BEJI mẹn rẹ ha tie ene ebe nan, mẹn da miẹn foto kẹkẹ nin mẹn ha ria eria nyan. Bhiriọ, mẹn rẹ ha yi obhokhan, ẹmhọn Baibo da dọ manman ha ti mẹn bhọ, ranmhude Baibo, ọle ene ebe tẹmhọnlẹn.

Akizẹbue, ẹghe nin World War II (okhọn ihitler) ki rẹ ha vade bhi India, emhin rebhe da dọ zagha a bhi iẹnlẹn nọnsẹmẹn. Ene biẹ mẹn da van egbe obọ, akizẹbue, ele da dọ sọ ebe a. Ọbha mun mẹn ẹlo kore ebezẹle nin itue eva nin mẹn hoẹmhọnlẹn da zẹ egbe obọ. Ọnan da wo ba mẹn bhi egbe a, mẹn da diabe ọria nan zẹ ọle obọ. Imẹn ọkpa ọmọn nin ele ha mhọnlẹn. Mẹn bha miẹn ikoudure bi ugbẹloghe nin mẹn ha guanọ.

Agbaẹbho natiọle Karachi, ọle imẹn bi inẹn mẹn ki da dọ ha nyẹnlẹn. Ẹdẹ ọkpa, ọwanlẹn ọkpa natiọle Fred Hardaker nin ọkpa bhi Esali Jehova da re ẹnẹ ji mhan bhi uwa. Dọkitọ ọle ha khin. Oga ọkpa ọle bi ọne misiọnari nin ene biẹ mẹn miẹn ọle ebe ko ha ye. Ọle da taman inẹn mẹn ghe ọle dẹ dọ ha man ọle Baibo. Inẹn mẹn bha ka, ọkpakinọn, inẹn mẹn da taman ọlẹn ghe, asabọ miẹn ọ dẹ yẹ mẹn rẹ ha luẹ. Iriọ  mẹn rẹ munhẹn ha luẹ Baibo bhi uzana nọn rẹkhan ọlẹn.

Ọbha sẹ bue gbe, mẹn da munhẹn ha yo ikolo oga bhi clinic ọsi ọne ọwanlẹn. Esali Jehova ne sẹbhi itue 12 ne ki dọmanlẹn, ele vae bhi ọne ikolo oga. Ele da ko mẹn udu re yẹ gbẹloghe mẹn bii ọmọn nọnsele. Mẹn yere ebi ele rẹ dehianre ne mẹn talọ yẹ bọsi ọmọẹ. Ọnan hi emhin nin mẹn wo ha guanọ.

Ọkizẹbue, ọwanlẹn nin Hardaker da tie mẹn nin mẹn dọ deba ọle ha tẹmhọn Osẹnobulua. Ọle da man mẹn ebi a rẹ noo portable phonograph yẹ nanrẹ kuẹ ọta man ẹbho sade man tẹmhọn Osẹnobulua. Arẹmiẹn ene ọta nan bha ha yẹẹ ẹbho eso, emhọanta ele wo ha khin. Nan rẹ ha tẹmhọn Osẹnobulua man ẹbho da wo ha ti mẹn bhọ. Emhin nin mẹn ha luẹ da wo ha ti mẹn bhọ. Ọ da yẹ ha yẹẹ mẹn rẹ ha taman ẹbho emhin nin mẹn ha luẹ.

Bẹji ọne okhọnlẹn rẹ ha nyọn ọbhọ bhi India, ibhokhan Britain ne ha gbẹloghe da ha re emhin nọghọ Esali Jehova. Bhi July 1943, ọne ọnọghọ nan da yẹ sẹ mẹn bhi egbe. Ẹghenin, Principal nọn ribhi siku nin mẹn yo, nọn mun ọkalo bhi otuẹ Anglican da khu mẹn fia. Ọle da yọle ghe mẹn iyi ijiẹmhin esili rẹji ibhokhan nekẹle bhi ọne isiku. Ọle da taman inẹn mẹn ghe ranmhude mẹn deba Esali Jehova mun obọ zẹle nin mẹn ida yi ijiẹmhin esili. Ẹkẹ da wo ha khọ inẹn mẹn, ọle da yọle nin mẹn hẹi yẹ deba Esali Jehova munobọ. Akizebue, ọle da re imẹn ọbhi okọ nin mẹn ha bu aba mẹn bhi agbaẹbho nọn ree sẹbhi ikpọwala 850 (1,370 km). Ranmhude mẹn bha yẹ miẹn ebale oriọn ha le, bi ranmhude mẹn bha yẹ miẹn Esali Jehova deba ha munobọ, mẹn da dọ wẹghẹ bhi oga.

Bhi ukpe 1947, mẹn da fikie vae bhi Karachi dọ guanọ iwẹnna. Mẹn ki sẹbhi enin, mẹn da re ẹnẹ ji ọwanlẹn nin Hardaker bhi clinic nọnsọle. Ọle da wo manman gbe obokhian nin mẹn yẹ miẹn mẹn ọbhi egbe.

Ọle da nọọn mẹn si egbe bha daan mẹn, si ikhunmhun mẹn vae dọ ne.

Mẹn da taman ọlẹn ọiyi emianmhẹn efun mẹn khọnmhọn, ghe emianmhẹn oriọn nọn. Mẹn da yẹ taman ọlẹn nin ọle ha man mẹn iBaibo.

Ọle da nọọn mẹn ẹghela mẹn guanọ nin mẹn rẹ munhẹn.

Mẹn da wanniẹn ọlẹn yọle, nin mhan wo munhẹn nian.

Mhan da wo manman luẹ emhin bhi Baibo ọne ọsemuan nin. Egbe da wo fu mẹn re ranmhude mẹn kie dọ ha deba ene ga iJehova munobọ. Inẹn mẹn da wo manman dọnmhegbe nin ọle si mẹn sibhi ẹwẹ Esali Jehova re. Ọle bha sabọ ranmhude mẹn ki wo muegbe rẹ mun oga ẹmhọanta mhọn nọnsẹn. Bhi August 31, 1947, mẹn da mianmẹn. Ọbha sẹ bue gbe, mẹn da munhẹn ha lu iwẹnna ọkanẹfan ẹghe nin mẹn rẹ ha yi ikpe 17.

Agbaẹbho natiọle Quetta mẹn da ka munhẹn ha lu iwẹnna ọkanẹfan. Agbaẹbho nin eyokhọnlẹn ọsi Britain ye nọn. Bhi 1947, a da wa ọne agbaẹbho yi eva. Ọ da dọ ha yi India bi Pakistan. * Ọnan da wo si okhọnlẹn bhi ẹwẹ ene ẹbho. Ọne okhọnlẹn nan da wo re ẹbho ne bunbun ne sẹbhi 14 million nẹ diọ bhi agbaẹbho ọbhebhe. Ekhẹn Muslim ne ha ribhi Indian da nẹ ha khian Pakistan. Ekhẹn Hindus bi Sikhs ne ha ribhi Pakistan da diọ bhi India. Bhi ẹkẹ ọne ozughu nan, mẹn da nan ọbhi itrain bhi Karachi ha khian Quetta. Beji ẹbho bun sẹ bhi ọne train, mẹn bha miẹn eji mẹn ha dia, emhin mẹn fi obọ mun sẹbhi eji mẹn ha khian.

Bhi Quetta, mẹn da miẹn George Singh nọn ha lu iwẹnna ọkanẹfan kpataki. Ọle bha sẹ sẹbhi ikpe ọgban. George da mun bicycle nin mẹn, nin mẹn miẹn ha noo bhi ọne agbaẹbho nin oke-oke vuọnlẹn. Mẹn ikẹ miẹn ọnọn ha deba mẹn yo itẹmhọn Osẹnobulua. Ọ kuẹ si uki ehan, mẹn da dọ ha mhọn itue 17 nin mẹn ne luẹ Baibo. Eso bhi ẹwẹ ele da dọ vae bhi oga ọsi ẹmhọanta. Ọkpa bhi ẹwẹ ele natiọle Sadiq Masih da rẹkpa mẹn bi George rẹ zedu ebe nesẹmhan diọbhi uruolo Urdu na zẹ bhi Pakistan. Ẹgheso ki gbera, Sadiq da dọ manman ha sasa bhi itẹmhọn Osẹnobulua.

Akizẹbue, mẹn da fikie ha khian Karachi. Bhi enin, mẹn da deba ekhẹn misionaiy ne yọ iSiku iGilead ha lu iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua. Elin ele hi Henry Finch bi Harry Forrest. Mẹn da wo gene luẹ emhin bhi obọ nọnsele! Ẹdẹ ọkpa, mẹn da deba Finch dọ tẹmhọn Osẹnobulua bhi obọ ọsi north bhi Pakistan. Mhan da ke ẹbho ne bunbun re ne nyẹn bhi odotọ oke. Ene ẹbho nan da wo ha guanọ nin ele họn ẹmhọn  Osẹnobulua. Ikpe eva ki gbera, mẹn da yo isiku iGiliẹd. A da je mẹn ha khian Pakistan nin mẹn dọ ha lu iwẹnna ọfẹọtughe. Uwa imisionari bhi Lahore, ọle mẹn bi misionari ea ha dia.

Bhi ukpe 1954, misionari ne ha ribhi Lahore da ha mhọn ẹmhọn. Mẹn da deba ibo ọkpa bhi ọne ẹmhọn. Ranmhude ọnan, a da re adia nin mẹn. Ọnan da wo ba mẹn bhi egbe, ọ da diabe mẹn bha lẹn ebi mẹn lu bhi ẹmhọn oga. Mẹn da fikie ha khian iKarachi. Akizẹbue, mẹn da sibhi enin re ha khian London, England. Mẹn da ha riale mẹn ha wo sẹbhi enin, mẹn ki wo kie nanbhi otọ munhẹn.

Ẹbho ne ribhi bẹtẹ, ele bun nẹ bhi agbotu nin mẹn ha ye bhi London. Pryce Hughes, nọn ha yi branch servant wo manman fuẹkẹ. Ọle da wo si mẹn kẹ egbe. Ẹdẹ ọkpa, ọle da taman mẹn ebi Joseph F. Rutherford, nọn ha gbẹloghe iwẹnna ọsi itẹmhọn Osẹnobulua ẹghenin, rẹ re adia nanlẹn yẹ. Ẹghe nin obhio mhan nin Hughes bha rẹ ho nin ọle miẹn ọne adia ọbhi egbe, iriọ obhio mhan nin Rutherford da wo re ọne ẹmhọn gbe ọle. Ọ da wọ han mẹn ilo ghe ojẹ obhio mhan nin Hughes ki rẹ tale nian. Ọle da tale ghe ọne ẹmhọn ka wo re ẹkẹ khọ ọle. Ọkpakinọn, akizẹbue, ọle da dọ kere ghe adia nọn khẹke ọnan wo ha khin, ghe oyẹẹ nọnsi Jehova rẹji ọle, ọle ọne adia nan khin. (Heb. 12:6) Ọne ọta nan nin ọle tale da wo re obọ so mẹn, ọnan da rẹkpa mẹn kie deziẹn bhi oga.

Egbe ọne ẹghe nan, inẹn mẹn da vae bhi London, ọle da ka nin John E. Barr dọ ha man ọle Baibo. Akizẹbue, John E. Barr da dọ ha yi ọkpa bhi Otu Nọn Sun Oga. Inẹn mẹn da wo kẹ wanre bhi oga, bhiriọ, bhi 1957, ọle da dọ mianmẹn. Mẹn da yẹ dọ lẹn sẹbhọ ghe, ọkuẹsẹ aba mẹn yu, ọle yẹ dọ deba Esali Jehova luẹ Baibo.

Bhi 1958, mẹn da re okhuo. Elin ọlẹn hi Lene, Denmark ọle nan vae, ọkpakinọn, Lọndon ọle ha ye. Ukpe ọkpa ki gbera, mhan da dọ ha mhọn ọmọn okhuo, Jane hi elin ọlẹn. Jane hi ọmọn ọdiọn bhi imọn isẹn nesẹmhan. A da yẹ re mẹn bhi ihe bhi agbotu nọn ribhi Fulham. Akizẹbue, ranmhude egbe nọn bha dan okhuo mẹn, ọ da khẹke nin mhan diọ bhi agbaẹbho ọbhebhe nọn bha fuọfuọ gbe. Bhiriọ, bhi 1967, mhan da ha khian agbaẹbho natiọle Adelaide nọn ribhi Australia.

Enanzẹle 12, ele ribhi agbotu nọnsẹmhan bhi Adelaide. Arẹmiẹn ele ki dọmanlẹn, ele da yẹ wo ha mun ọkalo bhi iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua. Ọbha sẹ bue gbe, mhan da wo kie dọ sabọ ha ga Osẹnobulua nọnsẹn.

Bhi 1979, mhan da biẹ ọmọn nọnzi isẹn nọnsẹmhan. Daniel a tie ọle. Ọle da ha mhọn emianmhẹn  natiọle Down syndrome *. A da taman mhan ghe ọne ọmọn ida tọ. Rẹ sẹbhi ejayenan, unun ida sabọ tale fo ebi oya nọn lo ọne ọmọn nan rẹ ba mhan bhi egbe yẹ. Arẹmiẹn mhan wo manman denọ ẹlo ọle bhi egbe ha gbẹloghe ọle, mhan bha fi ikeke gbe imọn enẹn nekẹle. Ranmhude uhio eva ribhi udu ọsi Daniel bhi udu, ẹgheso, ọ ki ha nọghọ ọle rẹ hiẹnhiẹn. Mhan ki jẹje mun ọlẹn ha khian hospital. Arẹmiẹn ọle mhọn ọne emianmhẹn nan, ọle mhọn ẹwanlẹn. Ẹmhọn ẹbho, bi ẹmhọn oga nọnsi Jehova ki yẹ wo ha ti ọle bhọ. Ahamiẹn mhan nan erọnmhọn ọkuẹsẹ mhan le ebale, ọle ki ha gbabọ yẹ lueghe uhọnmhọn. Ọne erọnmhọn ha ki kpẹn, ọ ki re ọkhọle rebhe rẹ yọle “Isẹ!” Bhiriọ, ọle ki munhẹn ha le ebale.

Daniel ki ha ribhi ikpe enẹn, ọle da yẹ dọ ha khọnmhọn emianmhẹn natiọle leukemia. Egbe da wo lọ mẹn bi okhuo mẹn. Mẹn da ha riale ọsi mẹn folo. Ẹdẹ ọkpa nin ahu rẹ wo manman fo mhan bhọ, ọfẹotughe nọnsẹmhan da re ẹnẹ re. Amẹn evie da ha sibhi ẹlo nọnsọle re, ọle da dede mhan. Mhan rebhe da wo ha viẹ. Ọta izebhudu nin ọle ta, da wo manman ko mhan udu re. Ọle ne mhan zẹbue sẹbhi ọsasọn ogiziẹn ọkuẹsẹ ọle kpanọ. Ọ bha sẹ bue gbe, Daniel da yu. Uu nọnsọle hi emhin nọn ki sẹ ba mhan bhi egbe nẹ bhi iẹnlẹn. Ọ rẹ manman ba mhan bhi egbe, mhan da ha mhọn ikoudure, ranmhude mhan lẹn sẹbhọ ghe emhin soso ida sabọ van iDaniel obọ sibhi oyẹẹ nọnsi Jehova re. (Rom. 8:38, 39) Mhan wo khuaẹloghe ọne ukpẹdẹ bhi agbọn ọsọgbọn nin mhan ha rẹ kie miẹn ọlẹn!—John 5:28, 29.

Ẹlẹnan nian, ọwanlẹn bhi agbotu mẹn sẹyẹ khin arẹmiẹn igbaeva mẹn ki sẹ khọnmhọn emianmhẹn stroke. Ene emhin nan rebhe ne sunu ji mẹn, dọ rẹ mẹn ha mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ da ẹbho, manman nọn ẹbho ne ribhi ọnọghọ. Mẹn dọnmhegbe nin mẹn hẹi ha re ẹlo ebe ghe ele. Bhiriọ, mẹn ki ha nọọn egbe mẹn yọle: ‘Emhin ne sunu ji ele bhi iẹnlẹn be zẹ nin ele da re inian ria eria? Be imẹn ha rẹ rẹman ele yẹ ghe ẹmhọn ele rẹtẹ mẹn? Be imẹn ha rẹ sabọ rẹkpa ele ha lu iho nọnsi Jehova yẹ?’ Ọ gene wo ti mẹn bhọ rẹ ha lu iwẹnna nọn khẹke mẹn bhi agbotu! Bhi ọsi ẹmhọanta, ahamiẹn mẹn ko ẹbho udu re yẹ ziẹn ele udu, udu nọnsẹmhẹn ki yẹ ha ko re yẹ ziẹn ọbhọ.

Emhin wo dọ dia mẹn bhi egbe bọsi ọria nọn gbẹn Ps. 94:19 nọn tale ghe, Jehova da ko ọle udu re ẹghe nin ekpokpo nesọle ki rẹ ha ho nin ele gbe ọle ahu sotọ. Jehova wo gene gbẹloghe mẹn bhi ẹkẹ ọnọghọ rebhe nin mẹn ha mhọnlẹn bhi ẹkẹ azagba-uwa, bhi ẹkẹ ekpokpo nin mẹn miẹn ranmhude oga nọnsọle, ẹghe nin ahu rẹ fo mẹn bho, bi ẹghe nin emhin bha rẹ dia mẹn nọnsẹn. Bhi Osi ẹmhọanta, Jehova wo ha yi Aba rẹji mẹn!