1. Bhi ọne asọn nin Jesu deba edibo nesọle zilo kike, emhin kpataki nela ọle tẹmhọnlẹn?

BHI ukpasọn nin Jesu deba edibo nesọle zilo kike, khere ọ bha rẹ sẹbhi igba 30 nin ọle sounu bhi ahoẹmhọn-egbe. Ọle da ji edibo nesọle lẹn ghe ọkhẹke nin ele hoẹmhọn ọdeọde bhi ẹwẹ ele. (John 15:12, 17) Ọne ahoẹmhọn-egbe nan dẹ dinmhin sẹbhọ ghe, ọ ki ha yi iyaman nin ẹbho ha rẹ lẹn ghe edibo nesi Jesu ele gene khin. (John 13:34, 35) Ọne ahoẹmhọn-egbe nin Jesu tẹmhọnlẹn nan igheghe yi ọsi ikpunun. Ikpẹ nọn wo manman ghan, ọle Jesu tẹmhọnlẹn. Ene mhọn ọne ikpẹ nan iria ẹmhọn egbe ele ọkpa. Jesu da yọle: “Ọria soso iribhọ nọn mhọn oyẹẹ nọn kpọnọ nin ọnan, ghe nin ọria re iẹnlẹn nọnsọle rẹ zọ ese nin imọẹ ọle. Imọẹ mẹn bha khin sade bha re obọ rẹkhan uhi nin mẹn gbe nin bha.”—John 15:13, 14.

2. (a) Ikpẹ nela ribhi ẹwẹ ene ga iJehova? (b) Inọnta nela mhan ha wanniẹn bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

² Ahoẹmhọn-egbe ọsaje bi okugbe nọn ribhi ẹwẹ ene ga Osẹnobulua ẹlẹnan, ọle hi iyaman nan rẹ lẹn ele. (1 John 3:10, 11) Ọ wo manman ti mhan bhọ ghe, arẹmiẹn agbaẹbho bi urolo kẹkẹ ene ga iJehova nan vae, oyẹẹ ọsi Kristi wo ribhi ẹwẹ ele. Ọrẹyiriọ, ọkhẹke nin mhan wanniẹn ene inọnta nan: ‘Bezẹle  nin ahoẹmhọn-egbe da manman yi emhin nọn khẹke ẹlẹnan? Be iJehova bi Jesu rẹ re oyẹẹ ziẹn mhan yẹ? Be ọdeọde ha rẹ sabọ ha re oyẹẹ ziẹn ẹbho udu yẹ beji Jesu lu?’—1 Cor. 8:1.

3. Be bhọ ọne ẹghe nọn kakale nin mhan da nyẹnlẹn ẹlẹnan rẹ rẹso ẹbho yẹ?

³ Ẹghe nọn kakale mhan da nyẹnlẹn ẹlẹnan. Ọnọghọ kikẹ nin mhan miẹn bhi egbe wo kpọa. (Ps. 90:10; 2 Tim. 3:1-5) Ẹbho ne bunbun riale ghe, egbe iẹnlẹn lọ ele. Ranmhude ọnan, ele ki ha ho nin ele tobele gbe egbele a. A dọ fẹghe kere ghe, ẹbho ne tobele re uri ukpe ukpe bun gbera 800,000. Ọnan rẹman ghe, ọkuẹ sẹbhi ihuẹnlo ọkpa, otuọnkpa ki re uri. Ọ ba bhi egbe a ghe, ibhio mhan eso bhọ yẹ wo tobele re uri ranmhude ọnọghọ nin ele miẹn bhi egbe.

4. Bhi Baibo, eria eso nela ha guanọ nin ele yu?

⁴ Eria eso ne ga Osẹnobulua bhi ẹghe ẹdẹlẹ nin Baibo tẹmhọnlẹn, yẹ miẹn ọnọghọ. Ọne ọnọghọ nan kaka sẹbhọ ghe, ele da tale ghe ele ho nin ele yu. Bhi ọsi ijiẹmhin, Job da yọle: “Iẹnlẹn nọnsẹmhẹn sọnọn mẹn; Ọ iyẹ ghọn mẹn rẹ ha nyẹnlẹn.” (Job 7:16; 14:13) Jonah bha ha ghọnghọn ranmhude ebi emhin diayẹ bhi iwẹnna nan mun nanlẹn. Ọle da yọle: “Eo Jehova, wowo miẹn mẹn iẹnlẹn nọnsẹmhẹn. Mẹn yulu mhẹn nẹ mẹn ribhi agbọn.” (Jonah 4:3) Sẹyẹ, Elijah nin akhasẹ da ha guanọ nin ọle yu ranmhude idia nin ọle ha ye. Ọle da taman iJehova ghe nin Jehova miẹn ọle iẹnlẹn nọnsọle. (1 Ki. 19:4) Ọkpakinọn, ẹmhọn ene ẹbho nan da wo ha ti Jehova bhọ. Ọle da wo ha guanọ nin ele sẹyẹ ha nyẹnlẹn. Ẹkẹ bha ha khọ ọle ranmhude ebi ele ha ta. Ọle da rẹkpa ele khọn ọne eria nin ele ha ria. Ọle da yẹ re oyẹẹ rẹ ziẹn ele udu nin ele da sabọ ha ga ọle nọnsẹn.

5. Bezẹle nọn da manman khẹke nin mhan ha mhọn oyẹẹ da ibhio mhan ẹlẹnan?

⁵ Arẹmiẹn ibhio mhan ida ha guanọ nin ele dọ gbe egbe a ẹlẹnan, ene bunbun bhi ẹwẹ ele ribhi ọnọghọ nọn manman kaka. Eso ziẹngbe ekpokpo bi ezuọzuọ. A yẹ zọn eso bhi isi iwẹnna nọnsi ele. Ahu fo eso bhọ ranmhude, iwẹnna nọn gbe ahu ele lu, la ranmhude iwẹnna nọnsi ele ire ẹghe nin ele hiehie. Ebhebhe mhọn ọbalọ kẹkẹ bhi ẹkẹ azagba-uwa nọnsi ele. Ranmhude enan rebhe, eso bhi agbotu ki ha riale ahu fo ele bhọ, la ele ki ha riale ghe ele imiẹn eka nin ele lu. Bhiriọ, ọkhẹke nin mhan re oyẹẹ rẹ ziẹn ele udu. Ọkpakinọn, họla ha sabọ rẹkpa ele?

6. Be iJehova rẹ re oyẹẹ ziẹn ene ga ọle udu yẹ?

⁶ Jehova ji ene ga ọle lẹn ghe ọle hoẹmhọn ele. Ọle wo manman re izebhudu nin ibhokhan Izrẹl ẹghe nin ọle rẹ taman ele yọle: “Bha wo ghan bhi ẹlo mẹn, bha da ha yi ẹbho nan mun ẹkpẹn na, mẹn wo hoẹmhọn bha. . . . Bha hẹi ji ofẹn mun bha, mẹn ribhi ikeke bha.”! (Isa. 43:4, 5) Ranmhude ọkpa bhi ene ga iJehova uwẹ khin, lẹn sẹbhọ ghe Jehova manman hoẹmhọn ẹn. * Jehova ve ive nin ene ga oga ẹmhọanta ghe: “Ọle dẹ re umiẹnfan re bọsi ọria nọn manman mhọn ahu. Ọle dẹ manman ha ghọnghọn ranmhude ibha.”—Zeph. 3:16, 17.

7. Uwẹdẹ nela oyẹẹ nọnsi Jehova rẹ diabe oyẹẹ nin inẹn mhọn da ọmọn obọ nọnsọle? (Fẹ adudu nọn ribhi eji a da munhẹn ghe.)

⁷ Jehova ve ive nin ene ga ọle ghe, ọle dẹ gbega ele yẹ ko ele udu re bhi oya nọn  irẹ khin nọn lo ele. Jehova da taman ele ghe, ọle dẹ ko ele udu re yẹ gbẹloghe ele beji inẹn rẹ gbẹloghe ọmọn obọ nọnsọle. (Isa. 66:12, 13) Beji inẹn rẹ re ẹjẹjẹ mun ọmọn ọbhi uki egbe gbẹloghe ọle, iriọ oyẹẹ bi ẹjẹjẹ nin Jehova mhọn da ene ga ọle yẹ rẹ dinmhin. Hẹi ha riale ghe uwẹ bha ghan bhi ẹlo nọnsi Jehova.—Jer. 31:3.

8, 9. Be oyẹẹ nin Jesu mhọn da mhan ha rẹ sabọ rẹkpa mhan yẹ?

⁸ Ranmhude Jehova manman hoẹmhọn ọne agbọn nan, “ọle da re ukpọ ọmọn ọkpa sẹsẹ nọnsọle nin ele. Bhiriọ, ọrebhe ne mhọn urẹọbhọ da ọne ọmọn, a ida fuẹn ele a, ele ki ha mhọn iẹnlẹn ọsi ẹdẹdẹmhẹndẹ.” Bhiriọ, edandan iribhọ ghe Jehova hoẹmhọn mhan. (John 3:16) Uyumhin nin Jesu yu nin mhan yẹ rẹman ghe Jesu wo manman hoẹmhọn mhan. Ọnan dẹ wo sabọ ziẹn mhan udu. Baibo taman mhan ghe, ọkaka soso iribhọ nọn ha sabọ si mhan sibhi oyẹẹ nin Jesu Kristi mhọn da mhan re.—Rom. 8:35, 38, 39.

⁹ Ẹghe eso, ọnọghọ nin mhan ye sabọ rẹ gbe mhan ahu sotọ, yẹ rẹ mhan ha ria eria ne gbe ahu. Ọ sabọ yẹ re ọle ha nọghọ mhan rẹ ha mhọn eghọnghọn bhi oga nin mhan ga iJehova. Ahamiẹn mhan yere ghe Jesu manman hoẹmhọn mhan sade mhan ribhi idia nọn dia inian, mhan ki miẹn ahu rẹ ziẹngbe. (Tie 2 Corinthians 5:14, 15.) Oyẹẹ nọnsi Jesu dẹ sabọ rẹkpa mhan nin egbe hẹi lọ mhan bhi oga nọnsi Jehova, bi bhi iẹnlẹn, aharẹmiẹn mhan ribhi edọnmhẹn, ekpokpo, ọnọghọ la aharẹmiẹn ghe emhin kikẹ rẹ mhan ha-yo ha-re.

10, 11. Ẹbho nela mhọn obọ bhọ nin ele rẹ ha ziẹn ibhio mhan udu bhi ẹkẹ agbotu? Gbotọle fanọan.

¹⁰ Agbotu, ọle uwedẹ ọbhebhe nin Jehova rẹ re oyẹẹ rẹ mun mhan ziẹn. Ahamiẹn mhan hoẹmhọn ibhio mhan, ọnan ki rẹman ghe mhan hoẹmhọn iJehova. Ranmhude oyẹẹ nin mhan mhọn da ibhio mhan, mhan rẹkpa ele lẹn ghe Jehova hoẹmhọn ele, ghe eria ne manman ghan ele khin. (1 John 4:19-21) Paul nin odibo da yọle: “Bha ha re izebhudu nin egbe, yẹ ha bọn egbe okhun, beji bha wo lu nian.” (1 Thess. 5:11) Gene gene, ọrebhe bhi ẹkẹ agbotu dẹ sabọ re egbe khọkhọ iJehova bi  Jesu sade ele ziẹn ọdeọde udu yẹ ko ọdeọde udu re.—Tie Romans 15:1, 2.

¹¹ Ibhio mhan eso ne manman ria eria ne gbe ahu sabọ rẹ dọ miẹn dokitọ. (Luke 5:31) Ewanlẹn ne ribhi ẹkẹ agbotu bi ibhio mhan nekẹle lẹn sẹbhọ ghe, arẹmiẹn ele iyi dọkitọ, emhin kpataki urẹkpa nọnsele khin rẹji ene ibhio mhan nan. Bhiriọ, ọkhẹke nin ọrebhe bhi ẹkẹ agbotu ha ‘ta ọta ikoudure man ene egbe lọ le, nin ele ha rẹkpa ene wẹghẹ, bi nin ele ha re iziẹngbe rẹ nin ọrebhe lu emhin.’ (1 Thess. 5:14) Emhin nọn diale nọn nin Kristiẹn rebhe ha re ẹkẹ ẹjẹjẹ bi iziẹngbe rẹ lu emhin. Ọnan dẹ rẹkpa mhan rẹ ha ta ọta nọn ha ziẹn ibhio mhan udu yẹ ko ele udu re. Bhiriọ, uwẹ be dọnmhegbe nin uwẹ rẹ ha ziẹn ẹbho udu yẹ ko ele udu re? Be uwẹ ha lu nin uwẹ da kie manman ha ziẹn ẹbho udu yẹ ko ele udu re?

12. Sounu bhi ijiẹmhin ọsi ọria nin agbotu rẹkpa.

¹² Be imhan ha rẹ re oyẹẹ rẹ rẹkpa ene ribhi ọbalọ yẹ? Obhio mhan ọkpa nin okhuo bhi Europe da yọle: “Ẹghe eso, mẹn ki ha ho nin mẹn dọ re uri. Ọkpakinọn, mẹn mhọn ene rẹkpa mẹn. Agbotu nin mẹn ye, ọle ebe hinmhin mẹn. Ene ibhio mhan ne ribhi ọne agbotu wo re oyẹẹ man mẹn, ele yẹ wo manman ziẹn mẹn udu. Okhuo bi ọdọ ọkpa bhi ọne agbotu da wo si mẹn kẹ egbe bii ọmọn. Ele da wo ha gbẹloghe mẹn asọn bi odanmhẹn.” Ẹmhọanta nọn ghe, ọiyi uwedẹ ọkpa ọrebhe ha rẹ sabọ ha rẹkpa. Ọrẹyiriọ, ahamiẹn ọiyi ikpunun mhan rẹ rẹkpa, mhan ki sabọ ha re iyobọ nin ene ribhi ọbalọ. *

13. Be ọkhẹke nin mhan lu sade mhan ho nin mhan ziẹn ọria udu?

¹³ Ha ka ele ehọ nọnsẹn. (Jas. 1:19) Ahamiẹn mhan ka ẹbho ehọ nọnsẹn, ọnan ki rẹman ghe, mhan hoẹmhọn ele. Uwẹ sabọ re ẹwanlẹn rẹ nọọn ọta ne ha rẹkpa ẹ rẹ lẹn ebi ẹmhin dia ọne ọria yẹ bhi egbe. Bhiriọ, uwẹ ki sabọ re ẹkẹ ẹjẹjẹ rẹ nanlẹn lu emhin, yẹ ziẹn ọle udu. Ji ọle daghe ọle bhi ẹlo ẹ ghe, uwẹ mhọn oyẹẹ ọsaje da ọle. Ahamiẹn ghe ọria nin uwẹ rẹkpa wo talọ bue, dọnmhegbe nin uwẹ hẹi gbe ọta ọle bhi unun. Uwẹ ha re iziẹngbe rẹ ka ọle ehọ, uwẹ ki sabọ lẹn ebi emhin gene dia ọle yẹ bhi egbe. Ọnan ki re ọne ọria mun udu nyan ẹn. Bhiriọ, ọle ki ka uwẹ ehọ ẹghe nin uwẹ ha rẹ ha ta ọta izebhudu man ọlẹn. Oyẹẹ ọsaje nin uwẹ mhọn da ibhio ẹ dẹ sabọ ko ele udu re.

14. Uwedẹ nela ọ bha rẹ khẹke nin mhan rẹ ha nin ọria nọn ria eria lu emhin?

¹⁴ Hẹi ha re ẹlo ọbe ghe ele. Ọbalọ ọsi eria ne ria eria nọn gbe ahu dẹ kie wo khọ ọbhọ sade ele riale ghe ẹlo ọbe mhan rẹ ghe ele. Bhiriọ, ọ ki ha nọghọ mhan rẹ rẹkpa ele. Baibo yọle ghe: “Ọta nan bha ria eria nyan fo ọkuẹsẹ a tale, inian ọ diabe ukpọgha nan di ọria bhi egbe. Sokpan olanmhẹn ọsi ọria nọn wanlan re egbe danlan.” (Prov. 12:18) Ẹmhọanta nọn ghe mhan ida wo taan ẹlo a ta ọta ne imhẹn man ọria nọn ria eria. Ọrẹyiriọ, ọ dẹ manman ba ọne ọria bhi egbe aharẹmiẹn mhan dobọ tale. Ahamiẹn mhan mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ da ọria, yẹ re egbe mhan ọbhi idia nin ọle ye, mhan ki sabọ re oyẹẹ rẹ ziẹn ọle udu.—Matt. 7:12.

15. Emhin nela ha sabọ rẹkpa mhan rẹ re oyẹẹ ziẹn ẹbho udu?

¹⁵ Re Baibo rẹ ko ele udu re. (Tie  Romans 15:4, 5.) Obọ “Osẹnobulua nọn ko ọria udu re,” ọle Baibo na vae. Bhiriọ, mhan dẹ sabọ miẹn ọta ikoudure ne bunbun bhi ẹkẹ ọle. Rẹ deba ọta ikoudure ne ribhi Baibo, mhan mhọn ebe ne bunbun na re iBaibo gbẹn ne ha yẹ sabọ rẹkpa mhan. Bhi ọsi ijiẹmhin, Watch Tower Publications Index bi Research Guide for Jehovah’s Witnesses dẹ sabọ rẹkpa ẹ rẹ miẹn ije kẹkẹ bhi Baibo ne ha sabọ rẹkpa ẹ bhi idia nọn irẹ khin nin uwẹ ye. Sẹyẹ, mhan dẹ sabọ noo ene ebe nan rẹ miẹn ọta ikoudurẹ kẹkẹ bhi Baibo nin mhan ha sabọ rẹ rẹkpa ọria.

16. Ikpẹ nela ọkhẹke nin mhan ha mhọnlẹn sade mhan ziẹn ọria udu?

¹⁶ Ha re ifuẹkẹ bi itohan rẹ nin ele lu emhin. Jehova hi “Aba nọn mhọn itohan” bi “Osẹnobulua ọsi ikoudure.” Ọle mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ da ene ga ọle. (Tie 2 Corinthians 1:3-6; Luke 1:78; Rom. 15:13) Paul nin odibo yẹ wo re ijiẹmhin esili man. Ọle da tale ghe, ifuẹkẹ bi ẹjẹjẹ, ọle ele rẹ wo ha nin ene kristiẹn ne ribhi Thessalonica lu emhin. Ọle da gbẹn yọle: “Bhiriọ, ranmhude ẹkẹ ẹjẹjẹ nin mhan mhọn da bha, mhan da manman dọnmhegbe, ọiyi nin mhan rẹ re ọta nọn mhẹn nọnsi Osẹnobulua man bha ọkpa, mhan da sẹyẹ mun egbe mhan nin bha, ranmhude, mhan gene manman hoẹmhọn bha.” (1 Thess. 2:7, 8) Ahamiẹn mhan rẹ ẹkẹ ẹjẹjẹ rẹ lu emhin beji Jehova lu, ọle ki sabọ rẹ mhan wanniẹn erọnmhọn nin ibhio mhan nan.

17. Uwedẹ nela ọkhẹke nin mhan rẹ ha ghe ibhio mhan beji mhan ha da sabọ ha re oyẹẹ rẹ ziẹn ele udu?

¹⁷ Hẹi ha riale ghe ibhio mhan ida sabọ fiobọdọn. Ọbha khẹke nin mhan ha riale ghe ibhio mhan ida dobọ hiehie, ranmhude mhan soso bha gba fo. (Eccl. 7:21, 22) Yere ghe Jehova ikhẹ nin ene ga ọle lu gbera eka nin obọ ele sẹle. Ọkhẹke nin mhan ha re egbe khọkhọ ijiẹmhin nọnsi Jehova. Bhiriọ, mhan ki sabọ ha rẹhunmhan ibhio mhan bhi idobọ nọnsele. (Eph. 4:2, 32) Ọkhẹke nin mhan dọnmhegbe rẹ ha khuẹnmhẹn ibhio mhan bhi eka nin ele iki rẹ sabọ lu. Ọnan dẹ sabọ re izebhudu nin ele. Hẹi ha riale ghe ebi ele lu bha miẹn eji ọ sẹle. Bhiriọ, uwẹ ki sabọ ha re oyẹẹ rẹ ziẹn ele udu. Sẹyẹ, iwẹnna oga nin ele lu ki ha ti ele bhọ. Ha khuẹnmhẹn ele, hẹi ha re ebi ele lu rẹ khọkhọ ebi ibo ele lu.—Gal. 6:4.

18. Elele nela mhan ha miẹn sade mhan re oyẹẹ rẹ ziẹn ibhio mhan udu?

¹⁸ Ene ga iJehova rebhe manman ghan bhi ẹlo ọle bi bhi ẹlo ọsi Jesu nọn dọ yu nin mhan. (Gal. 2:20) Mhan manman hoẹmhọn ibhio mhan nin mhan ko ga. Ifuẹkẹ bi ẹjẹjẹ mhan ho nin mhan rẹ nin ele ha lu emhin. Bhiriọ, emhin ne ha re ọfure re, bi emhin ne ha sabọ ziẹn ele udu, ele mhan khuọ. (Rom. 14:19) Mhan wo re ọtibhọ rẹ mundia khẹ agbọn ọfubhegbe nọn vade, ranmhude bhi enin, egbe iyẹ da ha lọ mhan, mhan iyẹ da ha ria eria ne gbe ahu, ekhọnmhọn iyẹ da ha ribhọ, a iyẹ da ha khọnlẹn, uu iyẹ da ha ribhọ, ekpokpo ki si egbe kie, azagba-uwa rebhe ki fure. Ikpe 1000 nin Jesu da rẹ gbẹloghe ha ki sotọ, eria rebhe ne nyẹnlẹn ẹghenin ki kiẹn eria nin egbe gba nan. Ene ha sabọ miuhọnmhọn bhi edọnmhẹn ọkike nọn ha ki vae ẹghenin ki kiẹn eria nin Osẹnobulua miẹn ọbhi egbe bọsi imọn. Ele ki “ha mhọn isẹhoa nọn mhẹn an nin imọn nesi Osẹnobulua mhọnlẹn.” (Rom. 8:21) Bha ji mhan rebhe dọnmhegbe ha re oyẹẹ rẹ ziẹn ibhio mhan udu yẹ rẹkpa ele. Bhiriọ, mhan rebhe ki sabọ miẹn ọne elele nọn vade bhi ẹghe odalo.