1. Ẹsọn nela Jehova mun nin ene biẹ imọn?

JEHOVA man okpea bi okhuo nin ọhẹnhẹn nin ele sabọ ha biẹ imọn. Baibo yọle ghe emhin uku nọn na obọ iJehova vae imọn khin. (Ps. 127:3) Be Baibo re ọnan ta? Ji a man yọle ghe ọmọẹ ẹ mun udede igho nin uwẹ nanlẹn mun ya. Be ọ ha dia uwẹ bhi egbe yẹ? Ọ dẹ wo ha re uwẹ ghọnghọn ghe, ọle gba ẹkẹ uwẹ. Sokpan, uwẹ sabọ ha kpokpo ba ebi uwẹ ha rẹ gbega ọne igho yẹ. Iriọ yẹ nọn rẹji Jehova nin ọmọẹ mhan ọsaje. Ọle da re emhin nọn ghan gbera igho nin ene biẹ imọn nin ele gbẹloghe. Ọle da mun ọne ẹsọn nin ele rẹ gbẹloghe imọn nesele, beji ene imọn ha da ha ghọnghọn.

2. Inọnta nela mhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

² Họla ha tare si ọdọ bi amhẹn dẹ biẹ ọmọn, bi ẹghe nin ele ha rẹ biẹ ọle? Be ene biẹ ọmọn ha rẹ sabọ rẹkpa imọn nesele miẹn eghọnghọn yẹ bhi iẹnlẹn? Bha ji mhan fẹ adia eso ghe bhi Baibo ne ha rẹkpa ọdọ bi amhẹn rẹ re ẹwanlẹn zẹ bhi ọne ẹmhọn nan.

3. (a) Họla ha tare si ọdọ bi amhẹn dẹ biẹ ọmọn la si ele ida biẹ? (b) Adia nela bhi Baibo ọkhẹke nin azagba-uwa bi imọẹ ọsi ọdọ bi amhẹn ha mhọn bhi ọkhọle?

³ Bhi agbaẹbho eso, ẹbho ki ha riale ghe, ọkhẹke nin ọdọ bi amhẹn ne la bọ egbe wo munhẹn ha biẹ imọn. Azagba-uwa nesele bi ẹbho nekẹle bhọ ki ha sua ele ọbhọ nin ele dọ biẹ imọn. Obhio mhan ọkpa natiọle Jethro bhi otọ Asia da yọle, “Bhi agbotu, eso ne mhọn imọn ki ha sua ene bha sẹ biẹ imọn nin ele dọ biẹ imọn.” Obhio mhan ọbhebhe natiọle Jeffrey bhi otọ Asia da yẹ yọle, “Eso ki ha taman ọdọ bi amhẹn ne  imhọn ọmọn ghe, ele ida miẹn ọria soso nọn ha gbẹloghe ele sade ele dọmanlẹn.” Ọkpakinọn, ọdọ bi amhẹn da tobele zẹ si ele dẹ biẹ imọn la si ele ida biẹ. (Gal. 6:5) Bhi ọsi ẹmhọanta, azagba-uwa bi imọẹ ọsi eria ne la bọ egbe guanọ nin ele ha ghọnghọn. Ọrẹyiriọ, ọkhẹke nin mhan rebhe yere ghe, ọne ọdọ bi amhẹn ha tobele zẹ si ele dẹ biẹ imọn la si ele ida biẹ.—1 Thess. 4:11.

4-5. Inọnta eva nela ọkhẹke nin okpea bi okhuo ne ho ne bọ egbe ka zilo nyan? Ẹghela ọkhẹke nin ele rẹ zilo nyan ene inọnta? Bezẹle?

⁴ Ọkhẹke nin ọdọ bi amhen ne guanọ nin ele biẹ imọn ka zilo nyan ene inọnta kpataki eva nan: Ọhẹnhẹn, ẹghela ele ha rẹ munhẹn ha biẹ imọn? Ọzeva, eka imọn ele ha biẹ? Ẹghela ọ manman khẹke nin ọdọ bi amhẹn rẹ zilo nyan ene inọnta nan? Bezẹle nin ene inọnta eva nan da yi inọnta kpataki?

⁵ Ọkuẹsẹ ele bọ egbe, ọle ọ da khẹke nin okpea bi okhuo zilọ nyan ẹmhọn ọmọn nan biẹ. Bezẹle? Ranmhude ọ manman khẹke nin ele ko ha mhọn ọkhọ ọkpa bhi ọne ẹmhọn nan. Sẹyẹ, ọkhẹke nin ele ko fẹghe si ele gene muegbe nin ele rẹ miẹn ọne ẹsọn nan. Ọdọ bi amhẹn eso mhanmhanlẹn ghe, ele ha bọ egbe fo, ele dẹ mundia sẹbhi ukpe la ikpe eva ọkuẹsẹ ele munhẹn ha biẹ imọn. Bezẹle? Ranmhude ele ha ki ha biẹ imọn fo, imọn nesele ele ha ki ha re ẹghe bi ahu nọnsele rẹ gbẹloghe nẹ. Bhiriọ, ele guanọ nin ele sẹ ka guẹ obọ egbe fo ọkuẹsẹ ele munhẹn ha biẹ imọn.—Eph. 5:33.

6. Be ọdọ bi amhẹn eso mhanmhanlẹn ranmhude ọkakale ọsi ẹghe nin mhan da nyẹnlẹn ẹlẹnan?

⁶ Kristiẹn eso tobele zẹ ghe, ele dẹ re egbe khọkhọ imọn ikpea ea nesi Noah bi ikhuo ele. Ene imọn ikpea ea nan bi ikhuo ele bha wo re ẹjẹje ha biẹ imọn. (Gen. 6:18; 9:18, 19; 10:1; 2 Pet. 2:5) Jesu re ẹghe nin mhan da nyẹnlẹn ẹlẹnan rẹ khọkhọ ẹghe ọsi Noah. Edandan iribhọ ghe, ẹghe nọn kakale, ọle mhan da nyẹnlẹn ẹlẹnan. (Matt. 24:37; 2 Tim. 3:1) Ranmhude ọnan, ọdọ bi amhẹn eso mhanmhanlẹn ghe, ele isẹ da biẹ imọn nian nin ele da manman miẹn ẹghe rẹ ha lu ilọnmhọn oga.

7. Be adia ne ribhi Luke 14:28, 29 bi Proverbs 21:5 ha rẹ rẹkpa ọdọ bi amhẹn yẹ?

⁷ Ahamiẹn ọdọ bi amhẹn ko zilo si ele dẹ biẹ imọn, la eka imọn ele ha biẹ, ọ dẹ ha yi emhin ẹwanlẹn sade ele ka zilo nyan ebi ọ ha gbe ele le. (Tie Luke 14:28, 29.) Ọdọ bi amhẹn ne sẹ sabọ bẹẹ imọn wanre,  dọ kere ghe, nan rẹ bẹẹ imọn manman gbe igho, ẹghe, bi ahu. Bhiriọ, ọkhẹke nin ọdọ bi amhẹn zilo nyan ene inọnta nan: ‘Mhan veva dẹ be ha wẹnna nin mhan da sabọ miẹn emhin rẹ gbẹloghe azagba-uwa nọnsẹmhan? Emhin nin mẹn ghe ọle bii emhin ne khẹke nin mhan ha mhọn bhi azagba-uwa, ọle okhuo mẹn la ọdọ mẹn yẹ ghe bii emhin ne khẹke? Ahamiẹn mhan veva dẹ ha wẹnna, họla ha ki ne mhan re ẹlo ọbhi imọn? Hela mhan guanọ nin ele ha dia umueria nọnsele bi uwedẹ nin ele rẹ lu emhin?’ Ahamiẹn ọdọ bi amhẹn zilo nyan ene inọnta nan, ọ rẹman ghe ele re obọ rẹkhan adia nọn ribhi Proverbs 21:5.—Tie ọle.

8. Ọnọghọ nela ọdọ bi amhẹn ha mhọn bhi ọkhọle ghe ọ dẹ sabọ sunu ji ele bhi ẹghe odalo? Be ọdọ ha lu nin ọle rẹ rẹkpa okhuo ọle bhi ene ọnọghọ nan?

⁸ Ọkhẹke nin ene biẹ ọmọn ha re ẹghe bi ahu nọnsele rẹ gbẹloghe imọn nesele. Bhiriọ, ahamiẹn ọdọ bi amhẹn wo re osukpa biẹ imọn ne bunbun, ghe ele bha re ẹho ọbhi ẹwẹ ele, ọ dẹ manman nọghọ ele rẹ gbẹloghe ọdeọde bhi ẹwẹ ene imọn. Ọdọ bi amhẹn eso ne wo re inian re osukpa biẹ imọn ne bunbun tale ghe, ọne ẹsọn rẹ ne ele abọ. Ranmhude egbe kẹ wo lọ okhuo nọn gbẹloghe imọn, ọle iyẹ da sabọ ha luẹ iBaibo, nan erọnmhọn, la deba tẹmhọn Osẹnobulua beji ọle ka lu khẹ. Sẹyẹ, ọle ida sabọ ha gbẹlokotọ bhi ikolo oga nọnsẹn nin ọle da miẹn elele bhọ. Bhiriọ, ọdọ nọn hoẹmhọn okhuo ọle dẹ ha rẹkpa ọle gbẹloghe imọn bhi uwa bi ikolo oga. Bhi ọsi ijiẹmhin, ọle sabọ rẹ rẹkpa okhuo ọle miẹnsọn eso bhi uwa. Ọle ki yẹ ha wẹnna kaka nin ele hẹi ha gbẹdẹ oga azagba-uwa nọnsele. Ọle ki ha ne ele dagbare nin ele ko dọ ha tẹmhọn Osẹnobulua.

9-10. Be ọkhẹke nin ene biẹ ọmọn lu nin ele da sabọ rẹkpa imọn nesele?

⁹ Be bhọ emhin eso nin ene biẹ ọmọn ha lu nin ele rẹ rẹkpa imọn nesele rẹ họemhọn iJehova? Be ele ha rẹ sabọ gbega imọn nesele yẹ bhi okhẹnan ne ribhi ọne agbọn Esu nan? Bha ji mhan zilo nyan emhin eso nin ele ha sabọ lu.

¹⁰ Ha nan erọnmhọn nin Jehova rẹkpa bha. Gbẹlokotọ fẹ ijiẹmhin ọsi Manoah bi okhuo ọle ghe ne biẹ iSamson. Ẹghe nin okhuo iManoah rẹ ha hanmhan, Manoah da bhii Jehova nin ọle re adia nọnsọle nanlẹn rẹ sabọ gbẹloghe ọne ọmọn.

11. Be ene biẹ imọn ha rẹ sabọ re egbe khọkhọ iManoah yẹ bhi ijiẹmhin nin ọle rẹman bhi Judges 13:8?

¹¹ Nihad bi Alma ne nabhi Bosnia bi Herzegovina vae wo miẹn emhin luẹ bhi ijiẹmhin ọsi Manoah. Ele da yọle: “Mhan da wo  nan erọnmhọn ji Jehova nin ọle rẹkpa mhan bẹẹ imọn nesẹmhan nọnsẹn beji Manoah lu. Jehova da wo re uwedẹ kẹkẹ wanniẹn erọnmhọn nọnsẹmhan. Ene uwedẹ hi: Baibo, ebe ne agbotu gbẹn dagbare, ikolo oga bi usikoko nesẹmhan.”—Tie Judges 13:8.

12. Ijiẹmhin esili nela Joseph bi Mary man imọn nesele le?

¹² Ha re ijiẹmhin esili man ele. Arẹmiẹn emhin kpataki ọta nin uwẹ taman imọn nesẹ khin, ijiẹmhin nin uwẹ re man ele ha sẹ ele otọ ẹkẹ nẹ. Edandan iribhọ ghe, ijiẹmhin esili Joseph bi Mary rẹman imọn nesele, rẹ sẹbhi Jesu tobọle. Joseph wo manman ha wẹnna kaka nin ọle miẹn ebi ọle ha rẹ gbẹloghe azagba-uwa nọnsọle. Ọle da yẹ rẹkpa ele nin oga nọnsi Jehova ha ti ele bhọ. (Deut. 4:9, 10) Arẹmiẹn Uhi bha yọle ghe nin ọle ha ne azagba-uwa nọnsọle yo iJerusalem ukpe-ukpe nin ele ko dọ lu iluẹmhin ọsi Anagbera, ọle da sẹyẹ ha ne ele yo. (Luke 2:41, 42) Asabọmiẹn ọdafẹn-uwa eso ẹghenin, da ha riale ghe, ọ dẹ nọghọ gbe nin ele rẹ ne azagba-uwa nọnsele ha khian ọne okhian nan, ghe ọ dẹ gbe ele ẹghe bi igho. Ọrẹyiriọ, ranmhude emhin oriọn wo ghan bhi ẹlo nọnsi Joseph, ọle da man imọn nesọle nin emhin oriọn yẹ ha ti ele bhọ. Sẹyẹ, Mary wo lẹn iBaibo nọnsẹn. Ọle da wo ha re ọta nin ọle ta bi bhi emhin nin ọle lu rẹ man imọn nesele emhin.

13. Uwedẹ nela Nihad bi Alma rẹ re egbe khọkhọ iJoseph bi Mary yẹ?

¹³ Nihad bi Alma nin mhan ka tẹmhọnlẹn, da ha guanọ nin ele re egbe khọkhọ iJoseph bi Mary. Be ọnan ki rẹ rẹkpa ele rẹ bẹẹ ọmọn nọnsele yẹ nọn ha ga Osẹnobulua? Ele yọle ghe, ele da re uwedẹ iẹnlẹn nọnsele rẹ man ọmọn nọnsele uwedẹ nọn khẹke nan rẹ ha nyẹnlẹn rẹkhan adia nesi Jehova. Nihad da yọle: “Ha yi unan ọria nin uwẹ guanọ nin ọmọn nọnsẹ ha khin.”

14. Bezẹle nọn da khẹke nin ene biẹ ọmọn lẹn eria nin imọn nesele deba muobọ?

¹⁴ Rẹkpa imọn nesẹ zẹ imọẹ ne mhẹn. Ọkhẹke nin aba bi inẹn rẹ lẹn eria nin imọn nesele deba muobọ. Ọ yẹ khẹke nin ele lẹn ebi imọn nesele lu. Ọnan rẹman ghe, ọkhẹke nin ene biẹ ọmọn lẹn unan eria nin imọn nesele ne muobọ bhi ẹkẹ intanẹt bi foni. Bezẹle? Ranmhude, unan eria nin imọn nesẹ ne muobọ dẹ sabọ rẹso uwedẹ nin ele rẹ ria eria yẹ lu emhin.—1 Cor. 15:33

15. Be ene biẹ ọmọn ha miẹn luẹ bhi ijiẹmhin ọsi Jessie?

¹⁵ Ahakimiẹn ghe ene biẹ ọmọn bha lẹn ẹlo ikọmputa bi foni kii? Ọdafẹn-uwa natiọle Jessie nọn nyẹnlẹn bhi Philippine da yọle: “Arẹmiẹn mhan bha manman lẹn ẹlo ikọmputa bi foni, mhan da yẹ wo ha re ọkhẹnan nan miẹn bhi emhin ne dia iriọ rẹ sẹkha nin imọn nesẹmhan.” Jessie bha taman imọn nesele nin ele hẹi yẹ noo ifon arẹmiẹn ọle bha lẹn ebi a rẹ noo ọle yẹ. Ọle da yọle: “Mẹn da taman imọn nesẹmhan ne ele ha noo ifon rẹ luẹ urolo ọgbọn, rẹ muegbe khẹ ikolo oga, yẹ rẹ lu iBaibo nan tie ukpẹdẹ-ukpẹdẹ.” Bhi jw.org^®, adia eso ribhi uhọnmhọn-ọta natiọle “Teenagers.” Ọne uhọnmhọn-ọta nan tẹmhọn uwedẹ nọn khẹke nan rẹ ha gbẹn ebe yẹ gha ifoto ji ẹbho bhi foni. Ene biẹ ọmọn, bha be sẹ ne imọn nesẹbha zilo nyan ene adia nan? Sẹyẹ, bha be sẹ deba imọn nesẹbha zilo nyan ọne vidio natiọle Ọne Uwẹ Noo Ẹghe Nan Nẹ? Egbe Ẹ La Ifoni Nonsẹ? bi Mhọn Ẹwanlẹn bhi Emhọn Ikolu Nan Lu bhi Intanẹt. * Adia ne ribhi ọne ividio, dẹ sabọ rẹkpa bha rẹ man imọn nesẹbha uwedẹ nọn khẹke nin ele ha rẹ ha noo ifoni bi kọmputa nọnsele.—Prov. 13:20.

16. Emhin nela aba bi inẹn ne bunbun sẹ lu? Be ki nabhọre?

 ¹⁶ Aba bi inẹn ne bunbun wo dọnmhegbe rẹ rẹkpa imọn nesele rẹ ha deba ẹbho ne lu nọnsẹn bhi oga muobọ. Bhi ọsi ijiẹmhin, N’Déni bi Bomine nin ọdọ bi amhẹn ne na otọ iCôte d’Ivoire vae, da wo ha tuje uwa nọnsele a nin ọfẹotughe nọn re ẹnẹ ji agbotu nọnsele da ne ele dia. N’Déni da yọle: “Ọnan da rẹkpa ọmọn-ọdiọn nọnsẹmhan. Ọle da munhẹn ha lu iwẹnna ọkanẹfan. Ẹlẹnan nian, ọkpa bhi ọnọn zẹ sikẹ ọfẹotughe ọle ki khin.” Uwẹ dẹ sabọ mhanmhanlẹn nin imọn nesẹ ha deba ẹbho ne dia iriọ muobọ?

17-18. Ẹghela ọkhẹke nin ene biẹ ọmọn rẹ munhẹn ha man imọn nọnsele emhin?

¹⁷ Kẹ munhẹn ha man imọn nesẹ emhin. Ene biẹ imọn ha kẹ munhẹn ha man imọn nesele emhin, ọle mhẹn nẹ. (Prov. 22:6) Ye ijiẹmhin ọsi Timothy re nọn deba iPaul ha tẹmhọn Osẹnobulua nẹga. Eunice nin inẹn ọlẹn bi Lois nin odede ọle da wo ne egbe obhokhan bẹẹ ọle wanre bhi uwedẹ oriọn.—2 Tim. 1:5; 3:15.

¹⁸ Ọdọ bi amhẹn ọbhebhe natiọle Jean-Claude bi Peace ne nyẹnlẹn bhi Côte d’Ivoire, da sabọ bẹẹ imọn ehan nesele wanre nin ele hoẹmhọn iJehova yẹ ha ga ọle. Be rẹkpa ele? Ijiẹmhin ọsi Eunice bi Lois rẹkpa ele. Ele da yọle: “Ẹghe nin mhan rẹ wo la biẹ imọn nesẹmhan, ọle mhan rẹ munhẹn ha kọ ẹmhọn Osẹnobulua ọbhi ọkhọle nọnsele.”—Deut. 6:6, 7. 

19. Be a rẹ ọle ta nan rẹ kọ ẹmhọn Osẹnobulua ọbhi ọkhọle nọnsi imọn?

¹⁹ Be a re ọle ta nan rẹ kọ ẹmhọn Osẹnobulua ọbhi ọkhọle ọsi imọn? Ebi a re ọle ta hi, a ki ha man ele emhin yẹ rẹkpa ele ye ene emhin re. Bhiriọ, ọ ki sẹ ele otọ ẹkẹ. Ahamiẹn ene biẹ ọmọn rẹ ẹghe ọbhi otọ rẹ deba imọn nesele muobọ, ọle ele ha da sabọ lu ọnan. Ẹgheso, egbe sabọ rẹ lọ ene biẹ ọmọn rẹ kie ha man imọn nesele emhin nin ele ka man ele le. Ọkpakinọn, ọkhẹke nin ele ha ghe ọnan bii isẹhoa nin ele ha rẹ rẹkpa imọn nesele lẹn otọ iBaibo bi ebi ele ha rẹ ha re obọ rẹkhan ọlẹn bhi iẹnlẹn yẹ.

20. Be Psalm 127:4 rẹ rẹtẹ imọn nan bẹẹ yẹ?

²⁰ Lẹn imọn nesẹ nọnsẹn. Ebe nọnsi Psalm 127 da re imọn rẹ khọkhọ ufẹnmhẹn.  (Tie Psalm 127:4.) Imọn rebhe dikẹ beji ifẹnmhẹn rẹ dikẹ bhi ebi a rẹ lu ele bi ebi ele tan sẹ yẹ. Bhiriọ, ọkhẹke nin ene biẹ ọmọn ha gbẹlokotọ lẹn ọdeọde bhi imọn nọnsele, nin ele da lẹn uwedẹ nin ele ha rẹ ha man ele emhin. Ọdọ bi amhẹn ọkpa bhi otọ Izrẹl ẹlẹnan ne sabọ bẹẹ imọn eva wanre bhi oga ọsi Jehova, da taman mhan ebe rẹkpa ele. Ele da yọle, “Mhan iman imọn nesẹmhan emhin kugbe.” Ọdafẹn-uwa ha tare si ele dẹ re inian ha man imọn nesele emhin bhi azagba-uwa nọnsele.

21. Be iJehova ha rẹ rẹkpa ene biẹ ọmọn yẹ?

²¹ Ẹgheso, egbe sabọ rẹ lọ ene biẹ ọmọn ranmhude ọnọghọ ọsi iẹnlẹn. Ọrẹyiriọ, ọkhẹke nin ele lẹn ghe, Jehova muegbe rẹ rẹkpa ele ranmhude ẹsele nọn na obọ ọle vae, ọle imọn khin. Ọle dẹ họn erọnmhọn ọsi ene biẹ ọmọn. Baibo, ebe nesẹmhan, ijiẹmhin bi adia ọsi ene mun oga mhọn nọnsẹn ne ribhi agbotu, ele ọle rẹ wanniẹn ọne erọnmhọn.

22. Emhin ne mhẹn nẹ nela ene biẹ ọmọn ha sabọ re nin imọn nesele?

²² Arẹmiẹn ẹbho tale ghe ẹsọn ikpe ujie nọn nan rẹ bẹẹ imọn wanre, bhi ọsi ẹmhọanta, ene biẹ ọmọn dẹ sẹyẹ ha yi aba bi inẹn rẹji imọn nesele aharẹmiẹn ene imọn wanre fo. Emhin ne mhẹn nẹ nin ele ha sabọ re nin imọn nesele hi, oyẹẹ, ẹghe, bi iman-emhin Baibo. Uwedẹ kẹkẹ imọn rẹ re obọ rẹkhan emhin nin ene biẹ ele man ele le. Ọrẹyiriọ, imọn eso ribhọ nin aba bi inẹn ne yi Esali Jehova bẹẹ wanre. Ele wo diabe obhio mhan nin Joanna Mae nọn nabhi otọ Asia vae. Ọle da yọle: “Mẹn ha yere emhin nin ene biẹ mẹn man mẹn le, mẹn ki wo ha ghọnghọn ghe ele dia mẹn yẹ bẹẹ mẹn wanre nin mẹn hoẹmhọn iJehova. Ele bha gheghe biẹ mẹn, ele da rẹkpa mẹn ha mhọn iẹnlẹn nin eghọnghọn ye.” (Prov. 23:24, 25) Ibhio mhan ne bunbun dẹ yẹ sabọ ta ọta nọn sẹ inian.