ọsi ijiẹmhin, ahamiẹn ọria bhi azagba-uwa nọnsẹbha sibhi oga re, noo iBaibo rẹ rẹkpa imọn nesẹ lẹn ghe, ọkhẹke nin ele sun rẹkhan iJehova. (Ps. 31:23) La ahamiẹn ghe ọria nin bha hoẹmhọnlẹn yu, rẹkpa imọn nesẹbha daghe ebi Baibo ha rẹ sabọ ko ọria udu re bhi idia nọn sẹ iriọ.​—2 Cor. 1:​3, 4; 2 Tim. 3:16.

8. Be iJoseph bi Mary rẹ re obọ rẹkhan adia nọn ribhi Deuteronomy 6:​6, 7 yẹ?

⁸ Joseph bi Mary da wo bẹẹ iJesu wanre bhi uwedẹ nin Jehova ha rẹ ha re ẹlo esili ghe ọle. Ele da wo re obọ rẹkhan uwedẹ nin Jehova rẹ yọle nan ha rẹ ha bẹẹ imọn. (Tie Deuteronomy 6:​6, 7.) Joseph bi Mary wo manman hoẹmhọn iJehova. Ele da yẹ wo dọmhegbe bẹẹ imọn nesele wanre bhi uwedẹ nin ele ha yẹ rẹ hoẹmhọn iJehova.

9. Emhin nela Joseph bi Mary dọnmhegbe ha lu?

⁹ Joseph bi Mary wo ha ne imọn nesele rẹkhan egbe sade ele lu ilọnmhọn oga. Edandan iribhọ ghe, ele wo ha yo ikolo nan do uzana-uzana bhi uwa oga nọn ribhi Nazareth, bi iluẹmhin ọsi anagbera na lu ukpe-ukpe bhi Jerusalem. (Luke 2:41; 4:16) Asabọmiẹn ele wo ha gbe okha ọsi ibhokhan Izrẹl man iJesu bi imọn nekẹle nesele, ẹghe nin ele rẹ ha khian ene okhian nan. Asabọmiẹn beji ele rẹ ha khian bhi uwedẹ, ele da ha re ene ibhokhan sẹbhi ije kẹkẹ nin Baibo sounun ọlẹn. Mhan lẹnmhin ghe, beji azagba-uwa nọnsi Joseph bi Mary ki rẹ ha bun ọbhọ, ọ bha yẹ ha lẹkhẹ nin ele rẹ ha ne ene imọn rẹkhan egbe dọ ha ga iJehova. Ọrẹyiriọ, ele da sẹyẹ dọnmhegbe ha ne ele yo. Bhiriọ, ele da wo miẹn elele. Azagba-uwa nọnsele da ha yi azagba-uwa nọn mun oga mhọn nọnsẹn.

10. Be ene biẹ ọmọn ha sabọ luẹ bhi obọ iJoseph bi Mary?

¹⁰ Be bhọ ene biẹ ọmọn ha sabọ luẹ bhi obọ iJoseph bi Mary? Ọkhẹke nin ele re ọta nin ele ta, bi uwedẹ nin ele rẹ lu emhin rẹ rẹkpa imọn nesele lẹn ghe, ele manman hoẹmhọn iJehova.  Lẹn sẹbhọ ghe ẹsele nọn kpọnọ nẹ nin uwẹ ha sabọ re nin imọn nesẹ hi, nin uwẹ rẹkpa ele hoẹmhọn iJehova. Eso bhi emhin ne ke okhun nẹ nin uwẹ ha sabọ man imọn nesẹ hi, nin ele rẹ ha luẹ iBaibo ẹghe rebhe, nin ele ha nan erọnmhọn ẹghe rebhe, bi nin ele ha yo ikolo oga ẹghe rebhe yẹ deba tẹmhọn Osẹnobulua. (1 Tim. 6:6) Ọkhẹke nin uwẹ yẹ ha ne ebi ele ha rẹ ha ghẹloghe egbe nin ele. (1 Tim. 5:8) Ọkpakinọn, yere ghe, ikolu nin ele bi iJehova ko mhọnlẹn, ọle ha sabọ rẹkpa ele nabhi agbọn ọsọgbọn, ọ iyi emhin nin ele mhọnlẹn. *​—Ezek. 7:19; 1 Tim. 4:8.

11. (a) Be adia nọn ribhi 1 Timothy 6:​17-19 ha rẹ rẹkpa ene biẹ ọmọn yẹ, beji ele rẹ bẹẹ imọn nesele? (b) Emhanmhan nela azagba-uwa nọnsẹ ha sabọ ha khu ọi? Elele nela bha ha sabọ miẹn bhọ? (Fẹ ẹkpẹti ghe nọn yọle “ Emhanmhan Nin Bha Ha Sabọ Khu Ọi”)

¹¹ Ọ wo ti mhan bhọ rẹ daghe uwedẹ nin ene biẹ ọmọn rẹ rẹkpa imọn nesele rẹ sikẹ iJehova. Ele ko lu oga azagba-uwa kugbe. Ele yẹ ne imọn nesele rẹkhan egbe sade ele khian ikolo oga bi usikoko. Sẹyẹ, ele yẹ ko yo itẹmhọn Osẹnobulua. Azagba-uwa eso bhọ diọbhi agbaẹbho nan bha sẹ da manman tẹmhọn Osẹnobulua nin ele da dọ tẹmhọn Osẹnobulua bhi enin. Eso yẹ re ẹnẹ ji Bẹtẹ la deba bọn uwa oga kẹkẹ. Ọ iyi emhin nọn lẹkhẹ, nin ene azagba-uwa nan rẹ lu ene emhin nan. Ele miẹn ọnọghọ kẹkẹ bhọ. Iriọ ọ yẹ rẹ gbe ele igho. Ọrẹyiriọ, ele wo manman miẹn erọnmhọn bhi obọ iJehova. (Tie 1 Timothy 6:​17-19.) Ibhokhan nan bẹẹ wanre bhi azagba-uwa ne dia inian, wo re obọ rẹkhan ene emhin nan nin ele luẹle bhi obọ ene biẹ ele. Ọ ti ele bhọ ghe ene biẹ ele re inian bẹẹ ele wanre. *​—Prov. 10:22.

12. Isẹhoa nela Jesu ha mhọnlẹn beji ọle rẹ ha wanre?

¹² Jehova nin Aba iJesu wo ha zẹ emhin ne mhẹn nin Jesu. Sẹyẹ, uwedẹ nọn mhẹn nin Joseph bi Mary rẹ ha nyẹnlẹn yẹ wo rẹkpa iJesu. Ọrẹyiriọ, ẹghe nin Jesu rẹ wanre, ọ da khẹke nin ọle tobọle zẹ uwedẹ nin ọle ha rẹ ha nyẹnlẹn. (Gal. 6:5) Beji mhan rebhe rẹ mhọn isẹhoa rẹ tobọmhan zẹ ebi mhan ha lu, iriọ Jesu yẹ rẹ ha mhọn ọne isẹhoa. Arẹmiẹn ọle mhọn ọne isẹhoa rẹ ha mun ọsi egbe ọle kalo gbera ọsi Jehova, ọle bha lu iriọ! Iho nọnsi Jehova ọle wo ha mun kalo bhi iẹnlẹn nọnsọle. (John 8:29) Be ene elasẹre ha rẹ sabọ re egbe khọkhọ iJesu yẹ ẹlẹnan?

13. Be bhọ emhin nin Jesu zẹ rẹ lu ẹghe nin ọle rẹ ha ribhi obhokhan?

¹³ Ẹghe nin Jesu rẹ ha yi obhokhan, ọle da zẹ nin ọle rẹ ha hẹnmhọn nin ene biẹ ọle. Ọle bha ha riale ghe ọle lẹn gbera ene biẹ ọle, la ha mhọn akan-ehọ da ele. Sokpan, ọle da wo ha degbere nin ele. (Luke 2:51) Beji  a miẹn ghe ọmọn-ọdiọn iJesu khin, ọle da wo ha lu iwẹnna nọn khẹke ọle. Ọle da yẹ gbẹlokotọ luẹ iwẹnna obọ bhi obọ aba ọle, nin ọle da sabọ deba ọle ha gbẹloghe azagba-uwa nọnsele.

14. Be imhan rẹ lẹn yẹ ghe Jesu wo manman ha luẹ Ọta nọnsi Osẹnobulua?

¹⁴ Asabọmiẹn ghe ene biẹ iJesu taman ọlẹn uwedẹ ọhan-ilo nan rẹ biẹ ọle, bi ebi ukọ nin Osẹnobulua je re tale rẹji ọle. (Luke 2:​8-19, 25-38) Arẹmiẹn ene biẹ iJesu ta ene emhin nan man ọlẹn, ọle da yẹ tobọle ha luẹ Ọta nọnsi Osẹnobulua. Be imhan rẹ lẹn yẹ ghe Jesu wo manman ha luẹ Ọta nọnsi Osẹnobulua? Ẹghe nin ọle rẹ ha yi obhokhan, ewanniẹn nin ọle re ọbhi inọnta, bi ilẹn-otọ emhin nọnsọle, da ha yi emhin ọhan-ilo rẹji ene man emhin bhi Jerusalem. (Luke 2:​46, 47) Ọkuẹsẹ Jesu wanre sẹbhi ikpe 12, ọle bhọ ki luẹ kere fo ghe Jehova hi Aba ọle.​—Luke 2:​42, 43, 49.

15. Be iJesu rẹ rẹman yẹ ghe iho nọnsi Osẹnobulua ọle guanọ nin ọle ha re iẹnlẹn nọnsọle lu?

¹⁵ Ẹghe nin Jesu rẹ lẹn ebi Aba ọle guanọ bhi obọ ọle, ọle da zẹ nin ọle rẹ lu rẹkhan ọlẹn. (John 6:38) Jesu lẹnmhin ghe, ẹbho ne bunbun dẹ he ọle beji ọle ha rẹ ha lu iho nọnsi Aba ọle. Arẹmiẹn ọ iyẹẹ ọle ghe ẹbho he ọle, ọle da sẹyẹ zẹ nin ọle rẹ lu iho nọnsi Aba ọle. Ẹghe nin Jesu rẹ mianmẹn fo bhi ukpe 29 C.E., ọle da wo re iẹnlẹn nọnsọle rebhe rẹ ha khu ọbhi iho nọnsi Aba ọle. (Heb. 10:​5-7) Rẹ sẹbhi ẹghe nan rẹ khan ọlẹn mun oran, ọle da sẹyẹ ha guanọ nin ọle mun iho nọnsi Aba ọle sẹ.​—John 19:30.

16. Be bhọ emhin ọkpa nin ibhokhan ha miẹn luẹ bhi obọ iJesu?

¹⁶ Ha hẹnmhọn nin ene biẹ uwẹ. Beji ọ bha rẹ gba nin Joseph bi Mary fo, iriọ ọ yẹ dia rẹji ene biẹ uwẹ. Ọrẹyiriọ, ene biẹ uwẹ iJehova mun ọne ẹsọn nan nin ele ha gbega uwẹ, nin ele ha dia uwẹ, yẹ man uwẹ emhin. Ahamiẹn uwẹ miẹn ebi ele man uwẹ le ọbhi egbe, iẹnlẹn ki kiọnlẹn nin uwẹ.​—Eph. 6:​1-4.

17. Beji Joshua 24:15 tale, be ọkhẹke nin elasẹre tobele zẹ?

¹⁷ Tobuwẹ zẹ ọne uwẹ ha ga. Tobuwẹ luẹ ẹmhọn iJehova nin uwẹ da sabọ lẹn unan ọria nin ọle khin, ebi iho nọnsọle khin, bi ebi iho nọnsọle rẹ rẹtẹ uwẹ yẹ. (Rom. 12:2) Bhiriọ, uwẹ ki sabọ tobuwẹ zẹ ghe iJehova uwẹ ha ga. Ọnan hi emhin nọn lu uhọnmhọn emhin nẹ nin uwẹ ha sabọ re iẹnlẹn nọnsẹ lu. (Tie Joshua  24:15; Eccl. 12:1) Ahamiẹn uwẹ luẹ iBaibo ẹdẹ-ẹdẹ, oyẹẹ nin uwẹ mhọn da iJehova ki ha tuẹn okhun. Urẹọbhọ nọnsẹ ki yẹ wo ha ziẹn ọbhọ nọnsẹn.

18. Be bhọ emhin ọbhebhe nọn khẹke nin elasẹre tobele zẹ? Elele nela ele ha miẹn bhọ?

¹⁸ Tobuwẹ zẹ nin uwẹ rẹ ha mun iho nọnsi Jehova kalo bhi iẹnlẹn. Ẹbho ne bunbun rẹọbhọ ghe, ọria a ha khu ọbhi ọsi egbe ọle ọkpa, ọle ọne ọria ha da miẹn eghọnghọn bhi iẹnlẹn. Ọkpakinọn, ọbabhegbe ẹbho ne khu ọbhi ẹfe bi onyọnyọn ọsi ọne agbọn nan si ji egbe ele. (1 Tim. 6:​9, 10) Ahamiẹn ghe uwẹ hẹnmhọn nin Jehova yẹ mun iho nọnsọle kalo, iẹnlẹn nọnsẹ ki kiọnlẹn nin uwẹ. Sẹyẹ, uwẹ ki ha wanlan.​—Josh. 1:8.

19. Be ọkhẹke nin ene biẹ ọmọn yere?

¹⁹ Ene biẹ ọmọn, bha rẹkpa azagba-uwa nọnsẹbha ha ga iJehova. Bha mun udu tẹ iJehova nin ọle rẹkpa bha zẹ emhin ne mhẹn. (Prov. 3:​5, 6) Bha hẹi yelea ghe, uwedẹ nin bha rẹ nyẹnlẹn, ọle ha sabọ rẹso imọn nesẹbha gbera ọta nin bha taman ele. Bhiriọ, bha ha nyẹnlẹn bhi uwedẹ nọn ha rẹkpa imọn nesẹbha rẹ ha lu ebe yẹẹ iJehova.

20. Elele nela elasẹre ha miẹn sade ele zẹ nin ele rẹ ga iJehova?

²⁰ Elasẹre, bha lẹn sẹbhọ ghe, ene biẹ bha dẹ sabọ rẹkpa bha zẹ emhin ne mhẹn bhi iẹnlẹn. Ọrẹyiriọ, bha ha tobọbha zẹ ebi bha ha lu nin bha da ha lu ebe yẹẹ Osẹnobulua. Bha re egbe khọkhọ iJesu bhi uwedẹ nin ọle rẹ re iẹnlẹn nọnsọle rẹ ha ga iJehova. Bha ha lu iriọ, iẹnlẹn ki wo kiọnlẹn nin bha. Bha ki yẹ wo miẹn eghọnghọn ẹlẹnan nian. (1 Tim. 4:16) Bhi ẹghe odalo, bha ki miẹn iẹnlẹn ọsi ighegheghe!