1, 2. Be bhọ a re ọle ta nan rẹ khua ẹlo ghe Jehova?

ẸGHE nọn kakale nọn bha lẹkhẹ nan rẹ khọn, ọle mhan da nyẹnlẹn ẹlẹnan. Agbọn ọsọgbọn kuẹ vae, nin mhan da ha nyẹnlẹn bhi ọfure, emhin dẹ sẹyẹ wo ha kaka ọbhọ. (2 Tim. 3:1) Bhiriọ, ọkhẹke nin mhan nọọn egbe mhan ọne inọnta nan, ‘Họla mẹn khua ẹlo ghe nin ọle rẹkpa mẹn yẹ dia mẹn?’ Mhan sabọ wanniẹn yọle “Jehova mẹn khua ẹlo ghe.” Ewanniẹn nọn gbale ọnan wo khin.

² Be bhọ a re ọle ta nan rẹ khua ẹlo ghe Jehova? Be bhọ ha rẹkpa mhan nin mhan hẹi denọ ẹlo sibhi egbe nọnsi Jehova re sade mhan miẹn edọnmhẹn bhi iẹnlẹn? Ore ne bunbun ne gbera, Baibo da rẹkpa mhan lẹn ghe, ọkhẹke nin mhan khua ẹlo ghe Jehova nin ọle rẹkpa mhan sade mhan miẹn ọnọghọ bhi iẹnlẹn. (Tie Psalm 123:1-4.) Baibo da noo uwedẹ nin ọguọmhandia rẹ khua ẹlo ghe ebealẹn ọlẹn rẹ khọkhọ uwedẹ nin mhan rẹ khua ẹlo ghe iJehova. Be bhọ Baibo re ọnan ta? Ugbega bi ebale nin ọguọmhandia miẹn bhi obọ ọsi ebealẹn ọlẹn, ọle ọkpa be zẹ nin ọle da khua ẹlo ghe ebealẹn ọlẹn? Eye. Ọle yẹ khua ẹlo ghe ebealẹn ọlẹn nin ọle da sabọ lẹn ebi ebealẹn ọlẹn guanọ bhi obọ ọle. Bhiriọ, ọle ki lẹn ebi ọle ha rẹ lu emhin yẹ. Iriọ yẹ nọn rẹji mhan.  Ọkhẹke nin mhan ha tie Baibo ẹdẹdẹ. Ọnan ki rẹkpa mhan lẹn iho nọnsi Jehova yẹ lu rẹkhan ọlẹn. Mhan ha lu iriọ, Jehova ki rẹkpa mhan sade mhan guanọ urẹkpa.—Eph. 5:17.

3. Emhin nela ha sabọ denọ mhan ẹlo si Jehova bhi egbe re?

³ Mhan lẹnmhin ghe emhin kpataki nọn nan rẹ ha khua ẹlo ghe iJehova. Ọrẹyiriọ, emhin eso sabọ denọ mhan ẹlo si Ọle bhi egbe re ẹghe eso. Ọnan sunu ji ọmọẹ iJesu natiọle Martha. Emhin ne bunbun nin Martha ha lu bha ji ọle da re ẹho bhi ebi Jesu ha ta. (Luke 10:40-42) Arẹmiẹn Martha ribhi eji Jesu yẹ, ọnan da sẹyẹ sunu ji ọle. Bhiriọ, hẹi ji ọ han uwẹ ilo ghe ọ dẹ yẹ sabọ sunu ji uwẹ ẹlẹnan. Bhiriọ, emhin nela ha sabọ denọ mhan ẹlo si Jehova bhi egbe re? Bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan, mhan dẹ zilo nyan ebi emhin nin ẹbho lu ha rẹ sabọ denọ mhan ẹlo si Jehova bhi egbe re yẹ. Mhan ki yẹ zilo nyan ebi mhan ha lu nin mhan hẹi denọ ẹlo si Jehova bhi egbe re.

4. Bezẹle nọn da han-ilo ghe Moses bha sabọ nabhi otọ nin Osẹnobulua rẹ ve ive nin ele?

⁴ Moses wo ha denọ ẹlo da iJehova, nin Jehova da dia ọle yẹ gbega ọle. Bhi ọsi ẹmhọanta, ranmhude uwedẹ nin Moses rẹ mun oga mhọn nọnsẹn, ọ da diabe ọle ki daghe Jehova nan isabọ daghe. (Tie Hebrews 11:24-27.) Baibo taman mhan ghe a bha miẹn ohẹn akhasẹ bhi Izrẹl nin Jehova manman lẹn beji ọle rẹ lẹn Moses. (Deut. 34:10) Arẹmiẹn ghe Moses wo manman sikẹ Jehova, ọle bha sabọ nabhi ọne otọ nin Osẹnobulua vele ghe Ọle dẹ re nin ele. (Num. 20:12) Bezẹle nin ọle bha da sabọ?

5-7. Ẹmhọn nela zegbere ẹghe nọn bha sẹ rẹ bue gbe nin ibhokhan Izrẹl sibhi Egypt re? Be iMoses rẹ re ọne ẹmhọn nan khian yẹ?

⁵ Ọ bha sẹ sẹbhi uki eva nin ibhokhan Izrẹl sibhi Egypt re, ẹmhọn da zegbere. Ọne ẹghe nan, ele bha sẹ sẹbhi Mount Sinai. Ene ẹbho da ha zaka-zuyọn ranmhude ele bha yẹ miẹn amẹn. Ele da ha zẹ ọkhọ bhi unun man iMoses. Ọne ẹmhọn ki wo ha khọ ọbhọ, Moses da viẹ bu iJehova yọle: “Be imẹn ha lu ene ẹbho nan yẹ? Ele dẹ kẹ re ido-ido gbe mẹn!” (Ex. 17:4) Jehova da wanniẹn Moses. Ọle da taman iMoses ebi ọle ha lu tee. Ọ da taman ọlẹn ghe nin ọle re ukpokpo nin ọle re mhọn rẹ gbe oke udo bhi Horeb, ghe ọle ha lu iriọ, amẹn ki ve dagbare. Baibo da taman mhan ghe Moses da lu iriọ sira ene ewanlẹn ọsi Izrẹl. Bhiriọ ibhokhan Izrẹl da wo miẹn amẹn wọn, ọne ẹmhọn da fo.—Ex. 17:5, 6. 

⁶ Baibo da sẹyẹ taman mhan ghe Moses da tie ọne agbaẹbho Massah bi Meribah ranmhude ovan nọn sunu bhi ẹwẹ ibhokhan Izrẹl bhi enin, bi ranmhude ghe, enin ele da dọnmhẹn iJehova ha yọle: ‘iJehova bhọ gene ribhi ẹwẹ mhan nian?’ (Ex. 17:7) Ene elin nin Moses mun hẹ ọne agbaẹbhọ gene wo gba ranmhude, “ovan” bi “edọnmhẹn,” ọle ene elin mudian nan.

⁷ Be iJehova ghe ebe sunu bhi Meribah yẹ? Bhi ẹlo nọnsi Jehova, ọle tobọle ibhokhan Izrẹl sọtẹ da ọiyi Moses. (Tie Psalm 95:8, 9.) Ibhokhan Izrẹl bha lu nọnsẹn. Ẹghe nin ọnan rẹ sunu, Moses da denọ ẹlo da iJehova yẹ lu rẹkhan adia nin Jehova re nanlẹn tee.

8. Ẹmhọn nela gbo zegbere ẹghe nin ibhokhan Izrẹl ki rẹ sikẹ otọ nan ve nin ele?

⁸ Ikpe 40 ki gbera, ẹghe nin ibhokhan Izrẹl rẹ sikẹ otọ nan rẹ vi ive nin ele, ẹmhọn nọn dia inian da gbo zegbere. Be iMoses ki rẹ re emhin khian yẹ ọne ẹghe nan? Uwedẹ ikẹ, ọle Moses rẹ lu emhin ọne ẹghe nan. Ọne otọ nin ibhokhan Izrẹl ki ha ye nian, Meribah a yẹ dọ ha tiọle. Ije ikẹ enan khin, ranmhude ọne Meribah nan  sikẹ Kadesh nọn ribhi egbegbe ughu otọ nin Jehova ve nin ele. * Ibhokhan Izrẹl da gbo ha van ghe amẹn iribhọ.—Num. 20:1-5.

9. Be iJehova taman iMoses nin ọle lu? Ọkpakinọn, be iMoses lu? (Fẹ adudu nọn ribhi eji a da munhẹn ghe.)

⁹ Ọne ẹghe nan, Moses da gbo denọ ẹlo da iJehova nọn dia ọle. Ẹghe nan nian, Jehova bha taman ọlẹn nin ọle re ukpokpo nọnsọle rẹ gbe udo. Osẹnobulua da taman iMoses nin ọle re ukpokpo nọnsọle mhọnlẹn, ọle ha si ene ẹbho koko bhi alo ọne oke udo. Bhi enin, ọle ha ne ọne udo talo. (Num. 20:6-8) Ọkpakinọn, Moses bha ne ọne udo talọ. Ọle da re ohu de vahiẹn ene ẹbho ne sikoko. Ọle da yọle: “Bha kaehọ, ibha ne wo bhi uhọnmhọn! Bha guanọ nin mhan nan bhi ọne udo nan re amẹn nin bha?” Bhiriọ, ọle da re ukpokpo rẹ gbe ọne udo igba eva.—Num. 20:10, 11.

10. Ẹlo nela iJehova rẹ ghe Moses ranmhude uwedẹ nin ọle rẹ lu emhin?

¹⁰ Ẹkẹ iMosẹs da ha khọ iJehova. (Deut. 1:37; 3:26) Bezẹle nin ẹkẹ da ha khọ iJehova? Asabọ miẹn emhin ne bunbun zẹ. Beji mhan ka tẹmhọnlẹn, adia ọsọgbọn Jehova re nin Moses rẹ lu emhin. Moses bha rẹkhan ọne adia nan. Asabọ miẹn ọnan zẹ nin ẹkẹ iMoses da ha khọ Osẹnobulua.

11. Be ibhokhan Izrẹl ha sabọ ha ria bhi ọkhọle ranmhude Moses bha re unu ne ọne udo talọ?

¹¹ Emhin ọbhebhe sabọ a ribhọ nọn re ẹkẹ khọ iJehova. Ene ido ne manman zeze natiọle granite, ele ha yi ido ne ha ribhi Meribah nin ọhẹnhẹn. Ọria ha rẹ re ahu rebhe rẹ re emhin gbe ene granite, ọria ida ha khẹ nin amẹn nanbhi ẹkẹ ene ido dagbare. Ọkpakinọn, ene ido ne ribhi Meribah nọnzeva manman dikẹ. Ene ido ne ribhi enan, ele a tiọle limestone. Limestone bha manman kaka sẹbi ido nekẹle. Amẹn sabọ sikoko bhi otọ ọle. Amẹn yẹ sabọ nan ọbhi ẹkẹ ọne udo. Ranmhude ọnan, ẹbho sabọ zẹ uhio ọbhi ọne udo yẹ na bhi enin ha si amẹn. Arẹmiẹn ghe mhan bha lẹn emhin rebhe ne sunu, asabọ miẹn ghe, nin Moses bha rẹ re unun nin ọne udo nan talọ, ene ẹbho sabọ ha riale ghe amẹn tobọle na bhi ọne udo vae. Ele ida lẹn ghe Jehova si ọle nin amẹn da dagbare. *

12. Emhin ọbhebhe nela sabọ re Jehova ha khọ ẹkẹ iMoses?

¹² Emhin ọbhebhe sabọ yẹ ha ribhọ nọn zẹle nin Jehova da ha khọ ẹkẹ iMoses bi Aaron. Ghe ebi Moses taman ibhokhan Izrẹl. Ọ yọle: “Bha guanọ nin mhan nanbhi ọne udo nan re amẹn nin bha?” Ẹghe nin Moses rẹ noo ọne ukpọta nan “mhan,” asabọ miẹn ghe, egbe ọle bi Aaron ọle ha talọ jie. Ene ọta nin Moses ta rẹman ghe, ọle bha mun ekpẹn nin Jehova. Ọle bha yẹ rẹman ghe Jehova lu ọne emhin ọhan-ilo nin. Be mhan rẹ sabọ lẹn onan yẹ? Ranmhude emhin nin mhan tie bhi ebe nọnsi Psalm 106:32, 33 nọn yọle: “Ele da re ẹkẹ rẹ khọ Ọle bhi isi amẹn nọn ribhi Merʹi·bah, Ọ bha ha mhẹn nin Moses ranmhude ele. Ranmhude ebi ele lu wo manman khọ ọle bhi ẹkẹ, ọle da re ohu talọ.” * (Num. 27:14) Ọnọn iki rẹ ha khin, emhin nin Moses  lu bha ji enin ẹbho da re ogẹn ji Jehova. Jehova da taman Moses bi Aaron ghe ele veva bha re obọ rẹkhan uhi nọnsọlẹ. (Num. 20:24) Ọnan da wo gene rahiẹ iJehova!

13. Bezẹle nin mhan ha da yọle Jehova bha lu eku ẹghe nin ọle bha rẹ ji Moses da nanbhi otọ iCanaan?

¹³ Udede iwẹnna Osẹnobulua mun nin Moses bi Aaron ranmhude ele ha ri ene ẹbho khian. (Luke 12:48) Bhi ẹghe nọn ka gbera, Jehova bha ka ji ene ibhokhan Izrẹl ne sọtẹ da ọle da nabhi otọ iCanaan ranmhude isọtẹ nọnsele. (Num. 14:26-30, 34) Ọnan zẹle ẹghe nin Jehova rẹ yọle ghe Moses ida nabhi otọ nin ọle ve nin ele ranmhude isọte nọnsọle, Ọle bha lu eku. Beji Jehova bha rẹ ji ene ẹbho nekẹle da nabhi otọ nin ọle ve nin ele, Ọle bha yẹ ji Moses da nabhọ.

14, 15. Be si ọle nin Moses da denọ ẹlo si Jehova bhi egbe re?

¹⁴ Be bhọ zẹle nin Moses da re inian lu emhin? Yere Psalm 106:32, 33 yọle: “Ele da re ẹkẹ rẹ khọ Ọle bhi isi amẹn nọn ribhi Merʹi·bah, Ọ bha ha mhẹn nin Moses ranmhude ele. Ranmhude ebi ele lu wo manman khọ ọle bhi ẹkẹ, ọle da re ohu talọ.” Jehova, ọle ibhokhan Izrẹl sọtẹ da, ọkpakinọn Moses ọnọn ki ha miẹn ohu. Ranmhude ọle bha yẹ ha mun egbe ọbhi ibẹẹ, ọle bha yẹ ha nene ọta nin ọle ha ta.

¹⁵ Moses da ji ebi ẹbho lu denọ ọle ẹlo si Jehova bhi egbe re. Ẹghe nin ẹmhọn ka rẹ zegbere, ọle da re emhin khian bhi uwedẹ nọn gbale. (Ex. 7:6) Asabọ miẹn ranmhude ọle deba ibhokhan Izrẹl lu emhin bhi ikpe ne bunbun, ẹmhọn ele da re egbe wọ ọle. Asabọ miẹn ebi egbe rẹ wọ ọle yẹ ranmhude ibhokhan Izrẹl, ọle Moses ki denọ ẹlo da, ọle bha yẹ denọ ẹlo ọbhi ebi ọle ha rẹ re ogẹn ji Jehova yẹ.

16. Bezẹle nọn da khẹke nin mhan ha ria ẹmhọn emhin nin Moses lu?

¹⁶ Ohẹn nọn wo ga iJehova nọnsẹn iMoses ha khin. Ọreyiriọ, Moses da sẹyẹ ji emhin denọ ọle ẹlo si Jehova bhi egbe re. Ọnan dẹ yẹ sabọ sunu ji mhan ẹlẹnan. Obhi ẹghe khere ki rẹ kẹre nin Moses rẹ nabhi otọ nin Osẹnobulua ve nin ele. Mhan yẹ ho nin mhan nanbhi agbọn ọsọgbọn nin Osẹnobulua mun vade. (2 Pet. 3:13) Imhan soso iguanọ nin ọne agbọn ọsọgbọn nọn vade fi mhan dọn. Nin mhan rẹ sabọ nabhi ọne agbọn ọsọgbọn nin, ọkhẹke nin mhan ha denọ ẹlo da iJehova ẹghe rebhe, nin mhan yẹ ha lu iho nọnsọle. (1 John 2:17) Be imhan ha sabọ miẹn luẹ bhi emhin nọn sunu ji Moses?

17. Be la rẹkpa mhan nin mhan hẹi ji emhin soso rẹ mhan miẹn ohu gbe?

¹⁷ Hẹi ji emhin la ọria soso re uwẹ ha miẹn ohu gbe. Ẹghe eso, asabọ miẹn ghe emhin ne nin mhan dan bha ka zẹ mhan obọ. Ọkpakinọn, ọkhẹke nin mhan rẹkhan adia nọn ribhi Baibo nọn yọle: “Bhiriọ, bha hẹi ji mhan zobọ bhi emhin esili nan lu. Ẹghe ha sẹ, mhan ki miẹn ọne elele sade mhan bha ji egbe lọ mhan.” (Gal. 6:9; 2 Thess. 3:13) Ahamiẹn ghe ẹghe rebhe ibhio mhan rẹ lu emhin nọn bha yẹẹ mhan, la emhin ọbhebhe ribhọ nọn rẹ mhan miẹn ohu, mhan be ka ria ẹmhọn fo mhan kuẹ tale? Mhan be mun egbe mhan bhi ibẹẹ, nan da miẹn ghe mhan bha miẹn ohu gbe? (Prov. 10:19; 17:27; Matt. 5:22) Ọria ha lu ebi khọ mhan bhi eke, ọkhẹke nin mhan “ze ohu obọ nin Osẹnobulua.” (Tie Romans 12:17-21.) Mhan a ha denọ ẹlo mhan da iJehova ẹghe rebhe, yẹ ze ohu obọ nanlen, ọ ki rẹman ghe mhan mun ekpẹn nanlẹn. Ọbha khẹke nin mhan ji ẹkẹ ha khọ mhan, bha ji mhan mundia khẹ  iJehova nin ọle tobọle lu emhin bhi ẹghe nọn yẹẹ ọle. Mhan a ha guanọ nin mhan tobọ mhan khọn nin egbe mhan, imhan idirọ mun ekpẹn nin Jehova.

18. Be ọkhẹke nin mhan ha mhọn bhi ọkhọle rẹji adia nan rẹkhan?

¹⁸ Ha re obọ rẹkhan adia. Imhan be re obọ rẹkhan adia nin Jehova rẹ nin mhan? Ahamiẹn riọ, mhan ida ha lu emhin bhi uwedẹ nin mhan ka rẹ ha lu emhin khẹ. Mhan ki ha tuabe lu rẹkhan adia nin Jehova nanbhi obọ agbotu nọnsọle rẹ nin mhan. (Heb. 13:17) Mhan ki fẹkẹle nin mhan hẹi hian ba ọta nan gbẹn ọbhi otọ. (1 Cor. 4:6) Mhan a ha rẹkhan adia nọnsi Jehova, ọnan ki rẹman ghe mhan denọ ẹlo da iJehova.

19. Be imhan ha lu nan da miẹn ghe mhan bha ji idobọ ọsi ẹbho di idobolo ọbhi ikolu nin mhan bi Jehova ko mhọnlẹn?

¹⁹ Hẹi ji idobọ ọsi ẹbho di idobolo ọbhi ikolu nin uwẹ bi Jehova ko mhọnlẹn. Mhan a ha denọ ẹlo mhan da iJehova ẹghe rebhe, mhan ida ji emhin nin ẹbho ọbebhe lu di idobolo ọbhi ikolu nin mhan bi Jehova ko mhọnlẹn. Manman nọn sade imhan mhọn iwẹnna bhi ẹkẹ agbotu nọnsi Osẹnobulua bọsi Moses. Ọkhẹke nin mhan rebhe ha hẹnmhọn nin Jehova nin mhan da sabọ miẹn umiẹnfan. Ọkhẹke nin mhan yere ghe uwedẹ kẹkẹ ọle Jehova rẹ dia mhan. (Phil. 2:12) Beji ihe nọnsẹmhan rẹ khua okhun, iriọ ebi Jehova guanọ bhi obọ nọnsẹmhan rẹ kpọnọ ọbhọ. (Luke 12:48) Sokpan, mhan ha gene hoẹmhọn iJehova, mhan ida ji ọria la emhin soso di idobolo ọbhi ukolu nin mhan bi Jehova ko mhọnlẹn.—Ps. 119:165; Rom. 8:37-39.

20. Be ọkhẹke nin mhan ha lu ẹghe rebhe?

²⁰ Ẹghe ọkakale, ọle mhan ki ye. Ranmhude ọnan, ọ manman khẹke nin mhan ha denọ ẹlo da iJehova ẹghe rebhe. Mhan ha lu iriọ, mhan ki sabọ lẹn ebi ọle guanọ nin mhan ha lu. Ọkhẹke nin mhan manman dọnmegbe nan da miẹn ghe mhan bha ji ebi eria lu di idobolo ọbhi ikolu nin mhan bi Jehova ko mhọnlẹn. Ọne ijiẹmhin ọsi ebe sunu ji Moses wo rẹ mhan lẹn ọnan tee. Ọbha khẹke nin mhan ji idobọ ọsi ẹbho dọ rẹ mhan lu ebi imhan iguanọ nin mhan lu. Bha ji mhan rebhe ha khua ẹlo ghe iJehova rẹ dọ sẹbhi ẹghe nin mhan ha rẹ miẹn elele bhi obọ ọle.—Ps. 123:1, 2.