1. Bezẹle nọn bha da han mhan ilo rẹ daghe ghe, ẹbho ne bunbun igbaẹkẹ ẹbho ẹlẹnan?

 ẸBHO bhi ọne agbọn Esu nan bha lẹn ọria nin ele ha sabọ gbaẹkẹ ọle, ranmhude, ẹbho ne do ẹki bhi ọne agbọn nan, ekhẹn ahinmhin-ibo bi ene mun ọkalo bhi otuẹ wo ha lu emhin nọn ha re ẹbho miẹn ghe, ele bha yẹ gbaẹkẹ ele. Ẹbho ne bunbun yẹ riale ghe, ele ida sabọ gbaẹkẹ imọẹ ele, ediake nesele, bi ẹbho bhi azagba-uwa nọnsele. Ọ bha khẹke nin ọnan han mhan ilo. Baibo ka tale ghe, “bhi ẹghe ọkike, . . . , eria . . . ida yẹ ha mhọn asun-rẹkhan, . . . ẹbho ki ha bha ohoghe rẹ riia eria elin an, . . . ẹbho ki ha hian ọrẹ gbe egbe.” Ọnan rẹman ghe, ẹbho dẹ ha lu emhin bii Esu, nọn yi osẹ ọsi ọne agbọn nan, nan ida sabọ gbaẹkẹ ọle.—2 Tim. 3:1-4; 2 Cor. 4:4.

2. (a) Họla mhan ha sabọ mun udu nyan? (b) Be ibhio mhan eso ha sabọ ha ria?

² Ranmhude Kristiẹn mhan khin, mhan lẹnmhin ghe, mhan dẹ sabọ mun udu nyan Jehova. (Jer. 17:7, 8) Mhan rẹọbhọ ghe ọle hoẹmhọn mhan. Sẹyẹ, ọle ida fikeke gbe imọẹ nesọle ghẹdẹ. (Ps. 9:10) Mhan dẹ yẹ sabọ gbaẹkẹ Jesu Kristi ranmhude ọle re iẹnlẹn nọnsọle rẹ zọese nin mhan. (1 Pet. 3:18) Mhan yẹ dọ tobọmhan lẹn sẹbhọ ghe, mhan dẹ sabọ miẹn adia ne ha rẹkpa mhan bhi Baibo. (2 Tim. 3:16, 17) Mhan lẹnmhin ghe, mhan dẹ sabọ mun udu nyan Jehova, gbaẹkẹ Jesu bi emhin ne ribhi Baibo. Ọkpakinọn, ibhio mhan eso sabọ rẹ ha riale si ele dẹ sabọ ha gbaẹkẹ ibhio ele bhi agbotu. Ahamiẹn ele dẹ sabọ lu iriọ, bezẹle nin ele ha da gbaẹkẹ ele?

3. Udede isẹhoa nela mhan mhọn? (Mark 10:29, 30)

³ Jehova zẹ mhan nin mhan deba azagba-uwa nọnsọle bhi ọne otọ agbọn nan rebhe ne ga ọle. Udede isẹhoa ọnan khin rẹji mhan. Sẹyẹ, mhan miẹn elele ne bunbun. (Tie Mark 10: 29, 30.) Mhan mhọn ibhio bhi ọne otọ agbọn nan rebhe ne hoẹmhọn Jehova beji mhan yẹ rẹ hoẹmhọn ọlẹn, ne yẹ ha dọnmhegbe nin ele rẹ re obọ rẹkhan uhi nesọle. Urolo nin mhan zẹ, uwedẹ nin mhan rẹ lu emhin, bi ukpọn nin mhan yọ sabọ rẹ dikẹ bhi ọsi ele. Ọkpakinọn, mhan hoẹmhọn ele, a ha bhọ rẹ miẹn ọsi ọhẹnhẹn mhan miẹn ele. Ọ wo yẹẹ mhan rẹ deba ele ha gẹn Aba mhan nọn ribhi okhun yẹ kugbe ha ga ọle.—Ps. 133:1.

4. Bezẹle nin mhan da guanọ urẹkpa ọsi ibhio mhan?

⁴ Ọ manman khẹke nin mhan deba ibhio mhan ha lu emhin kugbe gbera ọnikhẹ. Ẹgheso, ele rẹkpa mhan sade mhan kuẹlo da ọnọghọ. (Rom. 15:1; Gal. 6:2) Ele yẹ rẹkpa mhan sasa bhi oga nọnsi Jehova, yẹ ha yi ọmọẹ ọle. (1 Thess. 5:11; Heb. 10:23-25) Riale ebi ọ ha dia mhan bhi egbe yẹ, sade ibhio mhan iribhọ ne ha rẹkpa mhan rẹ sabọ khọn eghian mhan—Esu bi ọne agbọn nan nin ọle gbẹloghe. Esu bi ẹbho nin ọle rẹ khian, dẹ kẹ mun okhọnlẹn bu eguọmhandia nesi Osẹnobulua. Ọkpakinọn, bhi ọne ẹghe nin, ọ dẹ wo manman ti mhan bhọ ghe, ibhio mhan ribhọ ne ha rẹkpa mhan.

5. Be ha sabọ re ọle ha nọghọ ibhio mhan eso rẹ gbaẹkẹ ibhio mhan?

⁵ Ọrẹyiriọ, ọnọghọ ibhio mhan eso rẹ gbaẹkẹ ibhio mhan. Asabọmiẹn ranmhude ọta ẹkhokho nin ele taman obhio mhan ọle da dọ taman ẹbho ebhebhe, la ranmhude obhio mhan bha ka mun ive nin ọle ve sẹ. La asabọmiẹn obhio mhan bhi agbotu ta ọta, la lu emhin nọn manman ba ele bhi egbe. Ene emhin nan sabọ rẹ re ọle ha nọghọ mhan rẹ gbaẹkẹ ibhio mhan. Sokpan, be ha sabọ rẹkpa mhan rẹ ha gbaẹkẹ ibhio mhan?

6. Be oyẹẹ ha rẹ sabọ rẹkpa mhan gbaẹkẹ ibhio mhan yẹ? (1 Corinthians 13:4-8)

⁶ Oyẹẹ rẹkpa mhan rẹ gbaẹkẹ ọria. Corinthians nin ọhẹnhẹn uhọnmhọnlẹn 13 da ta  emhin ne bunbun rẹji oyẹẹ ne ha sabọ rẹkpa mhan rẹ ha gbaẹkẹ ẹbho, la rẹ kie gbaẹkẹ ele. (Tie 1 Corinthians 13:4-8.) Bhi ọsi ijiẹmhin, ulọnlẹn nọnzi 4 da yọle ghe, “ahoẹmhọn-egbe mhọn iziẹngbe bi ifuẹkẹ.” Jehova mhọn iziẹngbe da mhan, aharẹmiẹn mhan lu olukhọ da ọle. Bhiriọ, ọkhẹke nin mhan yẹ ha mhọn iziẹngbe da ibhio mhan ahamiẹn ele ta ọta, la lu emhin ne re ẹkẹ khọ mhan, la ba mhan bhi egbe. Ulọnlẹn nọnzi 5 da yọle: “Okpohu ire [ọria nọn mhọn ahoẹmhọn-egbe]. Ọ igbanọ ọbe nan lu ọle le ya.” Mhan ida ha guanọ nin mhan ha “gbanọ ọbe nan lu [mhan] le ya.” Ọnin rẹman ghe mhan ida ha ne emhin nin ibhio mhan lu mhan le ne ba mhan bhi egbe ya bhi ọkhọle. Ecclesiastes 7:9 yọle ghe, nin mhan “hẹi kẹ ha miẹn ohu.” Ọ dẹ manman rẹkpa mhan sade mhan re obọ rẹkhan ọta ne ribhi Ephesians 4:26 nọn yọle: “Bha hẹi ji oẹnlẹn defia kere ghe ẹkẹ sẹyẹ khọ bha.”

7. Be adia ne ribhi Matthew 7:1-5 ha rẹ rẹkpa mhan rẹ gbaẹkẹ ibhio mhan yẹ?

⁷ Mhan dẹ yẹ sabọ gbaẹkẹ ibhio mhan sade mhan ghe ele bhi uwedẹ nin Jehova rẹ ghe ele. Osẹnobulua hoẹmhọn ele. Sẹyẹ, ọle ire olukhọ nin ele lu da ọle gbanọ bhi ẹkẹ. Ọ yẹ khẹke nin mhan lu iriọ. (Ps. 130:3) Nin mhan rẹ ha denọ ẹlo ọbhi eji ele ida lu nọnsẹn, ọkhẹke nin mhan dọnmhegbe ha ghe ikpẹ esili nin ele mhọn, yẹ ria ẹmhọn emhin ne mhẹn nin ele ha sabọ lu. (Tie Matthew 7:1-5.) Mhan rẹọbhọ ghe ele guanọ nin ele lu emhin ne mhẹn, ọ iyi emhin ne ha ba mhan bhi egbe, ranmhude “ahoẹmhọn-egbe rẹọbhi emhin rebhe.” (1 Cor. 13:7) Ọnan bha rẹman ghe Jehova guanọ nin mhan gbaẹkẹ ọria nọn hi ki rẹ khin. Sokpan, ọle guanọ nin mhan gbaẹkẹ ibhio mhan, ranmhude ele rẹman eria nan ha sabọ gbaẹkẹ ele ele khin. *

8. Be ha rẹkpa uwẹ rẹ sabọ gbaẹkẹ ibhio uwẹ?

⁸ Ọkuẹsẹ mhan sabọ gbaẹkẹ ẹbho, ọkhẹke nin ele ka lu emhin ne ha re imhan gbaẹkẹ ele. Ọkpakinọn, ọ re ẹghe. Be ha rẹkpa uwẹ rẹ sabọ gbaẹkẹ ibhio ẹ? Dọnmhegbe rẹ lẹn ele nọnsẹn. Deba ele ha talọ bhi ikolo oga. Deba ele dagbare bhi inẹbho. Mhọn iziẹngbe da ele, beji uwẹ ha rẹ re ọne isẹhoa nin ele rẹ rẹman ghe, eria nan ha sabọ gbaẹkẹ ele ele khin. Bhi ọsi ọhẹnhẹn, asabọmiẹn ọ iyi emhin rebhe ne rẹtẹ ẹ, uwẹ da ha taman ọria nin uwẹ wo la munhẹn ha lẹn. Beji ikolu nin uwẹ bi ele ko mhọnlẹn ha rẹ ha ziẹn ọbhọ, asabọmiẹn uwẹ ki dọ ha taman ele emhin ne rẹtẹ ẹ. (Luke 16:10) Ọkpakinọn, be uwẹ ha lu yẹ sade obhio ẹ dọ ta ọta ẹkhokho nin uwẹ taman ọlẹn man ọria ọbhebhe? Hẹi wo re ẹjẹje yọle ghe, uwẹ ida yẹ deba ọle lu ọmọẹ. Ọkpakinọn, re ẹghe eso nin ọne ẹmhọn rẹ lọ re. Sẹyẹ, hẹi ji emhin nin ibhio mhan eso lu uwẹ le re uwẹ miẹn ghe, uwẹ bha yẹ gbaẹkẹ ibhio mhan nekẹle. Bhi ejayenan nian, mhan dẹ zilo nyan ijiẹmhin ọsi eguọmhandia nesi Jehova eso ne wo yẹ ha gbaẹkẹ ẹbho, arẹmiẹn ẹbho eso lu emhin ne ba ele bhi egbe.

9. (a) Be Hana rẹ rẹman yẹ ghe ọle mun udu nyan Jehova, arẹmiẹn ẹbho eso nin ọle ne ọbhi ihe lu emhin ne bha gba? (b) Be okha ọsi Hana man uwẹ le rẹji nan rẹ ha gbaẹkẹ ẹbho nin Jehova ne ọbhi ihe? (Fẹ ọne ifoto ghe.)

⁹ Obhio mhan nọn ribhi ihe bhi agbotu be sẹ ka lu uwẹ emhin nọn ba uwẹ bhi egbe khẹ? Ahamiẹn iriọ nọn, uwẹ dẹ sabọ miẹn emhin luẹ bhi obọ Hana. Bhi ẹghe ọsi Hana, Ilai nin Ojohẹn hi ọnọn ha mun ọkalo bhi oga nọnsi Jehova bhi otọ Izrẹl. Ọkpakinọn, ene ribhi azagba-uwa nọnsọle bha ha re ijiẹmhin esili man. Imọn ikpea nesọle ne yi ohẹn da wo ha lu aikhailu yẹ ha gboghẹ. Ọrẹyiriọ, aba ele bha manman dọnmhegbe rẹ dia ele. Sokpan, Jehova bha wo re ẹjẹje re Ilai sibhi ihe nọnsọle re. Ọrẹyiriọ, Hana bha zobọ bhọ rẹ dọ ha ga Osẹnobulua bhi  uwa oga beji Ilai sẹyẹ yi ojohẹn. Ẹghe nin Ilai rẹ daghe uwedẹ nin Hana rẹ ha nan erọnmhọn ranmhude ọkakale nin ọle ha ye, ọle da riale ghe anyọn mun ọlẹn. Ọle bha ka fẹ ebe sunu ji ọne okhuo nan nọn wo ha lu akhiẹ ghe, sokpan, ọle da wo re unun ha riia ọle a. (1 Sam. 1:12-16) Ọrẹyiriọ, Hana da ve ghe, ahamiẹn ọle biẹ ọmọn okpea, ọle dẹ re ọle vae bhi uwa oga nin ọle dọ ha ga bhi enin, bhi eji Ilai ha da ha gbẹloghe ọle. (1 Sam. 1:11) Ọ be yẹ khẹke nan re ọkpẹnlẹn ọbhi emhin ne bha gba nin imọn ikpea nesi Ilai ha lu? Ehe. Akizẹbue, Jehova da re oya nin ele. (1 Sam. 4:17) Sokpan, Osẹnobulua da nan erọnmhọn nin Hana. Ọle da biẹ ọmọn okpea nan dọ ha tiọle Samuẹl.—1 Sam. 1:17-20.

10. Be Devid nin Ojie rẹ yẹ ha gbaẹkẹ ẹbho yẹ arẹmiẹn ẹbho eso lu ọle emhin nọn ba ọle bhi egbe?

¹⁰ Ọkpa bhi imọẹ nesẹ nọn manman sikẹ uwẹ be sẹ ka lu uwẹ emhin nọn manman ba uwẹ bhi egbe khẹ? Ahamiẹn iriọ nọn, ria ẹmhọn ebe sunu ji Devid nin Ojie. Ọkpa bhi imọẹ ọlẹn Ahitofẹ khin. Ọkpakinọn, ẹghe nin Absalọm nin ọmọn nọnsi Devid rẹ ha ho nin ọle kiẹn ojie beji aba ọle sẹyẹ ribhọ, Ahitofẹ da deba Absalọm bhi ọne isọtẹ nan. Ọ dẹ wo manman ba Devid bhi egbe ghe, ọmọn nọnsọle bi okpea nin ọle riale ọmọẹ ọlẹn nọn sọtẹ da ọle. Sokpan, Devid bha ji ọne emhin nan nọn sunu ji ọle re ọle miẹn ghe ọle bha yẹ gbaẹkẹ ẹbho. Ọle da yẹ wo ha gbaẹkẹ Hushai nin ọmọẹ ọle ọbhebhe nọn wo sun rẹkhan ọlẹn nọn bha ka deba bhi ọne isọtẹ. Devid wo ha mhọn emhin esili ne re ọle gbaẹkẹ Hushai. Hushai da wo rẹman ghe ọmọẹ esili ọle khin. Ọle bhọ da mun iẹnlẹn nọnsọle ọbhi okhẹnan beji ọle ha da rẹkpa Devid.—2 Sam. 17:1-16.

11. Uwedẹ nela ọguọmhandia nọnsi Nebal rẹ rẹman yẹ ghe ọle gbaẹkẹ Abigẹ?

¹¹ Bha ji mhan yẹ fẹ ijiẹmhin ọsi ọguọmhandia nọnsi Nebal ghe. Devid bi ikpea nesọle da gbega eguọmhandia nesi Nebal nin obhokhan Izrẹl. Akizẹbue, Devid da taman Nebal nọn wo fe nin ọle ne ebale nin ikpea nesọle—emhin nọn hi ki rẹ khin nin ọle ha sabọ ne nin ele. Ẹghe nin Nebal bha rẹ ka ne ebale nin ele, Devid da manman khọẹkẹ sẹbhọ ghe, ọle da zẹ nin ọle rẹ dọ gbono imọn ikpea rebhe ne ribhi uwa nọnsi Nebal a. Ọguọmhandia ọsi Nebal da dọ taman Abigẹ nin okhuo Nebal ebe  sunu. Ranmhude ọkpa bhi ọne azagba-uwa ọle khin, ọle lẹnmhin ghe, Abigẹ dẹ sabọ hinmhin ọlẹn. Ọle bha nẹgbe, sokpan ọle da rẹọbhọ ghe Abigẹ dẹ sabọ re ọne ẹmhọn ọi nọnsẹn. Ọle da ha mhọn ọnan bhi ọkhọle ranmhude ẹbho rebhe lẹnmhin ghe, okhuo nọn mhọn ẹwanlẹn ọle khin. Emhin nọn ki sunu da rẹman ghe, ọle wo lu nọnsẹn nin ọle rẹ rẹọbhọ ghe, Abigẹ dẹ sabọ hinmhin ọlẹn. Abigẹ da re izebhudu man beji ọle rẹ dọ bhii Devid nin ọle hẹi lu emhin nin ọle rẹ ha ho nin ọle lu. (1 Sam. 25:2-35) Ọle da rẹọbhọ ghe, Devid dẹ zẹ emhin nọn mhẹn rẹ lu.

12. Be Jesu rẹ rẹman yẹ ghe, ọle gbaẹkẹ edibo nesọle arẹmiẹn ele mhọn eji ele ida lu nọnsẹn?

¹² Jesu da gbaẹkẹ edibo nesọle arẹmiẹn ele dobọ. (John 15:15, 16) Ẹghe nin Jemisi bi Jọni rẹ taman Jesu nin ọle ne ele ọbhi ihe kpataki bhi Agbejele nọnsọle, Jesu bha dọ ha fẹ ebezẹle nin ele da ha ga Jehova, la ne ele kie bhi etuegbe nesọle. (Mark 10:35-40) Akizẹbue, edibo nesi Jesu rebhe da zẹ ọle obọ bhi ọne asọn nan mun ọlẹn. (Matt. 26:56) Ọrẹyiriọ, Jesu bha zẹ ele obọ. Ọle lẹnmhin ghe, ele mhọn eji ele ida lu nọnsẹn. Sokpan, ọle da sẹyẹ “hoẹmhọn ele sẹbhi ọkpẹnlẹn.” (John 13:1) Jesu ki riọkpanọ fo, ọle da mun ẹsọn kpataki nin etuegbe 11 nesọle ne sun rẹkhan ọlẹn, nin ele rẹ ha mun ọkalo bhi iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua, yẹ ha gbẹloghe edibo nesọle. (Matt. 28:19, 20; John 21:15-17) Ọle wo mhọn emhin esili nọn re ọle gbaẹkẹ edibo nesọle, arẹmiẹn ọ bha gba nin ele fo. Ele rebhe da wo ga Osẹnobulua nọnsẹn sẹbhi ukpẹdẹ uu. Bhi ọsi ẹmhọanta, Hana, Devid, ọguọmhandia ọsi Nebal, Abigẹ bi Jesu wo re ijiẹmhin esili ọbhi otọ rẹji nan rẹ ha gbaẹkẹ eria ne bha gba fo.

13. Be bhọ ha sabọ re ọle nọghọ mhan rẹ ha gbaẹkẹ ẹbho?

¹³ Uwẹ be sẹ ka ta ọta ẹkhokho man obhio mhan khẹ, sokpan uwẹ da dọ kere ghe ọle dọ taman ọria ọbhebhe? Ọnan wo ba bhi egbe. Obhio mhan nin okhuo da tẹmhọn nọn rẹtẹ ọle man ọwanlẹn bhi agbotu. Ọle da ha mhọnlẹn bhi ọkhọle ghe, ọne ọwanlẹn ida taman ẹbho. Ẹdẹ nọn rẹkhan ọlẹn, okhuo ọne ọwanlẹn da tie ọne obhio mhan yẹ ta ọta ikoudure man ọlẹn. Ọne obhio mhan da lẹn ghe ọne ọwanlẹn dọ taman okhuo ọle ọta nin ọle taman ọlẹn ọkpa. Bhi ọsi ẹmhọanta, ọ dẹ ha nọghọ ọne obhio mhan nin okhuo rẹ gbaẹkẹ ọne ọwanlẹn nin. Ọne obhio mhan nin okhuo da lu emhin ne khẹke. Ọle da dọ guanọ urẹkpa beji ọle ha da yẹ sabọ gbaẹkẹ ọne ọwanlẹn, bi ewanlẹn nekẹle bhi agbotu.

14. Be bhọ rẹkpa obhio mhan nin okpea rẹ kie gbaẹkẹ ewanlẹn eva bhi agbotu?

¹⁴ Bhi ikpe ne bunbun, obhio mhan nin okpea da ha khọẹkẹ ewanlẹn eva bhi agbotu nin ọle bha sabọ gbaẹkẹ ele. Ọrẹyiriọ, ọle da ria ẹmhọn emhin nin obhio mhan nin okpea nin ọle wo manman mun ekpẹn nan tale. Ọne ọta nin ọne obhio mhan tale hi: “Esu hi oghian mhan, ọ iyi ibhio mhan.” Ọne obhio mhan nan da manman ria eria nyan ọne ọta nan, bi ebi ọkhẹke nin ọle lu. Ọle ki nan erọnmhọn ji Jehova fo nin ọle rẹkpa ọle, ọle da sabọ bu ene ewanlẹn nin dọ deba ele ta ẹmhọn ọbhi ekpẹn.

15. Bezẹle nọn ha da sabọ re ẹghe ọkuẹsẹ mhan kie gbaẹkẹ ibhio mhan? Re ijiẹmhin man.

¹⁵ A be sẹ ka re uwẹ kie bhi ihe nin uwẹ rẹ ha ye bhi agbotu? Ọnan wo manman ba bhi egbe. Grete bi inẹn ọlẹn wo sun rẹkhan Jehova ẹghe nan rẹ mun idobolo ọbhi iwẹnna oga nọnsẹmhan bhi otọ Germany, ẹghe nin ekhẹn Nazi rẹ ha gbẹloghe ọkuẹsẹ a khọn okhọn ọsi Hiltlar. Grete da ha mhọn ọne isẹhoa rẹ ha taipi ebe Ọkhẹughe nesẹmhan dagbare nin ibhio mhan. Ọkpakinọn, ẹghe nin ene ibhio mhan rẹ lẹn kere ghe, aba ọle bha hoẹmhọn Esali Jehova, ele bha yẹ ji Grete da ha miẹn ọne ẹsọn nan.  Ranmhude, ele da ha mun ofẹn ghe, aba ọle sabọ rẹ dọ ta ẹmhọn mhan man ẹbho ne ha kpokpo mhan. Ọ iyi ọnan ọkpa ọnọghọ nin Grete miẹn. Bhi ọne ẹghe rebhe nan rẹ khọn okhọn ọsi Hiltlar, ibhio mhan bha ha ne ebe nesẹmhan nin Grete bi inẹn ọlẹn. Sẹyẹ, ele ine ele talọ sade ele miẹn ele bhi uwedẹ. Ọnan da wo manman ba Grete bhi egbe rẹ sẹbhọ ghe, ọ da re ẹghe ọkuẹsẹ ọle rẹhunmhan ene ibhio mhan yẹ munhẹn ha gbaẹkẹ ele. Akizẹbue, ọle da rẹọbhọ ghe, Jehova rẹhunmhan ele, bhiriọ, ọ yẹ khẹke nin ọle lu iriọ. *

16. Bezẹle nọn da khẹke nin mhan wẹnna kaka ha gbaẹkẹ ibhio mhan?

¹⁶ Ahamiẹn uwẹ sẹ ka kuẹlo da emhin nọn sẹ inian nọn manman ba uwẹ bhi egbe, dọnmhegbe rẹ kie gbaẹkẹ ibhio ẹ. Ọ sabọ rẹ re uwẹ ẹghe. Sokpan, uwẹ ha dọnmhegbe rẹ lu ọle, uwẹ dẹ ha ghọnghọn. Bhi ọsi ijiẹmhin, ahamiẹn mhan sẹ ka le ebale ne re imhan khọnmhọn khẹ, mhan sabọ rẹ manman gbẹlokotọ ẹdẹ ọbhebhe sade mhan khian zẹ ebale nin mhan ha le. Ọrẹyiriọ, ranmhude ebale ọkpa nin mhan le nọn rẹ mhan khọnmhọn ida re imhan zobọ bhọ rẹ ha le ebale. Iriọ yẹ nọn. Ọ bha khẹke nin mhan ji emhin nọn imhẹn nin obhio mhan lu mhan le re imhan miẹn ghe, mhan bha yẹ gbaẹkẹ ibhio mhan rebhe, nin mhan lẹnmhin ghe ọ bha gba nin ele fo. Mhan ha kie gbaẹkẹ ibhio mhan, mhan ki manman ha ghọnghọn. Sẹyẹ, mhan ki lẹn ebi mhan ha sabọ lu beji mhan ha da sabọ ha gbaẹkẹ ibhio mhan bhi agbotu nọnsẹmhan.

17. Bezẹle nọn da manman khẹke nin mhan gbaẹkẹ ibhio mhan? Be imhan ha zilo nyan bhi uhọnmhọn-ọta nọn ki sẹ ọle bhi egbe?

¹⁷ Ẹbho imanman gbaẹkẹ egbe bhi ọne agbọn Esu nan. Ọkpakinọn, mhan dẹ sabọ gbaẹkẹ ibhio mhan ranmhude mhan hoẹmhọn ele. Sẹyẹ, ele yẹ hoẹmhọn mhan. Mhan ha lu iriọ, ọ dẹ re imhan ha ghọnghọn, yẹ re imhan deba ibhio mhan ha lu emhin kugbe nian, yẹ gbega mhan sade mhan kuẹlo da ọkakale bhi ẹghe odalo. Be uwẹ ha lu yẹ ahamiẹn ẹbho lu emhin ne ba uwẹ bhi egbe, bhiriọ uwẹ bha yẹ gbaẹkẹ ele? Dọnmhegbe rẹ ghe ọne ẹmhọn beji Jehova rẹ ghe ọle. Re obọ rẹkhan adia ne ribhi Baibo. Dọnmhegbe rẹ manman hoẹmhọn ibhio ẹ, yẹ luẹ bhi ijiẹmhin ne ribhi Baibo. Mhan dẹ sabọ lu ọle nin ẹkẹ hẹi yẹ khọ mhan, yẹ kie ha gbaẹkẹ ibhio mhan. Mhan ha lu iriọ, mhan ki miẹn elele, ranmhude mhan ki dọ ha mhọn imọẹ ne bunbun ‘ne sun rẹkhan ọria gbera obhio.’ (Prov. 18:24) Ọkpakinọn, ọ bha wo sẹ nin mhan rẹ gbaẹkẹ ẹbho. Ọ yẹ khẹke nin ele yẹ sabọ ha gbaẹkẹ mhan. Bhi uhọnmhọn-ọta nọn ki sẹ ọle bhi egbe, mhan dẹ zilo nyan ebi mhan ha rẹ rẹman yẹ ghe, ibhio mhan dẹ sabọ gbaẹkẹ mhan.