Ọ GENE wo tii ẹbho bhọ rẹ ha sọnyẹnmhẹn bhi iẹnlẹn. Ọkpakinọn, bhi ọne ẹghe ọkike nin mhan yẹ nan, mhan rebhe miẹn ọnọghọ ne manman kaka bhi egbe. (2 Tim. 3:1) Igbe-ọria ọsọke, emianmhẹn, akhiẹ, bi emhin nekẹle ne sabọ rẹ mhan ha-yo ha-re dẹ sabọ gbe mhan ọnyẹnmhẹn sotọ. Ahu sabọ rẹ fo ene ga iJehova bhọ, bhiriọ, ele iyẹ da ha sọnyẹnmhẹn. Ọnan ha sunun ji uwẹ, be uwẹ a rẹ kiẹ sabọ ha sọnyẹnmhẹn bhi iẹnlẹn yẹ?

Nin mhan rẹ sabọ re ewanniẹn ọbhi ọne inọnta nin, bha ji mhan ka zilo nyan ebi ọnyẹnmhẹn ọsaje khin bi ebi eso rẹ sabọ ha sọnyẹnmhẹn yẹ arẹmiẹn ele ribhi ọnọghọ. Mhan ki yẹ zilo nyan uwedẹ nin mhan ha rẹ tuẹn ọnyẹnmhẹn nọnsẹmhan okhun.

Kẹkẹ ribhọ nan rẹ ha sọnyẹnmhẹn bi nan rẹ gheghe wo ha jẹ. Bhọsi ijẹmhin, ọria ha da anyọn gbe egbe, ọle sabọ rẹ wo ha jẹ. Ọne anyọn a ki si ọle bhi ẹlo re, ọle ki dọ kere ghe ọnọghọ bi ọbalọ ọle sẹyẹ ye, bhiriọ, ojẹ ki si ọle bhi unun re. Ọne ojẹ nin bha rẹman ghe ọle sọnyẹnmhẹn.—Prov. 14:13.

Ọnyẹnmhẹn, ọle hi eghọnghọn ọsajie nọn vuọn ọria udu. A tale ghe ọnyẹnmhẹn, ọle hi “eghọnghọn nọn nanbhọrẹ sade a miẹn emhin esili, la sade a khẹ emhin nọn mhẹn.” Ọne eghọnghọn nan ne ọria dia, emhin ha rẹ ha mhẹn la sade ọi mhẹn. (1 Thess. 1:6) Bhọsi ẹmhọanta, ọria sabọ sẹyẹ ha mhọn ọnyẹnmhẹn a ha rẹ miẹn emhin kpokpo ọle bhi ọkhọle. Bhọsi ijẹmhin, a rẹ gbe ene edibo ranmhude ele tẹmhọn Kristi, ele da yẹ ha sọnyẹnmhẹn ranmhude Jesu Kristi nin ele ha tẹmhọnlẹn ọle zẹle nan da ha gbe ele. (Acts 5:41) Ọi yi ranmhude a gbe ele zẹle nin ele da ha ghọnghọn. Ranmhude ele bha zẹ Osẹnobulua obọ ranmhude ekpokpo, ọle zẹle nin ele da ha ghọnghọn.

A bha biẹ mhan bi ọne ọnyẹnmhẹn nan; ọle ida wo tobọle vae bhi ẹkẹ ọkhọle nọnsẹmhan. Bezẹle? Ranmhude ọnyẹnmhẹn ọsaje deba ikpẹ ọsi ẹlinmhin nọn khiale nọnsi Osẹnobulua. Ẹlinmhin nọn khiale nọnsi Osẹnobulua dẹ rẹkpa mhan rẹ fẹkẹ dọ ha mhọn ene ikpẹ ọsi akpa ọgbọn nin ọnyẹnmhẹn yi ọkpa bhi ẹwe ele. (Eph. 4:24; Gal. 5:22) Mhan a ha sọnyẹnmhẹn, ọ ki lẹkhẹ nin mhan rẹ ha ziẹngbe ọnọghọ nin mhan miẹn bhi iẹnlẹn.

Jehova guanọ nin emhin esili ha sunun bhi ọne otọ nan, ọi yi emhin ebe beji ọ ye ẹlẹnan. Ọrẹyiriọ, Jehova bha ji emhin ọbe nọn sunun bhi ọne agbọn nan da gbe ọle ọnyẹnmhẹn sotọ. Baibo yọle: “Ahu, ose, bi oriri wo gba eji ọle ye; ọnyẹnmhẹn ribhi eji ọle da nyẹnlẹn.” (1 Chron. 16:27) Bhọsi ẹmhọanta, emhin esili nin ene ga Jehova lu ẹlẹnan, re ọkhọle nọnsi Jehova sọnyẹnmhẹn.—Prov. 27:11.

Bọsi Jehova, a ha miẹn emhin bha kiẹn ọlẹn beji mhan guanọ ọle, mhan ki sẹyẹ ha sọnyẹnmhẹn. Mhan ki denọ ẹlo bhi emhin esili nin mhan mhọn nian, yẹ ha mhọn iziẹngbe khẹ emhin esili ne vade bhi ẹghe odalo. *

 Mhan dẹ wo miẹn ijẹmhin ọsi eria ne bunbun bhi Baibo ne sabọ ha sọnyẹmhẹn arẹmiẹn ele ribhi ọnọghọ. Abraham da wo miẹn edọnmhẹn ne kaka. Ẹbho ne nẹga ọle da yẹ ha re iẹnlẹn nọghọ ọle. (Gen. 12:10-20; 14:8-16; 16:4, 5; 20:1-18; 21:8, 9) Bhi ẹkẹ ene ọnọghọ nan rebhe, Abraham da sẹyẹ ha sọnyẹnmhẹn bhi iẹnlẹn. Be ọle rẹ sabọ lu iriọ yẹ? Ọle da denọ ẹlo bhi ikhuaẹloghe nin ọle mhọn ghe ọle dẹ nyẹnlẹn bhi agbọn ọsọgbọn nin Messiah a da gbẹloghe. (Gen. 22:15-18; Heb. 11:10) Jesu da yọle: “Abraham nin aba bha, da ha re eghọnghọn khẹ nin ẹlo ọle sẹbhi ukpẹdẹ nọnsẹmhẹn.” (John 8:56) Ọkhẹke nin mhan ha ria eria nyan ikhuaẹloghe nin mhan mhọnlẹn bọsi Abraham.—Rom. 8:21.

Bosi Abraham, Paul bi Silas da wo denọ ẹlo bhi ive nesi Osẹnobulua. Urẹọbhọ nọsele wo manman ziẹn, ele da sabọ ha sọnyẹnmhẹn arẹmiẹn ele miẹn ekpokpo kẹkẹ bhi egbe. Bhọsi ijẹmhin, beji a gbe ele yẹ mun ele khue bhi ighan fo, bhi ọsasọn ogiziẹn, ele da ha so illo yẹ nan erọnmhọn rẹ gẹn Osẹnobulua. (Acts 16:23-25) Rẹ deba ikhuaẹloghe nọnsele nọn re ahu nin ele, Paul bi Silas da yẹ ha sọnyẹnmhẹn bhi iẹnlẹn ranmhude elin nọnsi Jesu zẹle nin ele da ha le oya. Mhan a ha denọ ẹlo ọbhi emhin esili nọn nanbhọ re sade mhan bha zi oga nọnsi Jehova obọ, mhan ki ha regbe khọkhọ iPaul bi Silas.—Phil. 1:12-14.

Ẹlẹnan nian, ene imhan ko ga ne bunbun ribhọ ne sabọ ha sọnyẹnmhẹn bhi iẹnlẹn arẹmiẹn ele ribhi ẹkẹ ekpokpo. Bhọsi ijẹmhin; udede efi da fi bhi central Philippines bhi ukpe 2013. Ọne efi nan da mun uwa ọsi ene imhan ko ga ne sẹbhi itue 1,000. Obhio mhan nin George nọn deba ẹbho nin efi yẹ mun ọlẹn uwa bhi agbaẹbho natiọle Tacloban da yọle: “Ibhio mhan sẹyẹ wo ghọnghọn arẹmiẹn ọne efi nan sunun. Eghọghọn nọn re imhan bhi udu, unun ida sabọ tale fo.” Mhan a ha ria eria nyan emhin rebhe nin Osẹnobulua sẹ lu nin mhan, mhan ki sabọ sẹyẹ ha sọnyẹnmhẹn a ha rẹ miẹn mhan ribhi ẹkẹ ọnọghọ. Rẹ gbera ene ijẹmhin esili nan, emhin ọbhebhe be ribhọ nọn ha sabọ rẹkpa mhan ha sọnyẹnmhẹn?

Ikolu nin mhan bi Osẹnobulua ko mhọnlẹn hi emhin nọn kokhun nẹ nọn rẹ mhan sọnyẹnmhẹn. Riale fẹghe: Mhan lẹn ojie nọn man otọ bi okhun, ọle Aba mhan, Osẹnobulua nọnsẹmhan bi ọmọe mhan!—Ps. 71:17, 18.

Iẹnlẹn nin Osẹnobulua re nin mhan wo tii mhan bhọ. Ọne iẹnlẹn nan wo sẹ mhan ọnyẹnmhẹn. (Eccl. 3:12, 13) Ranmhude Osẹnobulua si mhan kẹ egbe nin mhan dọ ga ọle, mhan dọ sabọ lẹn otọ ebezẹle nin mhan da nyẹnlẹn. (Col. 1:9, 10) Bhiriọ, mhan mhọn emhin nin mhan re iẹnlẹn nọnsẹmhan lu, ọbha di ihoho a. Bhi ẹkẹ ọne agbọn nan, ẹbho ne bunbun bha lẹn otọ ebezẹle nin mhan da nyẹnlẹn. Paul da tẹmhọn ọne kikẹ nan yọle: “‘Ẹlo bha sẹ ka daghe ọle, ehọ bha sẹ ka họn ọlẹn, sẹyẹ, ọria soso iribhọ nọn sẹ sabọ re ọkhọle nọnsọle lẹn otọ emhin nin Osẹnobulua mhanmhan khẹ eria ne hoẹmhọn ọlẹn.’ Imhan, ọle Osẹnobulua sẹ re ẹlinmhin nọnsọle rẹ re ele man” (1 Cor. 2:9, 10) Iho nọnsi Jehova nin mhan dọ lẹn otọ ọle bha be sẹ emhin nọn ha rẹ mhan ha sọnyẹnmhẹn?

Sẹyẹ fẹ emhin ọbhebhe ghe nin Jehova sẹ lu nin ibhokhan ọlẹn. Mhan be ghọnghọn ghe ọle sabọ rẹhunmhan olukhọ nọnsẹmhan? (1 John 2:12) Ranmhude itohan nọnsi Osẹnobulua, ọle da re ikhuaẹloghe nin mhan ghe ọle dẹ kẹ mun agbọn ọsọgbọn re. (Rom. 12:12) Ejayenan nian, Jehova tie mhan deba usun ne ga ọle. (Ps. 133:1) Baibo da yẹ ji mhan lẹn ghe, Jehova dẹ gbega ene ga ọle bhi obọ Oju bi ẹlinmhin nei mhẹn. (Ps. 91:11) Mhan a ha ria eria nyan ene ẹsele nan kẹkẹ ne nanbhi obọ Osẹnobulua vae, mhan ki sabọ manman ha sọnyẹnmhẹn bhi iẹnlẹn.—Phil. 4:4.

IKristiẹn nọn sọnyẹnmhẹn bhi iẹnlẹn dẹ be sabọ manman kikie ha sọnyẹnmhẹn? Jesu da yọle: “Mhẹn ta ene ọta nan man bha beji ọnyẹnmhẹn nọnsẹmhẹn a da ne bha dia, bi nin  ọnyẹnmhẹn nọnsẹbha da vuọn.” (John 15:11) Ọnan rẹman ghe mhan dẹ sabọ kie manman ha sọnyẹnmhẹn arẹmiẹn mhan ka sọnyẹnmhẹn khẹ. Nin mhan rẹ ha bun ọnyẹnmhẹn nọn sẹmhan okhun inian ọ diabe mhan kuẹ ọ bhi eranlẹn. Nin eranlẹn rẹ manman ha nyọn, a ki ha ne eran kpọn ba ọle. Iriọ yẹ nọn, mhan a ha luẹ ẹmhọn Osẹnobulua, mhan ki sabọ kie manman ha sọnyẹnmhẹn. Yere ghe ẹlinmhin nọnsi Jehova ọle bọn ọnyẹnmhẹn okhun. Bhiriọ, uwẹ a ha bhii Jehova ẹdẹdẹ nin ọle re ẹlinmhin nọnsọle nin uwẹ, bi sade uwẹ ria eria nyan adia ne ribhi Baibo, uwẹ ki kie manman sabọ ha sọnyẹnmhẹn.—Ps. 1:1, 2; Luke 11:13.

Uwẹ a ha re egbe rebhe lu iwẹnna nọnsi Jehova, ọnyẹnmhẹn nọnsẹ ki ha bọn okhun. (Ps. 35:27; 112:1) Bezẹle? Ranmhude ọnan bhọ zẹle a man mhan, nin mhan ha mun ofẹn Osẹnobulua, yẹ ha lu iho nọnsọle. (Eccl. 12:13) Ọnan rẹman ghe Osẹnobulua man mhan beji mhan ha da ha lu rẹkhan iho nọnsọle. Bhiriọ, mhan a ha ga iJehova, mhan ki sabọ ha sọnyẹnmhẹn bhi iẹnlẹn. *

Mhan a ha sọnyẹnmhẹn ranmhude iJehova nin mhan ga, mhan dẹ miẹn elele. Bhọsi ijẹmhin, ẹmhọn mhan ki manman ha tii Aba mhan nọn ribhi okhun bhọ sade mhan sọnyẹnmhẹn bhi oga nọnsọle a ha rẹmiẹn mhan ribhi ẹkẹ ọnọghọ. (Deut. 16:15; 1 Thess. 5:16-18) Sẹyẹ, mhan a ha sọnyẹnmhẹn ọsaje bhi iẹnlẹn, mhan ida ha khu afe ọsi ọne agbọn nan, mhan bhọ ki sabọ fi ikeke gbe emhin eso beji mhan ha da sabọ mun ẹmhọn agbejele kalo bhi iẹnlẹn. (Matt. 13:44) Mhan a ha daghe emhin esili ne nanbhọre sade mhan mun ẹmhọn agbejele kalo, ọnyẹnmhẹn nọnsẹmhan ki tuẹn okhun, eghọnghọn ki gbe mhan udu a, mhan ki yẹ sabọ ha re ẹbho nekẹle ghọnghọn.—Acts 20:35; Phil. 1:3-5.

Okpea ọkpa nọn luẹ ẹmhọn egbe-udanmhin, bhi University ọsi Nebraska bhi United States da yọle: “Uwẹ a ha sọnyẹnmhẹn bhi iẹnlẹn nian yẹ ghọnghọn, egbe ki dan uwẹ bhi ẹghe odalo.” Ọne ọta nin ọle ta wo diẹn mun eji Baibo da yọle: “Ikhunmhun esili, ọle ọkhọle nọn sọnyẹnmhẹn khin.” (Prov. 17:22) Bhọsi ẹmhọanta, uwẹ ha manman ha sọnyẹnmhẹn bhi iẹnlẹn, uwẹ ki sabọ dọ ha mhọn egbe nọn danlẹn.

Arẹmiẹn eghe nọn kakale mhan da nyẹnlẹn ẹlẹnan, mhan dẹ yẹ sabọ ha sọnyẹnmhẹn sade mhan mhọn ẹlinmhin nọn khiale. Mhan dẹ sabọ ha mhọn ẹlinmhin nọn khiale sade mhan nan erọnmhọn, sade mhan luẹ iBaibo, bi sade mhan ria eria nyan emhin nin mhan luẹle. Mhan dẹ sẹyẹ sabọ tuẹn ọnyẹnmhẹn nọnsẹmhan okhun sade mhan ria eria nyan elele nin mhan miẹn nian, sade mhan re egbe khọkhọ urẹọbhọ nọnsi ibhio mhan, bi sade mhan mun iho nọnsi Osẹnobulua kalo bhi iẹnlẹn. Bhi ene uwedẹ nan rebhe, Psalm 64:10 ki sabọ munsẹ bhi egbe mhan nọn yọle: “Eria ne khiale dẹ ha ghọnghọn ranmhude Jehova, ele dẹ re ọle rẹ kiẹn ugue nọnsele.”