1, 2. (a) Be rẹ imhan rẹọbhọ ghe uwaegbea nọn ribhi ọne agbọn nan wo khọ ọbhọ? (b) Inọnta nela mhan ha zilo nyan bhi ọne uhọmhọn-ọta nan?

ẸGHE nin obhio mhan nin okhuo ọkpa nọn ribhi obọ ọsi southern Europe rẹ ha gbokha ọsi iẹnlẹn nọnsọle, ọle da yọle: “Rẹ nanbhi egbe obhokhan ha vade, emhin ne bha gba ọkpa mẹn wo daghe. Bhiriọ, mẹn bha re obọ bhi ugbẹloghe ọsi agbaẹbho nọnsẹmẹn. Mẹn da deba ene ha khu ọbhọ nin emhin fidenọ. Bhi ọsi ẹmhọanta, bhi ikpe ne bunbun, mẹn da ha yi ọshọ ọsi iterrorist ọkpa.” Ọbhio mhan ọkpa nin okpea nọn ribhi southern Africa ka yẹ wo re obọ bhi igbugbe. Ọle da yọle: “Mẹn da rẹọbhọ ghe agbaẹbho nọnsẹmẹn mhẹn gbera agbaẹbho nekẹle. Mẹn da yẹ deba otu ọfinẹfi ọkpa. A da taman mhan ghe, ẹbho ne iribhi ibo mhan, nin mhan ha gbono ele a, rẹsẹbhi ẹbho ne nanbhi agbaẹbho nọnsẹmhan vae ne deba otu ọfinẹfi ọbhebhe.” Obhio mhan nin okhuo nọn ribhi central Europe da yọle: “Ẹghe nin khẹ, ẹmhọn eria ne bha nanbhi agbaẹbho nọnsẹmẹn vae iyẹẹ mẹn. Mẹn he ele, rẹsẹbhi ene ribhi oga nọn dikẹ bhi ọne imẹn ye.”

² Uwedẹ nin ene ibhio mhan ea nan ka rẹ ha lu emhin khẹ, rẹman uwedẹ nin ene ribhi ẹkẹ agbọn rẹ lu emhin ẹlẹnan. Okhọnlẹn bi ozughu, ọle otu ọfinẹfi ne bunbun noo rẹ khu ọbhọ nin  ele ha gbẹloghe. Ilọnmhọn ọfinẹfi dọ kiẹn emhin nọn manman wa ẹbho a. Bhi agbaẹbho eso, uwedẹ nọn bha gba, ọle ẹbho rẹ nin eriọbhe lu emhin. Beji Baibo tale, bhi ọne ẹghe ọkike nan, ẹbho iyẹ da sabọ ko ha kugbe ta ọta yẹ re obọ rẹkhan emhin nin ele ko ta. (2 Tim. 3:1, 3) Arẹmiẹn okugbe iyẹ ribhi ọne agbọn nan, be iKristiẹn ha rẹ sabọ gbega okugbe nọn ribhi ẹwẹ ele yẹ? Mhan dẹ miẹn emhin luẹ bhi uwedẹ nin Jesu rẹ lu emhin bhi ore nin ọhẹnhẹn ẹghe nin ilọnmhọn ọfinẹfi wo rẹ manman kaka. Bha ji mhan zilo nyan inọnta ea, ele hi: Bezẹle nin Jesu bha da deba otu ọfinẹfi soso? Be ọle rẹ rẹman yẹ ghe ọbha khẹke nin ene ga Osẹnobulua ha deba otu ọfinẹfi soso? Be iJesu rẹ rẹman yẹ ghe, a ida sabọ re igbugbe rẹ lu emhin nọn gbale?

3, 4. (a) Ẹghe nin Jesu rẹ ha ribhi ọne otọ nan, be ibhokhan iJew ha guanọ? (b) Be bhọ ọnan rẹ rẹso edibo nesi Jesu yẹ?

³ Ibhokhan iJew ne bunbun nin Jesu ha tẹmhọn Osẹnobulua man da ha guanọ nin ele sibhi ugbẹloghe nọnsi Rome re. Ene ha mun ọkalo bhọ nin ele rẹ van obọ, da wo kie ha re ene ẹbho ria ọne ẹmhọn nan. Ọta ọsi Judas nọn nanbhi Galilee vae, ọle ene bunbun bhi ene mun ọkalo ha lu rẹkhan. Mezaya ọsi ohoghe bhi ore nin ọhẹnhẹn, ọle ọne Judas nan ha khin. Ọle wo hiẹ ẹbho ne bunbun. Ọria ọkpa natiọle Josephus nin ọgbẹn ebe, da gbẹn ghe ọne Judas nan wo si ẹbho nesọle ọbhọ nin ele ha nin ene gbẹloghe suan. Ọle da ha tie ele uhiuki ranmhude ele sẹyẹ ha oko ji ibhiokhan Rome. Ibhokhan Rome da gbe Judas a. (Acts 5:37) Ibhokhan ijew eso da ha khọnlẹn ranmhude ọne emhin nan nin ele guanọ.

⁴ Rẹ gbera ene ha mun ọkalo nan, ibhokhan iJew rebhe da ha riale Mezaya dẹ vae dọ miẹn ele fan bhi ugbẹloghe nọnsi Rome, ghe ọle dẹ kie dọ tuẹn agbaẹbho nọnsele okhun. (Luke 2:38; 3:15) Eso da ha riale ghe Mezaya dẹ mun ugbẹloghe gbọ bhi Izrẹl. Bhiriọ, ibhokhan iJew ne ribhi agbaẹbho kẹkẹ ki sabọ vae bhi otọ uwa nọnsele. Yere ghe John nọn gbe ẹbho ruẹ bhi amẹn da nọọn iJesu yọle: “Uwẹ be hi Ọnọn Vade, la mhan dẹ yẹ ha khẹ ọbhebhe?” (Matt. 11:2, 3) Asabọ miẹn John ho nin ọle lẹn si Mezaya ọbhebhe dẹ vae dọ lu emhin rebhe nin ibhokhan iJew guanọ. Edibo eva nesi Jesu ne miẹn Jesu bhi uwedẹ nan rẹkhan diọbhi Emmaus, da yẹ ha mhọn emhin eso nin ele ha mhọn bhi okhọle, nin ele rẹ ha riale Mezaya dẹ lumhin. (Tie Luke 24:21.) Ọ bha sẹ bue gbe, etuegbe nesi Jesu da nọọn ọlẹn yọle: “Ebealẹn mhan, ẹghe be sẹ nin uwẹ ha rẹ kie mun ugbẹloghe ọsi Izrẹl gbọ?”—Acts 1:6.

5. (a) Bezẹle nin ibhokhan Galilee da ha guanọ nin Jesu kiẹn ojie nọnsele? (b) Be iJesu ki rẹ dia ele yẹ?

⁵ Ranmhude ene emhin nan nin ele ha mhọn bhi ọkhọle, ibhokhan Galilee da ha guanọ nin ele re iJesu kiẹn ojie. Asabọ miẹn ele da ha riale ghe Jesu dẹ wo sabọ gbẹloghe ele ranmhude ọta nesọle wo gba, ọle sabọ re egbe dan ene khọnmhọn, bi ọle yẹ re ebale nin ẹbho nin ohanmhẹn gbe. Jesu lẹn sẹbhọ ghe ẹbho ne gbera itue 5,000 nin ọle re ebale nan le guanọ nin ele dọ re ọle kiẹn ojie. Baibo da yọle: “Jesu ki lẹn sẹbhọ ghe ele ho nin ele vae dọ mun ọlẹn rẹ kiẹn ojie, ọle da gbo kie kpanọ ha khian oke, ọle ọkpa.” (John 6:10-15) Ẹdẹ ki we, ene ẹbho bha yẹ ha manman mhọn ọlẹn bhi ọkhọle nin ele rẹ re iJesu kiẹn ojie. Bhiriọ, Jesu da taman ele ghe ẹmhọn Agbejele nọnsi Osẹnobulua ọle vae dọ taman ele, ọiyi ebale ọle vae dọ rẹ nin ele. Ọle da taman ele ghe, nin ele ha khu ọbhi ebale nọn ha nin ele dia bhi ighegheghe, ọiyi bhi ebale nọn ha fo.—John 6:25-27.

6. Be iJesu rẹ gbe ọle ẹhoa yẹ ghe, ọiyi ilọnmhọn ọfinẹfi ọle vae dọ lu bhi ọne otọ nan? (Fẹ adudu nọn ribhi eji a da munhẹn ghe.)

⁶ Ọkuẹsẹ Jesu yu, ọle da lẹn ghe eso bhi ene rẹkhan ọlẹn riale ghe ọle dẹ munhẹn ha gbẹloghe bhi Jerusalem. Jesu da noo ijiẹmhin  ọsi igho natiọle mina rẹ ji ele lẹn ghe ọ ida re iriọ sunu. Bhi ọne ijiẹmhin, Jesu hi ọne ọmọn ọsi ojie. Ọne ijiẹmhin da rẹman ghe, ẹghe nọn taanlẹn de gbera ọle kuẹ munhẹn ha gbẹloghe. (Luke 19:11-13, 15) Jesu da yẹ ji ene gbẹloghe bhi Rome lẹn ghe ọle bha deba ibo soso. Pontius Pilate da nọọn iJesu yọle: “Uwẹ be hi Ojie ọsi ene iJew?” (John 18:33) Asabọ miẹn ghe ofẹn da ha mun Pontius Pilate ghe, Jesu dẹ si ẹbho ọbhọ nin ele rẹ sọtẹ da ugbẹloghe ọsi Rome. Jesu da wanniẹn ọlẹn yọle: “Ejele nọnsẹ mẹn bha deba ọsi ọne agbọn nan.” (John 18:36) Ọle bha deba ha lu ilọnmhọn ọfinẹfi soso ranmhude okhun ugbẹloghe nọnsọle ye. Ọle da ji Pilate lẹn ghe, ọle vae bhi ọne otọ nan dọ sọsali nin ẹmhọanta.—Tie John 18:37.

7. Bezẹle ẹghe eso ọ ki ha nọghọ mhan rẹ re ọkhọle sibhi ẹmhọn ọfinẹfi re?

⁷ Jesu wo denọ elọ ọbhi iwẹnna nin ọle dọ lu bhi ọne otọ nan. Mhan ha re egbe khọkhọ ọle, mhan ida ha re iyobọ nin otu efinẹfi. Mhan bhọ ida ha re ọkhọle nọnsi mhan zẹ ibo. Ọnan iyi ebe lẹkhẹ nan rẹ lu ẹghe rebhe. Ọfẹotughe ọkpa da tale ghe ẹbho ne ribhi eji ọle ye wo kie manman khọ ẹkẹ. Ẹmhọn agbaẹbho nọnsi ele, ọle ele ki mun kalo. Ele riale ghe sade ọria nọnsele gbẹloghe ele, iẹnlẹn ki ha mhẹn nin ele. Ọle da yọle: “Akhuẹnmhẹn Osẹnobulua ghe, ibhio mhan wo denọ ẹlo ọbhi iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua rẹ gbega okugbe nọnsele. Osẹnobulua ele khuaẹloghe nin ọle re ọnọghọ bi iloya nin mhan miẹn kie.”

8. Ihẹ nela ibhokhan iJew ha mun bhi ore nin ọhẹnhẹn?

⁸ Ẹbho ha daghe emhin bha dia nọnsẹn, ele ki ha guanọ nin ele dọ deba otu ọfinẹfi. Ẹghe nin Jesu rẹ ha ribhi ọne otọ nan, igho uhọnmhọn zẹle ẹbho deba ibo ọfinẹfi kẹkẹ. Ranmhude ugbẹloghe ọsi Rome yọle ghe, nin ọrebhe dọ gbẹn elin ọbhi otọ nin ele da ha igho uhọnmhọn ji Rome, ọle zẹle nin Judas nin mhan ka tẹmhọn ọlẹn da sọtẹ da iRome. Emhin ne bunbun, ọle ẹbho a ha igho uhọnmhọn nan, emhin bọsi otọ, uwa, bi emhin kẹkẹ. Ranmhude eku nin ẹbho ne koko ọne igho uhọnmhọn lu, nanrẹ ha ọne igho da wo kie diabe ihẹ rẹji ele. Ene ẹbho nan ki re igho rẹ ha dẹ ihe bhi obọ ọsi ene gbẹloghe. Ele ha ki ha ribhi ọne ihe, ele ki ha noo ọle rẹ khuan igho ba igho. Zacchaeus nọn ha mun ọkalo bhi igho uhọnmhọn nan koko bhi Jerico, da dọ fe ranmhude igho nin ele ha gbe ẹbho miẹn ele le. (Luke 19:2, 8) Asabọ miẹn ghe ẹbho ne bunbun yẹ wo ha lu beji Zacchaeus lu.

9, 10. (a) Be bhọ eghian iJesu lu nin ele rẹ guanọ ọle ẹmhọn bhi unun? (b) Be imhan miẹn luẹ bhi ewanniẹn nin Jesu re nin ele? (Fẹ adudu nọn ribhi eji a da munhẹn ghe.)

⁹ Eghian iJesu da ha re ẹmhọn igho  uhọnmhọn re guanọ Jesu ọta bhi unun. Denarius ọkpa, nin ibhokhan iJew ha ji Rome, ọle ele ha nọọn iJesu ẹmhọn ọlẹn. (Tie Matthew 22:16-18.) Ọne igho uhọnmhọn nan wo manman ha khọ ibhokhan iJew bhi ẹkẹ, ranmhude ọ rẹman ghe odotọ ugbẹloghe nọnsi Rome, ọle ele ye. Ene ribhi ibo ọsi Herod, ele ha nọọn iJesu ọne inọnta nan. Ele da ha riale ghe Jesu ha yọle nin ele hẹi yẹ ha ọne igho, ele ki yọle Jesu sọtẹ da ene gbẹloghe. Ọkpakinọn, Jesu ha yọle nin ele a ha ọle, ohu ki re ene rẹkhan ọlẹn.

¹⁰ Jesu da re ẹwanlẹn rẹ talọ bhi ọne ẹmhọn nan, beji a da miẹn ọle bha deba ibo soso. Ọle da yọle: “Bha ha emhin nọnsi Caesar nin Caesar, bha yẹ ha ọsi Osẹnobulua nin Osẹnobulua.” (Matt. 22:21) Jesu tobọle lẹn ghe, ẹbho ne koko ọne igho uhọnmhọn wo lu eku. Ọkpakinọn, ọiyi ọnan ọle mun kalo ha tẹmhọnlẹn. Ẹmhọn Agbejele nọnsi Osẹnobulua nọn ha re oya rebhe kie, ọle iJesu mun kalo ha tẹmhọnlẹn. Ijiẹmhin esili khọnan nin ọle re nin ẹbho ne rẹkhan ọlẹn. Ọbha khẹke nin ele deba ibo ọfinẹfi soso, a ha rẹ miẹn emhin nin ele khu ọ diabe emhin nọn ha sabọ re urẹkpa re. Agbejele nọnsi Osẹnobulua bi ikhiakhiale nọnsọle, ọle Kristiẹn khu ọ, ọiyi eku nin ẹbho lu la ugbẹloghe ọsi ene ẹbho ele ha dọ ha tẹmhọnlẹn.—Matt. 6:33.

11. Emhin nọn mhẹn nela mhan ha sabọ lu sade mhan guanọ nin emhin dia nọnsẹn?

¹¹ Esali Jehova ne bunbun dọ sabọ rẹban ilọnmhọn ọfinẹfi nin ele ka rẹ ha lu khẹ. Obhio mhan ọkpa nin okhuo bhi Great Britain da tale ghe, ọkuẹsẹ ọle dọ miẹn oga ẹmhọanta, ọle da ha re egbe rebhe rẹ lu ilọnmhọn ọfinẹfi ranmhude emhin nin ọle luẹle bhi isikulu nọn khua. Ọle da yọle: “Nin egbe fu ene emhanekhui re, ọle mẹn wo ha khu ọ, ranmhude mhan sẹ wo loya emhin ne bunbun. Arẹmiẹn ghe obọ nọnsẹmẹn kokhun nẹ bhi ugan rebhe nin mẹn ha deba ẹbho gbe, emhin bha yẹ de ọbhọ beji mẹn ha guanọ ọle le. Mẹn bha rẹ lẹn ghe ọkhọle ọkhẹke nin ẹbho fidenọ ele kuẹ sabọ rẹban izọn-egbe. Ẹghe nin mẹn ki rẹ dọ ha luẹ iBaibo, mẹn da dọ kere ghe ọkhẹke nin mẹn nanbhi ọkhọle nọnsẹmẹn munhẹn. Obhio mhan nin ebo, ọle re iziẹngbe rẹkpa mẹn rẹ lu ọnan. Ejayenan nian, ọkanẹfan mẹn khin bhi agbotu nan da zẹ urolo odin. Mẹn wo dọnmegbe nin mẹn rẹ tẹmhọn Osẹnobulua mhan eria nọn irẹ khin.”

12. Be iJesu taman edibo nesọle nin ele rẹban?

¹² Ẹghe nin Jesu rẹ ha ribhi ọne otọ nan, ene mun ọkalo bhi oga kẹkẹ da ha ribhi ibọ ọfinẹfi kẹkẹ. Ọle zẹle ebe natiọle Daily Life in Palestine at the Time of Christ da yọle: ‘Oga kẹkẹ nin ibhokhan iJew ha ye wo diabi usun ọfinẹfi kẹkẹ ne nega mhan ẹlẹnan.’ Bhiriọ, Jesu da taman edibo nesọle yọle: “Bha gbẹlokotọ ha babegbe ranmhude iyist ọsi ene iPharisee bi iyist ọsi Herod.” (Mark 8:15) Asabọ miẹn ghe ene rẹkhan Herod, ele Jesu tẹmhọnlẹn. Ekhẹn Pharisee wo re obọ ọbhọ nin ibhokhan iJew rẹ van obọ bhi ugbẹloghe ọsi Rome. Matthew yẹ gbẹn ọbhi Baibo ghe, Jesu da yẹ sunu bhi ekhẹn Sadducee ẹghe nin ọle rẹ ha ze ọne ilo nan. Ekhẹn Sadducee bha ha guanọ nin ele van obọ bhi ugbẹloghe ọsi Rome, ranmhude ene bunbun bhi ẹwẹ ele wo ha ribhi ihe nọn khua. Jesu wo manman sekha nin edibo nesọle ghe nin ele rẹban iman-emhin ọsi ene usun ea nan bi emhin nin ene usun khu ọ. (Matt. 16:6, 12) Egbe ẹghe nin ene ẹbho rẹ ha guanọ nin ele re Jesu kiẹn ojie, ọle Jesu rẹ ta ene ọta nan man ele.

13, 14. (a) Be ozughu bi okhọnlẹn rẹ nanbhọre yẹ sade ene ribhi oga yẹ dọ ha zẹ ibo bhi ilọnmhọn ọfinẹfi? (b) Bezẹle nọn bha da khẹke nin mhan re okhọnlẹn rẹ lu emhin a ha rẹ miẹn a lu man emhin nọn bha gba? (Fẹ adudu nọn ribhi eji a da munhẹn ghe.)

¹³ Okhọnlẹn dẹ sabọ nanbhọre sade ene  ribhi oga kẹkẹ dọ ha zẹ ibo bhi ilọnmhọn ọfinẹfi. Jesu da ji edibo nesọle lẹn ghe ọ bha khẹkẹ nin ele deba ibo soso. Ọnan deba ebezẹle nin ene ojie-ohẹn bi ene Pharisees da ha guanọ ebi ele ha rẹ gbe iJesu a yẹ. Ofẹn da ha mun ele ghe ene ẹbho dẹ zi ele obọ ha rẹkhan iJesu, bhiriọ, ihe nin ele ye ki wo kiẹn ihoho. Ele da yọle: “Mhan ha dinian zi ọle obọ, ele rebhe ki wo ha mhọn urẹọbhọ da ọle, ranmhude ọnan, ibhokhan Rome ki vae dọ miẹn mhan ihe, yẹ fuẹn ọne agbaẹbho nan an.” (John 11:48) Bhiriọ, ojie-ohẹn natiọle Caiaphas da mun ọkalọ bhi ene ha mhanmhan ebi ele ha rẹ gbe iJesu a yẹ.—John 11:49-53; 18:14.

¹⁴ Caiaphas da je egbanegbe nin ele dọ mun Jesu ọsasọn. Jesu lẹn ebe ele ha mhanmhan. Bhiriọ, ẹghe nin ọle rẹ deba etuegbe nesọle ha le ebale ọkike, ọle da taman ele nin ele ne agbada eso mhọn. Agbada eva dẹ sẹ ọle rẹ man ele emhin kpataki. (Luke 22:36-38) Akizẹbue bhi ọne asọn, usun ẹbho da vae nin ele dọ mun iJesu. Ẹkẹ da manman ha khọ iPeter, ranmhude ọbha khẹke nin ele rẹ dọ dinian mun iJesu. Bhiriọ, ọle da re agbada rẹ quan ọkpa bhi ẹwẹ ele. (John 18:10) Ọkpakinọn, Jesu da taman iPeter yọle: “Re agbada nọnsi uwẹ fikie diọ bhi eji uwẹ da re, ranmhude ọrebhe ne noo agbada, agbada a rẹ yẹ gbe ele a.” (Matt. 26:52, 53) Ọne ọta kpataki nan nin Jesu taman iPeter diẹn mun emhin nin ọle ka nọọn bhi erọnmhọn ọne asọn nin. Ọle da yọle ghe edibo nesọle ida deba ibo soso bhi ọne agbọn nan. (Tie John 17:16.) Osẹnobulua ọkpa la sabọ khọn emhin ne imhẹn ne ribhi ọne agbọn nan.

15, 16. (a) Be iBaibo sẹ rẹ rẹkpa ẹbho yẹ nin ele rẹban okhọnlẹn bi ozughu? (b) Arẹmiẹn ọne agbọn nan zughua ẹlẹnan, be iJehova daghe bhi ẹwẹ ene ga ọle?

¹⁵ Okhuo nin mhan ka tẹmhọn ọlẹn nọn ribhi southern Europe da dọ luẹ ghe, okhọnlẹn bi ozughu isabọ re emhin dia nọnsẹn. Ọle da yọle: “Mẹn dọ kere ghe, uu, ọle ẹbho ne mhọn obọ bhi okhọnlẹn miẹn. Akhiẹ yẹ nanbhọre. Ẹghe nin mẹn ki rẹ dọ luẹ bhi Baibo ghe Osẹnobulua ọkpa la sabọ re emhin dia nọnsẹn bhi ọne otọ nan, mẹn da dọ ha ghọnghọn. Ọnan mẹn ki wewe mhan ẹbho rẹ nanbhi ikpe 25 nian.” Ọne obhio mhan nan ka tẹmhọnlẹn nọn ribhi southern Africa reban ugbele. Uhọnmhuje ọsi ọfure nọn ribhi Baibo ọle ki wewe man ọrebhe. (Eph. 6:17) Ọne okhuo nin mhan yẹ ka tẹmhọnlẹn nọn ribhi central Europe ki dọ kiẹn ọkpa bhi Esali Jehova, ọle da dọ bọ ọdọ bhi agbaẹbho nin ọle ka he. Ene itue ea nan sabọ fidenọ ranmhude ele guanọ nin ele diabe Jesu Kristi.

¹⁶ Emhin kpataki wo nọn ghe ele dinian fidenọ! Baibo da re ọne agbọn nan rẹ khọkhọ okpẹdẹ nọn bha fure ranmhude ọ fi-yo fi-re. (Isa. 17:12; 57:20, 21; Rev. 13:1) Mhan sẹyẹ wo kugbe bii ọkpa yẹ ha mhọn ọfure bhi ẹwẹ mhan arẹmiẹn ghe, ilọnmhọn ọfinẹfi zughu ọne agbọn nan an, ọ wa ẹbhoa, ọ yẹ ji ele ha gbonegbea. Mhan lẹnmhin ghe Jehova wo ghọnghọn sade ọle daghe ọfure nọn ribhi ẹwẹ mhan arẹmiẹn ọne agbọn nan zughua.—Tie Zephaniah 3:17.

17. (a) Uwedẹ ea nela mhan ha rẹ sabọ tuẹn okugbe okhun? (b) Emhin nela mhan ha zilo nyan bhi uhọmhọn-ọta nọn ki sẹ ọle bhi egbe?

¹⁷ Mhan dọ luẹ kere ghe mhan dẹ sabọ re ene uwedẹ ea nan rẹ tuẹn okugbe nọn ribhi ẹwẹ mhan okhun: (1) Sade mhan mun udu nyan Jehova nin ọle dia emhin ne imhẹn ne sunu, (2) sade mhan bha deba ibo soso bhi ẹmhọn ọfinẹfi, bi (3) sade mhan rẹban okhọnlẹn. Ọkpakinọn, ranmhude izọn-egbe, okugbe nin mhan mhọn bhi ẹwẹ mhan sabọ rẹ ha ribhi okhẹnan. Uhọnmhọn-ọta nin mhan ki da luẹ nian dẹ rẹkpa mhan rẹ sabọ khọn ọne okhẹnan miẹn otọ beji Kristiẹn bhi ore nin ọhẹnhẹn rẹ sabọ khọn ọlẹn miẹn otọ.