1. Bezẹle nin Esali Jehova da yi eria ne ghọnghọn? (Fẹ adudu nọn ribhi eji a da munhẹn ghe.)

GENE GENE, ẹbho ne ghọnghọn Esali Jehova khin. Eghọnghọn ele rẹ ko zilo yẹ lu emhin kugbe sade ele si koko bhi oga, la sade ele si koko nin ele regbe re ahoho. Bezẹle nin ele da re inian ghọnghọn? Ranmhude ele regbe khọkhọ iJehova nin Osẹnobulua nin ele ga. (1 Tim. 1:11; Ps. 16:11) Obọ nọnsi Osẹnobublua eghọnghọn nan vae. Ọle guanọ nin mhan ha ghọnghọn. Ọle yẹ re emhin kẹkẹ nin mhan ne ha sabọ re mhan ha ghọnghọn.—Deut. 12:7; Eccl. 3:12, 13.

2, 3. (a) Be bhọ a re ẹghọnghọn ta? (b) Bezẹle nọn da nọghọ nan rẹ ha ghọnghọn ẹghe eso?

² Uwẹ tobọ ẹ kii? Uwẹ be ghọnghọn? Uwẹ dẹ be sabọ tuẹn eghọnghọn nọnsẹ okhun? Be bhọ a muegbe re ẹghọnghọn ta? Ọria nọn ghọnghọn hi, ọria nin egbe ọle fure, nọn mhọn ọkhọnlẹn bi ọnyẹnmhẹn bhi iẹnlẹn. Baibo rẹman ghe, ọria nin Jehova nan erọnmhọn nan de miẹn eghọnghọn ọsajie. Ọkpakinọn, bezẹle nọn da nọghọ nan rẹ miẹn eghọnghọn bhi ọne agbọn nan ẹlẹnan?

³ Emhin eso ne sunu ne ha sabọ gbe mhan eghọnghọn sotọ hi, uyumhin ọsi ọria nin mhan hoẹmhọnlẹn, sade a khu ọria nin  mhan hoẹmhọnlẹn bhi agbotu, sade ọdọ mhan la okhuo mhan ho nin mhan sọ ebe a, la sade mhan re iwẹnna fia. Ọ yẹ nọghọ nan rẹ ha ghọnghọn sade ọfure iribhi azagba-uwa nọnsẹmhan. Ahamiẹn ene imhan ko wẹnna la ene mhan ko yo isiku zuọzuọ mhan, la a kpokpo mhan ranmhude oga nọnsẹmhan, mhan ida ha ghọnghọn. Idọmanlẹn bi ekhọnmhọn dẹ yẹ sabọ gbe mhan eghọnghọn sotọ. Ọkpakinọn, Jesu Kristi nin ojie nọnsẹmhan dẹ sabọ ko mhan udu re yẹ rẹkpa mhan ha ghọnghọn. (1 Tim. 6:15; Matt. 11:28-30) Bhi ọta nin ọle ta bhi okokhun oke, Jesu da sounu bhi ikpẹ kẹkẹ ne ha sabọ rẹkpa mhan miẹn eghọnghọn arẹmiẹn edọnmhẹn wo kpọa bhi ọne agbọn Esu nan.

4, 5. Be bhọ mhan ha lu nin mhan da sabọ ha mhọn eghọnghọn ọsajie?

⁴ Emhin kpataki Jesu ka wo tẹmhọnlẹn. Ọle da yọle: “Eghọnghọn hi ọsi ẹbho ne lẹn ghe ọkhẹke nin ele khu ọbhi emhin oriọn ranmhude Agbejele nọn ribhi okhun dẹ ha yi ọsele.” (Matt. 5:3) Be imhan ha rẹ rẹman yẹ ghe mhan khu ọbhi emhin oriọn? Uwedẹ nin mhan ha rẹ re ọle man hi: Mhan ki ha tie iBaibo ẹghe rebhe yẹ ria eria nyan ebi mhan luẹ bhọ, mhan ki ji ọle ti mhan bhọ rẹ ha lu beji Osẹnobulua guanọ, mhan ki yẹ ji oga nọnsi Osẹnobulua ha yi emhin kpataki bhi iẹnlẹn nọnsẹmhan. Ahamiẹn mhan lu ene emhin nan, eghọnghọn nọnsẹmhan ki ha tuẹn okhun, urẹọbhọ nin mhan mhọn ghe ive nọnsi Osẹnobulua dẹ munsẹ bhi ẹghe odalo ki ziẹn ọbho. Sẹyẹ, ikhuaẹloghe nin mhan miẹn bhi Baibo ki ziẹn mhan udu.—Titus 2:13.

⁵ Ahamiẹn mhan guanọ nin mhan ha mhọn eghọnghọn ọsajie, ọkhẹke nin mhan deba iJehova ha mhọn ikolu nọn dinmhin. Paul nin odibo da gbẹn yọle: “Ha ghọnghọn ranmhude Ebeanlẹn mhan [Jehova]. Ehe, ha ghọnghọn!” (Phil. 4:4) Nin mhan rẹ sabọ kiẹn ọmọẹ iJehova, ọkhẹke nin mhan bhii ọle nin ọle re ẹwanlẹn nọn gbale nin mhan. Ọnan zẹle nin Baibo da yọle: “Ẹghọnghọn hi ọsi ọria nọn mhọn ẹwanlẹn bi ọria nọn sabọ lẹn otọ emhin; Okporan ọsi iẹnlẹn ọnan khin rẹji ene mhọn ọlẹn. Eghọnghọn hi ọsi eria ne fi obọ mun ọlẹn nọnsẹn.”—Prov. 3:13, 18.

6. Be iJesu yọle nin mhan lu nin mhan da sabọ ha ghọnghọn?

⁶ Ahamiẹn mhan re obọ rẹkhan emhin nin mhan tie bhi Baibo, mhan ki wo ha ghọnghọn bhi iẹnlẹn. Jesu taan otọ ọle a man mhan ebezẹle nọn da khẹke nin mhan ha re obọ rẹkhan ebi mhan tiele bhi Baibọ. Ọ da yọle: “Bha ha lẹn ene emhin nan, eghọnghọn ọsi bha sade bha re obọ rẹkhan ele.” (John 13:17; tie James 1:25.) Ọnan emhin nin mhan ha lu nọn ha rẹman ghe mhan khu ọbhi emhin oriọn. Ọ ki yẹ re mhan ha miẹn eghọnghọn bhi iẹnlẹn ẹghe rebhe. Ọkpakinọn, be bhọ mhan ha lu nin mhan da sabọ ha ghọnghọn arẹmiẹn emhin ne gbe ọria ẹghọnghọn sotọ wo sounu ẹlẹnan? Bha ji mhan zilo nyan ebi Jesu sẹyẹ tẹmhọnlẹn bhi ọne ukoke.

7. Be ọria nọn lu akhiẹ ha rẹ sabọ ha ghọnghọn yẹ?

⁷ “Eghọnghọn hi ọsi eria ne lu akhiẹ, ranmhude a dẹ ko ele udu re.” (Matt. 5:4) Ẹbho eso sabọ ha riale, ‘be bhọ ẹbho ne lu akhiẹ ha rẹ sabọ ha ghọnghọn yẹ?’ Ẹghe nin Jesu rẹ ta ọne ọta nan, ọiyi ọrebhe ne lu akhie ọle ha tẹmhọnlẹn. Eria ebe bhọ yẹ lu akhiẹ ranmhude ọnọghọ bi ọkakale  ne ki kpọa bhi ọne agbọn nan. (2 Tim. 3:1) Arẹmiẹn ghe ene eria nan lu akhiẹ, egbe ele ọkpa ele lẹnlẹn. Ele bha ka dọ sikẹ Jehova; bhiriọ, ọnan ida sabọ re ele miẹn eghọnghọn. Be bhọ iJesu ki ha mhọn bhi ọkhọle ẹghe nin ọle rẹ ta ọne ọta nin? Ẹbho ne khu ọbhi emhin oriọn, ọle iJesu ha mhọn bhi ọkhọle. Ene ẹbho nan lu akhiẹ ranmhude, ele daghe ghe, ẹbho ne ribhi ọne agbọn nan bha muegbe nin ele rẹ khu ọbhi emhin oriọn. Ele yẹ lu akhie ranmhude ele dobọ ẹghe eso, bi ranmhude emhin ebe ne sunu bhi ọne agbọn nan. Ene ẹbho nan ne khu ọbhi emhin oriọn, Jehova daghe ele. Ọle re Baibo ko ele udu re, yẹ nan erọnmhọn nin ele. Ọle yẹ re eghọnghọn, bi ikhuaẹloghe ọsi aribhọ bhi ighegheghe nin ele.—Tie Ezekiel 5:11; 9:4.

8. Gbotọle fanọan ebi ọkhọle nọn fu rẹ si eghọnghọn re yẹ?

⁸ “Eghọnghọn hi ọsi eria ne fu bhi ọkhọle, ranmhude ele dẹ le ọne otọ nan bhi uku.” (Matt. 5:5) Be bhọ ọria nọn fu bhi ọkhọle rẹ ghọnghọn yẹ? Ẹbho fidenọ sade ele dọ lẹn ẹmhọanta ne ribhi Baibo. Asabọ miẹn ọkuẹse ele dọ lẹn ọne ẹmhọanta nan, ele ka wo fi bhi ẹlo, yẹ kẹ miẹn ohu. Ejayenan nian, ele dọ mun akpa ọsọgbọn yọ. Bhiriọ, ele da dọ ha mhọn ikpẹ esili bọsi ẹkẹ ẹjẹjẹ, idegbere, iziẹngbe, ifuẹkẹ, bi ọkhọle nọn fu. (Col. 3:9-12) Ọnan zẹle ele dọ ha mhọn iẹnlẹn nọn fure, nin oyẹẹ, bi eghọnghọn ye. Sẹyẹ, Baibo da yọle ghe eria ne sẹriọ dẹ nyẹnlẹn bhi ọne otọ nan bhi ighegheghe.—Ps. 37:8-10, 29.

9. (a) Uwedẹ nela eria ne fu ha rẹ le ọne otọ nan bhi uku? (b) Bezẹle nin “eria nin ohanmẹn bi obhamẹn ọsi emhin ne khiale gbe” a da ha ghọnghọn?

⁹ Uwedẹ nela eria ne fu ha rẹ le ọne otọ nan bhi uku? Enanzẹle dẹ le ọne otọ nan bhi uku ẹghe nin ele ha rẹ deba Jesu ha gbẹloghe ọle. (Rev. 20:6) Enekẹle ne iyi ọkpa bhi ẹwẹ enanzẹle dẹ le ọne otọ nan bhi uku ranmhude ele dẹ ha nyẹn bhọ bhi ọfure, egbe-daan-mhẹn, bi eghọnghọn. Ele Jesu yẹ ha mhọn bhi ọkhọle ẹghe nin ọle rẹ yọle: “Eghọnghọn hi ọsi eria nin ohanmẹn bi obhamẹn ọsi emhin ne khiale gbe, ranmhude ele dẹ miẹn ọkhọnlẹn.” (Matt. 5:6) Bhi agbọn ọsọgbọn, ele dẹ manman miẹn ọkhọnlẹn nin ele guanọ. (2 Pet. 3:13) Ẹghe nin Jehova ha ki rẹ re emhin ọbe sibhi ọne otọ nan re fo, ọ iyẹ da ha nọghọ nin ene khiale rẹ ha ghọnghọn.—Ps. 37:17.

10. Be bhọ a re ọle ta nan rẹ ha mhọn itohan?

¹⁰ “Eghọnghọn hi ọsi ẹbho ne mhọn itohan, ranmhude, a dẹ mhọn itohan da ele.” (Matt. 5:7) Ebe a re itohan ta hi, nan rẹ ha rẹkpa ẹbho ranmhude ẹkẹ ẹjẹjẹ nan mhọn da ele. Ọnan zẹle nin Baibo da rẹman ghe itohan igheghe wo yi a mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ da ọria, ọkpakinọn, a ki rẹkpa ele bhi oya nọn lo ele.

11. Be bhọ mhan miẹn luẹ bhi ijiẹmhin ọsi obhokhan iSamaria nin Jesu tẹmhọnlẹn?

¹¹ Tie Luke 10:30-37. Ijiẹmhin ọsi obhokhan iSamaria nin Jesu tẹmhọnlẹn wo rẹman ebi a rẹ re itohan man yẹ. Ranmhude ẹkẹ ẹjẹjẹ bi itohan nin ọle ha mhọn da ọria nin oyi gbe bhi uwedẹ, ọle da lu emhin kikẹ rẹ rẹkpa ọle. Jesu ki ta ọne ijiẹmhin nan fo, ọle da yọle: “Akhian, uwẹ ha yẹ dọ ha lu iriọ.” Bhiriọ, ọkhẹke nin mhan nọọn egbe mhan: ‘Imẹn be lu iriọ? Imẹn be re egbe khọkhọ ọne obhokhan iSamaria? Imẹn dẹ be sabọ dọnmegbe rẹ kie manman ha mhọn itohan da ene le oya yẹ rẹkpa ele? Bhi ọsi ijiẹmhin, uwedẹ nela mẹn ha rẹ sabọ rẹkpa ene imhan ko ga ne ki dọmanlẹn, ene iyẹ mhọn ọdọ, la ibhokhan nin aba ele bi inẹn ele iyi ọkpa bhi Esali Jehova? Be imẹn ha rẹ sabọ ha “ta ọta ikoudure man ene egbe lọ le” yẹ?’—1 Thess. 5:14; Jas. 1:27.

12. Be itohan rẹ si eghọnghọn re yẹ?

 ¹² Be itohan rẹ si eghọnghọn re yẹ? Ahamiẹn mhan mhọn itohan da ẹbho, mhan ki miẹn eghọnghọn nọn nabhọre sade mhan re emhin nin ọria. Sẹyẹ, mhan ki ha re iJehova ghọnghọn. (Acts 20:35; tie Hebrews 13:16.) Rẹji eria ne mhọn itohan da ẹbho, David nin Ojie da gbẹn yọle: “Jehova dẹ gbega ọle yẹ miẹn ọlẹn fan. Eghọnghọn ki ha yi ọsi ọle bhi ọne otọ nan.” (Ps. 41:1, 2) Ahamiẹn ghe mhan mhọn itohan bi ẹkẹ ẹjẹjẹ da ẹbho, Jehova ki yẹ mhọn itohan da mhan. bhiriọ, mhan ki ha ghọnghọn bhi ighegheghe.—Jas. 2:13.

13, 14. Bezẹle nọn da yi emhin kpataki nin mhan rẹ ha mhọn ọkhọle nọn khiale?

¹³ Jesu da yọle: “Eghọnghọn hi ọsi eria ne khia bhi ọkhọle, ranmhude ele dẹ daghe Osẹnobulua. (Matt. 5:8) Ọkhẹke nin mhan ji ebi mhan ria ẹmhọnlẹn bi ebi mhan lu khia, sade mhan guanọ nin ọkhọle nọnsẹmhan khia. Bhiriọ, itọn ida nabhi oga nọnsẹmhan.—Tie 2 Corinthians 4:2; 1 Tim. 1:5.

¹⁴ Ene khia bhi ọkhọle dẹ sabọ kiẹn imọẹ iJehova. Ọnin zẹle nin Jehova da yọle: “Eghọnghọn hi ọsi ene họ ikpọn nesele.” (Rev. 22:14) Be bhọ ele rẹ “họ ikpọn nesele” yẹ? Enan zẹle wo “họ ikpọn nesele” bhi ẹlo nọnsi Jehova, ranmhude ele khiale bhi ẹlo nọnsọle. Ranmhude ọnan, Jehova ki re egbe nọn ida sabọ yu nin ele, bhiriọ, ele ki ha sọnyẹnmhẹn bhi okhun bhi ighegheghe. Ẹbho nekẹle ne da nyẹnlẹn bhi ọne otọ nan, dẹ sabọ ha yi imọẹ Osẹnobulua. Ejaye nan nian, ele yẹ wo dọnmhegbe nin ele “họ ikpọn nesele,” ele re aranlẹn ọsi ọne ohuan rẹ kpe ọle khia.—Rev. 7:9, 13, 14.

15, 16. Be bhọ ene khia bhi ọkhọle ha rẹ “daghe Osẹnobulua” yẹ?

¹⁵ Baibo tale ghe, ọria soso ida sabọ daghe iJehova nọn yẹ ha nyẹnlẹn. (Ex. 33:20) Bhiriọ, be bhọ ene khia bhi ọkhọle ha rẹ “daghe Osẹnobulua” yẹ? Ukpọta natiọle “daghe” bhi urolo Esan, ebi ọ mundia nan bhi urolo iGreek hi, nan rẹ lẹn otọ emhin bi nan rẹ sabọ ha re ọkhọle daghe emhin. Eria ne dọ gene lẹn Osẹnobulua, nin ikpẹ nesi Ọle ti ele bhọ, ele hi ene sabọ re ọkhọle rẹ daghe Ọle. (Eph. 1:18) Jesu wo manman re ikpẹ nesi Aba ọle man. Bhiriọ ọle da yọle: “Ọria nọn irẹ khin nọn daghe mẹn daghe Aba mẹn yẹ.”—John 14:7-9.

¹⁶ Uwedẹ ọbhebhe ribhọ nin ene ga oga ẹmhọanta rẹ “daghe Osẹnobulua.” Ọne uwedẹ hi sade ele gbẹlokotọ nin ele daghe uwedẹ nin Jehova rẹ rẹkpa ele. (Job 42:5) Ele yẹ wo denọ ọkhọle da elele kẹkẹ nin ene ga iJehova nọnsẹn ha miẹn. Bhi ọsi ẹmhọanta, enanzẹle dẹ gene daghe Osẹnobulua sade a riọ ele kpanọ bhi idin ha khian okhun.—1 John 3:2.

17. Bezẹle nin eria ne khu ọbhi ọfure da ghọnghọn?

¹⁷ Jesu da yẹ yọle: “Eghọnghọn hi ọsi ẹbho ne khu ọbhi ọfure.” (Matt. 5:9) Emhin ne bunbun ribhọ ne ha re eria ne khu ọbhi ọfure ha ghọnghọn. James nin odibo da yọle: “Eje fure, ọle a da kọ ikpẹ ọsi ilkhiakhiale rẹji eria ne khu ọbhi ọfure.” (Jas. 3:18) Ahamiẹn uwẹ bi ọria bhi ẹkẹ agbotu, la bhi Azagba-uwa nọnsẹ ko mhọn ẹmhọn, ọkhẹke nin uwẹ bhii Osẹnobulua nin ọle rẹkpa ẹ rẹ khu ọbhi ọfure. Bhiriọ, Jehova ki re ẹlinmhin nọn khiale nọnsọle nin uwẹ. Ọnan ki rẹkpa ẹ re ikpẹ esili man, uwẹ ki yẹ ha ghọnghọn. Jesu rẹman ghe ọkhẹke nin mhan ha mun ọkalo rẹ khu ọbhi ọfure ẹghe nin ọle rẹ yọle: “Bhiriọ, ahamiẹn uwẹ mun emhin vade nin uwẹ ha rẹ dọ zọese, bhi enin, uwẹ da yere ghe ẹkẹ ẹ bha fu obhio ẹ, zi ebi uwẹ mun re obọ bhi odalo ojukhuo izọese, uwẹ ha kpanọ. Sẹ ka dọ deba obhio ẹ ta ọne ẹmhọn ọbhi ekpẹn ọkuẹsẹ uwẹ vae dọ lu ọne izọese.”—Matt. 5:23, 24.

18, 19. Bezẹle nin Kristiẹn ha da sabọ sẹyẹ ha ghọnghọn aharẹmiẹn ele ribhi ekpokpo?

¹⁸ Be iJesu ha mhọn bhi ọkhọle ẹghe nin ọle rẹ yọle: “Eghọngọn hi ọsi bha sade ẹbho khọ ẹkẹ bha, bi sade ele kpokpo bha, bi sade ele ta ọta ne imhẹn rẹ bha ibha ohoghe ranmhude imẹn.”? Yere ghe ọle yẹ yọle: “Bha ha duje, bha ha yẹ ji eghọnghọn gbe bha udu a, ranmhude, ihaosa nọnsẹbha nọn ribhi okhun bhi ẹlinmhin manman kpọnọ. Iriọ ele ka yẹ rẹ kpokpo ene akhasẹ ne ka nyẹnlẹn bhi ẹghe nọn gbera.” (Matt. 5:11, 12) Ẹghe nan rẹ gbe edibo nesi Jesu yẹ taman ele ghe nin ele hẹi yẹ tẹmhọn Osẹnobulua, ele da dagbare sibhi ọdalo ene iSanhedrin re ha ghọnghọn. Bezẹle nin ele da ha ghọnghọn? Ọiyi ugbemhin nan gbe ele zẹle nin ele da ha ghọnghọn. Ranmhude elin nọnsi Jesu nọn zẹle nan da gbe ele, ọle zẹle ele da ha ghọnghọn.—Acts 5:41.

¹⁹ Ẹlẹnan nian yẹ, ene ga iJehova yẹ wo re eghọnghọn ziẹngbe sade ele le oya la sade ele ribhi ọnọghọ ranmhude elin nọnsi Jesu. (Tie James 1:2-4.) Bọsi edibo nesi Jesu bhi ore nin ọhẹnhẹn, ọi ti mhan bhọ rẹ ha le oya. Ọkpakinọn, ahamiẹn mhan sẹyẹ wo mun oga nọnsi Jehova mhọn arẹmiẹn mhan ribhi ọnọghọ, Jehova ki rẹkpa mhan rẹ re eghọnghọn rẹ ziẹngbe. Bhi ọsi ijiẹmhin, bhi August 1944, ene gbẹloghe da mun Henryk Dornik bi obhio ọle nin okpea ha khian ighan. Ene mun ele ha khian ighan da yọle: “A isabọ si ele nin ele lu emhin nin ele iho nin ele lu. Uu wo yẹẹ ele.” Dornik da yọle: “Arẹmiẹn ọbha ha yẹẹ mẹn rẹ yu, ọ rẹ mẹn ghọnghọn rẹ re izebhudu rẹ le oya ranmhude oga nọnsi Jehova. . . . Erọnmhọn da wo rẹkpa mẹn sikẹ Jehova nọnsẹn. Ọle da wo ha yi ọria nin mẹn ha sabọ mun udu nyan.”

20. Bezẹle nọn da ti mhan bhọ rẹ ha ga iJehova nin Osẹnobulua nọn ghọnghọn?

²⁰ Ahamiẹn Jehova nin Osẹnobulua nọn ghọnghọn re ẹlo esili ghe mhan, mhan ki sabọ ha ghọnghọn aharẹmiẹn mhan ribhi ekpokpo ranmhude oga nin mhan ga, la aharẹmiẹn a kokpo mhan bhi azagba-uwa nọnsẹmhan. Sẹyẹ, emianmhẹn ha rẹ vae, la aharẹmiẹn mhan dọmanlẹn, mhan ki ha ghọnghọn. (1 Tim. 1:11) Mhan dẹ yẹ miẹn eghọnghọn bhi ive nin Osẹnobulua nọn isabọ bha ohoghe vele. (Titus 1:2) Ẹghe nin ọle ha rẹ mun ene ive sẹ, ene oya nan rebhe ki si egbe kie, mhan bhọ iyẹ da ye ele re hiehie. Bhi ọsi ẹmhọanta, emhin ọhan-ilo Jehova ha rẹ lu ẹsele nin mhan bhi agbọn ọsọgbọn nọn vade. Ẹghenin, eghọnghọn ki gbe mhan udu a. Gene gene, mhan ki wo ha sọnyẹnmhẹn bhi ọfure nọn kpọa.—Ps. 37:11.