Fiọ diọ bhi uhọnmhọn-ota

Fiọ diọ bhi uri uhọnmọn-ọta

OKHA ỌSI OBHIO MHAN

Mẹn Wo Ha Mhọn Eghọnghọn Bi Ikhọnlẹn Beji Mẹn Rẹ Lu Ilọnmhọn Oga

Mẹn Wo Ha Mhọn Eghọnghọn Bi Ikhọnlẹn Beji Mẹn Rẹ Lu Ilọnmhọn Oga

BHI 1951, mẹn da vae bhi obhi agọ natiọle Rouyn nọn ribhi eji a tiọle Quebec bhi Canada. Mẹn da re obọ so odẹ ọsi ọne uwa nọn ribhi address nan re nin mẹn. Marcel Filteau,  a nan rẹ kiẹn mishọnari beji ọle yo isiku Giliẹd fo da dagbare bu mẹn re. Ikpe 23 ọle ha ye, sẹyẹ, ọle wo manman tan. Ikpe 16 mẹn ha ye, mẹn wo dia khere bhi eji ọle ye. Mẹn da re ebe ọsi ọkanẹfan nan rẹ je mẹn vae bhi enan man ọlẹn. Ọle da tie ọle yẹ ghe mẹn ẹlo yọle, “Inẹn be lẹn sẹ ghe uwẹ vade enan?”

UWA NIN ỌREBHE I DA GA JEHOVA MẸN DA WANRE

Ukpe 1934 a biẹ mẹn. Agbaẹbho ọsi Switzerland ene biẹ mẹn na vae, sokpan, ele dọ ha nyẹnlẹn bhi obhi agọ natiọle Timmins bhi Ontario nọn ribhi Canada. Bhi egbe ukpe 1939, inẹn mẹn da munhẹn ha tie Watchtower ọsi Esali Jehova yẹ ha yo ikolo oga nọnsele. Ọle da ha re mẹn bi ibhio mẹn ehan nekẹle rẹkhan egbe yo. Ọ bha buegbe ọle da dọ kiẹn ọkpa bhi Esali Jehova.

Ọne emhin nan nin inẹn mẹn zẹ rẹ lu bha zẹwẹ ha yẹẹ aba mẹn, ọkpakinọn, inẹn mẹn wo hoẹmhọn ẹmhọanta nin ọle luẹ, sẹyẹ, ọle da muegbe nin ọle rẹ wo mun ọlẹn mhọn nọnsẹn. Ọle wo lu iriọ bhi ẹghe ukpe 1940, bhi ẹghe nan rẹ mun idobolo ọbhi iwẹnna oga ọsi Esali Jehova bhi Canada. Ọle da wo re ifuẹkẹ bi ekpẹn ha nin aba mhan lu emhin arẹmiẹn ọle wo ha fi bhi ẹlo mun ọlẹn. Ijiẹmhin esili nọnsọle da re mẹn bi ibhio mẹn miẹn oga ẹmhọanta ọbhi egbe. Akizẹbue, aba mhan da fi ọkhọle denọ yẹ re ifuẹkẹ rẹ ha nin mhan lu emhin. Ọnan da wo re mhan ha ghọnghọn.

MẸN DA MUN IWẸNNA OGA ỌSI ẸGHE REBHE KE

Bhi Ọgọst 1950, mẹn da yo usikoko natiọle, Theocracy Increase Assembly bhi New York City. Ọ da wo ha hu mẹn bhi udu rẹ manman ha lu re alo bhi oga beji mẹn ki miẹn ibhio mhan ne na bhi ije kẹkẹ bhi ọne otọ nan vae, bi beji mẹn kaehọ okha ọsi ibhio mhan ne yo isiku Giliẹd fo. Ọnan da kie re mẹn manman muegbe rẹ mun iwẹnna oga ọsi ẹghe rebhe ke. Mẹn ki wo sẹ uwa, mẹn da gbẹn vuọn ebe nan rẹ lu iwẹnna ọkanẹfan ọsi ẹghe rebhe. Bẹtẹ nọn ribhi Canada da gbẹn ebe re ghe, nin mẹn ka mianmẹn fo. Bhiriọ, mẹn da mianmẹn bhi Ọtoba 1, 1950. Uki ọkpa ki gbera, mẹn da kiẹn ọkanẹfan ọsi ẹghe rebhe, sẹyẹ, a da yọle nin mẹn dọ ha re obọkpa bhi eji a tiọle Kapuskasing. Ọne agọ nan wo manman ree bhi eji mẹn da nyẹnlẹn.

Ẹghe nin mẹn rẹ ha ga bhi Quebec

Bhi ukpe 1951, Bẹtẹ nọn ribhi Canada da yọle ghe nin ibhio mhan ne sabọ zẹ urolo French dọnmhegbe rẹ diọbhi obọ nan da zẹ French bhi Quebec. A wo manman ha guanọ urẹkpa bhi enin. Mẹn wo guẹ ebi a rẹ zẹ French bi Ebo yẹ, bhiriọ, mẹn da zegbere. A da je mẹn a khian Rouyn. Mẹn bha lẹn ọria soso bhi enin. Beji mẹn ka ta, address nan re mẹn ọkpa hi emhin nọn ha ne mẹn. Ọkpakinọn, emhin wo khian nọnsẹn. Mẹn bi Marcel da dọ manman sikẹ egbe, sẹyẹ, mẹn da wo manman sọnyẹnmhẹn bhi ene ikpe enẹn nin mẹn rẹ ga bhi Quebec. Akizẹbue bhi ẹkẹ ene ikpe enẹn a da rẹ mẹn kiẹn ọkanẹfan kpataki.

MẸN DA YO ISIKU GILIẸD, SẸYẸ EBI MẸN HA KHẸ BHA KẸ SẸ MẸN OBỌ

Beji mẹn ribhi Quebec, a da tie mẹn nin mẹn dọ yo klass nọnzi 26 ọsi Giliẹd bhi South Lansing, New York. Ọnan da wo re mẹn ha ghọnghọn. Beji mhan ki re ọne isiku sotọ bhi Fẹbuare 12, 1956, a da je mẹn ha khian eji a ki tiọle Ghana  b nian bhi West Africa. Ọkpakinọn, ọ da khẹke nin fikie diọbhi Canada bhi ẹkẹ “uzana eso” ọkuẹsẹ ebe nan re na uwedẹ nesẹmhẹn dagbare.

Uki ihinlọn mẹn mudia na bhi Toronto ọkuẹsẹ ene ebe dagbare. Bhi ọne ẹghe nan, ọbhio mhan nin Cripps da re uwa nọnsele nin mẹn dia, ọnan da re isẹhoa nin mẹn rẹ lẹn ọmọn-okhuo nọnsele natiọle Sheila. Mhan da wo dọ hoẹmhọn egbe. Ẹghe nin mẹn ki rẹ ha ho nin mẹn taman ọlẹn ghe mẹn ho nin mẹn re ọle bhi amhẹn, ebe nin mẹn khẹ da dagbare. Mẹn bi Sheila da ko ta ọne ẹmhọn man Jehova bhi erọnmhọn, mhan da ko re obọ ọbhọ nin mẹn rẹ diọbhi Ghana. Ọkpakinọn, mhan da mhanmhanlẹn nin mhan rẹ ha gbẹn ebe ji egbe, yẹ fẹghe si mhan dẹ sabọ bọ egbe bhi ẹghe odalo. Ọnan bha lẹkhẹ nin mhan rẹ lu, ọkpakinọn, beji ẹghe rẹ ha khian mhan da dọ kere ghe emhin nọn mhẹn mhan wo zẹ rẹ lu.

Treni, udede okọ nan rẹ muno ihẹ bi plani mẹn na ọi rẹ khian ọne okhian. Uki ọkpa ki gbera, mẹn da sẹbhi eji a tiọle Accra bhi Ghana. Bhi enin, a da yọle nin dọ ha lu iwẹnna ọsi ọfẹotughe nọn khua. Ọne iwẹnna da ha mun mẹn diọbhi ije kẹkẹ bhi Ghana, bi agbaẹbho ne sikẹ ọle, agbaẹbho bii, Ivory Coast (nan ki tiọle Côte d’Ivoire nian) bi Togoland (nan ki tiọle Togo nian). Moto nin Bẹtẹ mun nin mẹn mẹn kẹ wo noo rẹ khian ọne khian nan. Mẹn wo manman sọnyẹnmhẹn bhi ọne ẹghe nan.

Ẹdẹ Satọde bi Sọnde mẹn ki diọbhi bhi usikoko nesẹmhan. Mhan bha ha mhọn uwa nan bọn nan da do usikoko nesẹmhan, bhiriọ, ene ibhio mhan ki fino atosi ba yẹ re ikpi-ihiọnmhẹn rẹ lu okhun ọlẹn beji a ha da miẹn ovuẹn bha ha gbe mhan. Ranmhude mhan bha ha mhọn ebi a rẹ fuọfuọ emhin bhi eji a da nyẹn ebale, ene ibhio mhan ki muno elanmhẹn diẹn bhi enin, yẹ ha gbono ele a beji a rẹ guanọ ọle.

Emhin eso wo sunu bhi ene usikoko ne manman re mhan ojiẹ. Beji obhio mhan nin Herb Jennings, c nọn yi mishọnari ha re ọta man bhi usikoko ọkpa nin mhan do, ẹmena nan mun diẹn bhi eji a da le ebale da fan fia. Ọ da runẹ nabhi ẹho nọn ribhi eji ene ibhio mhan da dotua bi eji a da re ọta man. Bhiriọ, ọne obhio mhan bha yẹ ha talọ, ọne elanmhẹn ki da mudia ha ghe ughe. Ọkpakinọn, ibhio mhan enẹn ne manman ziẹn da dọnmhegbe rẹ ghagha le, yẹ mun ọlẹn fikie eji a da le ebale. Ene ibhio mhan rebhe da de ọbhi ojiẹ.

Bhi ẹkẹ uzana nan rẹ do ene usikoko, mẹn ki dọ re ividio nọnsẹmhan natiọle,The New World Society in Action man bhi ene idunmhun ne sikẹ eji a ha da do ọne usikoko. Nin mẹn rẹ sabọ re ọle man, mẹn ki diẹn udede ukpọn nọn fua mun oran eva, yẹ mun ọne emhin nin mẹn rẹ re ọle man da ọne ukpọn beji ene ẹbho ha da sabọ ha daghe ọle. Ọ wo yẹẹ ene ẹbho rẹ ha ghe ọle! Rẹji ene bunbun bhi ẹwẹ ele, ọnan hi ẹghe ọhẹnhẹn nin ele sẹ rẹ miẹn ebi sẹ inian. Ele ki wo manman ha gbe-abọ sade ele daghe a re ẹbho ne mianmẹn man bhọ. Ọne ividio da rẹkpa ele rẹ lẹn ghe, Esali Jehova mhọn okugbe, sẹyẹ, ele ribhi ije rebhe bhi ọne otọ nan.

Ukpe 1959 mhan bọ egbe bhi Ghana

Mẹn ki gbe ebe sẹbhi ikpe eva bhi otọ Africa, mẹn da wo manman ha ghọnghọn rẹ yo usikoko nọn nẹ nin agbaẹbho kẹkẹ kugbe do, nan do bhi New York City bhi 1958. Mẹn da wo manman ha ghọnghọn rẹ miẹn Sheila nọn na bhi Quebec vae bhi eji ọle da ha lu iwẹnna ọkanẹfan kpataki. Ilẹta mhan ki mọn da noo rẹ nin egbe talọ, sokpan, bhi ejayenan nian, mhan da gbo kie miẹn egbe. Mẹn da taman ọlẹn nin ọle bọ mẹn, ọle da ka. Mẹn da gbẹn ilẹta ji obhio mhan nin Knorr d rẹ taman ọlẹn si Sheila dẹ sabọ yo Giliẹd, yẹ dọ deba mẹn ha ga bhi Africa. Ọle da ka. Sheila da gene vae bhi Ghana. Mhan da bọ egbe bhi Ọtoba 3, 1959 bhi Accra. Jehova da wo nan erọnmhọn nin mhan nin mhan rẹ mun ẹmhọn iho nọnsọle kalo bhi iẹnlẹn nọnsẹmhan.

MHAN DA KO HA GA BHI CAMEROON

Mẹn wẹnna bhi Bẹtẹ nọn ribhi Cameroon

Bhi 1961, a da je mhan ha khian agbaẹbho ọsi Cameroon. Ene ibhio mhan da yọle nin mẹn rẹkpa bọn Bẹtẹ bhi enin. Ọnan da wo re mẹn manman ha mhọn ẹsọn bhi obọ. Ọ da wo khẹke nin mẹn luẹ emhin ne bunbun beji a ki yọle ghe mẹn ki da ha sun Betẹ nọn ribhi enin. Bhi 1965, mhan da dọ kere ghe okhuo mẹn hanmhan. Bhi ọsi ẹmhọanta, ọ bha zẹwẹ lẹkhẹ nin mhan rẹ rẹọbhọ ghe aba bi inẹn mhan ki da ha khin nian. Ọkpakinọn, beji mhan rẹ ghọnghọn khẹ ọne ẹsọn ọsi ọgbọn nan nọn vade yẹ muegbe nin mhan rẹ diọbhi Canada, emhin ọhanabẹ da sunu ji mhan.

Ọmọn nin okhuo mẹn ha hanmhan da kpanọn kua. Dọkitọ da taman mhan ghe ọmọn okpea ọne ọmọn ha khin. Ọ ki gbera ikpe 50 nian nin ọnan sunu, sokpan, ọ bha si mhan bhi ọkhọle re. Arẹmiẹn ọne emhin nọn sunu nan wo ba mhan bhi egbe, mhan da sẹyẹ wo ha lu ọne iwẹnna oga nin mhan manman hoẹmhọnlẹn bhi enan.

Mẹn bi Sheila bhi Cameroon bhi ukpe 1965

A wo manman ha kpokpo ibhio mhan bhi Cameroon nin ele bha rẹ ka deba bhi ilọnmhọn ahinmhin-ibo. Ọne ekpokpo manman wo kaka bhi ẹghe nan rẹ lu ilọnmhọn ahinmhin-ibo rẹji ọria nọn khẹke nọn ha gbẹloghe ọne agbaẹbho. Emhin nin mhan manman ha mun ofẹn ọlẹn da gene sunu bhi Mee 13, 1970. Ene gbẹloghe da yọle nin Esali Jehova hẹi yẹ lu iwẹnna oga nọnsele bhi ọne agbaẹbho. Ele da miẹn mhan ọne Bẹtẹ ọsi ọgbọn nin mhan la bọn, nin mhan sẹ da gbe uki isẹn ọkpa. Nọn ki rẹ sẹ uzana ọkpa, ele da khu ene mishọnari rebhe rẹ sẹbhi mẹn bi okhuo mẹn sibhi ọne agbaẹbho re. Ọ bha lẹkhẹ nin mhan rẹ zẹ ene ibhio mhan obọ ranmhude ẹmhọn ele wo manman rẹtẹ mhan, sẹyẹ, mhan da ha kpokpo egbe ba ebe da sunu ji ele.

Bẹtẹ nọn ribhi France mhan ki da gbe uki ehan ne rẹkhan ọlẹn. Bhi enin, mẹn da ha lu eka nin mẹn ha sabọ lu rẹ ha rẹkpa ene ibhio mhan ne ribhi Cameroon. Bhi Dizẹmba bhi ọne ukpe nin, a da je mhan ha khian Bẹtẹ nọn ribhi Nigeria, nọn ki ha gbẹloghe iwẹnna nan ha lu bhi Cameroon. Ibhio mhan bhi Nigeria wo miẹn mhan ọbhi egbe nọnsẹn, sẹyẹ, mhan wo sọnyẹnmhẹn bhi ene ikpe ne bunbun nin mhan gbe bhi enin.

IDIA NỌN BHA DA LẸKHẸ NIN MHAN RẸ ZẸ EBI MHAN HA LU

Bhi 1973, mhan da ha ribhi idia nọn bha da lẹkhẹ nin mhan rẹ zẹ ebi mhan ha lu. Ọ reele nin okhuo mẹn mọn da khọnmhọn emianmhẹn nọn kaka. Beji mhan ha ribhi usikoko nọn nẹ bhi New York, ọle da taman mẹn yọle: “Ọ i yẹ da fo mẹn rẹ lu ọne iwẹnna nan. Egbe i yẹ ri mẹn bhọ, ẹghe-ẹghe mẹn ki wo rẹ khọnmhọn.” Ọ ki gbera ikpe 14 nin okhuo mẹn mọn da deba mẹn ga bhi otọ Africa. Uwedẹ nin ọle rẹ ha sun rẹkhan Jehova da wo ha ti mẹn bhọ, ọkpakinọn, ọ da khẹke nin mhan fi emhin eso denọ. Mhan ki zilo nyan ẹmhọn idia nọnsẹmhan fo, yẹ manman nan erọnmhọn ji Jehova bhi ọne ẹmhọn, mhan da mhanmhanlẹn nin mhan rẹ fikie diọbhi Canada, bhi eji ọle ha da sabọ manman gbẹloghe egbe. Emhin nọn sẹ manman nọghọ mhan nẹ rẹ lu hi, nin mhan rẹ zobọ bhi iwẹnna mishọnari nin mhan lu, bi bhi iwẹnna oga ọsi ẹghe rebhe.

Beji mhan ki fikie vae bhi Canada, ọmọẹ mẹn nọn reele nin mhan lẹn egbe, nọn khiẹn moto bhi obọ ọsi nọt bhi Toronto da re iwẹnna nin mẹn. Mhan da haya uwa, yẹ dẹ aga nin ẹbho ka noo ọbhọ. Mhan da sabọ noo emhin nin mhan mhọn rẹ kie mun iẹnlẹn hẹn, sẹyẹ mhan bha lu osa soso. Mhan da ha ho nin mhan deobọre bhi iẹnlẹn, yẹ ha mhọnlẹn bhi ọkhọle ghe ẹdọkpa a dẹ kie sabọ tie mhan bhi iwẹnna oga ọsi ẹghe rebhe. Ọ bha ree gbe, ọ da wo han mhan ilo beji ebi mhan mhọn bhi ọkhọle wo sẹ mhan obọ.

Mẹn da munhẹn ha re ẹdẹ Satọde rẹ rẹkpa bhi eji a da do usikoko nọnsẹmhan nan ha bọn bhi Norval, Ontario. Akizẹbue, a da yọle nin mẹn dọ ha gbẹloghe ọne Assembly Hall. Egbe da dọ fẹkẹ ha daan okhuo mẹn, ọnan da re mhan rẹọbhọ ghe ọle dẹ sabọ lu ọne iwẹnna oga nan. Bhiriọ, mhan da diọbhi ọne Assembly Hall bhi Jun 1974. Mhan da wo ha ghọnghọn rẹ kie sabọ dọ ha lu iwẹnna oga ọsi ẹghe rebhe!

Ọ da wo re mhan ha ghọnghọn rẹ kere ghe egbe wo manman ha dan okhuo mẹn. Ikpe eva ki gbera mhan da sabọ munhẹn ha lu iwẹnna ọsi ọfẹotughe. Eji a tiọle Manitoba bhi Canada nin ulinlin da manman fi mhan da ha lu ọne iwẹnna ọfẹotughe. Ọrẹyiriọ, ibhio mhan ne ribhi enin da wo ha re oyẹẹ man mhan. Mhan da dọ kere ghe ọ i yi eji ọria da ga hi emhin nọn manman lu uhọnmhọn emhin, sokpan, ebi lu uhọnmhọn emhin hi, nin mhan rẹ ha ga Jehova khian bhi eji ọ hi ki rẹ khin nin mhan ye.

MẸN DA LUẸ EMHIN KPATAKI

Mhan ki sẹ lu iwẹnna ọfẹotughe bhi ẹkẹ ikpe ne bunbun, bhi 1978 a da tie mhan nin mhan dọ ha ga bhi Bẹtẹ nọn ribhi Canada. Ọ bha buegbe, mẹn da luẹ emhin kpataki bhi emhin ọkpa nọn sunu. A da yọle nin mẹn dọ re uri-agogo ọkpa bi ukhiọnmhẹn rẹ re ọta man bhi ikolo kpataki ọkpa nan do bhi urolo ọsi French bhi Montreal. Ọ ba bhi egbe a ghe, ọne ọta nin mẹn rẹman bha ha ti ene ibhio mhan bhọ. Bhiriọ, obhio mhan ọkpa nọn wẹnna bhi Ọfisi Nọn Mhọn Obọ bhi Iwẹnna Itẹmhọn Osẹnobulua da re adia nin mẹn. Bhi ọsi ẹmhọanta, ọ rẹ wo khẹke nin mẹn rẹọbhọ bhi ọne ẹghe nin ghe, ọ i yi mẹn gene guẹ ebi rẹ re ọta man yẹ nẹ. Arẹmiẹn mẹn dọ rẹọbhi ebi ọle taman mẹn, ẹgheso gbera ọkuẹsẹ mẹn dọ rẹọbhọ. Bhi ọne ẹghe nin ọle rẹ re ọne adia nin mẹn, mẹn bha zẹwẹ miẹn ọlẹn ọbhi egbe nọnsẹn. Uwedẹ nin ọle rẹ ne mẹn talọ bha zẹwẹ ti mẹn bhọ, mẹn bhọ da ha riale ghe ọle tale gbe, sẹyẹ, ọle bha zẹwẹ khuẹnmhẹn mẹn. Ẹlo nin mẹn rẹ ha ghe ọne obhio mhan bi uwedẹ nin mẹn rẹ ghe ọne adia mẹn wo denọ ẹlo i, ọ i yi ọne adia tobọle.

Mẹn da luẹ emhin kpataki ọkpa beji mẹn re ọta man fo bhi urolo ọsi French

Ikpẹdẹ eso ki gbera, ọkpa bhi ibhio mhan ne sun Bẹtẹ da ne mẹn talọ rẹji ọne ẹmhọn. Mẹn da ji ọle lẹn ghe, mẹn bha gene miẹn ọne adia ọbhi egbe nọnsẹn, yẹ taman ọlẹn ghe mẹn bha lu nọnsẹn. Mẹn ki da dọ bhii ọne obhio mhan nọn re ọne adia nin mẹn, sẹyẹ, ọle da gbekua nin mẹn. Ọne emhin nọn sunu nan da rẹkpa mẹn rẹ lẹn ebi ọ lu uhọnmhọn emhin sẹ yẹ nan rẹ ha mhọn idegbere, sẹyẹ, mẹn i da yele a ghẹdẹ. (Prov. 16:18) Mẹn da wo bhii ji Jehova igba ne bunbun bhi ọne ẹmhọn nan, yẹ zẹ nin mẹn hẹi yẹ rẹ ha miẹn ohu sade a re adia nin mẹn.

Ọ ki gbera ikpe 40 nian nin mẹn mọn da ga bhi Bẹtẹ nọn ribhi Canada. Rẹ na bhi 1985 ha vade, ọle mẹn mọn da ga bhi ihe ọsi ene sun Bẹtẹ. Bhi Fẹbuare 2021, okhuo mẹn nin egbe-egbe da yu. Uu nọnsọle wo manman ba mẹn bhi egbe, rẹ deba ọnin, egbe bha yẹ manman re iriọ dan mẹn. Ranmhude ẹsọn nin mẹn miẹn bhi oga nọnsi Jehova bi eghọnghọn nin mẹn miẹn bhọ, mẹn bhọ i yẹ lẹn ebi ẹdẹ rẹ gbera yẹ. (Eccl. 5:20) Arẹmiẹn mẹn sẹ wo kuẹlo da ọkakale bhi iẹnlẹn, emhin esili nin mẹn sẹ miẹn kpọnọ gbera ele. Mẹn sẹ wo miẹn elele bhọ nin mẹn rẹ mun ẹmhọn Jehova kalo bhi ene ikpe 70 nin mẹn sẹ gbe bhi iwẹnna oga ọsi ẹghe rebhe. Mẹn bhii nin ene ibhio mhan nin usẹn yẹ wo re inian mun ẹmhọn oga nọnsi Jehova kalo bhi iẹnlẹn nọnsele, mẹn rẹọbhọ ghe ele ha lu iriọ, ele dẹ sabọ miẹn eghọnghọn bi ikhọnlẹn nin ọria miẹn sade ọle ga Jehova.

a Fẹ okha ọsi Marcel Filteau ghe nọn yọle, “Jehovah Is My Refuge and Strength,” bhi Watchtower ọsi Fẹbuare 1, 2000.

b Ọ kuẹ dọ sẹbhi ukpe 1957, ibhokhan Britain ha gbẹloghe otọ Africa. Gold Coast, ọle a ha tiọle ẹghenin.

c Dọ fẹ okha ọsi Herbert Jennings ghe nọn yọle, “You Do Not Know What Your Life Will Be Tomorrow,” bhi Watchtower ọsi Dizẹmba 1, 2000.

d Obhio mhan nin Nathan H. Knorr, ọle ha re agbotu khian ẹghenin.