• “Ọ da wo dia mẹn bhi egbe ghe ọdọ mẹn ki sẹ gboghẹ igba ne bunbun.”

• “Egbe da wo fọfọ mẹn an, mẹn da ha riale ghe mẹn bha mhọn-ose sẹ, sẹyẹ mẹn imhọn ebi a ji a rẹ lu.”

• “Mẹn bha sabọ tẹmhọn ọlẹn man ọria. Ahiẹ da wo hiẹ mun mẹn.”

• “Ọ da wo dia mẹn bhi egbe ghe ẹmhọn mẹn bha zẹwẹ rẹtẹ Jehova.”

Ene ọta nan rẹman ebi ọ rẹ ba okhuo bhi egbe yẹ sade ọdọ ọle dọ ha ghe ifoto ọsi ẹbho ne banọan. Ahamiẹn ọ buele nin ọle mọn da ghe ọle bhi ẹkhokho, ọne okhuo sabọ rẹ ha riale ghe ọle ida yẹ sabọ gbaẹkẹ ọle ghẹdẹ. Inian ọ diabe beji okhuo ọkpa tale, ọle da yọle: “Họla ọne okpea nan gene khin nin mhan ko nyẹnlẹn? Emhin ebhebhe be ribhọ nin ọle rẹ nẹko nin mẹn?”

Okhuo nan miẹn ghe ọdọ ọle dọ ha ghe ifoto ọsi ẹbho ne banọan a gbẹn ọne uhọnmhọn-ọta nan. a Ọne uhọnmhọn-ọta dẹ zilo nyan adia bhi Baibo ne ha sabọ re ikoudure nanlẹn, rẹkpa ọle rẹ lẹn ghe Jehova re ọle bhi ikeke, rẹ ha mhọn ọfure, yẹ rẹ sabọ sikẹ Jehova. b

Aharẹmiẹn uwẹ ida sabọ lu ọle nin ọdọ ẹ ha lu emhin rebhe beji uwẹ guanọ, emhin eso ribhọ nin uwẹ ha sabọ lu nin uwẹ rẹ manman ha mhọn ọfure. Mhan fẹ eso bhọ ghe.

Hẹi ha riale uwẹ zẹ. Okhuo sabọ rẹ ha riale ghe, ọle mhọn eji ọle ida lu nọnsẹn nọn zẹle nin ọdọ ọle da dọ ha ghe ifoto ọsi ẹbho ne banọan. Alice c da ha riale ghe ranmhude ọle bha sẹ okhuo, la mhọn-ose sẹ bhi ẹlo ọsi ọdọ ọle zẹle. Ọle da ha riale, ‘Bezẹle nọn da yẹẹ ọdọ mẹn rẹ ha ghe ikhuo ebhebhe nin ọle rẹ ha ghe mẹn?’ Ikhuo eso sabọ rẹ ha riale ghe, uwedẹ nin egbe rẹ to ele kie wo re ọne ẹmhọn ha khọ bhọ. Danielle da yọle: “Mẹn da ha riale ghe imẹn zagha ibọdọ bi ire-okhuo nọnsẹmhan an ranmhude ohu nọn manman ha re mẹn nin ọdọ mẹn rẹ dọ ha ghe ifoto ọsi ẹbho ne banọan.”

Ahamiẹn inian emhin dia uwẹ bhi egbe, lẹn sẹbhọ ghe Jehova ida mun uwẹ mhọn bhi emhin nin ọdọ uwẹ lu. James 1:14 yọle: “Emhin nọn yẹẹ ọdeọde, ọle si ọle dagbare, yẹ mun ọlẹn ọbhi edọnmhẹn.”  (Rom. 14:12; Phil. 2:12) Bhiriọ, Jehova iyọle ghe uwẹ zẹle, sokpan uwedẹ nin uwẹ rẹ sun rẹkhan ọlẹn manman wo ti ọle bhọ.—2 Chron. 16:9.

Ọ dẹ sabọ ko uwẹ udu re rẹ lẹn ghe ọ iyi ranmhude uwẹ bha mhọn-ose sẹ, la uwẹ bha sẹ okhuo zẹle nin ọdọ ẹ da dọ ha ghe ifoto ọsi ẹbho ne banọan. Ene lẹn otọ ọne ẹmhọn nan yọle ghe, okpea da ha ghe vidio ọsi ẹbho ne banọan, ọ ki ha ghọn ọlẹn rẹ deba okhuo nowẹ beji a rẹ re ọle man, sokpan, ọle ida miẹn okhuo nọn ha lu ebi ọle ghe bhi ene ividio.

Hẹi ha kpokpo egbe gbe. Catherine da yọle ghe, ẹmhọn ebi ọdọ ọle rẹ dọ ha ghe ifoto ọsi ẹbho ne banọan yẹ ọle ki re ẹghe rebhe ria ẹmhọn ọlẹn. Frances da yọle: “Mẹn ki wo ha kpokpo egbe ẹghe nọn hi ki rẹ khin nin mẹn bha yẹ rẹ lẹn eji ọdọ mẹn ye. Imẹn iyẹ mhẹn ranmhude ikpokpo egbe.” Ibhio mhan eso nin ikhuo yọle ghe, ẹkhọ manman wo lo ele sade ele ribhi ẹwẹ ibhio mhan ne lẹn emhin nin ọdọ ele lu. Sẹyẹ, eso yọle ghe ahiẹ wo manman hiẹ mun ele ranmhude ele riale ghe ọria soso bha lẹn otọ idia nin ele ye.

Iria-eria ne sẹnian bha dọbe. Ọrẹyiriọ, uwẹ ha wo re ẹghe nọnsẹ rebhe rẹ ha ria ẹmhọn emhin ne sẹnian, uwẹ ki wo kie manman ha kpokpo egbe. Nin uwẹ rẹ dọ ha ria ẹmhọn ele, dọnmhegbe ha ria ẹmhọn ikolu nin uwẹ bi Jehova ko mhọnlẹn. Ọnan dẹ rẹkpa uwẹ rẹ sabọ ziẹngbe.—Ps. 62:2; Eph. 6:10.

Uwẹ sabọ rẹ dọ tie okha ọsi ikhuo eso bhi Baibo ne ha ribhi ọkakale, ne miẹn ikoudure nin ele rẹ bu Jehova bhi erọnmhọn, uwẹ ha yẹ ha ria eria nyan ene okha. Ọ iyi ẹghe rebhe Jehova rẹ wo re ọkakale nin ele ye kie. Ọkpakinọn, ọle da rẹkpa ele rẹ ha mhọn ọfure. Bhi ọsi ijiẹmhin, Hana da “manman ha viẹ” ranmhude idia nin ọle ha ye. Ọkpakinọn, beji ọle ki “re ẹghe nọn tanlẹn nan erọnmhọn ji Jehova” fo, ọle da dọ ha mhọn ọfure, arẹmiẹn ọle bha lẹn ebe da sunu bhi odalo.—1 Sam. 1:10, 12, 18; 2 Cor. 1:3, 4.

Guanọ urẹkpa bhi obọ ọsi ene ewanlẹn bhi agbotu. Ele dẹ sabọ “diabe eji a da nẹko sade ahoho na, eji a da nẹhe sade amẹn rọlọ.” (Isa. 32:2) Ele sabọ rẹ tẹmhọn obhio mhan nin okhuo man ẹn nin uwẹ ha sabọ ha ta ebe re uwẹ bhi ọkhọle man, nọn ha yẹ sabọ re ikoudure nin uwẹ.—Prov. 17:17.

Uwẹ dẹ be sabọ rẹkpa ọdọ ẹ rẹ miẹn ghe ọle bha yẹ dọ ha ghe ifoto ọsi ẹbho ne banọan? Asabọmiẹn. Baibo yọle ghe, nan rẹ sabọ khọn ọkakale, la oghian nọn manman mhọn ahu “itue eva mhẹn nẹ otuọnkpa.” (Eccl. 4:9-12) Ebe eso rẹman ghe, emhin esili kẹ wo nabhọre sade okhuo rẹkpa ọdọ ọle rẹ khọn ọne ọkhọle nan rẹ ha ghe ifoto ọsi ẹbho ne banọan,  yẹ ko wẹnna kugbe beji ele ha da kie sabọ gbaẹkẹ egbe.

Ọkpakinọn, ọ dẹ lẹkhẹ nin uwẹ rẹ lu ọnan, sade ọdọ ẹ muegbe nin ọle rẹ wẹnna kaka beji ọle ha da sabọ fidenọ. Ọle be sẹ taman Jehova bhi erọnmhọn nin ọle rẹkpa ọle, yẹ dọ guanọ urẹkpa bhi obọ ene ewanlẹn? (2 Cor. 4:7; Jas. 5:14, 15) Ọle be sẹ lu emhin eso ne ha rẹkpa ọle rẹ re egbe nẹ bhọ? Bhi ọsi ijiẹmhin, ọle be sẹ deobọre bhi uwedẹ nin ọle rẹ noo ifoni la kọmputa? Sẹyẹ ọle be re egbe nẹ bhi emhin ne ha sabọ si ọle ọbhọ? (Prov. 27:12) Ọle be muegbe nin ọle rẹ miẹn urẹkpa nọnsẹ ọbhi egbe, yẹ rẹ taan ọkhọle a man ẹn? Ọ ha yi riọ, asabọmiẹn uwẹ dẹ sabọ rẹkpa ọle.

Be uwẹ ha rẹ sabọ lu ọnan yẹ? Bha ji mhan fẹ ijiẹmhin ọkpa ghe. Ọdọ Felicia natiọle Ethan wo na bhi egbe obhokhan munhẹn ha ghe ifoto ọsi ẹbho ne banọan. Felicia da re ọle lẹkhẹ nin ọdọ ọle rẹ ha taman ọlẹn ẹghe nọn hi ki rẹ khin nọn rẹ ghọn ọlẹn rẹ dọ ghe ọle. Ethan da yọle: “Mẹn wo taman okhuo mẹn ebi emhin dia mẹn bhi egbe yẹ tee. Ọle da rẹkpa mẹn rẹ sabọ ha re egbe nẹ bhi emhin nọn hi ki rẹ khin nọn ha sabọ si mẹn ọbhọ, yẹ ha nọọn mẹn ẹghe rebhe ebi emhin ki rẹ khian yẹ. Ọle da rẹkpa mẹn rẹ fẹkẹ re ẹwanlẹn ha noo ifoni.” Bhi ọsi ẹmhọanta, ọ wo ba Felicia bhi egbe nin ọdọ ọle rẹ dọ ha ghe ifoto ọsi ẹbho ne banọan. Ọle da yọle: “Ọkpakinọn, ohu nọn ha re mẹn bi ọbalọ nin mẹn ha ye bha miẹn ebi ọ gbe. Sokpan, mhan ki ko tẹmhọnlẹn fo, ọle da muegbe nin ọle rẹ dọnmhegbe ha khọn ọlẹn ranmhude ọle lẹn sẹ ghe ọ ba mẹn bhi egbe.”

Okhuo bi ọdọ ha ko re inian zilo, ọ dẹ sabọ rẹkpa ọne ọdọ rẹ rẹban ifoto ọsi ẹbho ne banọan, yẹ rẹkpa okhuo ọle rẹ kie sabọ gbaẹkẹ ọle. Ahamiẹn ọdọ muegbe nin ọle rẹ ha taman okhuo ọle eji ọ da wẹghẹ, emhin nin ọle lu, bi eji ọle ye, ọ ki lẹkhẹ nin okhuo ọle rẹ gbaẹkẹ ọle, ranmhude emhin iyẹ ribhọ nin ọle rẹ he nanlẹn.

Uwẹ riale ghe uwẹ dẹ sabọ re inian rẹkpa ọdọ ẹ? Ọ ha yi riọ, ọ dẹ ha mhẹn sade bha ko zilo nyan ọne uhọnmhọn-ọta nan. Ebi ọne ọdọ da ha guanọ hi, nin ọle rẹ sabọ rẹban ẹki itọn nọn sẹnian, sẹyẹ nin uwẹ rẹ kie sabọ gbaẹkẹ ọle. Nin ọle rẹ ha khọ-ẹkẹ ranmhude ebi uwẹ taman ọlẹn, ọkhẹke nin ọle dọnmhegbe rẹ lẹn ebi emhin nin ọle lu rẹ ha rẹso uwẹ yẹ. Emhin nin ọne okhuo da ha mhọn bhi ọkhọle hi, nin ọle rẹ rẹkpa ọdọ ọle rẹ sabọ khọn ọne emhin nọn imhẹn nan nọn ki guẹ ọle egbe, yẹ re ọne isẹhoa nanlẹn rẹ lu emhin nọn ha kiẹ re ọle gbaẹkẹ ọle. Ọkhẹke nin bha veva dọ gua otọ ebi si ẹbho ọbhọ rẹ dọ ha ghe ifoto ọsi ẹbho ne banọan, bi ebi ibha ha rẹ sabọ khọn ọlẹn yẹ. d

 Ahamiẹn uwẹ riale ghe ovan dẹ sabọ de sade bha ko tẹmhọn ọlẹn, bha sabọ rẹ taman ọwanlẹn nin bha sabọ ne muobọ nin ọle dọ deba bha dotua beji bha rẹ zilo ọle. Lẹn sẹbhọ ghe, aharẹmiẹn uwẹ zobọ bhọ rẹ ha ghe ifoto ọsi ẹbho ne banọan, ọ dẹ re ẹghe ọkuẹsẹ okhuo ẹ sabọ kie gbaẹkẹ ẹ. Ọkpakinọn, hẹi ji egbe lọ ẹ, ha gbẹlokotọ bhi uwedẹ nin ọdọ ẹ rẹ ha lu re alo. Ha mhọnlẹn bhi ọkhọle ghe, ibha veva da ko ha re iziẹngbe rẹ ne egbe lu emhin, ọ ha zẹbue, ibọdọ bi ire-okhuo nọnsẹbha dẹ kie sabọ deziẹn.—Eccl. 7:8; 1 Cor. 13:4.

Ahamiẹn ọdọ ẹ kie dọ ha ghe ifoto ọsi ẹbho ne banọan arẹmiẹn ọle ka rẹ zobọ bhọ kii? Ọnin ki rẹman ghe ọle ida sabọ fidenọ, ghe ọsọle wo fo? Ọ iwo yi iriọ fo. Ahamiẹn ọ manman guẹ ọle egbe, asabọmiẹn ọ dẹ wo ha nanlẹn dan rẹ na bhi ẹdagbọn iẹnlẹn nọnsọle rebhe. Asabọmiẹn ọ dẹ fikie dọ ha ghe ọle, a ha bhọ rẹ miẹn ikpe ne bunbun ki gbera nin ọle zobọ bhọ. Beji a ha da miẹn ọnan bha kie dọ sunu, ọkhẹke nin ọle yẹ wo ha re egbe nẹ bhi emhin eso. Ọ dẹ wo khẹke nin ọle sẹyẹ ha babegbe aharẹmiẹn ghe ọle zobọ bhọ. (Prov. 28:14; Matt. 5:29; 1 Cor. 10:12) Ọ dẹ khẹke nin ọle ha “ria eria” bhi uwedẹ ọgbọn, yẹ dọnmheghe rẹ “he emhin ebe,” rẹ dọ sẹbhi ifoto ọsi ẹbho ne banọan, bi ilọnmhọn oghẹ ebhebhe nọn hi ki rẹ khin. (Eph. 4:23; Ps. 97:10; Rom. 12:9) Ọle be muegbe nin ọle rẹ lu ene emhin nan? Ahamiẹn ọle muegbe, asabọmiẹn ẹdọkpa, ọle dẹ sabọ zobọ bhi ọne emhin nọn imhẹn nan sẹsẹsẹ. e

A ha ki miẹn ọdọ ẹ bha zẹwẹ lu emhin soso nin ọle rẹ khọn ọne emhin nan nọn imhẹn nọn guẹ ọle egbe kii? Egbe sabọ rẹ wo ha lọ uwẹ ẹghe rebhe. Ohu sabọ rẹ ha re uwẹ, sẹyẹ uwẹ sabọ rẹ ha riale ghe ọle re uwẹ udu ha. Bhiriọ, taman Jehova ebi emhin dia uwẹ yẹ, ọnan dẹ rẹkpa uwẹ rẹ sabọ ha mhọn ọfure. (1 Pet. 5:7) Dọnmhegbe wo ha sikẹ Jehova bhi uwedẹ nin uwẹ ha rẹ ha luẹ emhin, ha nan erọnmhọn, yẹ ria-eria nyan ebi uwẹ luẹ. Beji uwẹ ha rẹ ha lu iriọ, ha mhọn ọlẹn bhi ọkhọle ghe, ọle dẹ yẹ wo ha sikẹ uwẹ. Beji Isaiah 57:15 rẹman, ọle sikẹ ene a “denyẹnyẹn bi ene ibhiogue,” beji ọle ha da rẹkpa ele rẹ kie sabọ dọ ha ghọnghọn. Dọnmhegbe rẹ wo ha nyẹn bhi uwedẹ nọn khẹke Kristiẹn. Guanọ urẹkpa bhi obọ ene ewanlẹn. Sẹyẹ, ha mhọn ọne iruduba ghe, ẹdọkpa-ẹdọkpa, ọdọ ẹ dẹ sabọ fidenọ.—Rom. 2:4; 2 Pet. 3:9.