1. Be emhin ha dia mhan bhi egbe yẹ sade a khu ọria nin mhan hoẹmhọnlẹn bhi agbotu?

 A BE sẹ ka khu ọria nin uwẹ hoẹmhọnlẹn bha agbotu khẹ? Emhin nọn sẹ inian manman wo ba bhi egbe! Obhio mhan nin okhuo natiọle Hilda, da yọle: “Ọ ki gbera ikpe 41 nin mẹn bi ọdọ mẹn bọ egbe, ọle da yu. Mẹn da riale ghe, ọnan hi emhin nọn ki sẹ ba bhi egbe nẹ nin mẹn da miẹn bhi iẹnlẹn. * Sokpan, ẹghe nin ọmọn okpea nọnsẹmhẹn, okhuo ọle bi imọn nesọle rẹ sibhi agbotu re, ọnan da wo manman ba mẹn bhi egbe gbera uyumhin ọsi ọdọ mẹn.”

2-3. Beji Psalm 78:​40, 41 rẹman, be ọ dia iJehova bhi egbe yẹ sade eguọmhandia nesọle fikeke gbe ọle?

² Riale ebi ọ rẹ ba iJehova bhi egbe yẹ ẹghe nin eso bhi ẹhi nesọle rẹ fikeke gbe ọle! (Jude 6) Yẹ riale ebi ọ rẹ manman ba iJehova bhi egbe yẹ ẹghe nin ibhokhan Izrẹl nin ọle manman hoẹmhọnlẹn rẹ sọtẹ bhi obọ ọle bhi igba ne bunbun. (Tie Psalm 78:​40, 41.) Lẹn sẹbhọ ghe, ọ manman ba iJehova nin Aba mhan nọn ribhi okhun bhi egbe, sade ọria nọnsẹmhan zobọ bhọ rẹ ha ga ọle. Ọle lẹn ọbalọ nin uwẹ ye. Ọle dẹ re ẹkẹ-ẹjẹjẹ rẹ ne uwẹ lu emhin. Ọle ki yẹ re izebhudu nin uwẹ, yẹ rẹkpa uwẹ ziẹngbe ọbalọ nin uwẹ ye.

³ Bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan, mhan dẹ zilo nyan ebi mhan ha lu nin mhan rẹ miẹn urẹkpa nọnsi Jehova sade a khu ọria nọnsẹmhan bhi agbotu. Mhan dẹ yẹ zilo nyan ebi mhan ha rẹ sabọ rẹkpa ibhio mhan bhi agbotu yẹ ne ribhi idia nọn sẹ inian. Sokpan, bha ji mhan ka zilo nyan iria-eria ne bha gba ne khẹke nin mhan rẹban.

4. Be emhin dia aba bi inẹn ne bunbun bhi egbe yẹ sade ọmọn nọnsele bha yẹ ga iJehova?

⁴ Emhin nọn kẹ sunu nọn nin aba bi inẹn nan khu ọmọn nọnsele bhi agbotu rẹ ha riale ghe ele zẹle, ghe ele bha rẹkpa ọmọn nọnsele sẹ rẹ hoẹmhọn iJehova. Obhio mhan ọkpa nin Luke nan khu ọmọn nọnsọle bhi agbotu da yọle: “Mẹn da wo ha riale ghe mẹn zẹle. Ọnan da re imẹn ha bhohiẹ ebhohiẹ ebe. Ẹgheso, mẹn ha zẹ viẹ, udu ki ha ba mẹn.” Obhio mhan ọbhebhe natiọle Elizabeth nin emhin nọn sẹ inian sunu je da yọle: “Ejela mẹn bha da lu nọnsẹn? Mẹn da ha riale mẹn bha man ọmọn nọnsẹmhẹn ẹmhọanta nọnsẹn, beji ọle ha da hoẹmhọn iJehova.”

5. Họla mhọn obọ bhọ sade ọria zẹ iJehova obọ?

⁵ Ọkhẹke nin mhan yere ghe iJehova re isẹhoa nin ọdeọde bhi ẹwẹ mhan rẹ tobọle zẹ ebi ọle ha lu. Ọnan rẹman ghe, mhan ha tobọmhan zẹ si mhan dẹ hẹnmhọn nin Jehova, la si imhan ida hẹnmhọn nanlẹn. Arẹmiẹn elasẹre eso ribhọ nin ene biẹ ele iga iJehova, ele da sẹyẹ zẹ rẹ ga iJehova yẹ sun rẹkhan ọlẹn. Bhi obọ nọnkẹle, ibhokhan eso ribhọ nin ene biẹ ele manman dọnmhegbe rẹ man ele ẹmhọn iJehova. Sokpan, akizẹbue, ele da zẹ iJehova obọ. Bhi ọkike ọle, ọdeọde ha tobọle zẹ si ọle dẹ ga iJehova. (Josh. 24:15) Bhiriọ, aba bi inẹn ne lu akhiẹ ranmhude ọmọn nọnsele zobọ bhi oga nọnsi Jehova, bha dọnmhegbe nin bha rẹ rẹban ọne iria-eria ghe, ibha zẹle nin ọle da zẹ iJehova obọ.

6. Ahamiẹn aba la inẹn zẹ iJehova obọ, be emhin ha sabọ dia ene ibhokhan bhi egbe yẹ?

⁶ Ẹgheso, aba la inẹn sabọ rẹ zobọ bhọ rẹ ha ga iJehova, yẹ zẹ azagba-uwa nọnsele obọ. (Ps. 27:10) Ọnan sabọ wo manman ba ene ibhokhan bhi egbe. Ranmhude, ele wo hoẹmhọn ele yẹ mun ekpẹn nin ele. Obhio mhan natiọle Esther nan khu aba ọle bhi agbotu da yọle: “Eviẹ-eviẹ mẹn ki wo ha viẹ. Ranmhude mẹn lẹnmhin ghe, ọle wo taan ẹlo a gbobọrauhi nọnsi Jehova. Ọle da wo tobọle zẹ ghe, ọle ida yẹ ga iJehova. Ranmhude mẹn wo manman hoẹmhọn aba mẹn, mẹn da wo ha kpokpo egbe ba ebi emhin ki dia ọle yẹ bhi egbe, ẹghe nan rẹ khu ọle bhi agbotu. Ẹgheso, udu ki wo ha waa mẹn.”

7. Ẹlo nela iJehova rẹ ghe usẹn nan khu aba ọle la inẹn ọlẹn bhi agbotu?

⁷ Ene usẹn, mhan guanọ nin bha lẹn ghe, ọ manman ba mhan bhi egbe sade a khu aba bha la inẹn bha bhi agbotu. Ọkhẹke nin bha lẹn sẹbhọ ghe, Jehova lẹn ọbalọ nin bha ye. Ọle wo hoẹmhọn bha. Sẹyẹ, ọ ti ọle bhọ nin bha rẹ sun rẹkhan ọlẹn. Iriọ yẹ ibhio bha nin bha ko ga. Ele wo hoẹmhọn bha. Bha yere ghe, ọ iyi ibha zẹle nin aba bha la inẹn bha da zẹ iJehova obọ. Beji mhan ka ta, Jehova re ọne isẹhoa nin ọdeọde rẹ tobọle zẹ ebi ọle ha lu. Ọria nọn hi ki rẹ khin nọn re egbe guẹ nin Jehova yẹ mianmẹn, dẹ tobọle mun ihẹ nọnsọle.​—Gal. 6:5.

8. Be ibhio mhan nan khu ọria nọnsele bhi agbotu ha sabọ lu beji ele ha rẹ ha khẹ nin ọle fikie bu iJehova re? (Yẹ fẹ ọne ẹkpẹti ghe nọn yọle, “ Fikie Bu IJehova Re.”)

⁸ Ọ iyi emhin ọbe sade mhan mun ọkhọle ọbhọ ghe, ẹdẹ ọkpa, ọria nọnsẹmhan nan khu bhi agbotu dẹ fikie bu iJehova re. Ọkuẹsẹ ọne ẹghe nin, be uwẹ ha sabọ re ẹghe nọnsẹ ha lu nian? Uwẹ dẹ sabọ ha ziẹn ikolu nin uwẹ bi Jehova ko mhọnlẹn. Mhan ha lu iriọ, mhan ki ha yi ijiẹmhin esili rẹji ene ribhi azagba-uwa nọnsẹmhan, rẹ dọ sẹbhi ọne ọria nan khu bhi agbotu. Rẹ deba ọnin, mhan ki yẹ sabọ ziẹngbe ọbalọ nin mhan ye. Bhiriọ, bha ji mhan zilo nyan emhin eso nin uwẹ ha sabọ lu rẹ ziẹn ikolu nin uwẹ bi Jehova ko mhọnlẹn.

9. Be uwẹ ha lu nin uwẹ rẹ ziẹn urẹọbhọ nọnsẹ? (Yẹ fẹ ọne ẹkpẹti ghe nọn yọle, “ Ije Eso bhi Baibo Ne Ha Sabọ Ko Uwẹ Udu Re, Sade Ọria Nin Uwẹ Hoẹmhọnlẹn Bha Yẹ Ga IJehova.”)

⁹ Lu emhin rebhe nin uwẹ ha sabọ lu rẹ ziẹn urẹọbhọ nọnsẹ. Ọ dẹ wo ha mhẹn sade uwẹ ziẹn urẹọbhọ nọnsẹ, bi ọsi ene ribhi azagba-uwa nọnsẹ. Be uwẹ ha rẹ sabọ lu ọnan yẹ? Ha tie iBaibo ẹghe rebhe, yẹ ria eria nyan ọlẹn. Ọnan ki re ahu nin uwẹ. Rẹ deba ọnin, yẹ wo ha yo ikolo oga ẹghe rebhe. Joanna nin aba ọle bi obhio ọle nin okhuo sibhi agbotu re da yọle: “Ọkhọle nọnsẹmhẹn ki wo lọre sade mẹn tie okha ọsi Abigail, Esther, Job, Joseph, bi Jesu bhi Baibo. Okha nọnsele da re izebhudu nin mẹn, yẹ rẹkpa mẹn ha ria eria ne ha sabọ ko mẹn udu re. Illo nesẹmhan yẹ wo ko mẹn udu re.”

10. Be Psalm 32:​6-8 yọle ọ dẹ rẹkpa mhan rẹ ziẹngbe sade mhan ribhi ọbalọ?

¹⁰ Taman iJehova ebi emhin dia uwẹ yẹ bhi egbe. Ahamiẹn emhin kpokpo uwẹ bhi ọkhọle, hẹi zobọ bhọ rẹ ha nan erọnmhọn ji ọle. Bhii Osẹnobulua nọnsẹmhan nọn mhọn oyẹẹ nin ọle rẹkpa uwẹ ha ghe emhin bhi uwedẹ nin ọle rẹ ghe ọle, ọle ha yẹ re ilẹn-otọ-emhin nin uwẹ, yẹ dia ẹ ọbhi uwedẹ nọn khẹke. (Tie Psalm 32:​6-8.) Bhi ọsi ẹmhọanta, asabọmiẹn ọ ida lẹkhẹ nin uwẹ rẹ taman iJehova ebi emhin gene dia uwẹ yẹ bhi egbe. Ọkpakinọn, Jehova gene lẹn emhin ne kpokpo uwẹ bhi ọkhọle. Ọle wo manman hoẹmhọn ẹn, yẹ guanọ nin uwẹ taman ọlẹn ebi emhin gene dia uwẹ yẹ bhi egbe.​—Ex. 34:6; Ps. 62:​7, 8.

11. Beji Hebrews 12:11 rẹman, bezẹle nọn da khẹke nin mhan re obọ ba uwedẹ nin Jehova rẹ gbe eria bhi esankan? (Yẹ fẹ ọne ẹkpẹti ghe nọn yọle, “ Emhanmhan Nọnsi Jehova Nan Rẹ Ha Khu Ọria Nọn Lu Emhin Ebe bhi Agbotu Rẹman Ghe Ọle Hoẹmhọn Mhan.”)

¹¹ Re obọ ba uwedẹ nin ene ewanlẹn rẹ re ọne ẹmhọn khian. Emhanmhan nọnsi Jehova nọn nan rẹ khu ọria nọn lu emhin ọbe bhi agbotu. Ọne emhanmhan nan rẹman ghe, ọle mhọn oyẹẹ. Ranmhude, ọ rẹkpa ọrebhe bhi agbotu, yẹ gbe ọria  nọn lu emhin ọbe sibhi esankan re. (Tie Hebrews 12:11.) Ẹbho eso bhi agbotu sabọ ha yọle ghe, uwedẹ nin ene ewanlẹn rẹ re ọne ẹmhọn khian bha gba. Ahamiẹn emhin nọn sẹ inian sunu, lẹn sẹbhọ ghe, ene ẹbho nan bha gene guanọ nin ele ta eji ọne ọria nan khu da lu khọlọ. Ẹmhọanta nọn ghe, mhan bha gene lẹn emhin rebhe ne sunu. Bhiriọ, ọ dẹ ha yi emhin ẹwanlẹn sade mhan rẹọbhọ ghe, ene ewanlẹn ne talọ ọbhi ọne ẹmhọn lu rẹkhan adia ne ribhi Baibo, yẹ re ọne ẹmhọn khian beji Jehova guanọ ọle le.​—2 Chron. 19:6.

12. Elele nela ẹbho eso sẹ miẹn ranmhude ele re obọ ba emhanmhan nan rẹ khu ọria nọnsele bhi agbotu?

¹² Ahamiẹn mhan re obọ ba ọne emhanmhan nin ene ewanlẹn rẹ khu ọria nin mhan hoẹmhọnlẹn bhi agbotu, mhan sabọ rẹ rẹkpa ọle rẹ fikie bu iJehova re. Elizabeth nin mhan ka tẹmhọnlẹn da yọle: “Ẹghe nan rẹ khu ọmọn okpea nọnsẹmhan bhi agbotu, ọ bha lẹkhẹ nan rẹ miẹn ghe mhan bha yẹ deba ọle ha muobọ. Sokpan, ẹghe nin ọle ki rẹ fikie bu iJehova re, ọle bhọ da tobọle tale ghe, emhin nọn mhẹn nọn ghe a khu ọle bhi agbotu. Akizẹbue, ọle da yọle ghe, ebe sunu ji ọle wo man ọlẹn ẹwanlẹn. Imẹn tobọmhẹn da dọ kere ghe, uwedẹ nin Jehova rẹ gbe imhan bhi esankan wo mhẹn.” Ọdọ ọle nin Mark da yọle: “Akizẹbue, ọmọn nọnsẹmhan da dọ taman mẹn ghe, ọle da ha guanọ nin ọle fikie bu iJehova re ranmhude mhan bha yẹ ha deba ọle muobọ. Ọ wo ti mhan bhọ ghe iJehova rẹkpa mhan rẹ hẹnmhọn nanlẹn.”

13. Be ha sabọ rẹkpa uwẹ sade emhin kpokpo uwẹ bhi ọkhọle?

¹³ Taman ọmọẹ ẹ nin uwẹ gbaẹkẹ ọle ebi emhin dia uwẹ yẹ bhi egbe. Deba ibhio ẹ ne ha sabọ rẹkpa uwẹ sun rẹkhan iJehova ha muobọ. (Prov. 12:25; 17:17) Joanna nin mhan ka tẹmhọnlẹn da yọle: “Ọ da wo diabe imẹn ọkpa wo khian. Ọkpakinọn, imọẹ mẹn nin mẹn gbaẹkẹ ele nin mẹn ha taman ebi emhin dia mẹn yẹ bhi egbe, da wo rẹkpa mẹn.” Sokpan, be uwẹ ha lu yẹ sade ọria bhi agbotu ta ọta man uwẹ nọn manman ba uwẹ bhi egbe?

14. Bezẹle nọn da khẹke nin mhan “ha re iziẹngbe rẹ ne egbe lu emhin, yẹ ha re ọkhọle rebhe rẹ rẹhunmhan ọdeọde”?

¹⁴ Ha re iziẹngbe rẹ ne ibhio ẹ nin bha ko ga lu emhin. Bhi ọsi ẹmhọanta, ọ iyi ọrebhe ha ta ọta nọn ha ko mhan udu re. (Jas. 3:2) Ọ bha gba nin mhan soso. Bhiriọ, mhan ida ji ọ han mhan ilo sade obhio mhan bha lẹn ebi ọle ha ta rẹ ko mhan udu re, la sade ọle de unun ta ọta nọn ha ba mhan bhi egbe. Ọkhẹke nin mhan lu rẹkhan adia nọnsi Paul bhi Col. 3:13. Enin yọle: “Bha wo ha re iziẹngbe rẹ ne egbe lu emhin, bha ha yẹ ha re ọkhọle rebhe rẹ rẹhunmhan ọdeọde aharẹmiẹn ọria lu bha khọlọ.” Obhio mhan nin okhuo nan khu ọria nọnsọle bhi agbotu da yọle: “Jehova wo rẹkpa mẹn rẹ rẹhunmhan ibhio mẹn ne rẹ ha guanọ nin ele ko mẹn udu re, sokpan, ele da de unun ta ọta nọn ba mẹn bhi egbe.” Be ibhio mhan bhi agbotu ha sabọ lu rẹ rẹkpa ẹbho nan khu ọria nọnsele bhi agbotu?

15. Be imhan ha sabọ lu rẹ rẹkpa ibhio mhan nan khu ọria nọnsele bhi agbotu?

¹⁵ Re ifuẹkẹ ha ne ibhio mhan nan khu ọria nọnsele bhi agbotu lu emhin. Obhio mhan nin okhuo natiọle Miriam da yọle ghe, ẹkhọle da ha  lo ọle rẹ vae bhi ikolo oga ẹghe nan rẹ khu obhio ọle nin okpea bhi agbotu. Ọle da yọle: “Ofẹn da ha mun mẹn ranmhude mẹn bha lẹn ebi ẹbho ha taman mẹn. Sokpan, ibhio mhan ne bunbun ribhọ ne yẹ ji emhin nọn sunu da ba ele bhi egbe. Ele bha ha khọẹkẹ obhio mẹn. Ọ wo ti mẹn bhọ rẹ ha mhọn imọẹ ne sẹ inian. Ọ bha yẹ dia mẹn bhi egbe ghe, imẹn ọkpa khian.” Obhio mhan nin okhuo ọbhebhe da yọle: “Ẹghe nan rẹ khu ọmọn okpea nọnsẹmhan bhi agbọtu, imọẹ mhan da vae dọ ko mhan udu re. Eso da taman mhan ghe, ele bha lẹn ebi ele ha ta. Ele da deba mẹn ha viẹ. Eso da yẹ gbẹn ebe je imẹn rẹ ko mẹn udu re. Ebi ele lu wo manman rẹkpa mẹn!”

16. Be ibhio mhan bhi agbotu ha rẹ sabọ ha rẹkpa ibhio mhan nan khu ọria nọnsele bhi agbotu yẹ?

¹⁶ Wo ha rẹkpa ibhio mhan nan khu ọria nọnsele bhi agbotu. Ọne ẹghe nan ọ rẹ manman khẹke nin uwẹ ha re oyẹẹ man ele, yẹ ha re izebhudu nin ele. (Heb. 10:​24, 25) Ẹgheso, ibhio mhan nan khu ọria nọnsele bhi agbotu dọ kere ghe, ẹbho bhi agbotu iyẹ ne ele muobọ, bọsi ghe a yẹ khu ele bhi agbotu. Ọ bha khẹke nin mhan ha lu iriọ! Ọ manman khẹke nin mhan ha re ikoudure nin ene usẹn nin ene biẹ ele iyẹ ga iJehova. Ọ yẹ khẹke nin mhan ha khuẹnmhẹn ele nin ele rẹ sun rẹkhan iJehova. Maria nan khu ọdọ ọle bhi agbotu, nọn yẹ zẹ azagba-uwa nọnsọle obọ da yọle: “Imọẹ mẹn eso da rẹnẹ ji mẹn bhi uwa, yẹ rẹkpa mẹn nyẹn ebale. Ele da yẹ rẹkpa mẹn man imọn nesẹmhẹn emhin. Ebe sunu ji mẹn da wo ba ele bhi egbe. Ele da yẹ deba mẹn ha viẹ. Ele bha koko unun ẹghe nin ẹbho rẹ ha ta ebi ẹlo ele bha sẹ ranmhude ọne emhin nọn sunu nan. Ele da wo manman ko mẹn udu re!”​—Rom. 12:​13, 15.

17. Be ene ewanlẹn ha sabọ lu rẹ re ikoudure nin ibhio mhan ne ribhi ọbalọ?

¹⁷ Ene ẹwanlẹn, bha wo ha noo isẹhoa nin bha hi ki rẹ miẹn rẹ re ikoudure nin ibhio mhan nan khu ọria nọnsele bhi agbotu. Ẹsọn kpataki nọnsẹbha nọn nin bha rẹ ha rẹkpa ibhio mhan nin eria nin ele hoẹmhọnlẹn iyẹ iga iJehova. (1 Thess. 5:14) Bha wo ha re izebhudu nin ele ọkuẹsẹ a mun ikolo oga hẹn bi sade a zobọ bhọ. Ha rẹnẹ ji ele bhi uwa, yẹ deba ele nan erọnmhọn. Ha deba ele dagbare bhi inẹbho. Uwẹ ha yẹ tie ele ẹgheso nin ele dọ deba uwẹ lu oga azagba-uwa. Ọkhẹke nin ene ewanlẹn ha gbẹloghe ihuan nesi Jehova ne ribhi ọbalọ. Ele ha yẹ re ẹkẹ-ẹjẹjẹ bi oyẹẹ man ele.​—1 Thess. 2:​7, 8.

18. Beji 2 Peter 3:9 rẹman, be Osẹnobulua guanọ nin eria ne iyẹ ga ọle lu?

¹⁸ Jehova “iguanọ nin ọria soso fuẹn an, ọle guanọ nin ọrebhe fidenọ.” (Tie 2 Peter 3:9.) Aharẹmiẹn ọria lu emhin ebe nọn kaka, iẹnlẹn nọnsọle sẹyẹ ghan bhi ẹlo nọnsi Osẹnobulua. Ria ẹmhọn izọese nin Jehova re iẹnlẹn ọsi Jesu rẹ ze nin mhan nin eria olukhọ! Ranmhude iJehova mhọn ẹkẹ-ẹjẹjẹ, ọle wo guanọ nin ọle rẹkpa eria ne lu emhin ebe rẹ fikie bu ọle re. Beji ijiẹmhin ọsi ọmọn nọn fuẹn uku nin Jesu rẹman, Jehova guanọ nin eria ne sẹ inian fikie bu ọle re. (Luke 15:​11-32) Ene bunbun ne sibhi oga re, da kie fikie bu Osẹnobulua re nin Aba mhan nọn mhọn oyẹẹ. Ọrebhe bhi agbotu da wo ha ghọnghọn yẹ gbe obokhian nin ele. Elizabeth nin mhan ka tẹmhọnlẹn da wo ha ghọnghọn ẹghe nan rẹ tie ọmọn nọnsọle re bhi agbotu. Ọle da yọle: “Ọ wo manman ti mhan ghe ibhio mhan bhi agbotu rẹkpa mhan, nin egbe hẹi lọ mhan rẹ ha khẹ ẹghe nin ọmọn nọnsẹmhan ha rẹ fikie vae dọ ha ga iJehova.”

19. Bezẹle nin mhan ha da sabọ ha mun udu nyan iJehova ẹghe rebhe?

¹⁹ Mhan dẹ sabọ mun udu nyan iJehova ẹghe rebhe. Adia nọn ha mhẹn nin mhan, ọle re nin mhan. Aba nọn zẹ emhin bhi obọ, nọn mhọn ẹkẹ-ẹjẹjẹ bi oyẹẹ da ene ga ọle, bi ene hoẹmhọnlẹn, ọle Osẹnobulua khin. Lẹn sẹbhọ ghe, Jehova ida fikeke gbe uwẹ bhi ẹghe nin uwẹ rẹ ribhi ọbalọ. (Heb. 13:​5, 6) Mark nin mhan ka tẹmhọnlẹn da yọle: “Jehova ida zẹ mhan obọ ghẹdẹ. Ọle dẹ wo rẹkpa mhan bhi ẹghe nọn hi ki rẹ khin nin mhan rẹ ribhi ọbalọ.” Jehova dẹ wo ha re “ahu nọn gbera eji ahu ọsi ọria sẹle” nin mhan. (2 Cor. 4:7) Bhi ọsi ẹmhọanta, uwẹ dẹ sabọ sun rẹkhan iJehova, yẹ mhọn ọne iruduba ghe, ọria nin uwẹ hoẹmhọnlẹn nọn iyẹ ga iJehova dẹ fikie vae.