1. Emhin nela mhan ha sabọ lu beji mhan ha rẹ ha wanre?

 BEJI imhan ha rẹ ha wanre, ofẹn sabọ ha mun mhan ghe, mhan ida yẹ sabọ lu eka nin mhan ka lu khẹ bhi oga nọnsi Jehova. Aharẹmiẹn mhan iyẹ mhọn ahu beji mhan ka rẹ mhọn ahu khẹ, mhan dẹ sabọ noo ẹwanlẹn bi emhin nin mhan guẹle rẹ rẹkpa ene usẹn beji ele ha da sabọ miẹnsọn kẹkẹ bhi agbotu nọnsi Jehova. Ọwanlẹn ọkpa bhi agbotu da yọle, “Ẹghe nin mẹn bha yẹ rẹ sabọ ha miẹnsọn eso bhi agbotu ranmhude mẹn ki ha wanre, mẹn da wo ha ghọnghọn ghe ene usẹn ribhọ ne ha sabọ miẹn ọne ẹsọn.”

2. Be imhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

² Bhi uhọnmhọn-ọta nọn gbera, mhan da zilo nyan elele nin ene usẹn ha miẹn sade ele sikẹ ibhio mhan ne ki wanre bhi oga. Bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan, mhan dẹ zilo nyan ebi idegbere, nin ọria rẹ ha lu emhin ọbhi oleghe, nin ọria rẹ ha gbe ekhuẹnmhẹn bi nin ọria rẹ ha zẹ emhin bhi obọ ha rẹ sabọ rẹkpa ibhio mhan ne ki wanre rẹ deba ene usẹn ha miẹnsọn bhi ẹkẹ agbotu beji ọrebhe bhi agbotu ha da miẹn elele.

3. Beji Philippians 2:3, 4 rẹman, be ọria nọn mhọn idegbere rẹ lu emhin yẹ? Be idegbere ha rẹ sabọ rẹkpa ibhio mhan ne ki wanre yẹ?

³ Ọkhẹke nin ibhio mhan ne wanre ha mhọn idegbere sade ele guanọ nin ele rẹkpa ene usẹn. Ọria nọn mhọn idegbere ki ha riale ghe eria nekẹle mhẹn gbera ọle. (Tie Philippians 2:3, 4.) Ibhio mhan ne ki wanre dẹ rẹman ghe ele mhọn idegbere sade ele lẹn sẹbhọ ghe, ọ iyi uwedẹ ọkpa Baibo re obọ ọi nan ha noo bhi idia rebhe rẹ lu emhin. Bhiriọ, ele ida ha guanọ nin ọrebhe lu rẹkhan uwedẹ nin ele rẹ lu emhin bhi ẹghe nọn gbera. (Eccl.  7:10) Arẹmiẹn ele dẹ sabọ rẹkpa ene usẹn sade ele taman ele ebi ele lẹnlẹn, ọkhẹke nin ele lẹn sẹbhọ ghe, ọne agbọn nan wo ha fidenọ. Bhiriọ, ọkhẹke nin ele luẹ uwedẹ ọgbọn nan ki rẹ lu emhin.​—1 Cor. 7:31.

4. Uwedẹ nela ene ọfẹotughe rẹ re egbe khọkhọ ene iLevite ne ha ga bhi uwa oga?

⁴ Ibhio mhan ne wanre ne mhọn idegbere lẹn sẹbhọ ghe beji ele rẹ ha wanre, ele ida yẹ sabọ ha miẹnsọn beji ele ka ha lu khẹ. Bhi ọsi ijiẹmhin, ahamiẹn ibhio mhan ne lu iwẹnna ọfẹotughe sẹbhi ikpe 70, a ki fi ẹsọn nọnsele denọ mun ọbhebhe nin ele. Asabọmiẹn ọne ufidenọ nan ida lẹkhẹ nin ele hiehie, ranmhude, ọ wo ti ele bhọ rẹ ha rẹnẹ ji ibhio ele bhi agbotu kẹkẹ. Ele wo hoẹmhọn ọne ẹsọn nan. Bhiriọ, ele bha guanọ nan fi ọle denọ. Ọkpakinọn, ele lẹn sẹbhọ ghe, ọ dẹ mhẹn nẹ sade ibhio mhan ne bha sẹ wanre miẹn ọne ẹsọn nan. Ene ọfẹotughe nan re egbe khọkhọ ibhokhan iLevite ne ha ga bhi uwa oga bhi ẹghe ẹdẹlẹ. Bhi ẹghe ẹdẹlẹ, ahamiẹn obhokhan iLevite sẹbhọ ikpe 50, ọle ida yẹ ha ga bhi uwa oga. Ene iLevite nan wo ha ghọnghọn bhi ẹsọn nọn hi ki rẹ khin nan mun nin ele. Ele da wo ha re ọhubhudu miẹnsọn nọn hi ki rẹ khin nọn sẹ ele obọ, yẹ lu eka nin ele ha sabọ lu rẹ rẹkpa ene iLevite ne bha sẹ wanre sẹ bii ele. (Num. 8:25, 26) Ẹlẹnan nian, ọfẹotughe ha sẹbhi ikpe 70, ọle iyẹ da ha lu iwẹnna ọfẹotughe. Ọrẹyiriọ, ọle wo rẹkpa agbotu nin ọle da ga bhi uwedẹ ne bunbun, yẹ re izebhudu nin ele.

5. Be uwẹ miẹn luẹ bhi okha ọsi Dan bi Katie?

⁵ Bha ji mhan fẹ okha ọsi Dan ghe, nọn lu  iwẹnna ọfẹotughe na bhi ikpe 23. Ẹghe nin Dan rẹ sẹbhi ikpe 70, a da fi ẹsọn nọnsọle denọ yẹ re ọle bi okhuo ọle nin Katie kiẹn ọkanẹfan kpataki. Be ele ki ta yẹ rẹji ọne ẹsọn nan? Dan da yọle ghe, ọle ki wo mhọn ẹsọn ne bunbun nin ọle miẹn bhi obọ nian. Ọle wo miẹnsọn kẹkẹ bhi ẹkẹ agbotu. Ọle rẹkpa ene usẹn ne ribhi agbotu nọnsele, beji ele ha da sẹ eria nan ha ne ọbhi ihe ọsi ene zẹ sikẹ ene ewanlẹn. Sẹyẹ, ọle rẹkpa ene ribhi agbotu nọnsele rẹ lẹn ebi a rẹ tẹmhọn Osẹnobulua yẹ bhi ighan, bi bhi eje manman taan ẹlo a. Ọkhẹke nin ibhio mhan ne wanre lẹn sẹbhọ ghe, aharẹmiẹn iwẹnna oga ọsi ẹghe rebhe ele lu, la ọ iyi ọle ele lu, ele dẹ sabọ rẹkpa ẹbho nekẹle bhi uwedẹ ne bunbun. Be ibha ha rẹ sabọ lu ọnan yẹ? Bha dọnmhegbe rẹ ha sọnyẹnmhẹn bhi idia ọsọgbọn nin bha ki ye. Bha ha mhọn emhanmhan ọsọgbọn. Bha yẹ ha denọ ẹlo ọbhi ebi bha ha sabọ lu, ọ iyi ebi bha ida sabọ lu.

6. Bezẹle nọn da yi emhin ẹwanlẹn nin mhan rẹ ha lu emhin ọbhi oleghe? Arẹkhọkhọ nela rẹkpa mhan rẹ lẹn ọnan?

⁶ Ọria nọn lu emhin ọbhi oleghe lẹn emhin nin ọle ha sabọ lu, bi emhin nin ọle ida sabọ lu. (Prov. 11:2) Sẹyẹ, ọle ida ha guanọ nin ọle lu gbera eji ahu nọnsọle sẹle. Ọria nọn sẹ inian ki ha ghọnghọn, yẹ wẹnna kaka. Mhan dẹ sabọ re ọria nọn lu emhin ọbhi oleghe rẹ khọkhọ ọria nọn hẹn imoto nọn gboke. Ọkhẹke nin ọne ọria fi ja nin ọne imoto ye denọ, yẹ mun ọlẹn ọbhi ja nọn imanman runẹ, beji ọ ha da lẹkhẹ nanlẹn rẹ sabọ gbe ọne oke. Ẹmhọanta nọn ghe, ọle dẹ siọ na bhi ọne oke. Sokpan, ọle ki yẹ sabọ gbe ọne oke ranmhude ja nin ọle mun ọne imoto ọi. Iriọ yẹ nọn rẹji ọria nọn lu emhin ọbhi oleghe. Ọle lẹn ẹghe nọn khẹke nin ọle rẹ fi emhin denọ bhi iẹnlẹn nọnsọle, beji ọle ha da sabọ ha ga iJehova yẹ rẹkpa ẹbho.​—Phil. 4:5.

7. Be Barzillai rẹ rẹman yẹ ghe ọle lẹn eji ahu nọnsọle sẹle?

⁷ Bha ji mhan fẹ ijiẹmhin ọsi Barzillai ghe. Ẹghe nin ọle rẹ ha ribhi ikpe 80, David nin Ojie da tie ọle nin ọle vae dọ ha ga bhi ẹgua nọnsọle. Barzillai bha ka miẹn ọne isẹhoa nan ọbhi egbe. Bezẹle? Ọle lẹn sẹbhọ ghe, ọle iyẹ yi obhokhan, ghe ahu nọnsọle ida gbe ọle. Sokpan, Barzillai da yọle nin David re Chimham nọn bha sẹ manman wanre rẹkhan egbe. (2 Sam. 19:35-37) Beji Barzillai lu, ibhio mhan ne ki wanre wo ghọnghọn rẹ re isẹhoa nin ene usẹn ikpea rẹ ha miẹnsọn nọn khẹke bhi ẹkẹ agbotu.

8. Be iDavid nin Ojie rẹ rẹman yẹ ghe ọle lẹn eji ahu nọnsọle sẹle ẹghe nin ọle rẹ ha guanọ nin ọle bọn uwa oga?

⁸ Ọria ọbhebhe nọn rẹman ghe ọle lẹn eji ahu nọnsọle sẹle, ọle hi David nin Ojie. Ọle da wo rẹ ha guanọ nin ọle bọn uwa oga nin Jehova. Sokpan, Jehova da taman ọlẹn ghe, Solomon nọn bha sẹ wanre ọle ha mun ọne ẹsọn nan. David da wo miẹn ebi Jehova taman ọlẹn ọbhi egbe, yẹ re ọkhọle rebhe rẹkpa Solomon bhi ọne ẹsọn. (1 Chron. 17:4; 22:5) David bha ha riale ghe ọle hi ọnọn ha sabọ miẹn ọne ẹsọn nẹ ranmhude obhokhan Solomon khin, sẹyẹ, ọle bha sẹ lẹn emhin soso. (1 Chron. 29:1) David lẹnmhin ghe, a dẹ sabọ bọn ọne uwa oga sotọ ranmhude Jehova wo ha nan erọnmhọn ọbhọ, ọ iyi ebi eria nin ọle noolo wanre sẹ yẹ, la ebi ele lẹn emhin sẹ yẹ. Bọsi David, ibhio mhan ne ki wanre yẹ wo wẹnna kaka aharẹmiẹn ẹsọn nin ele ka miẹn khẹ fidenọ. Ele yẹ lẹn sẹbhọ ghe, Jehova dẹ rẹkpa ene usẹn rẹ miẹnsọn nin ele ka ha miẹn khẹ.

9. Be obhio mhan nin Shigeo rẹ rẹman yẹ ghe ọle lu emhin ọbhi oleghe?

⁹ Ẹlẹnan nian, obhio mhan ọkpa natiọle Shigeo da rẹman ghe, ọle lu emhin ọbhi oleghe. Bhi ukpe 1976, ẹghe nin ọle rẹ ha ribhi ikpe 30, a da zẹ ọle nin ọle ha ga bhi ihe ọsi Ene Sun Bẹtẹ. Bhi ukpe 2004, ọle da kiẹn ọnọn  sun ewanlẹn ne Sun Bẹtẹ. Akizẹbue, ọle da dọ kere ghe egbe bha yẹ manman dan ọlẹn ranmhude ọle wanre. Sẹyẹ, ọle iyẹ kẹ miẹnsọn nọnsọle fo bhi ẹghe nọn khẹke. Bhiriọ, ọle da nan erọnmhọn nyan ọne ẹmhọn nan, yẹ riale ghe, ọ dẹ mhẹn nẹ sade obhio mhan nọn bha sẹ manman wanre ribhi ihe nin ọle ye. Arẹmiẹn obhio mhan nin Shigeo iyẹ yi ọnọn sun ewanlẹn ne Sun Bẹtẹ, ọle yẹ wo deba ele wẹnna kugbe. Beji ijiẹmhin ọsi Barzillai, David nin Ojie bi Shigeo rẹman, ọria nọn mhọn idegbere nọn yẹ lu emhin ọbhi oleghe, ria ẹmhọn ebi ene usẹn ha sabọ lu. Ọ iyi emhin nin ele ida sabọ lu. Ọria nọn sẹ inian ida ha riale ghe, ene usẹn nanlẹn suan. Sokpan, ọle ki ha ghe ele bii eria nin ele ko wẹnna kugbe.​—Prov. 20:29.

10. Be ọkhẹke nin emhin dia ibhio mhan ne ki wanre bhi egbe yẹ ranmhude ene usẹn ne ribhi agbotu nọnsele?

¹⁰ Ibhio mhan ne ki wanre, ghe ene usẹn bii ẹsele ne na obọ iJehova vae. Iwẹnna nin ene usẹn nan miẹn wo manman ti ele bhọ. Beji a ki miẹn ghe, ene ibhio mhan ne ki wanre nan iyẹ mhọn ọne ahu rẹ ha miẹnsọn nin ele ka miẹn khẹ, ọ manman ti ele bhọ ghe ene usẹn ne ribhi ẹkẹ agbotu nọnsi Jehova wo mhọn ọne ahu nin ele ha rẹ miẹn ọne ẹsọn.

11. Be Ruth 4:13-16 rẹ rẹman yẹ elele nọn ha nabhọre sade ibhio mhan ne ki wanre, miẹn urẹkpa bhi obọ ene usẹn ọbhi egbe?

¹¹ Ijiẹmhin esili nin ene wanre ha sabọ re egbe khọkhọ, ọle okha ọsi Naomi nọn ribhi Baibo khin. Arẹmiẹn ọle wanre, ọle da wo re ọtibhọ miẹn urẹkpa nin ọria nọn bha sẹ manman wanre re nanlẹn ọbhi egbe. Ẹghe nin ọmọn okpea nọnsi Naomi rẹ yu, ọle da taman okhuo ọle nin ọle fikie bu azagba-uwa nọnsọle. Ọkpakinọn, Ruth bha ka zẹ iNaomi obọ fikie bu azagba-uwa nọnsọle. Ọle da rẹkhan Naomi ha khian iBethlehem. Naomi da wo ha ghọnghọn ghe Ruth rẹkhan ọlẹn. Ọle da yẹ miẹn urẹkpa nọnsọle  ọbhi egbe. (Ruth 1:7, 8, 18) Ene ikhuo veva nan da wo miẹn elele! (Tie Ruth 4:13-16.) Idegbere dẹ rẹkpa ibhio mhan ne ki wanre rẹ re egbe khọkhọ ijiẹmhin ọsi Naomi.

12. Be iPaul nin odibo rẹ rẹman yẹ ghe urẹkpa nan re nanlẹn ti ọle bhọ?

¹² Paul nin odibo wo ji urẹkpa nin ibhio ọle re nanlẹn ti ọle bhọ. Bhi ọsi ijiẹmhin, ọle da khuẹnmhẹn ene iKristiẹn ne ribhi Philippi bhi emhin nin ele ne je ọle. (Phil. 4:16) Ọle da yẹ rẹman ghe urẹkpa nin Timothy re nanlẹn ti ọle bhọ. (Phil. 2:19-22) Sẹyẹ, ẹghe nan rẹ mun Paul ha khian iRome bọsi onighan, ọle da khuẹnmhuẹn Osẹnobulua ranmhude ẹbho ne vae dọ re izebhudu nanlẹn. (Acts 28:15) Ọria nọn wo sasa, ọle Paul ha khin. Ọle wo ha yo okhian ne rele dọ ha tẹmhon Osẹnobulua, yẹ ziẹn ene iKristiẹn udu. Ọrẹyiriọ, ọle da ha yi ọria idegbere. Ọle da yẹ miẹn urẹkpa nin ibhio ọle re nanlẹn ọbhi egbe.

13. Be ibhio mhan ne ki wanre ha rẹ rẹman yẹ ghe ẹmhọn ene usẹn ti ele bhọ?

¹³ Ibhio mhan ne wanre, bha lẹn sẹbhọ ghe, ibha dẹ sabọ re uwedẹ ne bunbun rẹ rẹman ene usẹn ne ribhi agbotu nọnsẹbha ghe, ẹmhọn ele ti bha bhọ. Ahamiẹn ele guanọ nin ele mun uwẹ yo okhian, dọ ne uwẹ dẹ emhin re, la rẹkpa uwẹ miẹnsọn nọn hi ki rẹ khin, wo re eghọnghọn miẹn ọne urẹkpa ọbhi egbe. Lẹn sẹbhọ ghe, urẹkpa nin ele re ne uwẹ, ọle hi uwedẹ ọkpa nin Jehova ha rẹ rẹman uwẹ ghe ọle hoẹmhọn uwẹ. Asabọmiẹn uwẹ dẹ sabọ deba eria ne rẹkpa uwẹ ha mhọn ikolu nọn deziẹn. Sẹyẹ, rẹkpa imọẹ ẹ deba iJehova ha mhọn ikolu nọn deziẹn. Yẹ ha taman ele ghe ọ wo ti uwẹ bhọ rẹ daghe ene usẹn wo ha wẹnna kaka bhi ẹkẹ agbotu. Dọnmhegbe rẹ deba ele ha gbe ẹghe. Uwẹ ha yẹ ha gbe okha ọsi iẹnlẹn nọnsẹ man ele. Uwẹ ha lu iriọ, uwẹ ki re ọle rẹ rẹman iJehova ghe, ọ ti uwẹ bhọ nin ọle rẹ si ene usẹn vae bhi ẹkẹ agbotu.​—Col. 3:15; John 6:44; 1 Thess. 5:18.

14. Be iDavid nin Ojie rẹ rẹman yẹ ghe ọria nọn zẹ emhin bhi obọ ọle khin?

¹⁴ Ikpẹ esili ebhebhe nin ibhio mhan ne wanre ha miẹn luẹ bhi okha ọsi David nin Ojie hi, nan rẹ ha zẹ emhin bhi obọ. David wo zẹ udede igho bi emhin kẹkẹ rẹ rẹkpa uwa oga nan bọn. (1 Chron. 22:11-16; 29:3, 4) Ọle da lu ọnan arẹmiẹn elin ọmọn nọnsọle nin Solomon a da ha tie mun ọne uwa oga sade a bọn ọlẹn fo. Ahamiẹn mhan bha yẹ sabọ deba ha bọn uwa oga ranmhude mhan ki wanre, mhan dẹ yẹ sabọ rẹkpa bhi ọne iwẹnna sade mhan zẹ emhin bhi obọ beji ẹkpa nọnsẹmhan khua sẹ. Mhan dẹ yẹ sabọ rẹkpa ene usẹn rẹ miẹn emhin luẹ bhi okha nọnsẹmhan.

15. Emhin nela Paul man iTimothy le?

¹⁵ Bha ji mhan zilo nyan ebi Paul nin odibo rẹ rẹman yẹ ghe ọria nọn zẹ emhin bhi obọ ọle khin. Ọle da tie iTimothy nin ọle dọ deba ọle ha lu iwẹnna imisiọnari rẹ na bhi agbaẹbho rẹ sẹbhi agbaẹbho. Ọle da yẹ man iTimothy ebi a rẹ lu iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua yẹ. (Acts 16:1-3) Emhin nin Paul man iTimothy le da wo rẹkpa ọle rẹ manman ha tẹmhọn Osẹnobulua nọnsẹn. (1 Cor. 4:17) Timothy bhọ da re ebi ọle luẹ bhi obọ iPaul rẹ man ẹbho nekẹle emhin.

16. Bezẹle nin Shigeo da man ẹbho nekẹle emhin?

¹⁶ Ọkhẹke nin ibhio mhan ne ki wanre ha man ene usẹn emhin. Ọ bha khẹke nin ele ha riale ghe, ele iyẹ mhọn ebi a ha re ele lu bhi agbotu sade ele man ene usẹn ẹsọn nin ele miẹn. Bhi ọsi ijiẹmhin, bhi ikpe ne bunbun, Shigeo nin mhan ka tẹmhọnlẹn da wo ha man ibhio mhan ne bha sẹ manman wanre ne ribhi ẹwẹ Ene Sun Bẹtẹ emhin. Ọle da lu ọnan nin ọle rẹ rẹkpa iwẹnna oga bhi agbaẹbho nin ọle da ha ga. Bhiriọ, ẹghe nin ọle bha yẹ rẹ sabọ ha yi ọnọn sun ewanlẹn ne Sun Bẹtẹ, a da miẹn obhio mhan ebhebhe nọn sẹ nan ha re ọbhi ọne ihe nan. Ọ gbera ikpe 45 nian nin obhio mhan nin  Shigeo rẹ ha ga bhi ihe ọsi Ene Sun Bẹtẹ. Ọle sẹ yẹ wo man ene usẹn emhin nin ọle luẹle rẹ na bhi ene ikpe nan rebhe. Udede ẹsele ibhio mhan ne diabe Shigeo khin rẹji agbotu nọnsi Jehova!

17. Beji Luke 6:38 rẹman, be ibhio mhan ne ki wanre ha sabọ re nin ẹbho?

¹⁷ Ibhio mhan ne ki wanre wo re uwedẹ nin ele rẹ ha ga iJehova rẹ rẹman ghe, uwedẹ iẹnlẹn nọn mhẹn nẹ hi nan rẹ sun rẹkhan iJehova yẹ ha mhọn urẹọbhọ da ọle. Bha wo ha re uwedẹ iẹnlẹn nọnsẹbha rẹ rẹman ghe, emhin nọn mhẹn nọn nan rẹ luẹ adia ne ribhi Baibo, yẹ re obọ rẹkhan ọlẹn. Arẹmiẹn bha lẹn ebi a rẹ re emhin khian yẹ bhi ẹghe nọn gbera, bha da yẹ dọnmhegbe luẹ uwedẹ ọgbọn nan ki rẹ lu emhin nian. Ibhio mhan ne ki wanre ne la mianmẹn, dẹ yẹ sabọ rẹkpa bhi uwedẹ ne bunbun. Bhi ọsi ijiẹmhin, bha dẹ sabọ taman ene usẹn eghọnghọn nin bha sẹ miẹn nin bha rẹ vae dọ ha ga iJehova. Ọ dẹ wo ti ene usẹn bhọ rẹ họn okha nọnsẹbha bi emhin ne bunbun nin bha sẹ luẹ. Ahamiẹn ibha re ọkhọle rebhe ha zẹ emhin bhi obọ beji ibha rẹ man ene usẹn emhin nin bha luẹ bhi iẹnlẹn, Jehova ki wo manman nan erọnmhọn nin ibha.​—Tie Luke 6:38.

18. Be ibhio mhan ne ki wanre bi ene usẹn ha rẹ sabọ rẹkpa egbe yẹ?

¹⁸ Ibhio mhan ne wanre, bha lẹn sẹbhọ ghe beji ibha ha rẹ ha sikẹ ene usẹn, bha ki sabọ ha rẹkpa egbe. (Rom. 1:12) Ibhio mhan ne ki wanre, bi ene usẹn mhọn emhin kpataki kẹkẹ nin Jehova rẹ lu ẹsele nin ele. Bhi ọsi ijiẹmhin, ene wanre manman mhọn ẹwanlẹn bi isẹlobhemhin bhi iẹnlẹn. Ọkpakinọn, ene usẹn manman mhọn ahu. Ahamiẹn ene usẹn bi ibhio mhan ne wanre ko ha wẹnna kugbe bọsi imọẹ, ọrebhe bhi agbotu ki miẹn elele. Ọnọn ke okhun nẹ hi, ele ki re ogẹn ji Aba mhan nọn ribhi okhun.