1, 2. (a) Jehova be nin ẹbho lu emhin beji eria ne ribhi ihe rẹ nin ẹbho lu emhin? Gbotọle fanọan. (b) Be imhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

ẸBHO noo ahu nọnsele bi ihe nin ele ye rẹ de nyẹnyẹn eria nekẹle. (Matt. 20:25; Eccl. 8:9) Jehova iyi iriọ. Arẹmiẹn ọle mhọn ahu nẹ bhi ọne agbọn nan rebhe, ifuẹkẹ bi ẹwanlẹn ọle rẹ ne imhan lu emhin. Ọle gbẹlokotọ nin ọle lẹn ebi emhin dia mhan yẹ bhi egbe, bi nin ọle lẹn ebe khẹke mhan bhi iẹnlẹn. Ọle igbo taman mhan nin mhan lu gbera eka nin ahu mhan gbe, ranmhude ọle wo yere ghe ekẹn ọle rẹ man mhan.—Ps. 103:13, 14.

² Baibo wo tẹmhọn uwedẹ kẹkẹ nin Jehova rẹ re ifuẹke rẹ nin ene ga ọle lu emhin. Nin mhan zilo nyan ea. Ọhẹnhẹn, uwedẹ nin Jehova rẹ re ẹwanlẹn rẹkpa Samuel, beji Samuel a da sabọ re uhọnmhunje nọnsọle rẹ sekha man Eli nin Ojohẹn. Ọzeva, uwedẹ nin Jehova rẹ re iziẹngbe rẹ nin Moses lu emhin, ẹghe nin Moses rẹ ha si egbe re ikeke bhi ẹsọn nin Ọle ho nin Ọle mun nanlẹn. Ọzea, uwedẹ nin Osẹnobulua rẹ re ifuẹke rẹ miẹn ibhokhan Izrẹl fan bhi Egypt. Beji mhan ha rẹ ha luẹ ene ijiẹmhin nan, gbẹlokotọ nọnsẹn nin uwẹ daghe ebi ele man mhan le rẹji Osẹnobulua, bi  ebi uwẹ ha sabọ luẹ bhọ nọn ha rẹkpa ẹ bhi iẹnlẹn.

3. Emhin ọhan-ilo nela sunu ji Samuel ọsasọn ọkpa? Inọnta nela ki zegbere ranmhude ọnan? (Fẹ adudu nọn ribhi eji a da munhẹn ghe.)

³ Obhokhan Samuel sẹyẹ ha khin ẹghe nin ọle rẹ munhẹn ha ga iJehova bhi uwa oga. (1 Sam. 3:1) Ọsasọn ọkpa, Samuel ki nowẹ fo, emhin ọhan-ilo da sunu. * (Tie 1 Samuel 3:2-10.) Ọle da họn ukpuru so tie ọle. Ọle da ha riale ghe Eli nin Ojohẹn ha tie ọle, bhiriọ, ọle da rune bu ọle. Samuel da taman ọlẹn yọle: ‘Uwẹ be datie mẹn? ghe mẹn.’ Eli da taman ọlẹn ghe ọle bha tie ọle. Ọ ki gbo re inian sunu sẹbhi igba ea, Eli da lẹn sẹbhọ ghe Osẹnobulua tie ọle. Bhiriọ, ọle da taman iSamuel ebi ọle ha ta sade ọne urulu kie tie ọle. Samuel da lu beji Eli taman ọlẹn. Bezẹle nin Jehova bha da ka wo taman iSamuel ghe ọle ọnọn ha tie ọle? Baibo bha taman mhan ebezẹle. Ọkpakinọn, uwedẹ nin emhin rẹ sunu rẹman ghe, ifuẹkẹ nin Jehova ha mhọn da iSamuel nin obhokhan, ọle zẹle. Be imhan rẹ lẹn yẹ?

4, 5. (a) Ọfẹn be ha mun iSamuel rẹ taman Eli uhọnmhunje nin Osẹnobulua je ọle? Ọkpakinọn, beji ọne ẹghe ki sẹ, be emhin ki rẹ sunu yẹ? (b) Be ọnan man mhan le rẹji Jehova?

⁴ Tie 1 Samuel 3:11-18. Uhi nin Jehova gbe nin ibhokhan Izrẹl taman ibhokhan ghe nin ele ha mun ekpẹn nin ene ki dọmanlẹn, manman nọn ene ribhi ihe ọsi ekhaẹmhọn. (Ex. 22:28; Lev. 19:32) Bhiriọ, ọ dẹ wo manman nọghọ nin Samuel nọn sẹyẹ yi obhokhan rẹ bu Eli dọ taman ọlẹn ibhohiẹn nọn manman kaka nin Jehova je ọle. Baibo bhọ taman mhan ghe ofẹn da ha mun iSamuel rẹ ta ọne uhọnmhunje man Eli. Ọkpakinọn, ranmhude Osẹnobulua ji Eli lẹn ghe ọle ọnọn tie Samuel, Eli tobọle bhọ da taman iSamuel nin ọle taman ọlẹn ebi Osẹnobulua ta yẹ. Eli da taman iSamuel yọle: ‘Hẹi re emhin soso nin Jehova taman ẹn he nin mẹn.’ Bhiriọ, Samuel da ta emhin rebhe man ọlẹn.

⁵ Asabọ miẹn uhọnmhunje nin Samuel taman Eli bha ha yi ohan-ilo ji Eli, ranmhude ọ diẹn mun uhọnmhunje nin akhasẹ ọkpa ka dọ taman ọlẹn. (1 Sam. 2:27-36) Ọne okha ọsi Samuel bi Eli nan wo rẹman ghe, ẹwanlẹn bi ifuẹkẹ Jehova rẹ lu emhin.

6. Be imhan ha miẹn luẹ bhi uwedẹ nin Osẹnobulua rẹ rẹkpa Samuel?

⁶ Ahamiẹn obhokhan uwẹ sẹ khin, ọne okha ọsi Samuel nan rẹman ẹn ghe, Jehova lẹn ọnọghọ nin uwẹ ye, bi ebi emhin dia uwẹ yẹ bhi egbe. Asabọ miẹn, ranmhude ẹkhọle nọn lo ẹ, ọ nọghọ uwẹ rẹ tẹmhọn Agbejele man ene wanre, la ọ nọghọ uwẹ rẹ dikẹ bhi ẹwẹ ibo ẹ. Ha mhọn ọlẹn bhi ọkhọle ghe Jehova guanọ nin ọle rẹkpa ẹ. Bhiriọ, taan ọkhọle nọnsẹ a man ọlẹn bhi erọnmhọn. (Ps. 62:8) Ha ria eria nyan ijiẹmhin ọsi ibhokhan bọsi Samuel ne ribhi Baibo. Sẹyẹ, ha deba ene ibha ko ga rebhe zilo, ene ibhokhan rẹ dọ sẹbhi ene dọmanlẹn. Asabọ miẹn ele sẹ ka sabọ khọn ọnọghọ nọn diabe ọne uwẹ ye. Bhiriọ, ele sabọ rẹ taman ẹn ebi Jehova rẹ rẹkpa ele yẹ bhi uwedẹ nin ele bhọ bha mun ọkhọle ọ.

7, 8. Be iJehova rẹ re iziẹngbe nin Moses lu emhin yẹ?

⁷ Ẹghe nin Moses rẹ ha ribhi ikpe 80, Jehova da mun iwẹnna nọn kaka nanlẹn. Jehova da taman ọlẹn nin ọle dọ sun ibhokhan Izrẹl sibhi Egypt re. (Ex. 3:10) Asabọ miẹn ọnan da wo re egbe lọ ọle ranmhude ọnọn sun ohuan ọle gheghe khin bhi Midian. Ikpe 40 ọle sẹ rẹ sun ihuan bhi enin. Ọle da yọle: “Họla hi mẹn, nin mẹn ha da bu iPharaoh dọ ne ibhokhan Izrẹl sibhi Egypt re?” Osẹnobulua da ve nanlẹn yọle: “Mẹn dẹ ha ribhi ikeke ẹ.” (Ex. 3:11, 12)  Osẹnobulua da yẹ taman ọlẹn ghe, ewanlẹn ne ribhi Izrẹl “dẹ gene ka uwẹ ehọ.” Osẹnobulua rẹ re inian ve nanlẹn, Moses da yẹ yọle: ‘Ahamiẹn . . . ele bha ka mẹn ehọ’ kii? (Ex. 3:18; 4:1) Ebi Moses ha mhọn bhi ọkhọle hi, a ha ki miẹn ene ọta nesẹ nan bha munsẹ kii? Ọrẹyiriọ, Jehova da ha mhọn iziẹngbe da ọle. Ọle da guanọ uwedẹ ọbhebhe nin ọle ha rẹ rẹkpa Moses. Ọle da re ahu nin Moses rẹ lu emhin ọhan-ilo. Bhiriọ, Moses da ha yi ọria ọhẹnhẹn nan gbẹn ọbhi Baibo nan re inian re ahu nan.—Ex. 4:2-9, 21.

⁸ Moses da yẹ ha guanọ nin ọle si egbe sibhi ọne iwẹnna nan re, ranmhude ọle bẹmhọn. Bhiriọ, Osẹnobulua da taman ọlẹn yọle: “Mẹn dẹ rẹkpa ẹ sade uwẹ talọ. Mẹn dẹ yẹ man uwẹ ebi uwẹ ha ta.” Ọkhọle nọnsi Moses be lọ ẹghe nin Osẹnobulua ki rẹ ta ọnan fo? Asabọ miẹn ọbha lọ, ranmhude ọle da re ekpẹn taman Osẹnobulua nin ọle je ọria ọbhebhe. Ẹkẹ da ki sha khọ Osẹnobulua. Ọrẹyiriọ, ọle da yẹ ghe ebi emhin dia Moses bhi egbe yẹ. Bhiriọ, ọle da je Aaron rẹkhan iMoses nin Aarọn nanlẹn ha talọ.—Ex. 4:10-16.

9. Be uwedẹ nin Jehova rẹ re iziẹngbe bi ifuẹkẹ nin Moses lu emhin rẹ rẹkpa ọle yẹ bhi iwẹnna nin Ọle mun nanlẹn?

⁹ Be bhọ ọne okha nan man mhan le rẹji Jehova? Arẹmiẹn Jehova hi Osẹnobulua nọn kokhun nẹ, ọle bha de linlin Moses nin Moses dọ lu ebi ọle taman ọlẹn. Ọle da re iziẹngbe bi ifuẹkẹ re nanlẹn lu emhin. Ọle da ha dọnmhegbe nin ọle rẹ re izebhude nin Moses. Ọne iziẹngbe bi ifuẹkẹ nin Osẹnobulua rẹ nanlẹn lu emhin nan be wẹnna? Ọ wo wẹnna! Ọle da regbe khọkhọ iJehova yẹ re iziẹngbe bi ifuẹkẹ nin ibhokhan Izrẹl lu emhin ẹghe nin ọle rẹ ha sun ele.—Num. 12:3.

10. Elele nela mhan ha miẹn sade mhan re ifuẹkẹ ne ẹbho lu emhin beji Jehova lu?

¹⁰ Be imhan ha sabọ luẹ bhi ọnan? Ahamiẹn ọdọ uwẹ khin, la aba uwẹ khin, la ọkpa bhi ewanlẹn ne ribhi agbotu uwẹ khin, ihe nọn khua uwẹ ye. Bhiriọ, emhin kpataki nọn nin uwẹ rẹ regbe khọkhọ iJehova ha re iziẹngbe bi ifuẹkẹ re nin ene uwẹ gbẹloghe lu emhin. (Col. 3:19-21; 1 Pet. 5:1-3) Ahamiẹn uwẹ dọnmhegbe rẹ regbe khọkhọ iJehova bi Jesu Kristi, ọ ki ha lẹkhẹ nin ẹbho  rẹ sikẹ ẹ. (Matt. 11:28, 29) Uwẹ ki yẹ re ijiẹmhin nọn gbale ọbhi otọ nin ẹbho ha sabọ regbe khọkhọ.—Heb. 13:7.

11, 12. Ẹghe nin Jehova rẹ ha sun ibhokhan Izrẹl sibhi Egypt re, be ọle rẹ gbega ele yẹ nin ofẹn hẹi ha mun ele?

¹¹ Asabọ miẹn ghe, ẹghe nin ibokhan Izrẹl rẹ ha sibhi Egypt re bhi ukpe 1513 B.C.E., ele bun gbera itue ẹbo ea (three million). Ibhokhan bi ene dọmanlẹn ha ribhi ẹwẹ ele. Asabọ miẹn egbe bha gba nin eso bhi ẹwẹ ele fo. Ọria nọn mhọn ẹwanlẹn, idegbere bi ifuẹkẹ, ọle ọkpa ha sabọ sun ẹbho ne bun sẹ iriọ sibhi Egypt re. Jehova da re ọria nọn dia iriọ nin ele, ọne ọria hi Moses. Ranmhude ọnan, ọkhọle ọsi ibhokhan Izrẹl da lọ re arẹmiẹn ele sibhi otọ nin ele lẹnlẹn re.—Ps. 78:52, 53.

¹² Be iJehova lu yẹ nin ofẹn bha da ha mun ibhokhan izrẹl ẹghe nin ele rẹ ha sibhi otọ Egypt rẹ? Ọle da mun ele gbe, yẹ ne ele ọbhi usun kẹkẹ bọsi eyokhọnlẹn. (Ex. 13:18) Ọnan da wo rẹkpa ene ibhokhan Izrẹl lẹn ghe Osẹnobulua mhọn ahu nin ọle ha rẹ re emhin khian. Emhin ọbhebhe nin Osẹnobulua lu hi, ọle da re adudu amẹn rẹ ji ele lẹn ghe ọle ribhi ẹwẹ ele ọsodanmhẹn, ọle da yẹ noo adudu eranlẹn rẹ ji ele lẹn ghe ọle yẹ ribhi ẹwẹ ele ọsasọn. (Ps. 78:14) Ebi Jehova ha ji ele lẹn hi: “Ibha hẹi ji ofẹn mun bha, imẹn re ibha bhi ikeke nin gbega bha.” Bhi ọsi ẹmhọanta, ọne ikoudure nan wo khẹke ele nian!

13, 14. (a) Be iJehova rẹ rẹkpa ibhokhan Izrẹl bhi odalo ọne okpẹdẹ yẹ? (b) Be iJehova rẹ rẹman yẹ ghe ọle mhọn ahu gbera ibhokhan Egypt?

¹³ Tie Exodus 14:19-22. Ji a man yọle ghe uwẹ ribhi ẹwẹ ibhokhan Izrẹl ẹghe nin Pharaoh rẹ ha khu ele. Uwẹ bha miẹn eji uwẹ ha runẹ diọ, ranmhude ẹdẹ ribhi odalo bha, Pharaoh bi eyokhọn nesọle bhọ yẹ nin ikeke khu bha. Bhi ọne ẹghe nin, Osẹnobulua da lu emhin. Ọne adudu amẹn nọn ha ribhi odalo bha da vae bhi ikeke bha. Ranmhude ọne adudu amẹn, ibhokhan Egypt bha yẹ ha sabọ daghe bha. Ele da ha ribhi ebiuki. Ọkpakinọn, ukpa da ha ribhi eji bha ye! Bhi ọne ẹghe nan yẹ, uwẹ da daghe iMoses niẹn oran nin ọle re mhọnlẹn da ọne okpẹdẹ, efi nọn kaka da fi nabhi ọne ẹdẹ, ọne amẹn da wa yi eva, adesẹ ọne okpedẹ da kiẹn ẹfan nin bha ha sabọ rẹkhan. Uwẹ, azagba-uwa nọnsẹ bi elanmhẹn nesẹbha da khian rẹkhan ọne ẹfan. Ọiyi ozughu bha rẹ ha na bhọ. Ọ da han uwẹ ilo ghe, ọne otọ ẹdẹ wo ka amẹn an, ekhuọrọ bha ha ribhọ. Ọnan da wo re ọle lẹkhẹ nin bha rebhe rẹ na bhọ, rẹsẹbhi ene wẹghẹ ne ribhi ẹwẹ bha.

¹⁴ Tie Exodus 14:23, 26-30. Pharaoh da yẹ wo na ọbhi ọne ẹfan ha khu rẹkhan ele. Ibhokhan Izrẹl ki fan ra fo, Moses da gbo kie niẹn obọ da ọne ẹdẹ. Bhiriọ, ọne okpẹdẹ da gue. Pharaoh bi ene rẹkhan ọlẹn bha zẹwẹ miuhọnmhọn!—Ex. 15:8-10.

15. Be ọne okha ọsi ibhokhan Izrẹl nan man uwẹ le rẹji Jehova?

¹⁵ Ọne okha nan yẹ rẹman mhan ghe, Jehova re emhin khian nọnsẹn, ọle ire ozughu lu emhin. Ọnan zẹle nọn da khẹke nin ọkhọle nọnsẹmhan lọ re ranmhude ọle mhan ga. (1 Cor. 14:33) Jehova yẹ rẹman bhi ebe sunu ji ibhokhan Izrẹl ghe, ẹmhọn ẹbho ne ga ọle rẹtẹ ọle. Bhiriọ, ọle zẹ uwedẹ egbe dagbare nin ọle ha rẹ rẹkpa ele. Ọle re ẹkẹ ẹjẹjẹ rẹ gbega ele bhi obọ ighian ele. Ọnan dẹ wo sabọ ko mhan udu re beji ọkpẹnlẹn ọsi ọne agbọn nan rẹ wo manman sire!—Prov. 1:33.

16. Elele nela mhan ha miẹn bhọ sade mhan re ọkhọle ria eria nyan uwedẹ nin Jehova rẹ miẹn ibhokhan Izrẹl fan?

¹⁶ Ẹlẹnan nian yẹ, Jehova gbega usun ẹbho ne ga ọle. Ọle rẹkpa ele rẹ gbega ikolu nin ele deba ọle mhọnlẹn. Ọle yẹ gbega ele bhi obọ eghian ele. Ọle dẹ yẹ lu iriọ ẹghe ekpokpo nọn khua nọn vade bhi ẹghe odalo. (Rev. 7:9, 10) Bhiriọ, aharẹmiẹn elasẹre  uwẹ khin la uwẹ dọmanlẹn, la egbe bha gba niẹn fo ranmhude emianmhẹn, ha mhọn ọlẹn bhi ọkhọle ghe ene ga iJehova ida ha kpokpo egbe la mun ofẹn ẹghe ekpokpo nọn khua. * Bhi ọsi ẹmhọanta, ebi Jesu tale, ọle ele ha lu. Jesu da tale ghe: “Bha kpanọ mundia nọnsẹn, bha ha tuẹn uhọnmhọn nọnsẹbha okhun, ranmhude umiẹnfan nọnsẹbha sire.” (Luke 21:28) Ẹghe nin agbaẹbho eso ne mhọn ahu gbera Pharaoh ha rẹ ku obọ gbe mun okhọn bu ẹbho nesi Jehova, ene ga iJehova dẹ wo mun udu zeze. (Ezek. 38:2, 14-16) Bezẹle nin ele ha da sabọ mun udu zeze? Ranmhude ele lẹn sẹbhọ ghe Jehova ida fidenọ. Ọle dẹ gbo re ifuẹkẹ rẹ miẹn ẹbho nesọle fan.—Isa. 26:3, 20.

17. (a) Ahamiẹn mhan luẹ ebi Jehova rẹ gbẹloghe ẹbho yẹ bhi Baibo, be bhọ ọnan ha rẹ rẹkpa mhan yẹ? (b) Emhin nela mhan ha zilo nyan bhi uhọnmhọn-ọta nọn ki sẹ ọle egbe?

¹⁷ Be bhọ mhan miẹn luẹ bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan? Mhan dọ luẹ ijiẹmhin eso nọn rẹman ebi Jehova rẹ re iziẹngbe bi ifuẹkẹ rẹ ne mhan lu emhin yẹ, ebi ọle rẹ gbẹloghe mhan yẹ, ebi ọle rẹ re mhan khian nọnsẹn yẹ, bi ebi ọle rẹ hinmhin ẹbho nesọle yẹ. Beji uwẹ ha rẹ ha ria ẹmhọn ene okha nan, gbẹlokotọ nọnsẹn nin uwẹ da sabọ miẹn emhin ọsọgbọn luẹ rẹji ikpẹ nesi Jehova. Uwẹ ha lu ọnan, oyẹẹ nin uwẹ mhọn da iJehova ki manman deziẹn nọnsẹn. Sẹyẹ, urẹọbhọ nọnsi uwẹ ki yẹ manman deziẹn. Bhi ọne uhọnmhọn-ọta nin mhan ha ki zilo nyan, mhan dẹ luẹ emhin eso ne ha rẹkpa mhan rẹ re egbe khọkhọ iJehova bhi uwedẹ nin mhan rẹ re ifuẹkẹ ne ẹbho lu emhin. Mhan dẹ tẹmhọn ebi mhan ha rẹ ha lu ọnan yẹ bhi azagba-uwa nọnsẹmhan, ẹkẹ agbotu, bi sade mhan lu iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua.