1923—Ikpe Iyisẹn Ne Gbera
WATCH TOWER ọsi January 1, 1923 da yọle: “Mhan re ẹlo ọbhọ ghe ukpe 1923 dẹ wo manman ha mhẹn. Udede isẹhoa mhan mhọn nin mhan rẹ ha taman . . . ẹbho nan deyẹnyẹn ghe, ẹghe odalo nọn mhẹn vade.” Ọne ukpe nan dẹ yẹ wo manman ha mhẹn rẹji ene ekhẹn Bible Student, ranmhude oga bi iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua nin ele lu dẹ re okugbe nan rẹ lẹn ẹbho ne ga bhi uwedẹ ẹmhọanta man.
IKOLO OGA DA RẸKPA ELE RẸ MANMAN HA MHỌN OKUGBE
Bhi ọne ukpe nin, agbotu da fi emhin eso denọ nọn rẹkpa ene ekhẹn Bible Student rẹ ha mhọn okugbe beji ele rẹ ga. A da munhẹn ha gbẹn iman-emhin nin ele zilo ọle bhi ikolo nin ele do uzana-uzana ọbhi Watch Tower. Bhi ene ikolo, ele ki nan erọnmhọn yẹ re ogẹn ji Jehova. Ele da yẹ lu kalẹnda nin ele gbẹn Baibo nan da ha tie uzana-uzana bhi ọne ikolo, bi illo nin ọria ha sabọ ha so ukpẹdẹ-ukpẹdẹ sade ọle lu iluẹmhin Baibo nọnsọle, la lu oga azagba-uwa.
Bhi ikolo oga nọnsele, ekhẹn Bible Student tẹmhọn emhin nọn sunu ji ele bhi inẹbho. Ele ki tẹmhọn emhin nin Jehova lu nin ele, nin ele ho nin ele khuẹnmhẹn ọlẹn nan. Ele ki so illo yẹ nan erọnmhọn. Eva Barney nọn mianmẹn bhi ukpe 1923 beji ọle ribhi ikpe 15 yẹ ye ebe sunu re. Ọle da yọle: “Ahamiẹn ọria ho nin ọle tẹmhọn emhin nin Osẹnobulua lu nanlẹn, ọle ki kpanọ mundia yẹ ta ọta nọn sẹ inian, ‘Mẹn ho nin mẹn khuẹnmhẹn Osẹnobulua bhi emhin esili nin ọle lu nin mẹn.’” Ọ wo yẹẹ ibhio mhan eso rẹ ha tẹmhọn emhin nin Osẹnobulua lu nin ele. Obhio mhan nin Barney da yẹ yọle: “Obhio mhan nin okpea nọn ki wanre natiọle Godwin wo mhọn emhin ne bunbun nin ọle ho nin ọle khuẹnmhẹn Ebeanlẹn mhan nan. Ọkpakinọn, okhuo ọle ki daghe ọle ghe egbe iyẹ mhẹn ọne obhio man nọn sun ọne ikolo bhọ, ọle da re obọ si ọdọ ukpọn, bhiriọ ọle da dotua.”
Bhi osukpa bhi uki, ene agbotu kẹkẹ ki do ikolo oga kpataki, nin ele rẹ manman nan erọnmhọn, yẹ re ogẹn ji Jehova. Beji Watch Tower ọsi April 1, 1923, ha tẹmhọn ọne ikolo nan, ọ da yọle: “Ọkhẹke nan ha noo obọ ọkpa bhi ẹghe nan re ọbhi otọ nan ha rẹ do ọne ikolo rẹ tẹmhọn emhin ne sunu bhi iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua, yẹ rẹ re ikoudure nin ene ibhio mhan. . . . Mhan rẹọbhọ ghe, ikolo ne sẹ inian dẹ manman re ene ibhio mhan sikẹ egbe.”
Charles Martin nọn ha ribhi ikpe 19 nọn na bhi Vancouver, Canada vae, nọn yi ọkpa bhi ene tẹmhọn Osẹnobulua yẹ wo manman miẹn elele bhi ene ikolo oga nan. Ọle da yọle: “Ene ikolo nan mẹn da luẹ ebi mẹn ha ta sade mẹn tẹmhọn Osẹnobulua rẹ na bhi uwa rẹsẹbhi uwa. Ẹghe-ẹghe ẹbho rẹ ha tẹmhọn isẹlobhemhin nin ele miẹn bhi inẹbho. Ọnan da rẹkpa mẹn rẹ lẹn ebi mẹn ha rẹ tẹmhọn Osẹnobulua yẹ, bi ebi mẹn ha ta sade ẹbho nọọn mẹn inọnta eso.”
IWẸNNA ITẸMHỌN OSẸNOBULUA DA RẸKPA ELE RẸ HA MHỌN OKUGBE
Ene ibhio mhan da wo dọ manman ha mhọn okugbe beji ele rẹ mhọn ukpẹdẹ nin ele rẹ dagbare bhi inẹbho. Watch Tower ọsi April 1, 1923, da yọle: “Beji
mhan rebhe ha da sabọ re okugbe ha lu ọne iwẹnna nan . . . , a re iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua yi bhi ẹdẹ Tuesday, May 1, 1923. A ha lu ọle fo bhi ọne ẹdẹ Tiuzde nin, iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua a ki da ha re ẹdẹ Tiuzde nin ọhẹnhẹn rebhe bhi uki rẹ lu. . . . Ọkhẹke nin ọrebhe bhi ene agbotu kẹkẹ deba bhi ọne iwẹnna nan.”Ene ibhokhan yẹ wo deba bhi ọne iwẹnna nan. Obhio mhan nin okhuo natiọle Hazel Burford nọn ha ribhi ikpe 16 bhi ọne ẹghenin yẹ wo ye ebe sunu re. Ọle da yọle: “A gbẹn ebi ọria ha sabọ ta bhi inẹbho ọbhi Bulletin nan ha noo bhi ikolo oga ẹghenin. Ọria dẹ kẹ wo sabọ luẹ ọle ọbhi uhọnmhọn. a Mẹn wo deba aba mẹn nọn khua ha dagbare bhi inẹbho.” Uwedẹ nin obhio mhan nin okpea rẹ ha ghe iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua nin Burford ha lu da wo han ọle ilo. Burford da yọle: “Obhio mhan nin okpea nọn ki wanre da ha riale ghe ọ bha zẹwẹ khẹke nin mẹn rẹ ha ne ẹbho zilo bhi inẹbho. Bhi ọne ẹghe nan, ẹbho eso bha lẹn sẹ ghe, ọkhẹke nin ene ibhio mhan rebhe rẹ dọ sẹbhi “usẹn-ikpea bi usẹn-ikhuo” ha tẹmhọn Osẹnobulua, nin mhan rẹ ha re ogẹn ji ọle.” (Ps. 148:12, 13) Ọkpakinọn, obhio mhan nin Burford bha ji egbe lọ ọle. Ọle bhọ da yo iklass nọnzi eva bhi Isiku ọsi Giliẹd, yẹ dọ ha lu iwẹnna misiọnari bhi Panama. Akizẹbue, ene ibhio mhan ne rẹ ha riale ghe ọ bha khẹke nin ene ibhokhan ha dagbare bhi inẹbho da dọ fi uwedẹ nin ele rẹ ria eria denọ.
USIKOKO NESẸMHAN DA RẸKPA ELE RẸ MANMAN HA MHỌN OKUGBE
Usikoko nesẹmhan yẹ wo rẹkpa ene ibhio mhan rẹ ha mhọn okugbe. A mhanmhan iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua ba ene usikoko nan. Bhi ọsi ijiẹmhin, bhi usikoko nan do bhi Winnipeg, Canada bhi March 31, a da yọle nin ọrebhe ne vae bhi ọne usikoko dọ tẹmhọn Osẹnobulua bhi enin. A wo miẹn ẹbho ne bunbun ne talọ bhi ọne ukpẹdẹ kpataki nin nan rẹ tẹmhọn Osẹnobulua, sẹyẹ ele wo kaehọ. Ẹbho ne bun sẹbhi 7,000, ele vae bhi usikoko ọbhebhe nan do bhi Winnipeg bhi August 5. Ọne usikoko nan ẹbho da sẹ bun nẹ bhi usikoko nan do bhi Canada.
Ọkpa bhi usikoko nin ẹbho nesi Jehova ida kẹ yelea, ọle hi ọnan do bhi August 18 rẹ sẹbhi 26 bhi ukpe 1923 bhi Los Angeles, California. Uzana eso ọkuẹsẹ a do ọne usikoko, a da ha tẹmhọn ọlẹn bhi niuz pepa. Sẹyẹ, ekhẹn Bible Student da gha ebe ne
bun gbera 500,000 rẹ tie ẹbho vae bhi ọne usikoko. Ele da yẹ ne udede ebe nan gbẹn ẹmhọn ọne usikoko ọi tonomu moto nọnsele bi ọsi ẹbho ebhebhe rẹ ha wewe ọle.August 25, nọn yi ẹdẹ Saturday, obhio mhan nin Rutherford da re ọta man nọn mhọn uhọnmhọn-ọta nọn yọle, “Ene Ihuan bi Ene Ẹbhe.” Bhi ọne ọta, ọle da gbotọle fanọan ghe, “ene ihuan” hi ẹbho ne muegbe nin ele rẹ miẹn iẹnlẹn ighegheghe bhi agbọn ọfubhegbe. Ọle da sẹyẹ re ọta obhebhe man rẹ “sekha” nin ọrebhe. Ọne isekha hi, nin ẹbho ne mhọn ọkhọle esili rẹban oga ohoghe, nọn yi “Babilọn Nọn Khua.” (Rev. 18:2, 4) Akizẹbue, ekhẹn Bible Student bhi otọ agbọn nan rebhe da manman gha ọne itrati nan gbẹn ọne isekha ọi nin ẹbho ne bunbun.
“Ikolo ne sẹ inian dẹ manman re ene ibhio mhan sikẹ egbe”
Obhio mhan nin Rutherford da re ọta ogbakha man bhi ukpẹdẹ nọn kike bhi ọne usikoko. Ẹbho ne bun gbera 30,000 re ehọ ọbhi ọta ogbakha nọn yọle, “Ene Agbaẹbho Rebhe Kuẹlo Da Okhọn Amagẹdọn, ọkpakinọn, Ẹbho Ne Bunbun Ne Nyẹnlẹn Ẹlẹnan Ida Yu Hiehie.” (“All Nations Marching to Armageddon, but Millions Now Living Will Never Die.”) Ranmhude ekhẹn Bible Student lẹn sẹbhọ ghe ẹbho ne bunbun dẹ vae bhi ọne usikoko nan, ele da dọ hiya udede uwa nan wo la bọn bhi Los Angeles. Ele da noo emhin nan rẹ talọ nan ha miẹn ẹghenin rẹ ha talọ, beji ọrebhe ha da ha họn ebi a ha ta. Ẹbho ne bunbun yẹ re ehọ ọbhi ọne ọta ogbakha nan bhi redio.
ITẸMHỌN OSẸNOBULUA NAN HA LU BHI ỌNE OTỌ AGBỌN NAN REBHE
Bhi ukpe 1923, iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua nan ha lu bhi otọ Africa, Europe, India, bi South America da wo manman ha lu re alo. Arẹmiẹn obhio mhan nin A. J. Joseph ha mhọn imọn ehan bi okhuo nin ọle ha gbẹloghe, ọle da sẹyẹ ha rẹkpa zedu ebe nesẹmhan yẹ printi ọle diọbhi urolo Hindi, Tamil, Telugu, bi Urdu.
Bhi Sierra Leone, Bible Student eva nan tiele Alfred Joseph bi Leonard Blackman da gbẹn ebe ji Bẹtẹ nọn ke okhun nẹ bhi Brooklyn, New York. Ele da yọle ghe ele guanọ urẹkpa. A da wanniẹn ele bhi April 14, 1923. Alfred da yọle: “Bhi ọsasọn ogiziẹn bhi ẹdẹ Satọde ọkpa, a da tie mẹn bhi foni.” Ọne ọria nọn tie mẹn da yọle: “Uwẹ be hi ọria nọn gbẹn ebe ji Bẹtẹ nọn ke okhun yọle ibha guanọ ẹbho ne ha rẹkpa bhi inẹbho?” Alfred da yọle: “Ehe.” Ọne ọria da yọle, “Imẹn a je bu ibha.” William R. Brown hi ọria nọn ha talọ bhi foni. Ọne ukpẹdẹ nin ọle, okhuo ọle, bi imọn ikhuo eva nesọle nin Louise bi Lucy na bhi Caribbean vae. Bhiriọ, ene ibhio mhan dẹ kẹ miẹn obhio mhan nin Brown bi azagba-uwa nọnsọle.
Alfred da yẹ yọle: “Ọsewewiẹ bhi ọne ukpẹdẹ nọn rẹkhan ọlẹn, imẹn bi obhio mhan nin Leonard ki ko ha zilo Baibo beji mhan rẹ lu ọle uzana-uzana, mhan da daghe okpea nọn tan-tan mundia bhi odẹ. Obhio mhan nin Brown ọne ọria ha khin. Ọle wo ha mhọn ọhubhudu da ẹmhọanta ne ribhi Baibo rẹ sẹbhọ ghe, ọle da ha guanọ nin ọle re ọta ogbakha man bhi ukpẹdẹ nọn rẹkhan ọlẹn.” Ọ bha sẹ sẹbhi uki ọkpa nin ọle vae, ọle da gha ebe rebhe nin ọle ne rẹkhan egbe. Ọ bha bue gbe, a da ne ebe ne bun sẹbhi 5,000 ji ọle. Sokpan, ọle da yẹ gha ele rebhe fo, yẹ ha guanọ nan ne ebe ebhebhe ji ọle. Ọrẹyiriọ, a bha lẹn ọlẹn ọbhi ọkhiẹn ebe. Ọkpakinọn, ranmhude uwedẹ nin ọle rẹ wo manman ha noo Baibo bhi ene ẹghe rebhe nin ọle rẹ lu iwẹnna oga, a da ha tiọle Bible Brown.
Bhi Germany, ene ibhio mhan da muegbe nin ele rẹ ne emhin sibhi Bẹtẹ nọn ribhi Barmen re ranmhude ọ bha yẹ gua ele. Sẹyẹ, ele da họn ghe eyokhọnlẹn ọsi France mun okhọn vade agọ nin ọne Bẹtẹ ye. Ekhẹn Bible Student da miẹn uwa igedege bhi Magdeburg, nọn ha yẹ wo ji ele ha noo rẹ printi ebe. Bhi June 19, ene ibhio mhan da ne emhin rebhe nan rẹ printi, bi emhin ebhebhe vae bhi ọne Bẹtẹ ọsọgbọn nọn ribhi Magdeburg. Ọne ukpẹdẹ nan taman ibhio mhan ne ribhi Bẹtẹ nọn ke okhun nẹ ghe a ne emhin kie fo bhi ọne Bẹtẹ, ọ da dagbare bhi niuz pepa ghe eyokhọnlẹn ọsi France mun okhọnlẹn vae bhi Barmen. Ene ibhio mhan da khuẹnmhẹn Jehova bhi uwedẹ nin ọle rẹ rẹkpa ele rẹ sibhi enin re yẹ gbega ele.
Bhi Brazil, obhio mhan nin George Young nọn yẹ wo tẹmhọn Osẹnobulua nabhi agbaẹbho kẹkẹ, da miẹn uwa ọsọgbọn ha noo rẹ zedu Watch Tower yẹ printi ọle diọbhi urolo Portuguese. Bhi ẹkẹ uki eso, ọle da ne ebe ne bun gbera 7,000 nin ẹbho. Sarah Ferguson bi azagba-uwa nọnsọle da wo ha ghọnghọn beji George Young rẹnẹ sẹbhi uwa nọnsele. Rẹ na bhi ukpe 1899 ọle mọn da tie Watch Tower, sokpan, ọle bha mianmẹn. Ọkpakinọn, uki eso ki gbera, ọle bi imọn inẹn nọnsọle da mianmẹn.
“MHAN YẸ WO RE ỌHUBHUDU BI EGHỌNGHỌN RẸ HA GA JEHOVA”
Beji ukpe 1923 ki ha bu ọkpẹnlẹn, Watch Tower ọsi December 15, 1923 da tẹmhọn ebi emhin kẹkẹ nin ekhẹn Bible Student lu rẹ re okugbe ha ga rẹ rẹso ele yẹ. Ọ da yọle: “Ọ wo khia bhi ẹlo a ghe, ene ikolo . . . wo rẹkpa ibhio mhan rẹ ziẹn urẹọbhọ nọnsele . . . Bha ji mhan muegbe rẹ sẹyẹ ha lu iwẹnna ne bunbun, yẹ re ọhubhudu bi eghọnghọn rẹ ha ga Jehova bhi ukpe 1924 nọn vade.”
Ukpe 1924 yẹ wo mhẹn nin ene ekhẹn Bible Student. Bhi ọne ẹghe nan, ibhio mhan ne wẹnna bhi Bẹtẹ nọn ribhi Brooklyn sẹ wo re uki eso rẹ miẹnsọn bhi otọ nọnsele nọn ribhi Staten Island. Enan bha ree bhi eji Bẹtẹ nọn ke okhun nẹ ye. A da bọn ọlẹn fo beji a wo la nabhi ukpe 1924. Ele da wo rẹkpa ene ibhio mhan rẹ ha mhọn okugbe, yẹ rẹ ha tẹmhọn Agbejele man ẹbho bhi uwedẹ nan bha sẹ rẹ ka lu ọle khẹ.
a Ọnan a ki tiọle Ebe Ọsi Unyẹnmhin bi Iwẹnna Oga Nọnsẹmhan nian.