1. Be imhan ha rẹ sabọ re egbe khọkhọ iJehova yẹ?

OYẸẸ nin Jehova mhọn da mhan wo manman dinmhin. (John 3:16) Mhan guanọ nin mhan re egbe khọkhọ ọle. Bhiriọ, mhan dọnmhegbe nin mhan rẹ ha mhọn “ariajegbe, ahoẹmhọn-egbe ọsi ibhio, [bi] ẹkẹ ẹjẹjẹ” da ẹbho rebhe, manman nọn ene imhan ko ga. (1 Pet. 3:8; Gal. 6:10) Ọkhẹke nin mhan rekpa ibhio mhan nin mhan ko ga ahamiẹn ele ribhi ọnọghọ.

2. Be imhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

² Ọrebhe ne guanọ nin ele ga iJehova dẹ kuẹlo da idia nọn kakale. (Mark 10:29, 30) Asabọmiẹn mhan dẹ sẹyẹ miẹn ọnọghọ ne bunbun beji ọkpẹnlẹn ọsi ọne agbọn nan ha rẹ ha sire. Bhiriọ, be imhan ha rẹ sabọ ha rẹkpa ọdeọde yẹ? Bha ji mhan zilo nyan ebi mhan ha rẹ sabọ re egbe khọkhọ ijiẹmhin ọsi Lot, Job, bi Naomi yẹ. Mhan ki yẹ zilo nyan ọnọghọ eso nin ibhio mhan miẹn ẹlẹnan, bi ebi mhan ha rẹ sabọ rẹkpa ele ziẹngbe ene ọnọghọ yẹ.

3. Beji 2 Peter 2:7, 8 rẹman, be iLot rẹ fiobọdọn yẹ? Be sunu ji ọle ranmhude ọne ifiobọdọn nan?

³ Lot wo fiobọdọn ẹghe nin ọle rẹ tobọle ha khian dọ ha nyẹnlẹn bhi ẹwẹ ẹbho ne imhẹn bhi Sodom. (Tie 2 Peter 2:7, 8.) Arẹmiẹn ọne agbaẹbho wo manman fe, Lot da miẹn ọnọghọ ne kakale, ranmhude ọle dọ ha nyẹnlẹn bhi enin. (Gen. 13:8-13; 14:12) Asabọmiẹn ghe, ranmhude okhuo ọle wo manman dọ hoẹmhọn ọne agbaẹbho bi ẹbho eso ne ha nyẹnlẹn bhi enin, ọle zẹle nin ọle bha da re ehọ ọbhi ebi Jehova taman ele. Bhiriọ, ọle bha miuhọnmhọn ẹghe nin Osẹnobulua rẹ dunmhun ọne agbaẹbho a. Yẹ ria ẹmhọn imọn ikhuo eva nesi Lot. Ikpea nin ele rẹ ha guanọ nin ele bọ  bha miuhọnmhọn. Emhin rebhe nin Lot mhọnlẹn bi uwa nọnsọle da yulua. Ọne ki ba bhi egbe nẹ hi, okhuo ọle bha miuhọnmhọn. (Gen. 19:12-14, 17, 26) Iziẹngbe iJehova rẹ ha ne iLot lu emhin bhi ẹkẹ ene ọnọghọ nan rebhe.

4. Be iJehova rẹ mhọn iziẹngbe da iLot yẹ? (Fẹ adudu nọn ribhi odalo ọne ebe nan ghe.)

⁴ Ranmhude ẹkẹ ẹjẹjẹ nin Jehova ha mhọn da iLot, ọle da ji ẹhi nesọle nin ele dọ rẹkpa ọle bi azagba-uwa nọnsọle, arẹmiẹn Lot tobọle zẹ ghe ọle dẹ dọ ha nyẹnlẹn bhi Sodom. Ọkpakinọn, ẹne ẹhi rẹ taman ọlẹn nin ọle tuabe sibhi Sodom re, ọle bha re ẹjẹje lu rẹkhan ebi ene ẹhi taman ọlẹn. Ọnan zẹle nin ene ẹhi da mun ele obọ mhọn nẹ sibhi ọne agbaẹbho re. (Gen. 19:15, 16) Ele ki nẹ sibhi ọne agbaẹbho rẹ fo, ene ẹhi da yẹ taman ọlẹn ghe, nin ọle runẹ ha khian agbaẹbho nin oke-oke ye. Lot bha lu beji Jehova taman ọlẹn. Ọle da ha bhii iJehova si ọle ne diọbhi agbaẹbho nọn sire. (Gen. 19:17-20) Jehova da re iziẹngbe ka ọle ehọ, yẹ ji ọle da ha khian ọne agbaẹbho. Akizẹbue, ofẹn da ha mun iLot rẹ ha nyẹnlẹn bhi ọne agbaẹbho. Bhiriọ, ọle da ha khian ọne agbaẹbho nin Jehova ka taman ọlẹn nin ọle ha khian. (Gen. 19:30) Udede iziẹngbe Jehova wo rẹman bhi enan! Be imhan ha rẹ sabọ re egbe khọkhọ ọle yẹ?

5-6. Be 1 Thessalonians 5:14 yọle nin mhan rẹ ha rẹkpa ẹbho yẹ?

⁵ Bọsi Lot, asabọmiẹn ọria nin mhan ko ga lu emhin nọn si ikuan-egbe ji egbe ọle. Ọnan ha sunun, be imhan ha lu yẹ? Mhan sabọ ha riale ghe, ọne ọria tobọle si amẹn nọn gha ọle egbe. (Gal. 6:7) Arẹmiẹn ghe ọnan sabọ ha yi ẹmhọanta, ọ iyi ọnin mhan ha riạ ẹmhọnlẹn. Ọkhẹke nin mhan re egbe khọkhọ iJehova bhi uwedẹ nin ọle rẹ rẹkpa iLot. Be imhan ha rẹ sabọ lu iriọ yẹ?

⁶ Jehova bha wo gheghe je ẹhi nesọle nin ele dọ gbuhi nin Lot, ọle je ele nin ele dọ rẹkpa ọle nẹ sibhi Sodom re, ranmhude ugbekhuelo nọn vade bhi ọne agbaẹbho. Iriọ ọ yẹ khẹke nin mhan lu. Ọ iyi uhi ọkpa mhan ha gbe nin obhio mhan sade mhan daghe ghe ọle lu emhin nọn ha si ikuan-egbe ji ọle. Ọ yẹ khẹke nin mhan rẹkpa ọle. Aharẹmiẹn ọle bha re ẹjẹje lu rẹkhan adia nin mhan re nanlẹn bhi Baibo, ọkhẹke nin mhan mhọn iziẹngbe da ọle. Bọsi ene ẹhi, ọbha khẹke nin mhan ji egbe lọ mhan, la fi ikeke gbe ọne obhio mhan. Ọkhẹke nin mhan guanọ uwedẹ kẹkẹ rẹ rẹkpa ọle. (1 John 3:18) Ọkhẹke nin mhan si ọne obhio mhan kẹ egbe yẹ rẹkpa ọle noo ene adia nan re nanlẹn.—Tie 1 Thessalonians 5:14.

7. Be imhan ha rẹ sabọ re egbe khọkhọ iJehova yẹ bhi uwedẹ nin ọle rẹ ne iLot lu emhin?

⁷ Ọ iyi eji Lot da dobọ iJehova ha ghe. Be imhan rẹ lẹn yẹ? Ranmhude, ikpe ne bunbun ki gbera, Jehova da noo iPeter rẹ gbẹn ghe, ọria nọn khiale iLot ha khin. Ọ re imhan ghọnghọn ghe, Jehova rẹbọ mhan bhi emhin ebe nin mhan lu! (Ps. 130:3) Mhan dẹ be sabọ re egbe khọkhọ iJehova bhi uwedẹ nin ọle rẹ ne iLot lu emhin? Ahamiẹn ghe eji ibhio mhan da lu nọnsẹn mhan ghe ẹghe rebhe, mhan ki sabọ ha mhọn iziẹngbe da ele. Ọnan ki re ọle lẹkhẹ nin ele rẹ ha miẹn urẹkpa nin mhan re nin ele ọbhi egbe.

8. Be imhan ha lu sade mhan mhọn ẹkẹ ẹjẹje da obhio mhan?

⁸ Arẹmiẹn Job bha lu emhin ne ha si oya ji ọle beji Lot lu, ọle da yẹ miẹn oya ne manman kaka bhi egbe. Emhin nin ọle mhọnlẹn rebhe da yu ọle, a bha yẹ ha mun ekpẹn nanlẹn bhi agbaẹbho nọnsọle, ọle da yẹ ha khọnmhọn. Ọnọn ki khọ nẹ hi, imọn nesọle rebhe da yu. Imọẹ ea nesọle da yẹ ha re orẹsin sin ọlen. Bezẹle nin imọẹ ea nesi Job bha da mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ da ọle? Ranmhude, ele  bha dọnmhegbe nin ele lẹn ebi emhin gene dia ọle yẹ bhi egbe. Ọnan zẹle nin ele da ha riale ghe, ẹmhọanta ebe ele mhọn bhi ọkhọle khin. Bhiriọ, ele bha sabọ re ekpẹn ne iJob talọ. Be ha rẹkpa man nin mhan hẹi diabe ene imọẹ Job nan? Ọkhẹke nin mhan ha ka ọria nọn loya ehọ nọnsẹn, ranmhude mhan lẹnmhin ghe Jehova ọkpa hi ọnọn sabọ lẹn otọ idia nin ọria ye. Hẹi wo gheghe ha ka ọle ehọ, dọnmhegbe nin uwẹ lẹn ebi emhin dia ọle yẹ bhi egbe. Uwẹ ha lu inian, uwẹ ki gene sabọ re ẹkẹ ẹjẹjẹ man obhio mhan nọn loya.

9. Be imhan ha rẹban sade mhan mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ da ọria? Bezẹle nọn da khẹke nin mhan rẹban ọlẹn?

⁹ Ahamiẹn mhan mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ da ibhio mhan, mhan ida ha tẹmhọn oya nọn lo ele na bhi ije rebhe. Ọria nọn lu ebe sẹ iriọ, uwaegbea ọle sire bhi ẹkẹ agbotu. (Prov. 20:19; Rom. 14:19) Ọ iyi ifuẹkẹ ọria nọn lu inian rẹman. Ọta nin ọle bhọ ta dẹ sabọ kie re oya ọsi ọnọn loya khọ ọbhọ. (Prov. 12:18; Eph. 4:31, 32) Ebe mhẹn nẹ nin mhan ha lu hi, mhan ki dọnmhegbe nin mhan ha daghe eji ọria da mhẹn. Mhan ki yẹ ha ria eria nyan ebi mhan ha rẹ rẹkpa ele khọn ọnọghọ nin ele ye yẹ.

10. Be imhan miẹn luẹ bhi ọta nọn ribhi Job 6:2, 3?

¹⁰ Tie Job 6:2, 3. Job ta ọta eso ne bha khẹke ẹghe nin ọle rẹ ha loya. Akizẹbue, ọle da tobọle tale ghe ọta eso nin ọle ta bha gene khẹke. (Job 42:6) Bọsi Job, ọria nọn loya sabọ rẹ ha ta ọta ne bha khẹke. Ọnan ha sunu, be ọkhẹke nin mhan lu? Ọkhẹke nin mhan mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ da ele. Ọ iyi nin mhan ne ene ọta gbanọ bhi ẹkẹ rẹ ha ne ele lu emhin. Yere ghe Jehova bha man mhan nin mhan ha loya. Ọnan zẹle ẹghe eso, ọria nọn ga iJehova a ha loya, ọle ki ha ta ọta ne bha khẹke. Aharẹmiẹn ọria nọn sẹ iriọ ta ọta nọn bha khẹke da mhan, la da iJehova,  ọ bha khẹke nin mhan wo ha khọ ẹkẹ ọle ranmhude ọta nin ọle ta.—Prov. 19:11.

11. Be ene ewanlẹn ha rẹ sabọ re egbe khọkhọ Elihu yẹ sade ele re adia nin ọria?

¹¹ Ẹgheso, ọkhẹke nin mhan re adia nin ọria aharẹmiẹn ọle le oya. (Gal. 6:1) Be ene ewanlẹn ha rẹ lu ọnan yẹ? Ọkhẹke nin ele re egbe khọkhọ Elihu, nọn re ẹkẹ ẹjẹjẹ ka iJob ehọ. (Job 33:6, 7) Ọkuẹsẹ Elihu re adia nin Job, ọle da ka dọnmhegbe lẹn ebi emhin dia Job yẹ bhi egbe. Iriọ ọ yẹ khẹke nin ene ewanlẹn bhi agbotu ha lu. Ọkhẹke nin ele ka ọne ọria ehọ nọnsẹn yẹ dọnmhegbe lẹn ebi emhin dia ọle yẹ bhi egbe, ọkuẹsẹ ele re adia nanlẹn. Ele ha lu inian, ọ ki lẹkhẹ nin ọne ọria rẹ miẹn ọne adia ọbhi egbe.

12. Be bhọ uyumhin nọnsi ọdọ iNaomi bi imọn nesọle rẹ rẹso ọle yẹ?

¹² Naomi wo manman sun rẹkhan iJehova yẹ hoẹmhọn ọlẹn. Ọkpakinọn, ẹghe nin ọdọ ọle bi imọn ikpea eva nin ọle mhọnlẹn rẹ yu, ọle da ha guanọ nin ọle fi elin nọnsọle denọ, nan ha tie ọle “Mara.” Ebi a re “Mara” ta hi, ‘emhin nọn riala.’ (Ruth 1:3, 5, 20, ftn., 21) Ruth nọn ha yi okhuo ọmọn nọnsi Naomi, bha zẹ iNaomi obọ bhi ẹkẹ ene oya ne lo ọle rebhe. Ruth da rẹkpa Naomi yẹ ta ọta ne ko ọle udu re. Ọta nin Ruth ha taman iNaomi wo rẹman ghe ọle gene hoẹmhọn iNaomi.—Ruth 1:16, 17.

13. Bezẹle nọn da khẹke nin mhan ha rẹkpa ọria nan miẹn ghe ọdọ ọle la okhuo ọle yu?

¹³ Ahamiẹn ghe ọdọ la okhuo ọria nin mhan ko ga yu, ọkhẹke nin mhan rẹkpa ọle. Inian okhuo bi ọdọ diabe eran eva ne jẹ sikẹ egbe. Ikpe ne bunbun ha ki gbera, iniẹn ọsi ene eran veva ki dọ kinọn mun egbe. Bhiriọ, ahamiẹn ghe oran ọkpa yu, la a vu ọle sibhi otọ re, ọ dẹ manman rẹso ọne oran nọnkele nọn sike ọle. Iriọ yẹ nọn rẹji ọria nan miẹn ghe okhuo ọle la ọdọ ọle yu. Ọne okpea la ọne okhuo sabọ rẹ ha ribhi ọbalọ bhi ẹghe nọn tanlẹn. Okhuo ọkpa natiọle Paula * nin ọdọ ọle yu da yọle: “Iẹnlẹn nọnsẹmẹn da wo fi uhọnmhọn kotọ, ahu da wo fo mẹn bhọ. Ọria nin mẹn hoẹmhọnlẹn nẹ, ọle yu. Emhin rebhe mẹn bi ọdọ mẹn ko zilo ọle. Imẹn a ha ghọnghọn, ọle ki deba mẹn ha ghọnghọn. Ahamiẹn mẹn ribhi ọnọghọ, ọle ki rẹkpa mẹn. Ọle mẹn viẹ bu sade emhin kpokpo mẹn bhi ọkhọle. Ọ da diabe a hian mẹn yeva.”

14-15. Be imhan ha rẹ sabọ re ikoudure nin ọria nin okhuo ọle la ọdọ ọle yu yẹ?

¹⁴ Be imhan ha rẹ sabọ re ikoudure nin ọria nin ọdọ ọle la okhuo ọle yu yẹ? Emhin ọhẹnhẹn nọn khẹke nin mhan lu hi, mhan ki ka bu ọle re yẹ nanlẹn zilo, aharẹmiẹn ghe mhan bha lẹn ebi mhan ha taman ọlẹn. Paula nin mhan ka tẹmhọnlẹn da tale ghe, ofẹn mun ẹbho eso rẹ bu eria nin ọria nọnsele yu, ranmhude ele bha lẹn ebi ele ha ta. Paula da yọle: “Ele ki ha riale ghe, ọta nin ele ha ta sabọ rẹ khọ ọria bhi ẹkẹ. Ọkpakinọn, a bha ta ọta man ọria hiehie, ọle khọ bhi egbe nẹ ghe a ta ọta nọn re ohu re ọle.” Asabọmiẹn ghe ọria nọn ribhi akhiẹ ida ha khẹ mhan nin mhan ta ọta kpataki man ọlẹn. Paula da yẹ yọle: “Ọ manman ha re imẹn ghọnghọn ẹghe nin imọẹ mẹn rẹ ha taman mẹn, ‘ote bhi ebe sunu ji uwẹ.’ ”

¹⁵ William nan miẹn ghe, ikpe eso gbera nin okhuo ọle yu, da yọle: “Ọ manman ha re imẹn ghọnghọn ẹghe nin eria rẹ ha taman mẹn emhin esili nin ele yere rẹji okhuo mẹn. Ọ da rẹ mẹn dọ lẹn ghe, ẹbho wo hoẹmhọn okhuo mẹn yẹ ha mun ekpẹn nanlẹn. Ọnan da wo dọ ha yi udede urẹkpa rẹji mẹn. Ọta nin ele ha ta da wo ko mẹn udu re ranmhude okhuo mẹn wo manman ghan bhi ẹlo mẹn. Emhin kpataki ọle wo ha khin bhi iẹnlẹn nọnsẹmhẹn.” Okhuo natiọle Bianca nọn iyẹ mhọn ọdo, da yọle: “Ikoudure nọn rẹji mẹn  sade ẹbho deba mẹn nan erọnmhọn, yẹ tie iBaibo man mẹn. Urẹkpa nọn rẹji mẹn sade ele tẹmhọn ọdọ mẹn man mẹn, bi sade ele kaehọ beji mẹn rẹ tẹmhọn ọlẹn man ele.”

16. (a) Be ọkhẹke nin mhan rẹ ha rẹkpa ọria yẹ sade okhuo ọle la ọdọ ọle yu? (b) Beji James 1:27 rẹman, ẹsọn nela Jehova mun nin mhan?

¹⁶ Beji Ruth bha rẹ zẹ iNaomi obọ, ọ yẹ khẹke nin mhan hẹi zobọ bhi urẹkpa nin mhan re nin ẹbho nan miẹn ghe, ọria nin ele hoẹmhọnlẹn yu. Paula nin mhan ka tẹmhọnlẹn da yọle: “Ẹghe nin ọdọ mẹn rẹ yu, ẹbho ne bunbun da wo vae dọ rẹkpa mẹn. Akizẹbue, ele da fikie dọ ha lu emhin kẹkẹ nin ele lu. Ọkpakinọn, iẹnlẹn nọnsẹmẹn wo fidenọ fo. Udede urẹkpa nọn, sade eria lẹn ghe ọkhẹke nin ele rẹkpa ọria nọn lu akhiẹ sade ọria nin ele hoẹmhọnlẹn yu, aharẹmiẹn uki ne bunbun gbera, la ikpe ne bunbun gbera.” Gene gene, ẹbho rebhe iyi ọkpa. Asabọmiẹn ẹbho eso ribhọ nan miẹn ghe, emhin nọn dia inian ha sunu ji ele, ele ilu akhiẹ bue. Ọkpakinọn, ẹbho eso yẹ ribhọ nan miẹn ghe, ahamiẹn ele lu emhin nin ele veva ka ko lu khẹ, ọle ki wo ha ye ẹmhọn ọne ọria nọn yu re. Ọ iyi uwedẹ ọkpa ọrebhe rẹ lu akhiẹ. Bha ji mhan yere ghe, Jehova mun ọne ẹsọn nin mhan rẹ ha gbẹloghe ọria nin okhuo ọle la ọdọ ọle yu.—Tie James 1:27.

17. Bezẹle nọn da khẹke nin mhan rẹkpa ọria nin ọdọ ọle la okhuo ọle zẹ ọle obọ?

¹⁷ Ọ manman ba bhi egbe sade ọdọ kpanọ zẹ okhuo ọle obọ, la sade okhuo kpanọ zẹ ọdọ ọle obọ. Ọkhuo ọkpa natiọle Joyce nin ọdọ ọle zẹ ọle obọ yẹ bu okhuo ọbhebhe, da  yọle: “Ọbalọ nin mẹn miẹn ẹghe nin ọdọ mẹn rẹ zẹ imẹn obọ, ọle ba bhi egbe nẹ ghe ọle yu. Sade emhin idumhunre la emianmhẹn gbe ọle nọn, mẹn ki lẹn ghe ọ iyi ọle tobọle zẹ. Ọkpakinọn, ọle wo tobọle zẹ mẹn obọ. Ọnan da wo re ẹkhọle lo mẹn an.”

18. Be imhan ha sabọ lu rẹ rẹkpa ene iyẹ mhọn okhuo la ọdọ?

¹⁸ Ahamiẹn mhan lu emhin kẹkẹ rẹ rẹkpa ene iyẹ mhọn ọdọ, la ene iyẹ mhọn okhuo, rẹ sẹbhi emhin ne khere-khere, mhan ki rẹman ele ghe mhan hoẹmhọn ele. Beji a miẹn ghe ele ọkpa ki nyẹnlẹn, ọkhẹke nin imọẹ ele si ele kẹ egbe nọnsẹn. (Prov. 17:17) Be uwẹ ha rẹ rẹman yẹ ghe ọmọẹ ọsaje uwẹ khin rẹji ele? Uwẹ sabọ rẹ tie ele vae bhi uwa nọnsẹ nin ele dọ le ebale. Uwẹ sabọ yẹ re ẹghe ọbhi otọ rẹ deba ele re egbe re ahoho, la dọ tẹmhọn Osẹnobulua. Uwẹ sabọ tie ele nin ele dọ deba uwẹ bhi oga azagba-uwa nọnsẹbha. Uwẹ ha lu inian, uwẹ ki re iJehova ha ghọnghọn, ranmhude ọle si ene lu akhiẹ kẹ egbe yẹ gbega ene iyẹ mhọn ọdọ.—Ps. 34:18; 68:5.

19. Beji 1 Peter 3:8 tale, be ọkhẹke nin uwẹ ha lu ọkuẹsẹ Agbejele nọnsi Osẹnobulua vae?

¹⁹ Obhi ẹghe khere ki kẹre nin Osẹnobulua rẹ mun Agbejele nọnsọle vae bhi ọne otọ nan. Ẹghenin, ọbalọ rebhe ki si egbe kie. Mhan khuaẹloghe ọne ẹghe nin mhan ha rẹ ye ene ọbalọ nan rebhe a, “ele iyẹ da ha vae bhi okhọle nọnsẹmhan.” (Isa. 65:16, 17) Ọkuẹsẹ ọne ẹghe vae, bha ji mhan ha rẹkpa ọdeọde. Bha ji mhan re ọta nin mhan ta bi uwedẹ nin mhan rẹ lu emhin rẹ rẹman ghe, mhan hoẹmhọn ibhio mhan nin mhan ko ga.—Tie 1 Peter 3:8.