1, 2. (a) Elele nela ibhio mhan eso sẹ miẹn ranmhude ele mun oga mhọn nọnsẹn? (b) Inọnta eso nela mhan ha zilo nyan?

OBHIO mhan ọkpa nin okhuo nọn nyẹnlẹn bhi Canada da yọle, “ranmhude mhẹn manman mun oga mhọn nọnsẹn, mhẹn da dọ ha mhọn eghọnghọn bhi iẹnlẹn. Sẹye, mhẹn da yẹ sabọ dọ ha khọn ọnọghọ nin mhẹn miẹn ukpẹdẹ-ukpẹdẹ”. Obhio mhan ọbhebhe bhi Brazil nọn ki ribhi ikpe 23 nin ọle re okhuo da yẹ yọle, “Ranmhude mhan wo dọnmhegbe rẹ mun oga mhọn nọnsẹn, imhẹn bi okhuo mhẹn dọ miẹn eghọnghọn bhi iẹnlẹn.” Obhio mhan bhi Philippines da yọle, “Mhẹn da wo dọ ha mhọn ọkhọle nọn lọre ranmhude mhẹn wo mun oga mhọn nọnsẹn. Ọ yẹ wo rẹkpa mhẹn rẹ lẹn ebe imhẹn ha rẹ ha deba ibhio mhan ne nanbhi agbaẹbho kẹkẹ vae ha lu emhin yẹ.”

² Ene ọta nan nin ibhio mhan tale rẹman ghe, elele nanbhọre sade mhan mun oga mhọn nọnsẹn. Bhiriọ ọkhẹke nin mhan nọọn egbe mhan, ‘Be bhọ ha rẹkpa mhẹn rẹ sabọ mun oga mhọn nọnsẹn nin ene elele nan da sabọ sẹ mhẹn obọ?’ Ọkuẹsẹ mhan re ewanniẹn bhi ọne inọnta nin, ọkhẹke nin mhan lẹn otọ ebe iBaibo tale rẹji ọria nọn mun oga mhọn nọnsẹn. Inọnta ea mhan ha muegbe zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan. Ele hi:  (1) Be ọria nọn mun oga mhọn nọnsẹn rẹ lu emhin yẹ? (2) Ijẹmhin nela ha rẹkpa mhan nin mhan da sabọ ha lu re alo bhi oga? (3) Mhan ha dọnmhegbe nin mhan rẹ lẹn uwedẹ nin Jesu rẹ ria eria, be bhọ ọnan ha rẹ sabọ rẹkpa mhan rẹ mun oga mhọn nọnsẹn yẹ?

3. Ikikẹ nela ribhi ẹwẹ ọria nọn mun oga mhọn nọnsẹn bi ọnọn khu ọbhi ilọnmhọn efun egbe?

³ Paul nin odibo da rẹkpa mhan lẹn ikẹkẹ nọn ribhi ẹwẹ ọria nọn mun oga mhọn nọnsẹn bi ọria nọn khu ọbhi ilọnmhọn efun egbe (Tie 1 Corinthians 2:14-16.) Be bhọ ikikẹ nọn ribhi ẹwẹ ele? Ọria nọn khu ọbhi ilọnmhọn efun egbe, emhin nin ẹlinmhin nọn khiale nọnsi Osẹnobulua rẹ re iyẹẹ ọle. Ọle ki ha ghe ele bọsi emhin nin ẹwanlẹn iye; bhiriọ ọle ida sabọ lẹn otọ ele. Ọkpakinọn, ọria nọn mun oga mhọn nọnsẹn fẹ otọ emhin rebhe ghe, ọle lẹn otọ uwedẹ nin Jesu rẹ ria eria. Ọria nọn dia inian Paul yọle nin mhan re egbe kiẹn. Ikikẹ ebhebhe nela ribhi ẹwẹ ọria nọn mun oga mhọn nọnsẹn bi ọnọn khu ọbhi ilọnmhọn efun egbe?

4, 5. Ikpẹ nela eria ne khu ọbhi ilọnmhọn efun egbe rẹman?

⁴ Be ọria nọn khu ọbhi ilọnmhọn efun egbe rẹ lu emhin yẹ? Ilọnmhọn efun egbe, ọle ọne agbọn nan mun kalo ha khu. Paul da tale ghe, ọne ọkhọle nanrẹ mun ọsi efun egbe kalo, ọle eria ne mhọn akan-ẹho mhọnlẹn. (Eph. 2:2) Ọne ọkhọle nan zẹle ẹbho ne bunbun ida guanọ nin ele dikẹ, bhiriọ, ele ki wo ha lu beji ẹbho nekẹle lu. Ọsi efun egbe ele mun kalo. Ranmhude ọnan, emhin nọn ikirẹ khin nọn nan ẹbho bhi ọkhọle, ọle ẹbho ne bunbun lu ẹlẹnan, ele izẹwẹ dọnmhegbe nin ele rẹ rẹkhan adia nọnsi Osẹnobulua. Ebe ọle ha rẹ hẹn usi yẹ, la ebe ọle ha rẹ fe yẹ, ọle ọria nọn khu ọbhi ilọnmhọn efun egbe ria ẹmhọnlẹn ẹghe rebhe. Ọta nọnsele ọkpa ele guanọ nọn mun sẹ.

⁵ Uwedẹ ọbhebhe nin mhan ha rẹ sabọ lẹn eria ne khu ọbhi ilọnmhọn efun egbe hi, ikpẹ nei mhẹn nin ele rẹman. (Gal. 5:19-21) Lẹta nin ọhẹnhẹn nin Paul gbẹn ji agbotu nọn ribhi Corinth da tẹmhọn ikpẹ eso nin ọria nọn dia iriọ mhọnlẹn. Ene ikpẹ hi: ele ki ha deba ibo, ele ki ha si ozughu bi ovan, ele ki ha mun ibhio ele yo ikotu, ele i mun ekpẹn nin ene ribhi ihe, ele ki ha le ebale yẹ da anyọn gbe egbe. Ele ha miẹn edọnmhẹn, ele ida zẹwẹ ziẹngbe hiehie, ele ki wo de. (Prov. 7:21, 22) Jude da tale bhi Baibo ghe, eso dẹ dere bhi oga.—Jude 18, 19.

6. Be ọria nọn mun oga mhọn nọnsẹn rẹ lu emhin yẹ?

⁶ Uwedẹ nela ọria nọn mun oga mhọn nọnsẹn rẹ lu emhin? Eria ne mun oga mhọn nọnsẹn, ẹmhọn Osẹnobulua ọle ele mun kalo ẹghe rebhe. Ele ki ha dọnmhegbe nin ele rẹ ha re egbe khọkhọ Osẹnobulua. (Eph. 5:1) Ọnan rẹman ghe uwedẹ nin Jehova rẹ ghe emhin ọle ele rẹ ghe emhin. Ele wo deba iJehova mun obọ. Ele dọnmhegbe nin ele rẹ nyẹnlẹn rẹkhan adia nọnsi Jehova. (Ps. 119:33; 143:10) Eria ne mun oga mhọnlẹn nọnṣen, ele i rẹ ikpẹ nei mhẹn man, ikpẹ ọsi ẹlimhin nọn khiale, ọle ele rẹman. (Gal. 5:22, 23) Ọria nin ẹmhọn ẹki tii ọle bhọ, nọn i re ẹki nọnsọle khiẹn, ọle hi ọria nọn lẹn ẹlo ẹki. Bhiriọ, ọria nin ẹmhọn oga tii ọle bhọ, nọn i re ẹmhọn oga khiẹn, ọle hi ọria nọn mun oga mhọn nọnsẹn.

7. Be Baibo tale rẹji eria ne mun oga mhọn nọnsẹn?

⁷ Baibo wo manman tẹmhọn eria ne mun oga mhọn nọnsẹn. Matthew 5:3 yọle: “Eghọnghọn hi ọsi ẹbho ne lẹn ghe ọkhẹke nin ele khu ọbhi emhin oriọn ranmhude Agbejele nọn ribhi okhun dẹ ha yi ọsi ele.” Romans 8:6 da yọle: “A ha khu ọbhi ilọnmhọn efun a ki miẹn uu, a ha ki ha khu  ọbhi emhin oriọn a ki miẹn iẹnlẹn bi ọfure.” Mhan a ha mun ẹmhọn oga kalo, ikolu nin mhan bi Osẹnobulua mhọn ki manman sidiẹn, mhan ki ha mhọn ọkhọle nọn fure. Bhi ẹghe odalo, mhan ki miẹn iẹnlẹn ọsi ighegheghe.

8. Bezẹle nin ọda khẹke nin ọria dọnmhegbe nin ọle da sabọ mun oga mhọnlẹn nọnsẹn?

⁸ Ranmhude ẹbho nei mhẹn ne nẹga mhan, ẹkẹ okhẹnan mhan da nyẹnlẹn ẹlẹnan. Ranmhude ọnan, ọkhẹke nin mhan situa nin mhan hẹi de bhi oga nọnsi Osẹnobulua nin mhan mun kalo bhi iẹnlẹn. Ahamiẹn ọria bha yẹ mun ẹmhọn Osẹnobulua kalo bhi iẹnlẹn, ọle ki rẹ ẹghe nin emhin efun egbe ọsi ọne agbọn nan rẹ nanbhi ọkhọle nọnsọle. Be bhọ da rẹkpa mhan nin ọnan hẹi sunun? Be imhan ha rẹ sabọ mun oga nọnsẹmhan mhọnlẹn nọnsẹn yẹ?

9. (a) Be ha rẹkpa mhan rẹ ziẹn bhi oga? (b) Ijẹmhin nela mhan ha zilo nyan nian?

⁹ Obhokhan nọn re egbe khọkhọ ijẹmhin esili ọsi ene biẹ ọle ki ha yi ọmọn nọn wanlan. Mhan ha re egbe khọkhọ eria ne ziẹnlẹn bhi oga, mhan ki yẹ sabọ deziẹn bhi oga. (1 Cor. 3:1-4) Ijẹmhin ọsi eria ne ziẹnlẹn bhi oga bi ene bha ziẹn bhi oga ribbhi ẹkẹ Baibo. Ọkpakinọn, ranmhude mhan guanọ nin mhan ziẹn bhi oga, ijẹmhin esili nin mhan ha sabọ re egbe khọkhọ, ọle mhan ha zilo nyan. Ele hi, ijẹmhin ọsi Jacob, Mary, bi Jesu.

10. Be bhọ Jacob rẹ rẹman yẹ ghe ọria nọn mun oga mhọn nọnsẹn ọle khin?

¹⁰ Ọhẹnhẹn bhọ hi ijẹmhin ọsi Jacob. Beji iẹnlẹn bha rẹ lẹkhẹ nin mhan ẹlẹnan nian, iriọ ọ bha yẹ rẹ lẹkhẹ nin Jacob. Obhio ọle nin Esau da ha guanọ nọn gbe ọle a. Yẹrẹ deba ọnin, aba okhuo ọle da ha guanọ nin ọle mun ọlẹn lu. Arẹmiẹn ghe ẹbho ne khu bhi ilọnmhọn efun egbe, ele nẹga ọle, ọle da yẹ dọnmhegbe nin ọle rẹ mun oga mhọn nọnsẹn. Ọle da ha mhọn urẹọbhọ da ive nin Osẹnobulua ve nin Abraham. Sẹyẹ, ọle da dọnmhegbe ha gbẹloghe azagba-uwa  nọnsọle, ranmhude ọne azagba-uwa, ọle Osẹnobulua ho nin ọle rẹ mun iho nọnsọle sẹ. (Gen. 28:10-15) Ọta nọnsi Jacob bi uwedẹ nin ọle rẹ ha lu emhin wo rẹman ghe ọle mun iho nọnsi Osẹnobulua kalo bhi iẹnlẹn. Bhi ọsi ijẹmhin, ẹghe nin ọle rẹ ha mun ofẹn Esau, ọle da nan erọnmhọn yọle: “Huean, hinmhin mhẹn . . . Uwẹ yọle ghe: ‘Imhẹn ida lu uwẹ khọlọ, mhẹn dẹ re imọn nesuwẹ bunbun sẹ bii ekẹn ne ribhi egbegbe ẹdẹ.’” (Gen. 32:6-12) Jacob da wo ha mhọn urẹọbhọ da ive nin Jehova ve nanlẹn bi aba ọle nin odede. Ọle da yẹ ha guanọ nin ọle lu rẹkhan iho nọnsi Osẹnobulua.

11. Be rẹman ghe Mary manman mun oga mhọn nọnsẹn?

¹¹ Nin mhan yẹ zilo nyan ijẹmhin ọsi Mary. Bezẹle nin Jehova da zẹ iMary nin ọle ha yi inẹn iJesu? Ranmhude ọle wo manman mun oga mhọn nọnsẹn. Be imhan rẹ lẹn yẹ? Ọta nin Mary ta ẹghe nin ọle rẹ re ẹnẹ ji Elizabeth bi ọdọ ọle nin Zechariah wo rẹman ghe ọria nọn mun oga kalo ọle khin. (Tie Luke 1:46-55.) Ene ọta yẹ rẹman ghe Mary manman hoẹmhọn ọta nọnsi Osẹnobulua, ghe ọle yẹ lẹn otọ ọle dinmhin. (Gen. 30:13; 1 Sam. 2:1-10; Mal. 3:12) Arẹmiẹn ọle bi Joseph bọ egbe fo, ele da mudia nan biẹ iJesu fo ọkuẹsẹ ele nin egbe nowẹ. Ọnan rẹman ghe iho nọnsi Jehova ele veva ha mun kalo, ọiyi emhin nin efun egbe nọnsele guanọ. (Matt. 1:25) Ẹghe nin Jesu ki rẹ ha wanre, Mary da ha gbẹlokotọ bhi emhin ne ha sunun bhi iẹnlẹn nọnsi Jesu bi ọta ẹwanlẹn nin ọle ha ta. Mary da ha ne ene emhin nan ya bhi ọkhọle. (Luke 2:51) Ive nin Osẹnobulua ve rẹji Messiah da wo ha tii ọle bhọ. Bha ji mhan re egbe khọkhọ iMary beji ọle rẹ ha mun iho nọnsi Osẹnobulua kalo bhi iẹnlẹn.

12. (a) Uwedẹ nela Jesu rẹ diabi Aba ọle? (b) Uwedẹ nela mhan ha rẹ sabọ re egbe khọkhọ Ijẹmhin nọnsi iJesu? (Fẹ adudu nọn ribhi eji a da munhẹn ghe.)

¹² Ijẹmhin nọnsi Jesu, ọle ijẹmhin nọn ke okhun nẹ nin mhan ha sabọ re egbe khọkhọ. Ọle da re iwẹnna oga bi iẹnlẹn nọnsọle rebhe rẹ rẹman ghe Jehova ọle guanọ nin ọle re egbe khọkhọ. Ọle da ha ria eria yẹ lu emhin bọsi Jehova. Ọle da ha re obọ rẹkhan adia nọnsi Jehova yẹ lu rẹkhan iho nọnsọle. (John 8:29; 14:9; 15:10) Bhọsi ijẹmhin, ria ẹmhọn uwedẹ nin Isaiah nin akhasẹ rẹ tẹmhọn ẹjẹjẹ nọnsi Jehova, uwẹ ha re ọle khọkhọ ebe Mark tale rẹji Jesu. (Tie Isaiah 63:9; Mark 6:34.) Bọsi Jesu, mhan be mhọn ẹjẹjẹ da ẹbho ne guanọ urẹkpa? Sẹyẹ, Jesu da re iẹnlẹn nọnsọle ha lu iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua. (Luke 4:43) Eria ne mun oga mhọn nọnsẹn re ẹjẹjẹ man, ele yẹ rẹkpa ẹbho ne guanọ urẹkpa.

13, 14. (a) Be mhan ha sabọ miẹn luẹ bhi ijẹmhin ọsi eria ne mun oga mhọn nọnsẹn ẹlẹnan? (b) Re ijẹmhin eso man.

¹³ Gbera ijẹmhin ne ribhi Baibo, eria ne bunbun yẹ wo re ijẹmhin esili man ẹlẹnan bhi uwedẹ nin ele rẹ mun oga mhọn nọnsẹn. Ele wo dọnmhegbe rẹ rẹkhan ijẹmhin nọnsi Jesu. Asabọ miẹn uwẹ wo daghe ikpẹ esili nin ele rẹman, bọsi ọtibhọ nin ele rẹ lu iwẹnna oga, uwedẹ nin ele rẹ miẹn ẹbho ọbhi egbe, ẹjẹjẹ nin ele rẹman bi ikpẹ esili ebhebhe nin ele mhọnlẹn. Arẹmiẹn ele mhọn ene ikpẹ esili nan, ele yẹ wo mhọn eji ele da wẹghẹ kẹkẹ nin ele da situa. Rachel nin obhio mhan bhi Brazil da yọle: “Ọ wo yẹẹ mhẹn rẹ muegbe beji ene ribhi ẹkẹ agbọn rẹ muegbe. Bhiriọ, mhẹn da ha muegbe bhi uwedẹ nọn bha gba. Ẹghe nin mhẹn ki rẹ dọ luẹ ẹmhọanta nọn ribhi Baibo, mhẹn da dọnmhegbe rẹ mun oga mhọn nọnsẹn. Ọbha lẹkhẹ mhẹn rẹ fidenọ. Ọkpakinọn, mhẹn ki fidenọ, mhẹn da miẹn eghọnghọn bhi iẹnlẹn.”

¹⁴ Ọnọghọ kẹ Reylene nọn nyẹnlẹn bhi Philippines ha mhọnlẹn. Ọle da ha khu ọbhọ nin ọle rẹ yo isikulu nọn khua bi nin ọle ha mhọn iwẹnna nọn khua beji ọle ha  da fe. Reylene da yọle: “Mhẹn da fi ikeke gbe emhanmhan nin mhẹn rẹ ha mhọn bhi oga. Akizẹbue, i da dọ kere ghe emhin yulua bhi iẹnlẹn nọnsẹmhẹn, emhin kpataki nọn gbera iwẹnna nọnsẹmhẹn.” Reylene da fi emhanmhan nọnsọle denọ, ọ da dọ mun oga nọnsi Jehova kalo bhi iẹnlẹn. Ejayenan nian, Reylene wo mun udu nyan ive nọnsi Jehova nọn ribhi Matthew 6:33, 34. Ọ da yọle: “Mhẹn lẹn sẹbhọ ghe Jehova dẹ gbẹloghe mhẹn!” Asabọ miẹn uwẹ lẹn eria eso bhi agbotu nọnsẹ ne mhọn ijẹmhin esili. Ọ wo manman tii mhan bhọ rẹ ha re egbe khọkhọ ele beji ele rẹ re egbe khọkhọ iJesu.—1 Cor. 11:1; 2 Thess. 3:7.

15, 16. (a) Be ọkhẹke nin mhan lu nin mhan da sabọ diabi Jesu? (b) Be imhan ha rẹ sabọ dọ lẹn uwedẹ nin Jesu rẹ ria eria yẹ?

¹⁵ Be bhọ mhan ha rẹ sabọ re egbe khọkhọ iJesu yẹ? Bhi 1 Corinthians 2:16 Baibo da yọle nin mhan ha mhọn “ọkhọle nọnsi Kristi.” Romans 15:5 da yẹ yọle nin mhan “ha mhọn ọkhọle bọsi Jesu.” Nin mhan rẹ sabọ diabi Jesu, ọkhẹke nin mhan lẹn uwedẹ nin ọle rẹ ria eria, ebe emhin dia ọle yẹ bhi egbe bi uwedẹ nin ọle rẹ lu emhin, mhan ki yẹ ha re egbe khọkhọ ọle bhi ene uwedẹ nan. Ikolu nin ọle bi Osẹnobulua ko mhọnlẹn, ọle Jesu mun kalo gbera emhin rebhe. Mhan da ha re egbe khọkhọ iJesu, mhan ki sabọ diabi Jehova. Ọnan zẹle nọn da yi emhin kpataki nin mhan rẹ ha ria eria beji Jesu rẹ ha ria eria.

¹⁶ Bhiriọ, be bhọ mhan ha rẹ sabọ ha ria eria bii Jesu yẹ? Edibo nesi Jesu daghe iwẹnna ohan-ilo nin ọle ha lu, ele họn ọta nin ọle ha rẹman, ele daghe uwedẹ nin Jesu rẹ ha nin ẹbho kẹkẹ lu emhin, sẹyẹ , ele daghe uwedẹ nin ọle rẹ ha re obọ rẹkhan adia nesi Osẹnobulua. Ele da yọle: “Ẹlo mhan sẹbhi ene emhin rebhe nin ọle lu.” (Acts 10:39) Ọkpakinọn, mhan ida sabọ daghe Jesu ẹlẹnan nian. Ọrẹyiriọ, ebe ọsi Matthew, Mark, Luke, bi John bhi Baibo dẹ sabọ rẹkpa mhan rẹ lẹn ọlẹn nọnsẹn. Mhan a ha tie ene ebe nan yẹ ria eria nyan ele, mhan ki dọ sabọ lẹn uwedẹ nin Jesu rẹ ria eria. Bhiriọ, mhan ki sabọ ha rẹkhan ijẹmhin nọnsọle yẹ ria eria beji ọle rẹ ria eria.—1 Pet. 2:21; 4:1.

17. Elele nela mhan ha miẹn bhọ sade mhan ria eria beji Jesu rẹ ria eria?

¹⁷ Mhan a ha ria eria beji Jesu rẹ ha ria eria, be bhọ ọnan ha rẹ sabọ rẹkpa mhan yẹ? Beji ebale nan le rẹ re ahu nin ọria, iriọ mhan a yẹ rẹ miẹn ahu rẹ mun oga mhọn nọnsẹn sade mhan luẹ uwedẹ nin Jesu rẹ ria eria. Bhiriọ, mhan ki dọ sabọ lẹn ebi Jesu ha rẹ lu emhin yẹ bhi idia nọn iki rẹ khin nin mhan da ki egbe mhan re. Ọnan ki rẹkpa mhan rẹ re ẹwanlẹn ha lu emhin. Osẹnobulua ki ha ghọnghọn, bhiriọ, ọkhọle ida ha gbe mhan asan. Ranmhude ene elele nan, ọbha be khẹke nin mhan ha re egbe khọkhọ iJesu?—Rom. 13:14.

18. Be bhọ uwẹ miẹn luẹ bhi uwedẹ nan rẹ khọkhọ ọria nọn mun oga mhọn nọnsẹn bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

¹⁸ Mhan dọ luẹ uwedẹ nin ọria nọn mun oga mhọn nọnsẹn rẹ lu emhin. Mhan yẹ dọ luẹ kere ghe ijẹmhin esili ribhọ nin mhan ha sabọ re egbe khọkhọ. Sẹyẹ, mhan yẹ dọ luẹ ghe, mhan a ha ria eria beji Jesu rẹ ria eria, ọnan ki rẹkpa mhan rẹ mun oga mhọn nọnsẹn. Emhin ne bunbun ribhọ nin mhan ha sẹyẹ luẹ. Bhọsi ijẹmhin: Be bhọ mhan ha rẹ lẹn yẹ si mhan mun oga mhọn nọnsẹn? Emhin ebhebhe nela mhan ha lu nin mhan da sabọ mun oga mhọn nọnsẹn? Be bhọ iẹnlẹn nọnsẹmhan ha dia yẹ sade mhan mun oga mhọn nọnsẹn? Mhan dẹ zilo nyan ene inọnta nan bhi uhọnmhọn-ọta nọn ki sẹ ọle bhi egbe.