UWẸ be mhọn emhin nin uwẹ ho nin uwẹ lu bhi ẹkẹ agbotu nin uwẹ bha sẹ sabọ lu nian? Ọ sabọ ha yi ẹsọn nin ọria ọbhebhe miẹn. La ihe nin uwẹ ka ha yẹ khẹ, sokpan, ranmhude idọmanlẹn, emianmhẹn, iwẹnna azagba-uwa, la ọnọghọ ọsi iẹnlẹn, uwẹ iyẹ sabọ lu beji uwẹ ka lu khẹ. La ranmhude ufidenọ nin agbotu fi emhin eso denọ, uwẹ bha yẹ ha ribhi ihe nin uwẹ ka rẹ ha ye khẹ. Ebi ọ hi ki rẹ ha khin, uwẹ sabọ ha riale ghe uwẹ ilu eka nin uwẹ ho nin uwẹ lu bhi oga nọnsi Osẹnobulua. Edandan iribhọ ghe, ahamiẹn uwẹ ribhi idia nọn sẹ inian, egbe dẹ ha lọ uwẹ ẹghe eso. Ọrẹyiriọ, be ha rẹkpa uwẹ nin egbe hẹi wo lọ ẹ, la nin ẹkẹ hẹi wo ha khọ uwẹ ẹghe rebhe? Be uwẹ ha rẹ sẹyẹ ha re eghọnghọn ga yẹ?

Mhan dẹ miẹn emhin kpataki luẹ bhi ijiẹmhin ọsi John nọn gbe ẹbho ruẹ bhi amẹn. John wo ha mhọn ihe kpataki bhi oga nọnsi Jehova. Ọkpakinọn, ọle bha ha mhọn ọlẹn bhi ọkhọle ghe ebe sunu ji ọle bhi iẹnlẹn dẹ sunu. Ọle bha rẹ riale ghe, ẹghe nin ọle ha gbe bhi ighan dẹ tan nẹ ẹghe nin ọle ha gbe bhi iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua. Ọrẹyiriọ, ọle da sẹ yẹ wo ha ghọnghọn bhi iẹnlẹn. Be rẹkpa ọle? Be imhan ha rẹ sẹ yẹ sabọ ha ghọnghọn yẹ aharẹmiẹn emhin bha de ọbhọ beji mhan guanọ?

Bhi ukpe 29 C.E., John da munhẹn ha lu iwẹnna nin Osẹnobulua mun nanlẹn. Ọne iwẹnna hi, nin ọle mun ẹbho egbe ọbhi otọ khẹ iJesu. Ọle da ha taman ẹbho yọle: “Bha fidenọ, ranmhude Agbejele nọn ribhi okhun sire.” (Matt. 3:2; Luke 1:12-17) Ẹbho ne bunbun da wo re ehọ ọle bhọ. Bhi ọsi ẹmhọanta, ẹbho da wo ha na bhi eje manman ree vae, nin ele re ehọ bhi uhọnmhunje nọnsọle. Ene bunbun da fidenọ yẹ mianmẹn. John da re izebhudu rẹ sekhai nin ene mun ọkalo bhi oga ranmhude oga ikpunun nọnsele. Ọle da taman ele ghe ibhohiẹn bu ele vade sade ele bha fidenọ. (Matt. 3:5-12) Ọ ki ha bu October 29 C.E, ọle da lu emhin nọn kokhun gbera emhin rebhe nin ọle lu bhi iwẹnna oga nọnsele. Ọle da re iJesu mianmẹn. Rẹ na bhi ọne ẹghenin ha vade, ọle da ha taman ẹbho ghe, nin ele ha rẹkhan iJesu ranmhude ọle hi Mezaya.—John 1:32-37.

Ranmhude uwedẹ nin iwẹnna oga nọnsi John rẹ wo dikẹ, Jesu da sabọ yọle: “Bhi ẹwẹ  eria nin ikhuo biẹ rebhe, a bha sẹ miẹn ọria soso nọn kpọnọ gbera iJohn nọn gbe ẹbho ruẹ bhi amẹn.” (Matt. 11:11) Edandan iribhọ ghe John wo ha ghọnghọn ranmhude erọnmhọn ne sẹ ọle obọ. Bọsi John, ẹbho ne bunbun yẹ wo miẹn erọnmhọn bhi obọ Osẹnobulua ẹlẹnan. Bha ji mhan tẹmhọn obhio mhan nin Terry. Ebe gbera ikpe 50 ọle bi okhuo ọle nin Sandra rẹ lu iwẹnna oga ọsi ẹghe rebhe. Terry da yọle: “Mẹn sẹ wo wẹnna bhi ihe kẹkẹ. Mẹn wẹnna bhi Bẹtẹ, mẹn lu iwẹnna ọkanẹfan, iwẹnna ọkanẹfan kpataki, bi iwẹnna ọfẹotughe. Akizẹbue, mẹn da gbo fikie ha lu iwẹnna ọkanẹfan kpataki.” Ahamiẹn a re ọria ọbhi ihe bhi oga, ọ re ọne ọria ghọnghọn. Ọkpakinọn, beji mhan ha luẹ bhi ijiẹmhin ọsi John, ọkhẹke nin ọne ọria wẹnna kaka nin ọne eghọnghọn hẹi kẹa, aharẹmiẹn idia nin ọle ye fidenọ.

Ekhuẹnmhẹn nin John ha mhọn da iwẹnna oga zẹle nin eghọnghọn nin ọle ha mhọnlẹn bha da yulua. Bhi ọsi ijiẹmhin, ẹghe nin Jesu rẹ mianmẹn fo, ẹbho da ha zẹ iJohn obọ rẹkhan iJesu. Bhiriọ, edibo nesi John da bu iJohn dọ taman ọlẹn ghe Jesu ẹbho rebhe ki bu. (John 3:26) John da taman ele yọle: “Ọria nọn nyan okhuo, ọle hi okpea nọn re okhuo. Ọkpakinọn, ọmọẹ ọne okpea nọn re okhuo ha mundia nin ọle họn urulu ọsi ọne okpea nọn re okhuo, ọle ki manman ha ghọnghọn ranmhude urulu ọsi ọne okpea nọn re okhuo. Bhiriọ, eghọnghọn nọnsẹmhẹn gba fo.” (John 3:29) John bha ha ne iJesu gbegbe. Ọle bha ha riale ghe iwẹnna nọnsọle kiẹn ihoho ranmhude iwẹnna nọnsi Jesu kokhun nẹ. Ọkpakinọn, ọle da sẹyẹ wo ha ghọnghọn ranmhude ọ ti ọle bhọ rẹ sẹyẹ ha yi ‘ọmọẹ ọsi ọne okpea nọn re okhuo.’

Uwedẹ nin John rẹ ha ghe emhin zẹle nin ọle da sẹyẹ wo ha ghọnghọn, arẹmiẹn ghe iwẹnna nọnsọle bha lẹkhẹ. Bhi ọsi ijiẹmhin, ranmhude Nazirite ọle ha khin rẹ na bhi ẹghe nan rẹ biẹ ọle, ọle bha re unun so anyọn. (Luke 1:15) Jesu ki ha tẹmhọn iẹnlẹn nọnsi John, ọle da yọle: “John bha vae dọ ha le ebale yẹ da anyọn.” Ọkpakinọn, Jesu bi edibo nesọle bha ha yi Nazarite. Bhiriọ, ele da sabọ ha nyẹnlẹn beji ẹbho nekẹle rẹ nyẹnlẹn. (Matt. 11:18, 19) Sẹyẹ, edibo nesi Jesu wo sabọ ha lu emhin ọhan-ilo, rẹ sẹbhi ene ka ha rẹkhan iJohn. Ọkpakinọn, a bha re ahu nin John rẹ ha lu emhin ọhan-ilo. Ọrẹyiriọ, ọle bha ji ẹkẹ ha khọ ọle. (Matt. 10:1; John 10:41) Ọ iyi enan John ha ria ẹmhọnlẹn, ebi ọle ha rẹ sabọ lu iwẹnna nin Jehova mun nanlẹn ọle ha ghe.

Ahamiẹn mhan yẹ re ẹlo nọn ghanlẹn rẹ ghe eka nin mhan sabọ lu bhi oga nian, eghọnghọn nọnsẹmhan ida yulua. Terry nin mhan ka tẹmhọn ọlẹn da yọle, “Iwẹnna nan mun nin mẹn, ọle mẹn wo denọ ẹlo ọi.” Ahamiẹn ọle ria ẹmhọn iwẹnna oga nin ọle ka ha lu khẹ, eghọnghọn ki gbe ọle udu a.

Mhan dẹ sabọ manman ha ghọnghọn, sade mhan yere ẹghe rebhe ghe, iwẹnna nọn irẹ khin nin mhan lu bhi oga, la ihe nọn irẹ khin nin mhan ye bhi oga, Jehova mhan deba wẹnna. (1 Cor. 3:9) Bhi ọsi ijiẹmhin, ahamiẹn mhan mhọn emhin nọn ghanlẹn bhi uwa, ọne emhin dẹ wo ha mhọn-ose sade mhan gbẹloghe ọle ẹghe rebhe. Iriọ yẹ nọn rẹji mhan. Eghọnghọn nọnsẹmhan ida yulua ahamiẹn ẹghe rebhe mhan rẹ yere ghe, ekpẹn nọn khua nọn nan rẹ deba iJehova wẹnna. Mhan ida ha re ebi mhan sabọ lu rẹ khọkhọ ọsi ibhio mhan. Sẹyẹ, mhan ida ha riale ghe, iwẹnna nọnsẹmhan bha sẹ emhin soso ranmhude iwẹnna nin ibo mhan nekẹle lu.—Gal. 6:4.

Asabọmiẹn John lẹn sẹbhọ ghe, ukpẹdẹ ọkpa, iwẹnna oga nọnsọle dẹ sotọ. Ọkpakinọn ọle bha lẹn ghe ọ dẹ kẹ wo sotọ. (John 3:30) Ọ ki ha yi uki ehan nin John re iJesu mianmẹn fo, Herod nin Ojie da mun iJohn khue bhi ukpe 30 C.E. Ọrẹyiriọ, John da sẹyẹ ha lu eka nin ọle ha sabọ lu rẹ ha man ẹbho emhin. (Mark 6:17-20) Be rẹkpa ọle sẹyẹ ha ghọnghọn arẹmiẹn emhin fidenọ bhi iẹnlẹn nọnsọle? Ọle da wo denọ ẹlo ọbhi iwẹnna oga.

Bhi ẹkẹ ighan, John da họn ghe iwẹnna oga nin Jesu lu wo re alo-alo. (Matt. 11:2; Luke 7:18) Ọ wo mun iJohn ẹlo kore ghe Jesu hi Mezaya. Sọkpan, asabọmiẹn ọ bha mun ọle ẹlo kore ebi Jesu ha rẹ mun akhasẹ rebhe nan tale rẹji Mezaya sẹ yẹ.  Ranmhude akhasẹ tale ghe Mezaya dẹ kiẹn ojie, asabọmiẹn ọle da ha riale si Jesu dẹ kẹ kiẹn ojie ẹghenin, nọn da fan ọlẹn fia bhi ighan. Ranmhude ọle guanọ nin ọle lẹn otọ ọne ẹmhọn nan, ọle da je edibo eva nesọle nin ele dọ nọọn iJesu ọne inọnta nan: “Uwẹ be hi Ọnọn vade, la nin mhan ha khẹ ọria ọbhebhe?” (Luke 7:19) Ele ki yo vae, John da wo ka ele ehọ nọnsẹn beji ele rẹ ha taman ọlẹn emhin ọhan-ilo nin Jesu ha lu, bi uhọnmhunje nin Jesu je ele nin ele taman ọlẹn, ghe: “Ene ruẹlo sabọ daghe, ene akhun sabọ khian, a kpe ene khọnmhọn emianmhẹn egbekẹn khia, ene yehọ hẹnmhọn, a riọ ene yulu kpanọ, bi a ta ọta nọn mhẹn man ene ibhioguele.”—Luke 7:20-22.

Ene ọta nan nin ele taman iJohn da wo rẹman ghe Jesu wo ha mun ene ọta akhasẹ rẹji Mezaya sẹ. Bhiriọ, edandan iribhọ ghe ene ọta re izebhudu nanlẹn. Arẹmiẹn Jesu bha lu ọle nan fan ọlẹn fia bhi ighan, John da sẹyẹ ha ghọnghọn ghe iwẹnna oga nin ọle lu bha ha yi ihoho.

Bọsi John, ahamiẹn ẹmhọn oga mhan denọ ẹlo ọi, mhan ki sabọ ha re eghọnghọn rẹ ziẹngbe. (Col. 1:9-11) Ahamiẹn mhan tie iBaibo ẹdẹdẹ yẹ ria eria nyan ebi mhan tie, ọle mhan ha da sabọ lu ọnan. Mhan ki ha yere ghe, iwẹnna nin mhan lu nin Osẹnobulua ida kiẹn ihoho. (1 Cor. 15:58) Obhio mhan nin Sandra da yọle: “Mẹn wo dọ sikẹ iJehova ranmhude, ukpẹdẹ igbera mẹn bha tie Baibo. Ọ rẹkpa mẹn denọ ẹlo da iJehova ọ iyi egbe mẹn.” Ọ yẹ khẹke nin mhan ha re ehọ ọbhi ẹmhọn iwẹnna oga nin ibhio mhan lu bhi oga nọnsi Jehova. Bhiriọ, mhan iyẹ da wo denọ ẹlo da ọsi egbe mhan. Ebi oga nọnsi Jehova rẹ re alo yẹ, ọle la ki ha re imhan bhi ọkhọle. Sandra da yọle: “JW Broadcasting^® nin mhan ghe uki-uki rẹkpa mhan lẹn agbotu nọnsẹmhan nọnsẹn. Ele rẹkpa mhan rẹ miẹn eghọnghọn bhi iwẹnna oga.”

Ahu bi ọkhọle nin Elijah rẹ lu iwẹnna oga, ọle iJohn yẹ rẹ lu iwẹnna oga nin ọle lu. Bọsi Elijah, okpea bii mhan John yẹ ha khin. (Luke 1:17; Jas. 5:17) Ahamiẹn mhan mhọn ekhuẹnmhẹn yẹ denọ ẹlo ọbhi ẹmhọn oga beji ọle lu, mhan ki sabọ ha ghọnghọn bhi oga, aharẹmiẹn iẹnlẹn nọnsẹmhan fidenọ.