Fiọ diọ bhi uhọnmhọn-ota

Fiọ diọ bhi uri uhọnmọn-ọta

Uwẹ Be Lẹn Jehova Beji Noah, Daniel bi Job Rẹ Lẹn Ọlẹn?

Uwẹ Be Lẹn Jehova Beji Noah, Daniel bi Job Rẹ Lẹn Ọlẹn?

“Ẹbho ne imhẹn ida sabọ lẹn otọ ibhohiẹn nọn gbale, ọkpakinọn, ẹbho ne guanọ iJehova dẹ sabọ lẹn otọ emhin rebhe.”—PROV. 28:5.

ILLO: 126, 150

1-3. (a) Be bhọ ha sabọ rẹkpa mhan rẹ mun urẹọbhọ nọnsẹmhan mhọn bhi ọne ẹghe ọkike nan? (b) Be imhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

BEJI ọkpẹnlẹn ọsi ọne agbọn nan ki rẹ ha sire, iriọ ẹbho ne imhẹn ki wo rẹ bun ọbhọ. (Ps. 92:⁠7) Ọnan zẹle emhin ebe wo kpọa bhi ije rebhe. Bhi ẹkẹ agbọn nọn dia inian, be imhan ha rẹ sabọ diabe ọmọn-obọ yẹ rẹji emhin ebe, sẹyẹ ha yi ọria nọn wanre bhi ilẹnmhin?—1 Cor. 14:20.

2 Mhan dẹ sabọ miẹn ọne ewanniẹn bhi Baibo nin ọne uhọnmhọn-ọta nan diẹn mun, nọn yọle: “Ọkpakinọn, ẹbho ne guanọ iJehova dẹ sabọ lẹn otọ emhin rebhe.” Ọnan hi, emhin rebhe nọn khẹke nin ele lẹn beji ele a da sabọ ga ọle bhi uwedẹ nọn khẹke. (Prov. 28:5) Proverbs 2:7, 9 yẹ rẹman ghe Jehova re ẹwanlẹn nin ẹbho ne diale. Bhiriọ, ele sabọ lẹn otọ emhin ne khiale, emhin ne diale, bi emhin ne mhẹn rebhe.

3 Noah, Daniel, bi Job da wo ha mhọn ọne ẹwanlẹn nan. (Ezek. 14:14) Iriọ yẹ nọn rẹji ene ga iJehova ẹlẹnan, ele mhọn ọne ẹwanlẹn nan. Uwẹ bhọ be mhọn ọlẹn? Uwẹ be lẹn otọ emhin rebhe ne ha sabọ rẹkpa uwẹ rẹ lu emhin ne tii Jehova bhọ? Ilẹnmhin nọn gbale nọnsi Osẹnobulua, ọle ha rẹkpa mhan. Bhiriọ, bha ji mhan zilo nyan (1) ebe iNoah, Daniel, bi Job rẹ dọ lẹn Osẹnobulua yẹ, (2) ebi ọne ilẹnmhin nan rẹ rẹkpa ele yẹ, bi (3) ebi mhan ha rẹ sabọ ha mhọn urẹọbhọ bọsi ele yẹ.

NOAH DA KHIAN RẸKHAN OSẸNOBULUA BHI ẸKẸ AGBỌN NỌN IMHẸN

4. Be iNoah rẹ dọ lẹn Jehova yẹ, be ilẹnmhin nọn gbale rẹ rẹkpa ọle yẹ?

4 Ebi Noah rẹ dọ sabọ lẹn Jehova yẹ. Ẹghe ẹdẹlẹ, uwedẹ ea ẹbho manman rẹ sabọ dọ ha lẹn Osẹnobulua, ene uwedẹ hi: bhi obọ emhin nin Osẹnobulua manlẹn, bhi obọ ẹbho nekẹle ne mun ofẹn Osẹnobulua, bi bhi erọnmhọn nọn nanbhọre sade ele khian rẹkhan adia nọn gbale nọnsi Osẹnobulua. (Isa. 48:18) Nin Noah rẹ gbẹlokotọ bhi emhin nin Osẹnobulua manlẹn, ọle da sabọ dọ lẹn ghe Osẹnobulua gene ribhọ, ọ da yẹ sabọ dọ lẹn ikpẹ nesọle, bọsi ahu nọnsọle bi ukpọnọmhin nọnsọle. (Rom. 1:20) Ranmhude ọnan, Noah da sabọ dọ lẹn Osẹnobulua, yẹ do ha mhọn urẹọbhọ nọn ziẹnlẹn da ọle.

5. Be iNoah rẹ lẹn iho nọnsi Osẹnobulua rẹ da imhan nin eria yẹ?

5 Emhin nin ọria họnlẹn, ọle ọria mhọn urẹọbhọ da. (Rom. 10:17) Be iNoah rẹ họn ẹmhọn iJehova yẹ? Asabọ miẹn idiake nesọle tẹmhọn Jehova man ọlẹn. Ọkpa bhọ hi Lamech nin Aba ọle. Lamech wo ha mhọn urẹọbhọ da Osẹnobulua. A biẹ ọle fo Adam kuẹ yuu. (Fẹ adudu nọn ribhi eji a da munhẹn ghe.) Idiake ebhebhe ne rẹkpa ọle hi, aba ọle nọn khua nin Methuselah; bi Jared nin aba ọle nin odede. Ikpe 366 Noah ha ye ẹghe nin Jared rẹ yuu. * (Luke 3:36, 37) Asabọ miẹn ghe obọ ene ikpea nan bi ikhuo ele, ọle Noah da luẹ ebi ọne agbọn nan rẹ munhẹn yẹ, bi ebe iho nọnsi Osẹnobulua khin, ghe nin eria ne khiale gba ọne otọ nan rebhe. Ọbo ele ọle da yẹ luẹ ebi Adam rẹ sọtẹ da iJehova yẹ. Noah tobọle bhọ da yẹ ha daghe ebi ọne isọtẹ nan sire. (Gen. 1:28; 3:16-19, 24) Emhin nin Noah luẹle da wo sẹ ọle bhi otọ ẹkẹ, bhiriọ, ọle da wo ha re ọkhọle rebhe ga Osẹnobulua.—Gen. 6:9.

6, 7. Be ikhuaẹloghe nin Noah ha mhọnlẹn rẹ ziẹn urẹọbhọ nọnsọle yẹ?

6 Ikhuaẹloghe dẹ sabọ re urẹọbhọ nọnsi ọria deziẹn. Bhiriọ, ọ da wo manman ha tii Noah bhọ beji ọle dọ lẹn ghe ikhuaẹloghe elin nọnsọle mundia nan. Asabọ miẹn ebi a re ọne elin ta hi iko-ahu a bi ikoudure. (Gen. 5:29, ftn.) Lamech da yọle: “Ọnan [Noah] dẹ ko mhan udu re bhi . . . ẹsọn oya nin mhan miẹn ranmhude unun nin Jehova fi ọne otọ nan le.” Noah da wo ha mhọn ikhuaẹloghe da Osẹnobulua. Ọle da yẹ ha mhọn urẹọbhọ nin Abel bi Enoch ka yẹ ha mhọnlẹn ghe, a dẹ biẹ ọmọn nọn ha dumhun ọne ẹnyẹn uhọnmhọn an.—Gen. 3:15.

7 Arẹmiẹn Noah bha manman lẹn otọ ọne ọta akhasẹ nọn ribhi Genesis 3:15, ọle da daghe umiẹnfan bhi ẹkẹ ọne ọta akhasẹ. Uhọnmhuje nin Enoch ha tẹmhọnlẹn wo diẹn mun ọne ọta akhasẹ nan. Enoch da ha tale ghe Osẹnobulua dẹ dọ fuẹn eria ne imhẹn an. (Jude 14, 15) Uhọnmhuje nin Enoch wewe dẹ yẹ munsẹ bhi Armageddon. Ọne uhọnmhuje nan yẹ wo ziẹn urẹọbhọ bi ikhuaẹloghe nọnsi Noah.

8. Be ilẹnmhin nọn gbale nin Noah ha mhọnlẹn rẹ gbega ọle yẹ?

8 Ebi ilẹnmhin nọn gbale nọnsi Osẹnobulua nin Noah ha mhọnlẹn rẹ rẹkpa ọle yẹ. Ilẹnmhin nọn gbale nin Noah ha mhọnlẹn da rẹkpa ọle rẹ ha mhọn urẹọbhọ bi ẹwanlẹn. Ọne urẹọbhọ bi ẹwanlẹn nan gbega ọle bhi okhẹnan ne nẹga ọle, ele manman gbega ọle bhi oga. Bhọsi ijẹmhin, ranmhude iNoah khian rẹkhan Osẹnobulua, ọle bha dọ ha deba ẹbho ne iga Osẹnobulua mun obọ. Noah bha ji emhin iduna nin ene ẹhi ne imhẹn ha lu da hiẹ ọle, arẹmiẹn ele sabọ ha hiẹ ẹbho nekẹle rẹsẹbhọ ghe ene ẹbho bhọ da ha ghe ele bọsi eria nin ele ha sabọ ha ga. (Gen. 6:1-4, 9) Sẹyẹ, Noah lẹn sẹbhọ ghe mhan nin eria, ọle Osẹnobulua yọle ne biẹ vuọn ọne otọ nan. (Gen. 1:27, 28) Asabọ miẹn Noah yẹ lẹn ghe, emhin ebe nọn nin ẹhi rẹ vae dọ ha deba ikhuo nowẹ. Eguanlan nin ene ikhuo nan ki ha biẹ nin ene ẹhi ne imhẹn da rẹman ghe ọbha gene gba nin ẹhi rẹ deba ikhuo ha nowẹ. Akizẹbue, Osẹnobulua da taman iNoah ghe ọle dẹ dọ re amẹn rẹ fuẹn ọne otọ nan rebhe a. Urẹọbhọ nin Noah ha mhọnlẹn da ebi Osẹnobulua taman ọlẹn zẹle nin ọle da dọ bọn okọ, bhiriọ ọle da hinmin azagba-uwa nọnsọle.—Heb. 11:7.

9, 10. Be imhan ha rẹ sabọ re egbe khọkhọ urẹọbhọ nọnsi Noah yẹ?

9 Ebi mhan ha rẹ ha mhọn urẹọbhọ bọsi Noah yẹ. Ebe ha rẹkpa mhan hi, mhan ki ha luẹ ọta nọnsi Osẹnobulua nọnsẹn, yẹ ha ji emhin nin mhan luẹle sẹ mhan otọ ẹkẹ. Sẹyẹ, mhan ki ha ji emhin nin mhan luẹle ha dia iẹnlẹn nọnsẹmhan. (1 Pet. 1:13-15) Bhirọ, urẹọbhọ bi ẹwanlẹn nin Osẹnobulua ha re nin mhan ki gbega mhan bhi obọ ufi kẹkẹ nin Ojuu ruẹle, ọ ki yẹ gbega mhan nin mhan hẹi ha nyẹnlẹn rẹkhan uwedẹ iẹnlẹn ọsi ọne agbọn nan. (2 Cor. 2:11) Uwedẹ iẹnlẹn ọsi ọne agbọn nan zẹle nin igbugbe bi igboghẹ da wo kpọa bhi ije rebhe. Ọnan re ẹbho khu ọbhi ilọnmhọn efun egbe. (1 John 2:15, 16) Ọ sabọ rẹ ha re ẹbho ne bha mundia nọnsẹn bhi oga ha riale ghe Agbejele nọnsi Osẹnobulua sẹyẹ wo ree. Lẹn sẹbhọ ghe, ẹghe nin Jesu rẹ ha re ẹghe nọnsẹmhan khọkhọ ẹghe nọnsi Noah, ọiyi emhin ọbe nin ene ẹbho ha lu ọle manman tẹmhọnlẹn, uwedẹ nin ene ẹbho rẹ mun oga mhọnlẹn ọle manman ha tẹmhọnlẹn.—Tie Matthew 24:36-39.

10 Nọn egbe ẹ: ‘Uwedẹ iẹnlẹn nọnsẹmhẹn be rẹman ghe mhẹn gene lẹn Osẹnobulua? Ranmhude urẹọbhọ nọnsẹmhẹn, mhẹn be dọnmhegbe rẹ nyẹnlẹn rẹkhan adia nesi Osẹnobulua yẹ ha wewe ele mhan ẹbho?’ Ji ewanniẹn nọnsẹ rẹman ghe uwẹ yẹ khian rẹkhan Osẹnobulua beji Noah rẹ khian rẹkhan ọlẹn.

DANIEL DA RE ẸWANLẸN RẸ LU EMHIN BHI BABYLON

11. (a) Bezẹlẹ nin mhan ha da sabọ rẹọbhọ ghe ene biẹ Daniel manman wo man ọle emhin? (b) Ikpẹ nin Daniel ha mhọnlẹn nela uwẹ ho nin uwẹ re egbe khọkhọ?

11 Ebi Daniel rẹ dọ sabọ lẹn Jehova yẹ. Mhan dẹ sabọ rẹọbhọ ghe ene biẹ Daniel manman wo man iDaniel emhin. Ele rẹkpa ọle rẹ hoẹmhọn iJehova bi ọta nọnsọle. Bhi ẹdagbọn nọnsi Daniel rebhe, ọle da wo ha mhọn ọne oyẹẹ nan. Daniel rẹ dọmanlẹn, ọle da sẹyẹ ha luẹ Baibo. (Dan. 9:1, 2) Erọnmhọn nọnsi Daniel nan gbẹn ọbhi Daniel 9:3-19 wo rẹman ghe Daniel lẹn Osẹnobulua nọnsẹn, ghe ọle yẹ wo lẹn uwedẹ nin Osẹnobulua rẹ nin ibhokhan Izrẹl lu emhin. Re ẹghe ọbhi otọ rẹ tie ọne erọnmhọn nan, uwẹ ha yẹ ria eria nyan ọlẹn. Gbẹlokotọ nin uwẹ sabọ yaman bhi emhin kẹkẹ nin ọne erọnmhọn ha man uwẹ le rẹji Daniel.

12-14. (a) Uwedẹ nela Daniel rẹ re ẹwanlẹn man? (b) Be Jehova rẹ rẹkpa Daniel yẹ ranmhude ofẹn bha ha mun Daniel rẹ sun rẹkhan ọlẹn?

12 Ebi ilẹnmhin nọn gbale nọnsi Osẹnobulua nin Daniel ha mhọnlẹn rẹ rẹkpa ọle yẹ. Bhi Babylon, iẹnlẹn bha lẹkhẹ nin ibhokhan iJew ne ga Jehova ranmhude ẹbọ ibhokhan iBabylon ga. Bhọsi ijẹmhin, Jehova da taman ene iJew ghe nin ele ha khu ọbhi ọfure ọsi ọne agbaẹbho. (Jer. 29:7) Sẹyẹ, Jehova da yẹ ha guanọ nin ele ha re ọkhọle rebhe rẹ ga ọle. (Ex. 34:14) Be rẹkpa iDaniel rẹ sabọ ha khu ọbhi ọfure ọsi ọne agbaẹbho, sẹyẹ ha re ọkhọle rebhe rẹ ga iJehova? Ẹwanlẹn nin Osẹnobulua re nin ọle rẹkpa ọle rẹ lẹn eji ọle ha deuhọnmhọnre nin ene gbẹloghe sẹ. Ọkizẹbue, Jesu da sẹyẹ re ọne uhi nan man.—Luke 20:25.

13 Be iDaniel lu yẹ ẹghe nan rẹ gbẹn ọlẹn bhi uhi ghe nin ọria hẹi nan erọnmhọn ji osẹnobulua soso, la ọria soso gbera ọnojie, bhi ikpẹdẹ 30? (Tie Daniel 6:7-10.) Daniel ha rẹ sabọ ha riale ghe ikpẹdẹ 30 ọkpa nọn. Ọkpakinọn, ọle bha ji uhi nan gbe ọbhi otọ da si ọle obọ re ikeke bhi ẹmhọn oga. Ẹmhọanta nọn ghe ọle dẹ sabọ ha nan erọnmhọn bhi ẹkhokho nin ọria soso hẹi daghe ọle. Daniel lẹnmhin ghe ene ẹbho lẹn ebi ọle rẹ nan erọnmhọn yẹ. Bhiriọ, arẹmiẹn ọ dẹ ha yi okhẹna rẹji ọle, ọle bha ha guanọ nin ọle lu emhin bhi uwedẹ nọn ha ri ẹbho ha riale ghe ọle zi oga obọ.

14 Jehova da re uwedẹ ọhan-ilo rẹ miẹn Daniel fan bhi uu oya, ranmhude izebhudu nin ọle rẹ man bi ẹwanlẹn nin ọle rẹ lu emhin. Bhọsi ẹmhoanta, emhin nọn sunun da dọ gene re ogẹn ji elin nọnsi Jehova bhi otọ rebhe nin ugbẹloghe nọnsi Medo-Persian sẹ!—Dan. 6:25-27.

15. Be imhan ha rẹ ha mhọn urẹọbhọ bọsi Daniel yẹ?

15 Ebi mhan ha rẹ ha mhọn urẹọbhọ bọsi Daniel yẹ. Nin mhan rẹ sabọ ha mhọn urẹọbhọ nọn zeze, ọkhẹke nin mhan ha lẹn otọ ebi mhan tiele bhi Baibo. (Matt. 13:23) Mhan a ha ria eria nyan ebi mhan tiele bhi Baibo, ọnan ki rẹkpa mhan miẹn adia ne ha rẹman mhan ebi Jehova ghe emhin yẹ. Ọ yẹ wo khẹke nin mhan ha nan erọnmhọn, manman nọn sade mhan miẹn edọnmhẹn la ọnọghọ. Mhan ha nan erọnmhọn nin Osẹnobulua re ẹwanlẹn bi ahu nin mhan, mhan da ha mhọn urẹọbhọ da ọle, ọle dẹ ne ele nin mhan.—Jas. 1:5.

JOB DA HA RẸKHAN ADIA NESI JEHOVA ẸGHE NIN IẸNLẸN RẸ HA MHẸN NANLẸN BI ẸGHE NỌN BHA RẸ HA MHẸN

16, 17. Be Job dọ rẹ ha mhọn ilẹnmhin nọn gbale nọnsi Osẹnobulua yẹ?

16 Ebi Job rẹ dọ sabọ lẹn Jehova yẹ. Job bha ha yi ọkpa bhi ibhokhan Izrẹl. Job, Abraham, Isaac, bi Jacob da ha mhọn ebi ele rẹ ha yi ibhio yẹ. Jehova tẹmhọn egbe ọle bi iho nọnsọle man Abraham, Isaac, bi Jacob. Job da luẹ ene ẹmhọanta nan. Ọkpakinọn, Baibo bha taman mhan ebi ọle rẹ luẹ ọle yẹ. (Job 23:12) Job da yọle “Mhẹn ka sẹ rẹ ehọ mhẹn họn ẹmhọn ẹn.” (Job 42:5) Jehova tobọle bhọ da yọle ghe, emhin nin Job tale rẹji ọle, ẹmhọanta ele khin.—Job 42:7, 8.

Bọsi Job, mhan ha daghe ikpẹ nesi Jehova bhi emhin nin ọle man, ọnan dẹ sabọ re urẹọbhọ nọnsẹmhan deziẹn (Fẹ uduọle 17 ghe)

17 Job yẹ daghe ikpẹ nesi Osẹnobulua bhi emhin nin ọle manlẹn. (Job 12:7-9, 13) Akizẹbue, Elihu bi Jehova da noo emhin nan manlẹn rẹ ye iJob re ghe ai da sabọ ri ọria rẹ khọkhọ ukpọnọmhin nọnsi Jehova. (Job 37:14; 38:1-4) Ranmhude ọta nin Jehova tale nọn si Job ọtọ ẹkẹ, Job da re idegbere yọle: “Ejayenan nian, mhẹn dọ lẹn ghe uwẹ mhọn ahu nin uwẹ ha rẹ lu emhin rebhe, ghe uwẹ dẹ sabọ lu emhin rebhe ne ri uwẹ bhi ọkhọle. . . . Mhẹn fidenọ bhi ẹbubu bi ẹmhọn.”—Job 42:2, 6.

18, 19. Be iJob rẹ rẹman yẹ ghe ọle gene lẹn Jehova?

18 Ebi ilẹnmhin nọn gbale nọnsi Osẹnobulua nin Job ha mhọnlẹn rẹ rẹkpa ọle yẹ. Job wo gene lẹn otọ adia nesi Osẹnobulua. Ọle gene wo lẹn Jehova. Ọle yẹ ha lu rẹkhan ilẹnmhin nin ọle mhọn. Bhọsi ijẹmhin, Job lẹn ghe ọle ida sabọ hoẹmhọn Osẹnobulua sade ọle bha hoẹmhọn eria nekẹle. (Job 6:14) Ọle bha ha hianbhegbe. Ọle da ha mhọn ifuẹkẹ da ọrebhe—ene fele bi ene bha fe. Ọ da yọle, “Ọi be yi ọria nọn man imhẹn bhi ẹkẹ ẹkpa-ọmọn be yẹ man ele?” (Job 31:13-22) Gene gene, ẹghe nin ọle rẹ fe, Job bha ha riale ghe ọle mhẹn gbera ẹbho nekẹle. Ọle wo dikẹ bhi ẹbho ne fele ne yẹ ribhi ihe nọn khua ẹlẹnan nian!

19 Job bha re obọ ọbhi iga ẹbọ soso hiehie. Ọle lẹn ghe ikhu ẹfẹ diẹn mun oga ohoghe, ghe oga ohoghe sabọ si ọria sibhi obọ Osẹnobulua ọsi ẹmhọanta re. (Tie Job 31:24-28.) Ọle da ha ghe ibọdọ bi ire-okhuo bii emhin kpataki. Ọle bhọ da vive ghe ọle ida re ẹlo oghẹ ha ghe ọmanmhẹn. (Job 31:1) Yere ghe bhi ọne ẹghe nan, Osẹnobulua ji ẹbho da re okhuo nọn gbera ọkpa. Bhiriọ, sade ọ ghọn ọlẹn nọn, Job a rẹ sabọ re okhuo ọbhebhe. * Ọkpakinọn, ọle da rẹkhan ijẹmhin nin Osẹnobulua re bhi otọ nin ọle rẹ re okhuo ọkpa nin Adam. (Gen. 2:18, 24) Ikpe 1,600 ki gbera, Jesu da man ẹbho ne ha ka ọle ehọ ghe, nin ele ha rẹkhan ijẹmhin nin Osẹnobulua re bhi otọ rẹji ibọdọ bi ire-okhuo.—Matt. 5:28; 19:4, 5.

20. Be ilẹnmhin nọn gbale nọnsi Jehova nin mhan mhọnlẹn ha rẹ rẹkpa mhan rẹ sabọ ha zẹ ikolu bi iregbe re ahoho nọnsẹn yẹ?

20 Ebi mhan a rẹ ha mhọn urẹọbhọ bọsi Job yẹ. Nin mhan rẹ ha mhọn urẹọbhọ bọsi Job, ọkhẹke nin mhan ha mhọn ilẹnmhin nọn gbale nọnsi Jehova, yẹ re ọne ilẹnmhin dia iẹnlẹn nọnsẹmhan. Bhọsi ijẹmhin, David da tale bhi Baibo ghe Jehova he ọria nin hoẹmhọn igbugbe. Sẹyẹ, David da yọle nin mhan hẹi ha deba eria ohoghe mun obọ. (Tie Psalm 11:5, 26:4.) Be ọta nọnsi David rẹman mhan rẹji ebi Osẹnobulua rẹ ghe emhin yẹ? Be ọnan ha rẹ rẹkpa uwẹ yẹ bhi: (1) emhin nin uwẹ ha mun kalo bhi iẹnlẹn, (2) ẹmhọn intanẹti, (3) ẹmhọn ikolu nan zẹ, bi (4) ẹmhọn iregbe re ahoho? Ewanniẹn nin uwẹ ha re ọbhi ene inọnta nan dẹ sabọ rẹkpa uwẹ lẹn si uwẹ gene lẹn Jehova. Nin mhan rẹ sabọ ha yi ọria nọn khiale bhi ọne agbọn ọsi Ojuu nan, ọkhẹke nin mhan noo ahu iria eria nọnsẹmhan beji mhan a da sabọ lẹn ikikẹ bhi emhin ne mhẹn bi emhin ne imhẹn, ọki yẹ rẹkpa mhan lẹn ikikẹ bhi emhin ẹwanlẹn bi emhin ne bha gba.—Heb. 5:14; Eph. 5:15.

21. Be imhan ha rẹ sabọ lẹn otọ emhin rebhe ne ha rẹkpa mhan lẹn emhin ne tii Jehova bhọ yẹ?

21 Jehova da ji Noah, Daniel, bi Job da lẹn ọlẹn ranmhude ọkhọle rebhe ele rẹ ha guanọ ọlẹn. Ọle da rẹkpa ele lẹn otọ emhin rebhe nọn ha rẹkpa ele lu ebe tii ọle bhọ. Bhiriọ, ele da dọ ha yi ijẹmhin ọsi eria ne khiale. Iẹnlẹn nọnsi ele da gene wo kiẹn ọlẹn. (Ps. 1:1-3) Nọọn egbe uwẹ, ‘Mhẹn lẹn Jehova beji Noah, Daniel bi Job rẹ lẹn ọlẹn?’ Ranmhude ẹfua nin mhan ki manman mhọn bhi ọta nọnsi Osẹnobulua ẹlẹnan nian, mhan dẹ sabọ lẹn ọlẹn gbera ele. (Prov. 4:18) Bhiriọ, luẹ ọta nọnsi Osẹnobulua dimhin, uwẹ a yẹ ha ria eria nyan ebi uwẹ luẹle. Ha nan erọnmhọn ji Osẹnobulua nin ọle re ẹlinmhin nọn khiale nọnsọle nin uwẹ. Bhiriọ, uwẹ ki manman sikẹ Aba uwẹ nọn ribhi okhun. Sẹyẹ, uwẹ ki sabọ ha re ẹwanlẹn lu emhin bhi ọne agbọn ọsi Ojuu nan.—Prov. 2:4-7.

^ udu ọle 5 Enoch nọn biẹ aba Noah nọn nẹ da yẹ wo “ha khian rẹkhan Osẹnobulua ọsi ẹmhọanta.” Ọkpakinọn, ikpe 69 ọkuẹsẹ a biẹ Noah, “Osẹnobulua da re ọle”.—Gen. 5:23, 24

^ udu ọle 19 Okhuo ọkpa Noah yẹ ha mhọnlẹn arẹmiẹn ghe ẹbho bhọ ki munhẹn ha ne ikhuo ne bun fo ọkuẹsẹ a biẹ ọle.—Gen. 4:19